Seyrán ta Tainaa

Seyrán ta Tainaa

Autore: James E. Hopkins

Data della SM: 07-20-2022

Data FL: 12-01-2022

Numero FL: Florida-000087-00

Citazione: Hopkins, James E. 2022. “Seyrán ta Tainaa.” Florida-

000087-00, Fiat Lingua,
. ragnatela. 01 December
2022.

Diritto d'autore: © 2022 James E. Hopkins. This work is

licensed under a Creative Commons Attribution-
Non commerciale, senza derivati ​​3.0 Licenza non trasportata.

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/

Fiat Lingua è prodotto e gestito dalla Language Creation Society (LCS). Per maggiori informazioni
riguardo alla LCS, visita http://www.conlang.org/

seyrAn @ tainaa
SEYRÁN TA TAINAA – ORIGINAL ITLANI VERSION
Romanized [8 August 2020]
Revised [20 July 2022]

© James E. Hopkins

FIRST DRAFT

PROLOGUE – NOTES TO THE NON-ITLANI READER

What follows is the original Itlani text, (in Realms-Somewhere-
Real)of Seyrán ta Tainaa, translated into English and published
as Circle of the Lantern in 2015. The English version is
available at amazon.com.

Qui, in our Primary-Physical-Reality, the Itlani language is
intended to embody a certain metaphysical, poetic, aesthetic
ideal completely subjective to its discoverer (James E.
Hopkins).

This aesthetic ideal of the Itlani language can be summarized as
follows:

[io]

FUNDAMENTAL AESTHETIC CHARACTERISTICS OF ITLANI

A language of recognized value, serving as a standard of excellence – traditional,

enduring, characterized by simple tailored (smart, fitted, well cut) lines, historically

memorable, authentic, authoritative, ancient, emphasizing balance, clarity,

moderation, principle, and style. Exhibiting simplicity, restraint, proportion, e

universality.

A language emphasizing non-explicit intimations, hints of things that are, or were

or might have been, memories, feelings, intuitions. applying the philosophy and

techniques of impressionism to language creation: a desire to capture the fleeting,

sensory effect of phonology, morphology and syntax, abstract associations; IL

momentary, shimmering impressions that the linguistic structure leaves behind –

the “tone and air” according to Tolkien (zerimár), the sometimes imprecise but

perceptible structural characteristics that occasionally blur lines and distinctions

(for example the classification of Itlani as an ‘Afro-Asiatic Indo-European language

or an Indo-Semitic Italo-morph), and as a language that captures the optical and

auditory effects of word and sentence forms to communicate a certain atmosphere in

resultant texts. A language applicable to ordinary, mundane subject matter as well

as to idealized higher epic literature. A language embracing ambiguity of style for

effect and resistant to strict classification. A language possessing certain

intentionally imprecise structures and styles leaving readers and hearers to emote

between the lines. A language that is subjectively real in Realms-Somewhere-Real

(RSR) and defiant of the real-world Primary-Physical-Reality (PPR) standards. UN

language embracing dependence on sensory and emotional response. A language

where elicited feelings and reactions are central. A language utilizing broad brush

structures of sound and meaning requiring a broad perspective in contrast to a

fixation on rigidly nuanced details.

A language in which emotions are paramount, emphasizing the flow of powerful

feelings which the discoverer / language creator molds into a new piece of art

through documentation and presentation. Imagination or inner vision is the source

of the work of art, dependence on artistic inspiration and complete lack of

interference from artificially or externally imposed rules, attunement to the

mystical or metaphysical “winds” (talmen) – receiving the visions (eliséyn,

talshmasín), accessing genetic memories which are encoded in archetypes, being

metaphysically transported beyond one’s own mind to access Realms-Somewhere-

Real. More or less passive involuntary reception of inspiration without “complete”

understanding, mystical, metaphysical, RSR inspired state of receptivity shaped by

the heart, mind and soul of the artist (discoverer / conlanger). A language that is

based on unsought, uncontrolled, irresistible input – documenting what is received

(zhanivit shol – language as found) with as little personal manipulation as possible.

A language whose source is both mysterious and accessible, and universally holistic

(Shey-Mu).

A language that is stylish (elegant, sophisticated, neat, confident), graceful,

tasteful, discerning, refined, dignified, cultivated, distinguished, classic, smart,

fashionable, modish, decorous, beautiful, artistic, aesthetic, lovely; charming,

polished, suave, urbane, cultured, luxurious, sumptuous, opulent, grand, plush,

exquisite, neat, simple, effective. More concisely, I see the Itlani language as

luxurious and rich in a restrained manner, including simplicity and consistency of

design, dignified grace, and restrained beauty of style.

[io]

Now clearly, this stream-of-consciousness characterization is
ambitious, rich, multilayered, non-technical, unscientific, e
at many points, amazingly self contradictory. Tuttavia, A
the Itlani, all of this, in sound, structure, and story, È
embodied in their planetary epic Seyrán ta Tainaa (Circle of the
Lantern).

SEYRÁN TA TAINAA

1Seyrán ta Tainaa is a five thousand year old Itlani historical novel by Tsiasuk-

Pron, first published in 10 YU. It is considered the greatest work of Itlani literature

and Itlán’s planetary epic.1 In its English translation it is known as Circle of the

Lantern.

2Beginning in approximately the year 3 BU and ending in the year 1 YU2 it

chronicles the adventures of Tsiasuk-Pron (then known as Tsirtsír-Ram) and the

Lady Pulán-Shuv, the Enchantress of Djanár. The major theme of the book is the

War of Starani Violation and the eventual establishment of peace on the planet

Itlán.

3The text delves into the roles of war, peace, prophecy, institutional religion,

wild magick, intuition and their connection with and effect upon politics. The main

thread of the story involves the boy, Tsirtsír-Ram, who, essentially an orphan

through the abandonment of his father Mishár-Chan and the death of his mother

Giván-An, impulsively follows a mysterious Djanari queen on her quest for peace

and an end to the war precipitated by the Starani Violation. The Seyrán is written

in versiprose (lirprazhen), a form of prose with intermittent additions of poetry

composed by the characters.

TEXT

4The original handwritten cursive manuscript survives and was held for a long time

in the archives of the Tikari Institute for Itlani Language and Culture (TIILC). IL

book now resides in the Itlani capital, Shirit Shishá, at the headquarters of

Institute of Itlán (Istonza Itlana). Due to its sacred character the Itlani language

1 In Itlani: eylbrediit lirprazhen.
2 BU – Before Unification; YU – Year of Unification.

has remained very resistant to change throughout the centuries and for that reason

the original can be read by modern Itlani with ease.

5The text itself is constructed in such a way as to make full use of Itlani storytelling

techniques. Alliteration, consonance, repetition and wordplay are common

throughout the text. The was written in an epic style, employing elevated and

heroic speech patterns not heard commonly among modern day Itlani speakers.

6In any discrepancy between the original Itlani text and John Harris’ English

translation, the Itlani original takes precedence.

SOCIAL INFLUENCE

7The Seyrán is of enormous literary, spiritual and cultural importance to the people

of Itlán. It is considered Itlán’s planetary epic.

8Although a written work, in its original form, it was recorded in a way that

made it very amenable to Itlani oral storytelling, ta prazhenós, which is a staple of

Itlani cultural life. Its rhythms, alliteration, assonance and songlike cadences lend

it to public declamation and musical renditions.

MAJOR THEMES

9Several themes were presented in the Seyrán as points of departure for further

investigation and self-reflection: war and peace, history, family, the tension between

wild magick and institutional religion, the convergence of prophecies, the role of

politics, nationalism, identity, relationships, individual responsibility and self-

sacrifice and planetary thinking.

10As is customary in Itlani storytelling technique, these themes are not

exhaustively dealt with or necessarily resolved but rather are presented in a way as

to invite greater thought and contemplation on broader themes. As with many

Itlani stories, students will often read and re-read them, extracting new and greater

morsels of truth with each revisiting.

ROMANIZATION

11The Romanization system used here, for the Itlani language, is the one adopted by

the Istonza Tikaria resh ta Itlanit Sholey vey Kayarey (The Tikari Institute for the

Itlani Language and Culture). The Semerian, Djiran, Djanari, and Lastulani

languages each have their own systems of Romanization and for longer quotes in

these languages, their native Romanizations are used, Tuttavia, names of

individuals mentioned in the Itlani text will be Romanized according to the Itlani

Romanization of their Datebic3 spelling.

PUNCTUATION AND CAPITALIZATION

12Itlani usage of punctuation has never been standardized and varies widely.

Likewise, as the native Itlani script, ta Datéb, has no distinction between capital

and small letters, capitalization in the Romanization is rather haphazard.

PRINTING CONVENTIONS

13This document presents the Seyrán ta Tainaa in its standard Romanized form.

Footnotes will occasionally be provided to explain difficult compound words not

listed in the Gadansál (Standard Itlani Lexicon). A bold red number in square

brackets indicates the equivalent page number in the English translation, Circle of

the Lantern, (James E. Hopkins, Authorhouse, 2015)

3 The native Itlani script, ta Datéb. The name of this classic in Datebic script is: ;seyrAn @ tainaa;

TEXT RECONSTRUCTION

14The first three pages of the Seyrán existed in five versions (according to fragment

misurare):

1. RSR – Vansát Seyrana ta Tainaa (8-19-2019) – “R:VST”

2. RSR – Circle of the Lantern Itlani Version – “R:IV”

3. TAR – Seyrán “TAR:S”

4. COTL – Itlani Version Working Papers – “C:WP”

5. RSR – Original Text Seyrán ta Tainaa – “R:OT”

15These five fragments were compared and harmonized and the best readings were

chosen before the reception of the remaining text was resumed.

DRAFT 1:

[xxii]
Seyrán ta Tainaa

FIDIRI TA KARFEYAY SHINARA
(Pron Tsiasuk-Prona)

1Fidiri ta Karfeyay Shinara ta yoneyú kadimyaven
Ta tendayovó vey ta zhozhaovó verniyaven
Inunit Talmiaraay drimaldzevyaven
Ta aanilu vey ta Murntavilarilu klanaiveryaven

2Ta varemirovó vey ta zheytumovó inubranyaven
Ta eylit nashkudorovó ra-versidjyaven
Ta yoteynú lapuyaven, ta Azyonú iküipevyaven
Klaná ta Runit Lushan – narovó ra-komdjakyaven

3Dini Shtemorguan, ta oglumilu yoneyyaven
Pe ta Zhimboavá ta Miaraa birafunyaven
Vey zhoy, dukhulorís ta malachuda
Shasisait malachór ta mushiltrasutuda

4Ta Talaleybit Sal izá shunifyava
U seti mogit zhakan ramfelyava
Shumeshgurú vey ta kutú tlinglanyaven
Ta harvolú vey ta drimál bonduifyaven

5Shukhrám iíz prazhenya mabugyaru
Vey chadit mospronovó khay zakhpronyaru
Pronú ta Ubuuna vey ta Talnikhuna
Ta Miaraa, ta Varema, vey ta Pesuluna!

6Kinzá ta dralit prazhenova khavanyatu?
Reshú ta Ruvosova mabugyatu
Var djamó ta togeshkudan idá ksevyara
Vey ta Naren mogit untara idá onyara!

[1] SIPÁL MU

”KINZÁ IÍD PRAZHENOVA KHAMABUGYA LAYSO RA-ISHYARU.”

1Kinzá iíd prazhenova khamabugya layso ra-ishyaru. Chadit aulú onyaren zi muizhe, kiinizhe ta
ferkanór ta Djanarit Talmenshunela, Satél Pulán-Shuv, zavachya mabugyavu vey tsey rumbi idalán
aulavá djurova dalí togya makayaru zhoy. Vey izá onyavu

2Uramún-Tamú zhoyit gadanovó chayantoafyatad
reshú shey peshú vutilu kekseylyiten.
Ta Atonú ta Satapit Todjia,
ta fidiriruvosova ivaridarafyaten
reshú kinpá-vá zhoyit prazhenova djatyana ba makbashyana
ta mantavavovó sheri kiinín eypyaru tsalyaten ratá.

[2] 3Tumpi dukhulór sha aularun onyavu, tumpiit mushiltrasutór, ranti iküí mogit shatan dzevyavel
ta Talmenshunél. Iküimísh onyava idá kiín ishi vey sheytá ta visova Itlana vey ta zakhova vuna
mayana.

4Razhgeyrisit vey eait ea ta vuddjemarit Ananosa onyava vey ta shprunit seylár ta chayzhoa ta
ananarun dini ta imaran stranizhe lazarit onyava tsey. Dini zhoyit salabirisan, seti zhoyit fereshavá
vey timetavá bashlaisizhe vey kul-benziirizhe djanubarit onyavu var kinlán sheri ta birafunín ta
adunit Runskait zakhunarun, cherechevekarun, vey akalararun makbashya vey eliseynyi
varemyaru. Shey aslamedjinarit tugisova vutit korunenarun dini ta inunit anaravá vey pe ta
falasharit pevlushavá garsizhe dinizavnayavu!

5Lilinizhe iküí ta anazaivit, retunurivit, shastevinit chanzaiena mogit djana gidanit vey ketashunit
morilugova djatyavu krati. Shiraptuyaven blataraú, khaprumyaven tsirbuurunú, uvakunyaven
ebontanú, khaketashyaven klinklinú! Kesh onya makayara say, sazhoyese khatalshyavu, u iíz
onyarel vuyin? Kesh eshkyara u zhoyit talmenshunú fidirifazifyaren? Sheri ta iküimishey ta
Talmenshunela vutruvenovó djatavit onyavu. Tikhodizhe, salashunizhe, diniyibizhe djurova
ishyavu. Tsorni-say beylatsyava khaá u brinkiarit onyava ha. Sheyova pe zhoyit pushtese buvarizhe,
pe ta misaese zardoova sheya makalarizhe, piti zhoyese ta abova khamoriyavu vey mu talemunit
tutatilu ta tasula fidirikhavirsiyavu.

6“Usheley! Usheley! Kadimyate, pristi-pristi, kadimyate! Iíz onyarel! Vuyín onyarel! Gavkiinizhe
ruvyaven vut! Idaova diniishyavu zhoy khaá! Talmenshunyavu! Pristi!"

7Ushelko, daivizhe, seti vuyinit shaskarit chumakavá iküifreustayalit onyavel. Munka ta djanan, ta
zhedoshtenivit genbonova penishtaarit onyavel. Reshkín ra-salashunyarel, ra-eliseynyirel, ra-
nagliryarel? sazhoyese talshyavu. Kesh sheri ta ilazoit untarey ra-ishvemyarel? Kesh sheri djurit

etsipralenín vey mosunenín ishya ra-vemyarel? Losh zhoyit ianeley Ishi vadikarit onyavel, kinpá ta
oznatay resh mogeylo halantá samya kekadimavit onyavel. Disuova misgidyavu ra!

[3] 8Djamó ushelkoan vey Ianelan Ishi virsiyavu, vutit shikevova ta kimsiizhe zhetsaradzafivit
genbona yappoynaarizhe bari ta gennishtaova zhoyeylo loshlularizhe mashrá u mishyavu. Kesh
zhoyeylo loshkadimya ra-vemyaren? Azá, khitaya ra-fayyavu. Dini ta imaran, haova kimsiit vey
anikebesit nagliryavu vey anám djura onya harvolyavu!

9Tuntunilu, ta djiftit, brustit vey amarroit mishbatova, kiín ta girpelesay mogit shata Shtemór
inumanukanavyara, kevirsiarizhe mishyavu. Ishyavu u Shtemór palyana ratá. Mogit shat seti ta
prazhenavá sheri ta Talmenshuneley ishi mosyiva – ruzay tsorni-sáy vuyinova shunya, vuyinit iizit
setionova dekuvayya! Shnaró, layso vesamadjatya ra-makayavu, kiinizhe ta zaridéyn dini ta shatan
ta tsorniay keylimishyana.

End of the reconstruction

(*)

10Seti ta versukan ta Runit Oglumuna Shtemór zhanyira, vey secha mashrá chadchovód aulavá
araseynit pevaringonova losh ta Runkarfeyit shatín Shunún, Koykóy vey Shat Zhozhá bishnivotsarit
onyavi, kiinizhe ta archád ta ebonainen Itlana, meresaatsit ebón onyavi, kiín salafiilu ta alavanuna
mogit adunit kalalit onotovó iktiizhe tebarit onyava. Ta soronova, khay vey kheyem, lafiyari mog
khaá, ruzay dralizhe bonduivit djurova tebyari ishi. Ta adunit bondufunduova ta Vatarana
djeyelizhe paremunyari. Ta Kuletál ta ebona vey ta bredia mogese gilukhunyara. U ta
Talmenshunél-sá, ta shinarit shatunay Talmiara yoneyilu teynikadimarit onyavel, zarzari meresait
vey zarideynzaloit onyava khaá. Zhirí iidizhe beylatsyava ta chailisa dukhulora sha aularun, kinpá
sundjramilisa iküí ta üanan virsiarit onyavor.

11Kari ta ayfanaley ta Runa, mogit shat pelesilu divayyiva, kiín to sonsaunilisa dlunivit onyava – mu
sonsaún shey natunsopiese. Secha halantá onyava ziranti u ta pelese byorurivit girekiena tuzotirit
onyava, bolo, sonsaundiú onyaven, kinpaú ta prevosova ta dzevararun hasvinyaren, vey kausizhe
ratabit etikhalenovó tekzumyaren.

12Ta soreyanit, padjanit vey daldeait ananisovó ta shprashtit kharaa foliya layso ra-fayyavu, iíd
khará kiinú ta mishbatova khalyaren vey kiinú idalán dersinarizhe dazhem ta gilirit eydit chendjavá
vey ta drununit üanan etarashyaren – gilirisit ta eait uuzhisa. Pantait ananisú onyaren, kiinizhe
silisiit mininisú, anuvi daldeaamarana, anuvi logetibit narvpadjana, vey prundji antriit eaeynit
soreyana, shey vut ta vranetiseynit rumeliena shey tarshisa fidiriflanerifyaven. Ta imarova vutit
zonafatunit makait seylaray sheyzá iküichayyaven. Seti hait tamagit eaan pe ta hazbatan santiavit
vey iíd tanesea ta kharait ebese eypavit anuvi blidit vey paremeynit gadanovó onyanu – ruzay ra
yaraspalan! Kulizhe ra yaraspalan! Ranti-vá u [4] iíd sopiilu mishavit onyaru, mashrá zhoyit
sheyaspalit ba palenit chumakavá vutova zumisya fayyanu var talmenshunyaru! Shprunit ta
talmena onyaru. Iidova ishyavu ruzay ushelko ra-brinyavel u shunyatu var talmenshunyaru!

13“Tsirtsír-Ramey, vugmishyate! Ipokivit onifyazhe ba ar! Talmenshunelova nivotskomolya
nukmenit kasalitá bashbasheyre kulizhe ra-onyara! Vugmishyate!” Ta ketásh ta nagushtifa dini ta
uvakan zhoyit ushela mantamirkrenyava mashrá u ta nuzhit vey seylarit dostenivenovó
khapadesyavel, kiinovó dini ta eait vey razhgeyrisifarit Talortalan penishtairit onyavel. ”Uramún
khaá! Idá dukhulór zhoyit benéyn ba ta benéyn zarzari moga onyazhor khaá!” ruvyavel, zhoyit
ianelese, ta zurhanél zhoyit ushora, Ishi-Pronár, djimetsifarizhe.

14Zhoyit ianél, djeyelit ruzay rasit dailu, vuyinese zumyavel. ”Givaney, mergolyate u ta dukhulór
mishyator! Ishyare u ta nikhova kunara lafiyaror. Shey vunese dralisyazha. Vunit mishbat vuna
shibatyara.”

15Ushelko upeneyyivel ra. ”Shprashtit klotashova lepafya ariskemit onyanu,” ruvyavel. ”Ta nikh
kunara, ruvyare! Ziranti Mishár-Chan dini ta tadranan silyivor, ratá ta dukhulorova shuvya
makayavu. Vunit ushora krazhni palyarorotserarór vey guribarór onyaror! Kashá Mishár-Chan
samavit onyavor mogeylo vey ta chayagova ta eylay korunavit onyavor ba hatrinit tegisova
tebyavor, ardralisit onyani. Kashatum shey iíd kunosova inunit anaresea ta skaa anlatavit onyanor
shey iíd brinkiavit ra-onyana, vey nukmenizhe moskairit onyani. Mishár ishi ta kunosese bishizhe
shifyivor vey zhoyese ra-ruvyate u shey idá murnizhe resh ta draley ta chayaga onyava. Malachit
lapeatél ra-onyaru, Ishiko. Bashit zurhanorese rahait voparemova harvolyaru, ruzay hatá
ishvemyaru kashá hatá-vá zhoyova varemavit onyavor. Zheytumova vemya zretyavor vey ruvyavor
u varvari mogit shassuudey ubuit onyavor ruzay kinzá onyavor vun ranti-vá u seti ta dukhuloran ta
zhirashova tunkiyavu vey zhirasharova zhanya ra-makayavu? Ta dukhulorova dinilulya ratá
vemyavu, vey tsorni, Tsirtsír-Ram ta mishotova Mishara vogyaror. Kreyvirsiarit onyaror vun sheytá,
ta chumakovó vey ta rakarovó tramilarizhe, tantoova dini ta derevushsalan ba seti ta
imargenivit talmenshunekín
losh ta kunarit shuvekín ba ta
merinzhimboan fargaarizhe,
stupurcharizhe. Ishiko, reshkín-vá ta dukhulorova mogese fulatsyave? Frelizhe otorayalit onyava
dzea ta zaridéyn shas u rapilaivit inusuorova dinilulyati. Vey talmenshunyaror! Ay, ta talmenshunós
ta oydjamen shey iida onyara. Ta beneynova zhoyese helistizhe fulatsyazhor. Oyazdizhe zarzari
mogese.”

16Ishi-Pronár ta uramelese vuyinit zurhanora ushanizhe zumyavel. Etikhyavel u chadit vuyinit
ruvivenú izmuyaren khaá. Djufi-bolo, estalú kiharafivit onyaven. [5] Vutova fayya rahaizhe
heslayana. Ta Kulún sadjurit bondufunduova lafiyara. Ishi eypyavor, ”Vangaey, tashe rezyate!
Mishyazhu vey ta dukhulorova moskayazhu. Kalstinova Mishár harvolyavor ra. Ishyaru u
stovanyara vunit zakh. Iíz samyate. Shtakadimyazhu.” Ishi ta budova hiznukomolyavel. Shprunit
vey pristiatsit onyavel. Mashrá u keylivirsiarit onyavu zhoyova zumyavel. Ta zaridéyn zhoya maizhit
onyava!

17Ishyavu u zhoyit medjshunú vey taldzevú ushelkoese isteryaven ratá, djufi-bolo haizhe, layso
zhoyit muit auliena ishyavu u iíd zhoyit yakinún onyana – u hatá ta yazhtaa losh ta talmenshunekín
kiinizhe tilarór istonyanu. Ta talmenshunekú mogit ebonese kiinizhe palanadiú vey manukanavarú
dralizhe zavachyaren vey ishyavu zhoy khaá u hatá-hatá vutani onyanu. Seti mu iküi-Talorurivit
aspalan ta eylova inumishizhe branyanu vey dini ta shprashtbiravá kiinizhe kunshuvirór tilafeka ta
ishdara onifyanu! Vutit korunotovó
talmenshunosa depikyanu. Eshkizhe

tilarór

layso

talmentilyanu, vutit mishbatovó ramdzevyanu. Talkorit palanadiór onifyanu, ta etsipralovó ta
tarsharun vey ta dzudzuarun pilaarizhe, ta sholovó ta amarun, ta pilarun vey ta dralchendjarun
daarizhe. Iidova ushelko dayavel ra. Korunyava u mogova kreyinunit tikhodyati. Raidaizhe seti
Ianelan Ishi! Chadlán ta kuteyrovó vuyineylo giuryavu, var tikhodyavu u haizhe zhoyova
nikhdayavel. Dini ta eylan zarideynya ratá omanyava. Ziranti u sheri iidit estalín yibishifyavu,
ushelko ubuit vey dinizachivit bezyavel. Rayizhe vutruvenovó sheri ushorkoey vey sheri vunit
khavoemdilesey djatavit onyavu. Chadlán palit vuna, otrinit vey shprashtit, onya itovedyavu,
rahaizhe sheri ta eyley vey ta zheytumey lestriarizhe. Iidizhe, ushelko ishi ushorkoova choravit
onyavel, vey secha ishi iidovó djamit vey razatvolalit bezafyavel, djufi-bolo, tikhodyavu u
murnkunarór dini ta gidanit ilazoavá vey naavá Runskaa ba djamó onya, raprazheneshkit yodjún
vey birafún onyana – zhekiinizhe dini ta prazhenavá zhoyit varemirit zakhunarun vey akaldiarun!

18Za! Djufi-bolo, virsiarit bishyavu zhoy khaá. Kiinizhe sheri ta shuneney ukhese ruvya makayanu,
kiinova zhoyit munkait chaesea djemarafyava mashrá u vutova, ta muit kuan, teyni ta pavdorudit
vey meytlanit talmenshunelese Djanara, Satél Pulán-Shuv, sopiafyavu? Kiinit gadanú, shprunit vey
moseynit, ta talshunenovó mlodjurya eshkizhe makayanen, kiinovó dini zhoyit tamelese
khatendayyaven, seti iíd taleynit vey lametidzit eaan? Kiinit khordisál vuyinova rekhtayyava, shey
tanél djura, kari ta Djanarit korunotín, peshél [6] gidanit shprunuda vey djatala! Kinlán ta talea
Talora men vutit daldeait vey chintalarit gechenit gituniena solfisizhe sonteyyava. Kinlán ta azurivit
takhú vutit shumeshgurarun losh shey danivisey vey chenikisey ta taleaa tukbelovó ta boduzhana
tukbelyaven. Kinlán gilirisit zhoyit sundjit ramesea ta nebúv vey ta uúzh fazhenit vey medjifarit
aspala, eait ta lapisarun vey ta birafa! Kinlán tobisarit ta zakh malachit vey danivisifatsit vey
malachit dukhulora – kinpá ta narenprazhenainen vey ta ganakenainen djemaryaror! Chalí vey
idakín vuyinova shunya khay vey kheyem cheykopyavu zhoy khaá var ishyavu u kiinizhe prundji
zhoy – talmenshunyarel vuyín!

19Ruvyira u ta Talmenshunél gidanit otua vey heslaa onyarel. Hapaú layso zretyaren u ta
Djanartanú makaovó vey ankalinovó trevkonyaren kiinú zhivonese ta shasbeneynudova
dafaryaren. Kinlán rayizhe prazhenú sheri ta durummakaotín ta Djanartanarun mogese
kadimyaven. Chadit noibivit pevlushekú, shtakadimavizhe terchanit vey zardozhigutivit yoneyit
sayzutnaay seti ta merinavá Djanara, sheri ta iküimosarit shifatsín ta Djanarit peshelarun vey vutit
pesharun prazhenisyaven. Djamó sheyan, pa ruvyara u rapá sadjurese ratá savukyata u vutit
sholova djatyata var munkabreditanit vey meytlanit onyara djur khaá! Ruvyira u djurit ketásh-sá
pait nikhova diniankalinya makayara. Ta Djanartanú shey gadanova ta parailu vey ta meytlanilu
mlodjuryaren, vutova, kiinizhe byorú gidanit nimia vey shprunuda, fidirituurarizhe. Ruvyira u layso
ta runteynú-sá, kiinilia feryaren, ratogeshkit meytlanova trevkonyaren!

20Idait shunenovó ratá tashi shunavit onyavu, ratá idait ketashovó djatavit onyavu. Bolo,
talmenshunavit onyavu. Zarzari eliseynenovó ta salaa vey ta medja lafiavit onyavu. Secha malachit
onyavu, ta venora dazhem ta nimbaavá zhoyese nayhiryava. Ta talmen iküi zhoyan prevyava vey
djurova tikhodyavu. Iíd zhoyova murnnikhit dukhulór korunyava, var rachadpaú dini zhoyit
layso djurova daya vemyaven. Ta prazhenú sheri ta
zheytuman djurova dayaven ba
talmenshunekín, ta satapekín vey ta ishdarín dini iíd anaravá dralizhe pilayiven, djufi-bolo, zhoyit
ushelese, iíd makaú, djamó ta hepurnait shunan vey djatan, djamó ta tabit korunotavá vey

onotavá, lanyuit vey rakalalit onyaven vey ishi ta perneyese vey ta ubuese manukanavyaven. Ruzay
malachit vey nikhotrinit onyavu; talmenshunya makayavu vey iidova raya ra-makayavu. Eliseynirit
onyavu vey zhoyit talmenishova inubranya brasyavu. Ar u frelit tanto resh ta doshtenosey ta
genbona vey ta moskaosey ta madjuzarun, ta ekhdatosey ta iyamela, ta tsaradzafosey ta yuddjada,
vey ta tilosey ta rakararun onyazha. Khay vey kheyem, virsiya bishyavu!

21Kul-zakhilu djemarizhe virsiyavu. Beylatsyava u ta kulit Shtemór zhoyeylo loshvirsiarit onyava. Ta
daldeaanit dzevarsalova velava ta mishbatan, kiín ta Drevushsalese ta Pyagarun manukanavyara,
rekhtayavi. Ta Derevushsál Ta Pyagarun minmasagizhe ta shatova khalyara. Tepatizhe ta ensiesea
vey ta vranetesea, ta bandoriunesea vey ta arvinesea ta vulshirenarun, kiinú mogova
shpelepafyaven vey mogit keyliosova tretiafyaven virsiyavi. Reshkín rahapá iíd mishbatova
idarafyara vey tsaradzafyara? Zardouvakunilu ishvemyavu. Bolo, izmuizhe, ta mishbatú vey ta
hazbatú kiinú [7] Shtemorova losh ta antriit shatisín, shatín, shatunín vey shatardjaín Runskaa
tuzhanyaren, meyrandjizhe ta Darskait Nalyunay dralmoskairit onyaven. Eshkizhe dadjlaya ra-
aravyanu. Djufi, kashá ta sarmus, zhoyit zakhova ta Darorese fidiriuvakya zhoyese hatá kadimyana,
vunese ruvyanu u Satelko iidizhe dzevya ra-aravyarel! Gordualizhe, ta mishbat kilikit onyara vey ta
nalchumak ta Valmeta ta Shata djurova okrintuya onyara. Eshkizhe kashá ta samusova ta Darorese
eypya dakyanu, tamagit archilinit estalovó kavisuya vuneylo lafiyanu. zbolo, ta Darór Runskaa vunit
ebonese varemarit onyaror, vey rayizhe loshdjatovó nulakyavor dini kiinavá, shey ebontanú, layso
ta oyrachilinit vey ta oyrameytlanit, vunese vutit zakhovó vey shagalovó ranurya makayaren –
kulizhe shas ta saftebey ras ta vodralzhaney. Ta darór Runska dini ta inunit valmashit shatunan
Uskím djanubyavor, ruzay shey ta kreyit anaresea Runska rayizhe dzevyaror, resh ta ebonova
kuteyrya vey moskaya. Hatá ta yazhtaa, vishu-vishu vunova eypyanu zhoy! Lilinizhe, shta ta
yartaese, khakadimyavu krati. Ta bud artretiifarit onyava.

(*)

22Shey mog, halán khalilinit rakrilivit fayese kadimyavi, ubimiizhe disuizhe hait bonduivit ba
rashprashalivit aata, kinpaay vey kinpaese ishyavu zhoy ra. Kesh onya makayara u ta Djanartanú,
ta shagalilisa nobshetya makayaren khaá, kiinizhe ruvyaren ta prazhenalenú vey ta vutruvenú? Iíd
aspál ardralifarit onyara khaá, khay vey kheyem!

23Mashrá u samogova, zhirí halanisit tsayashuvilu vey giderilu, dini khazhanivit idarbiran ta
derevushsala, loshnulakisyavi, raimruit ba azafadisit birzaova, hiznuizhe dini ta minit ulgazan iíd
tureyomarit ruzay krilatsit buda Shtemorit yuddjadatsit birafararun zhanyavu.

24Djanarizhe ta Talmenshunel eypyavel, ”Var es de yong vo sey? Kom fort!” Seti ta lilinit ketashan
ta uvaka ta Talmenshunela ta kulit darskait dzevarsál lelonimbretyava. Ta klotashú purdjirizhe
khochuryaven, vutit djanubarú, teyni vutit Narelese vey Aatkanelese krilidar-zumarizhe. Utatsilu
vey mosunilu ta bud leloyava vey zuzuyava. Ishyiva u ta Djanarit ruv ankalinya makayara, pait
shprunudova vey nikhova inuvitamarizhe. Idaizhe ruvyira. Munka Djanaran, iíd ruv iluizhe djatyira
var ruvyaren vut u varvari djurit lametidzit makaey ta Djanartanú djurova etsipralit vey rapilaivit

tebya vemyaren. Layso ra mu pesh dini ta budan vuyinit gadanovó daavit onyava. Ta Talmenshunél
minyonunit onyavel! Yehukanit, djateyeynit hadín menbazhi vuyinit gurzhulay ta tsamesea
keprevyava. Vey kiinit moseynit gurzhúl idá onyava! Uruluniday onyava, tsuruudit sizda, vey seti ta
moytotrilinan djura nambilit asalit undjirilu karyiva. Diváy ta difoan, azilisa rapilaivit vanay, azurivit
onyava djur. Ta difo-sá [8] trichizhe klana vuyinit nasan ksevyava, halanís vuyinit chaovó gurarizhe.
Vuyinit vishu shas ta memuchiey vey ratuzotirit onyava. Franarit, udjdurit borgresurivit dzevnéyk
daldeait udjembait gechengitunova mlodjisyava. Dzevasúl, mosizhe tuzotit vey aneynit iveytsay
udj ta chagan marinyava. Iíd ta kulen vuyinit genbón tadranarela onyava. Kari ta Djanarit ayfaney,
vuyinit loshdzevarú, tadranarelú onyaven shey vut. Palizhe genbonivit onyaven. Mos-mosarun!
Talshyavu, kiinit banadjinúd!

25Shan vuyinit klotashan prevyava chintalarit vey kunnikhunit amsízd. Masagchailu djurova
samorayavu. Togyavu u eshkizhe vorín ba vulúk onyana, ruzay, bolo, ranti-vá u djurova trichizhe
zumyanu djurit sizdova damakaya ra-makayavu aréy vey djurova idarizhe shunya ra-eshkyava.

26Kiharyava rapá. Halanís aleyfudit Itlanit itorilu shtaeypyavel. “Kinzá ta dukhulór kinpá
talmenshunyaror. Keylikadimyate!” Ta Talmenshunél, zerilisa ta shprunuda eypyavel, ruzay ta
zakhova vey ta shagalova rezafyaven. Ta bud birmaya vey tureyomya mabugyava, seti sadjuran-sá
utatsifarizhe. Peshú tugeygeytu zazumyaven. Zuzuyaven vey rahelistifyaven. Lilinizhe hapá
hatrinan zhoyan uvakunilu khaeypyavor.

27“Rahait talmenshunorú dini iíd shatan zhanyiren, Satelkoey.” Pakutentsit pantanambilór fidiri ta
buday khakeyliyavor. Kashtirtanór ta runay djatyivor vey radoshtenivór gruzdyivor! Eshkizhe
Eydkarfeytanór onyavor, kinpaovó iluku iíz shunyari. Arhatrinit kiharyavor vey bishyavor, “Varvari
bashit flidjeney vey idaey bashit Dzevarsala,” ruvyavor, “bezyara u ta zirashova izmuit vrunora
tunkiyaray, shprunit ta prana vey ta ridjorga! Ta malachorovó inubranyatay u ta taranielovó
yaturyaten vey ta malikhay vutit ushelarun inutamuryiten.” Divay savunan zumyavor vey
halalaisyavor. Ta bud muku shta baryuyava, alaarizhe ruzay brigoshit tsey. Ta nadjerbriskuova iíd
peshora togya ra-makayavu, u iidizhe shtrashtit vey mosmosit Satelese teynieypyanor. Ishyavu ra
kiinova korunyanel ruzay ta oydjamenova djasyavu zhoy khay. Vuyinit girelovó tiniifya vey pe vutit
klotashavá keylikiharya shunyavu. Vutit madjú divay ta daldeait retokavá vutit kutarun
khaiktiifyaven. Lilinizhe ta Talmenshunél vuyinit madjova khapitipanayavel krati. Shey
kharezifyava. Talshyavu u eypazhit onyavel ruzay idatá fidirivishuen, kiinizhe inunit zhigutiren,
vuyinit vishuova klanatendayyava, hiznu ta djeyelit vey chintalarit djeyeludavá vuyinit kilbianit
chaarun nusarizhe. Ta zhomoivit bashla ardjeyelifyava. Ta [9] dzuechaovó dzumya djatya
makayavu, mashrá u maladjiuryaven vey norshtayyaven, izizá dini ta idarbiran tuurisarizhe.

28“Shprunorova ta prana vey ta ridjorga lafiyazhu vey vrunit khaá! Arvrunit u bash, zurhanorey.”
Idatá ta Satél Pulán-Shuv luurtoryusizhe vey shuveynit chesilu vuyinit loraanit klotashay
doladisyavel. Ta ramovó rasizhe pe ta vulese ordaryavel. Djeyelit dailu vey ushanilu, fidiri rayizhe
kuteyrivit nikhbiray vuyina, ta kashtirtanorese zumyavel. “Ivarit onyara ta nikh basha, zurhanorko
zhoya,” ruvyavel, “Tsorni, dini ta oznatese mishyate vey ta ivarafova karyate!” Dralprenbuizhe
khahalalaya mabugyavel. Ta kashtirtanór vey ta kulit
loshifavit bud prundji vuyineylo
loshhalalayava. Muku shta ta budese vuyinit chaovó djimetsyavel – mampisizhe patalsaarizhe. “Ta

dukhulorova kinpá talmenshunyaror, keyliuvakyaru. Secha dukhulór kari vunit aulín, vrunór kari ta
ridjorgey onyaror vun. Talmenshunyaror vey vunit talmenshunova
lafiyazhu zhoy khaá.
Talmenshunarit dukhulorey! Keylikadimyate!"

29Lilinizhe shinarterchanit tikhodova khakamizyavu u ar vey ar ta chaainen ta buda zhoyese
sopiordarifyaven. Mabugvanizhe sheri djurey rachadizhe talshyavu, ruzay idatá zhoyese zakadimya
mabugyava u dini ta shatan mayigova lafiyavu – u eshkit Talmenshunór onyaru vey u losh ta
talmenshunekín koruntilyazhu- kashatum idaova zhoyese savukyanel ta ushél. Var antriit
dukhulorú ta shatay zhanyiren, halanís helistyavu u shasvishuit samya makayavu. Kulizhe rahelistit
onyavu u sazhoyova fidiribrevya vemyavu. Za zhirí dinikledirit sazhoyova tikhodyavu.

30Ta dozhchoyarovó seti ta turushkan zhoyit shata ruvya djatavit onyaru u zhoyit ushú Tsirtsír-Ram
zhoyova mishtaratyaven var seti zhoyit tsaroprisan vey ranti muizhe fidiri ta dozhay zhoyova
fulatsyaven, zhoyit ramú kozhá soreyanit onyaven, mudja ta lalivsiarana ayfanalit dazhini ta Itlanit
suavá. Vey prundji khaá, zhoyit gomovó shtrashtizhe kreykalbantearit onyavu – tsaya inu tsirtsiray
vutova tebya khiyefarit onyavu. “Tsirtsír-Ram mishtaratyizhor,” zhoyit ushél ruvyavel, “var vunit
ramú ta tsirana onyaren.” “Tsirtsír-Ram, khay vey kheyem,” shukoryavor zhoyit ushór, “var [10]
gidanit birafunarór vey akaldiór onyazhor. Vunit ramú vey zakh varvari ta vemey kunya vey tamagit
skaovó vey ardjaovó shunya tsiryazhen.”

31Secha, Tsirtsír-Ram onyatu, vey gorduya cheykopyaru u mashrá chadit asplavá vey harkazavá
sheri ta kunosey dini ta derevushsalavá, ta gimlaavá, ta dzaravá vey ta pevlushavá, resh ta varemey
vey ta ishey birafunarizhe salashunyavu, gavkiinizhe dini shey ta prazhenavá makbashyavu, ruzay
gavidatá dini zhoyan khasepiyiva ha. Ha ta Satelay, vuyinit meytlán ba vuyinit shrpunúd, zhoyova
santiafyava. Birafún vuyineylo rahait tukbél ta suarun onyana, rahait kasaliís resh idapaín kinpaú
savutova murnit vey isuit zhanyiren mashrá u vutit pushtamsalú kianararit ba salaarit onyaven. Ta
yakinunese zhoyit zarideyna zhoyova uvakarit onyavel – vey haizhe, layso idatá seti zhoyit
mushiltrasutudit malachudan djurova yibishyavu var talmenshunyavu.

32Za, rahait shtinyiben onyava. Shey ta chaú ta buda zhoyova djimetsifavit onyaven khaá. Mashrá
u sheyzá diváy ta loshifenan ta hatrinekarun, ta marfanarun, vey ta pilaivekarun, shunyavu u chadit
zhotú namagizhe anazait onyaven. Chadit chaú varvari ta mosuney anazaunit samyaven. Djufi-
bolo, togyavu u yibyavu u isit ba bonduivit ala vey eshkizhe mu ba zar bevlanuisú izizá, zhanyiven.

33Krati-krati lilinizhe sazhoyova ta hiznuay lugyi khayibyavu. “Des es de yong du zuk, min Dam, Di
yong vo sey!” Pilaivit uvakova Djanarizhe eypya djatyavu. Ta uvak sadjurova pila-Itlanizhe shtayava,
“Shukrám ta dukhulór kinpaova mampisyare, eéy Satelkoey, ta dukhulór kinpá talmenshunyaror.”
Ta djakovó kalya ra-makayavu. “Nene Shiko! Kiín…"

[11] SIPÁL ZAR

“GIVAN-AN TA YUDJADESE SHTADINIMISHYAVEL TA CHIIMIT SHIKEVOVA SETI TA DROZAN
FELARIZHE. "

Giván-An ta yuddjadese shtadinimishyavel ta chiimit shikevova seti ta drozan felarizhe. Ta tsorniit
podavova vuyinit zarideyna togya ra-makayavel. Rahá, kari vuyinit miaraín vey amustenín, rarinya
beylatsyava. Rezit zarideynova chadlán kuniryavel, dokasheshkit vey aurit, kiinizhe dralsebit
zaridéyn onya aravyara, kiinizhe zarideynú franarsutantoilu dini vuyinit zheytuman ishi onavit
onyaven. Misharey, vuyinit uramór, ta ratakbilit krileniena djemarifavit ishi onyavor. Mashrá chadit
aulavá, layso tashi vunit voemdilesan, raanarakit onyavel, djufi-bolo, sheyova buyukafya harvolavit
onyavel. Bolo-bolo, zaridéyn losh iskemit sorinorey paremalit onya makayara. Vavabiyonavit
onyavel u kamizarél ta hezhada vuyinit zheytumay ra-onyanel. Sheri Misharey, vuyinese
shtrurnyaven vut bolo, vey djeynatya brasavit onyavel. Chadlán vuyinese ruvavit onyaven u sheri
iíd sorinorey ta iveytsa vey ta kela, fidiri zheytumay kunararun vey lametidzekarun, mavdonnakeyit
onyatel. Ruvavit onyaven u karizhe, rahaese tsiín ta zaradenesea iíd manukanavyana. Bolo, ha dini
vunan shifyava

Zaridéyn losh Misharey ishi zaradyava. Mashrá chadit aulavá ta suovó korunya khiyefarit onyaven.
Idá brinkiyava ra. Pashi anarakit shas ta suín onavit onyanel. Idaslazku, vuyinit izeyova otrinizhe
kiratavit onyanel. Ayzanya chadlán varemyavel! Demenova dini ta zartilbiran gavdini Shtemoran
dakyanel. Ruzay Mishár idaova gazarya ishi kulizhe brasyavor. Suova vemyavor vey Giván djurova
lestriekhdatyanel.

[12] Ta trebosova ta dukhulora teynifulatsivit Ishiay, ta zurhanél vuyinit uramora, pashni rayizhe
razoosyavel. Prundji Ishi kunarél onyavel – ishi dazhini ta runit karfeyavá voemdilesarizhe. Ruvyavel
u ta dukhulorova izá zhanavit onyavel vey u zheytumova tunkiyavor. Ruvavit onyarel u pientait
onyaror. Ruvyavel u vutova dralgadanyanad Uramún kashá vunova kiinizhe savutit suór
dinilulyanen. Vey shukhrám, shey ta rahaese kadimavit onyava. Varvari Misharey vey vunit ichey
ta enhala ta zheytumese, ta eylese, ta sakruese vey ta meresaese shey grikhashyiva. Ta dukhulór
rahaova sheri vunit izmuit vanín ishyavor vey inu vunay idaova etsipralafya ishi harvolyavel.
Lakoshá ta piradjaris dini iíd estalan ardralizhe onyana. Eshkizhe ardralizhe onyana savukya u ta
dukhulór inutayamalyator reshú vunit ushorova ta rapilaivit biresea ta shtrashtit birafarun
nivotsyator.

Eshkizhe idatá ta rozhrezova karizhe zhanya makayanel. Eshkizhe idatá ta eylese vuyinit zurhanora
shtamishyanel. Bolo, ta lestriova resh ta dukhulorey lulavit onyavel vey ta korunót vuyinit
zheytuma ra-onyara u vutit lestriovó ba vutit suovó inubranyaten.

Ishi ta yuddjadese shtakadimyavel. Murnit onyavel.

Giván muizhe eypyavél. “Ishiko, kinzá Tsirtsír-Ram? Tsey ta chumakovó korunya vey ta rakarovó
karya lafiyaror. Frelizhe iíd motenín fidirivirsiya, pait korunandjenovó anlatarizhe. Shas ta enhaley,

shas ta adavait vadikosey vey tilosey, zaridéyn kozhá faryara. Ta kunosilu dakyizha rahá. Kinzá ta
dukhulór?” Ishi ta dzevdjariova ta pelesese, dazhem ta chanzaan vey ta sonsaan, teynidudjyavel.
Tretiizhe, bari talsheynizhe, ta sonsaova vuyinanis sagukyavel. Ta sonsakúr rimsiizhe
khaburukyava.

“Tsirtsír mishavit onyaror. Ta…"

“Mergolyave u mishyator? Savukyave u inuvirsiyator? Zurhanelatey, kiinizhe talshyare? Kesh
chonyare u ta teynikadím iíd Djanarit rapilaivelarun tumpi tukbél resh banadjinisit aspaley Ananosa
onyara vey u resh marfanatsit vey bashlaisit minuridey shtakadimyazhen? Bashit shasmavdonúd
vey idá bashit zheytuma kulizhe shas ta safkhalín onyara. Ukhese shey murnizhe gidanit biráf
onyara – shaskarit tukbél bonduzhana.”

Ishi Givanese ushanilu teynizumyavel. “Ra-eshkyana ta dukhulorova lauraya,” ruvyavel. “Vunit
talsh rasordarit onyava. Vunit talmenshunenú vunova fulatsyaven vey vunit abiyón shprunyara. Ta
Taldokasenú
inubranyara. Givangaey zhoya, ta
dukhulorova vunit mantait yakinunese otrinafyate. Shey dralisyazha, var yibyavru u stroniena
prundji kednait vey atonit tuzotyiror. Ta kaltogova tebyate.”

ivaridarit onyaren vey ta tanto mogova

“Kaltóg!” Ta nagushtún vey ta djas Givana grietarashya mabugifarit onyaven. “Kaltóg? Kiinova sheri
ta kaltogey ishyare bash? Bash vey ta zurhanór basha kinpaú layso ra muku [13] dini ta anufbiran
setionyavay vey kinpaú rahaizhe ta meresait Talmenhazovó paremyavay. Ukhit shagaolovó vey
zakhovó ta makaay vey ta ishdareniena, ta djamokednaniray vey ta lametidzay, djemarafavit
onyaren. Dini ta mosenavá vey ta kreykunosan ishi silyiray. Frelizhe! Ta dukhulór zhoyit eylay
inubranyazhor ra! Zhoyit lestrinuren onyaror. Ta dukhulorova zhoyese stronyave – ta zarenova
dazhem zhoyan vey zhoyit uramoran urzafarizhe. Vey secha basha ra-shibatyavor vey vunova
dafarya ra-ivdiyare vey secha vunova dinilulya ra-ivdiyavi mog – zhoyit uramorese kalarizhe vey
vunese keyfarizhe, kiinizhe ta meresa aatyara, mafáy ta dralamgaley, iíd dukhulorova girekhdatya
peyratyavu. Idá frelizhe ta kaltogaris zhoyeyre onyava! Ra, Ishi. Ta heslaova tebyate bash. Bashit
korunotovó ta runit lametidza inubranyate vey ta cheykopovó aurit zarideyna teynitebya tilyate.
Ta dukhulorova lauraya mishyaru!"

Khakhaá, Giván-An vuyinit dzevabova kevayyavel, pristiizhe djurova diváy vuyinit tsamavá
hirzunarizhe. Djurit narvit shirit vey dakiit odeshú forkarvantay vuyinit chagesea kemaldjayaven.
Ta sonsaese teyniyavel. “Iíz iíd biráf karyira! Tsorni-sáy karyira djur! Tashi u hatá khamabugifyata!"
ruvyavel. Ta sonsaese teynipranyavel, meymizhe djurova anazaarizhe.

Ishi

fidiriailiyavel. “Iidova korunyate ra! Ra-imfayyara!"

Ishiese Giván
“Vangaey! Ra!"
djimetsifyavel. “Zurhanelatey, zhoyova fayya khiyefyate ra. Onya makayara u ta dukhulór ta
shuneniena vey ta eliseyneniena djemarit onyaror ruzay malachit samyaror vun khay. Bazhi ta
makaan iíd rapilaivelarun vunova ra-branyazhu!” Giván fidiri ta yuddjaday virsiyavel. Pe vuyinit
klotashese, kiín brazhenizhe kianararit seti ta masagan ta yuddjada onyava, meydomyavel. Ta
sopiova ta karit rumbikunarit Shtemorit mosvaremararun rekhtayyavel. Anuvipaú vutit eylesea vey

kulizhe bashlaisit shasbrikienit zarideynesea shtamisharit onyaven dzea. Misharizhe bubuvyaven,
, sususiyaven, bruzhbruzhyaven.

Rainunizhe vuyinanis Ishi ra-onyavel. Sagme-khochisavizhe, zarzari vut djani seti ta idarbiran
onifyaven. Izá Tsirtsír-Ram ta dzevarelesea loshifavit onyavor. Ishi-Pronár [14] miarayavel u Giván
ra-sobonyinel u Ishi-sá Tsirtsír-Ramova teynilugavit onyavel vey u vunese bedrayavel u losh ta
dzevarelín mishyator. Ishi haizhe tikhodyavel u Giván-An iidova etikhyavel, ruzay ardralyara u hait
estalú rafidiriuvakivit samyaten.

Giván-An seti ta idarbiran muizhe teynikadimyavel. Samsamarú ta mabugit buday ramashenurarit
onyaven tsey. Ta birova inubranya santiyaven kinzá ta Talmenshunél samavit vey eypavit onyavel
vey kinzá vuyinit shinarit lipalova losh ta sundjramit dukhulorey, ta kurudjór Giván-Ana vey Mishár-
Chana khamagugyavel! Mos-mosarun, talshyaven.

Salisova, irvadarit resh ta zhigutenovó ta chendjiena vey ta hilegiena loshafya ta birzaay kinzá ta
ramú Pulán-Shuva chegyaven, shunarizhe, Giván-An teynikadimyavel. Anuvipaú dini ta salisan
vuyinova shtapilayaven. Mu peshór, rakeynmalachór, genivit dini ta meresait genbonan fundudia,
shaspantagit kamsa vey aslaasúl, ailiyavor, “Givanko! Ushelko! Kiinizhe brinkiyara u bashit
kurudjorova seti idait talvonit vey shinarit mishbatan inumasinavit onyare – losh ta Djanarit
Dareley dzevya! Kiinit mosenún vey valón resh mogit shatey!"

Giván-An glavniyavel ra. Zaradilu vomeydomyavel vey teyni ta salisese manaragyavel.
“Fundudiorey,” ruvyavel, “Pe iidit lanyuit sadirese rahait dralgadanova felyaru. Iiday rahait dralen
kadimyazha vey shey mogese rahaova piri raruveshkit perneyenín teynifulatsyazha. Kadimavit ra-
onyaru resh zhoyit kurudjorova inumasinya ruzay resh vunova lauraya. Ta fidiriovativit shagalovó
Shtemorit medjshunararun vey iküichayurivit lametidzekarun zenyazhu ra. Kinzaese sopiyaven ta
Djanartanú vey kiionova sheri vutit yakiney pilayare?"

Mashrá u eypyavel vuyinit uvak ta nagushtova vey ta nashkudorova fidirifulatsyava. Vuyinit
uvakova panaifavizhe ar u yibishyavel, ta ravemirit vey ta rakorshunivit versidjova vuyinese shifya
mabugyavel. Disalís hazbattanarun, anuvipaú ramilisa, tamagpaú klotashilisa rekhtayarizhe,
vuyinese kosoriizhe teynikadimyava. Ishi, karkarizhe, ta zurhanelatese shtaudjovatavit onyavel.
Vomeydomyavel. Vuyinit klotashova resh kianarya kreyshagalizhe otrinafyavel.

Mu hazbattanór, kinpá, seti ta hiznuan ta buda, tansubarit onyavor, iküí ta budese savunova
keylilugyavor. Secha malachit, yehukit vey [15] eydchait, dralizhe bepeynit bezyavor vey ta
kreytalkeynurivit flidjenova trevkonyavor kiinova munizhe franaraulit munkaek lafiyana. Breskizhe
konomanafivit khornalgenova skuddia genyavor. Kari ta korunotey Itlanit skuddiora sundjramit
onyavor. Ta rakeynova ta salisa maldjaavizhe, dazhem ta fundudioran vey Givanan tansubyavor.
Ishi-Pronár, dini ta budubikeyan, santiyavel. Dini savuyinan talshyavel, djeynatyare vey tilyare,
kiinizhe ruvyira

Ta hazbattanór eypyavor. “Tur-Chendjún mishtaratyiru. Ta Djanarit dzevarsalese bashova
manukanavyazhu, eéy Satelkoey. Ra-eshkyara u franarizhe mishavit onyaren. Beylatsyara u vutese

ra-nashkudoryara vutit ramteynovó inubonduya. Kashá bashese isteryana, manukanavyanu zhoy.”
Santiatsit vey rahelistit Giván-An bezyavel, djufi-bolo vuyinit nashkudór resh ta imfayudey vuyinit
kurudjora, kiinizhe vuyinit luntu etarasharit onyava. Vuyinit da ta cheykopa vey ta disuandja
vopurkheyit samyara. Ta tanto vuyinay mishyava. Ta hazbattanór eypyavor shta. Ishi ta
tayispovnaova okrimizhe shtapilaya ra-makayavel. Kulizhe upenneyivit ra-onyavel u ta hatrinay
onyavel ruzay, bolo, ta Djanarit sholova haku-haku djatavit onyavel vey kulizhe rapalit Nordlinga
djatyivor.

Ta pranova Givana rasizhe khamiriniarizhe, ta hazbattanór vuyinova fidiri ta buday manukanavya
mabugyavor. “Satelkoey, mogeylo kadimyate. Ta Djanarit dzevaresea mogeylo klotashyate. Shey
dralisyazha. Bashit kurudjorova zhanyazhi khaá.” Mashrá u hatrinizhe mu hazbattanora pe vunit
klotashan shanmishyaven, khafeshizhe, djamó shey produit shunan vey yiban, ta klotashurivit
hazbattanór Givanova pe ta amunese ptamoriyavor. Gavtashi vunan, pe ta djedjizhe funduivit
baveliveytsese vuyinova djanubafyavor. Tur-Chendjún, ta hazbattanór kinpá, idalán samantaizhe
tashi ta budan eypavit onyavor, vey tsey ta pranova Givana tebarit onyava, peltantoizhe ta vulay
vuyinova panayavor. Rahait tanto ta disuvava zolyava vey ta shprunudova iíd peshorarun
ratayamaleshkit onyava.

Giván orinounova khafidiribuekyavel. Iíd ta madjachilu ta hazbattanora djani inufuinivit onifyava.
Ta skazúlk radoshtenivit peshorarun vuyinese ra-isteryava, savuyinese talshyavel. Ta idarbiray
nedesharizhe, vunit klotashova djemarit virsiunese lugyavor. Min antriit hazbattanú vunova
hatrinizhe rekhtayaven. Ta min samarit hazbattanú, pe ta vulan tansubarizhe, khavirsiyaven vutit
klotashovó shtadakya.

Iküí ta buday shtraisavizhe, krazhni ratrait u zhirasyatel, Ishi fidiribuuekhyavel, “Vangaey, ra!"
Togarizhe u Ishi shasbyorit onyavel, ta hazbattanú vuyinese rahaizhe versidjyaven. Vutit kelekivit
chumakese risdoizhe pevshiyaven. Mashá u ta klotasharór inunaresharit onyavor, Giván-An, tashi
vunan djanubarizhe, raneteleshkizhe muskarit khaonifyavel. Ishi, shas ta zolit [16] tantoey layso
resh talshya, vuyinit bonduivit shimtoova fidirimoriyavel vey ta nedesharit hazbattanorese djurova
khamadjspoyunyavel. Dini ta oydralit ginavá ta pran Ishia shprunit onyava, vuyinit tseynakéyl
helistyava, vuyinit tansúb rasyava. Ruzay iíd ginú ta oydralit ra-onyaven.

Spulizhe, Ishi mergolavit onyavel u rakuchait ovatyitel. Vuyinit klotashova resh kianarya
inubranavit onyavel. Ishi chonyavel u Giván, zhanavizhe u ta Djanarit dzevarsál mishavit onyava,
vey, rahait munkaél onarizhe, ta eylese shtamishya shukoryanel. Izá, Ishi vuyinova shtarozhafyanel
vey vuyinova hait antriit mishbatay ta spuluda inupiryanel.

Ta shimto Ishia ta hazbattanorova dini ta durese vedyava. Shprunit vey dlunarit buuekhunova ta
gara fidiridafonyavor mashrá u ta zaftór dinidjeyelifyava vey ta gomkándz krepetyava. Ta tur piti
ta moytoan vunit rama vey pe ta iveytsese ta bavela keprevyava. Fayyavor vun ra. Ishi, kiinizhe ta
hazbattanú seti anuvi ramfelavá tashi vuyinan, vuyinit klotashova shtadakya pristiyavel reshú ta
komolese loshifyatel. Ta bud, udj idatá, kundivit vey bashlait, ta shatese khavirsiya mabugyava. Iíd,
resh ta eylatsit Shtemorit ganakarit birafarín, krazhni fazarait vey tsorniit lanyu onifarit onyava.

Ta samarit hazbattanovó dini ta derevushsalese nivotsaya harvolyavel. Izá ta kirbatova Givana
shtazhanyanel. Diniizhe ta ubikeya iíd lilinit krafa, idarizhe shunyavel ra, ras helistizhe zhigutya
makayavel, kinzá ta lulavór Givana seti ta tamagit masagan ta idarbira dini ta derevushesea
mishyavit onyavor. Bezyava u ta min samarit hazbattanú tashi vuyinan onyaven – chadotizhe.
Ranti, muku shta pe ta klotashavá, pristiizhe khakreyifyaven vey ta derevushsalese seti min kreyit
zamavá dinimishyaven. Shasdrimalizhe, ba eshkizhe rashasdrimalizhe,
Ishi ta rakeynit
hazbattanova rekhtayya kelekyavel. Kari ta ebruveney, “Mu dazhini chadavá – dzaleybese,
dzaleybese!"

Secha rachadlán ta vulshirenaris zhanyiva, ta derevushú nambilit vey hatrinizhe loshetarashivit
onyaven. Rahait skudenú, rahait idarizhe kreyindruseshkit teynú ta vavosa ba ta sopia onyaven.
Rahait mishbat shunyiva. Mashrá zar franarit, grunuzhafit vey gohemit anzonavá ta skazova ta
hazbattanarun malakhtuyavel. Ishi dralbanchulivit vey iküiralivit gelmakaova trevkonyavel, iidova
yibishyavel, ruzay ta sopiova zhanya ra-makayavel. Iíd murnizhe paraya makayava u iíd
pititinoturivit hazbattansál hait rapilaivit kinagay kadimyava – dralizhe ralivit sheri ta korunotín ta
bevura vey ta derevushsala.

Antriit harkáz ta rarozhit vey shuneneynit salaaris kadimyava vey mishyava. Antriit ea, gilirit vey
nuzhit nebuvaris losh rahait tsirtsirey resh ta razhgeyrisey ba ta zhnivosey Ishi-Pronarova
sabutyava. Kozhá idá parayana var rahait uridenova [17] loshfulatsyavel vey rahait tantoova resh
ta fahunosey lafiyavel. Lan-lan dralizhe Ishi keylimishyavel. Nuzhizhe vuyinese gilirisyava.

Lilinizhe vey shasshtrurnizhe murnit hazbattanorese, kreyivit vunit salay, khakadimyavel. Ishi
kulizhe malidyivel. Idalán omanizhe vuyinova beneynafavit onya makayavor kashá iidova harvolavit
onyanortalshyavel. Vomeydomavit onyavor. Tansubarizhe say, ta gomú namaganazaizhe
kreyafivit, ta ramú rasizhe felivit pe ta vulese, ta kut lahadizhe fidirimoriivit, eypyavor, “Gur üe gut,
tarüisé.” Ishi lilinizhe khafayyavel krati. Ishyavel u vuyinova beneynafya ta inunay makayavor tsey.
Ubimiizhe tamaghaova harvolyavor. “Gur vey kut, tarvishél.” Rahait korumbienova igüayavor.
Vunit shprashaleshkit povna vunova khaazhelafyava. Starantanór onyavor!

Pe ta Staranit hazbattanorese kezumarizhe vuyinit klotashay, Ishi ruvyavel, “Kiinit estalova lafiyare
bash losh ta peshorín Shtemora?” “Rahait estalova losh ta peshorín Shtemora – piri losh mu
vutey,” disuyavor. “Losh bashit zurhanelatey eypya harvolyaru, losh ta urameley bashit zurhanora,
vuyineylo eypyazhu, Ishi-Pronár. Ta dukhulorova ratá shunyazhel shta!"

Ishi kundyiva. Chadsopiizhe kreyifyava vuyinit shagál, razá ta rezova zhanyava. Ta talemova
mampisyavel ruzay djurova ovatya ra-makayavel. “Kiinova sheri zhoyit zurhanorey ishyave,
Staranit toapi? Ta nagúsht Ishia ardjeyelifyava mashrá u vuyinit nakéy laifyava.

“Eéy tsirruvareley! Feynyaten bashit gadanú!” ta hazbattanór fidirbuuekhunyavor. Seti
krioruachan bashova tebyaru vey kashá ar voparemova resh tanorey ta Kisoriit Gireksala tavilyare
beneynavit onyazhe bash kiinizhe bashit fredjitait narofskazunit zurhanór!"

Ta talem Ishia nodritsomlayava. “Zurhanorko zhoya beneynavit onyaror? Chalí vey idakín, toapiey,
iíd sobonen onyara ra khaá var franarizhe iidova etikhavit onyaru.” Lantufilu vey mosogilu
eypyavel.

“Beneynavit shandi ra, tsirruvarél, ruzay djani khay!” Ta hazbattanór ksialyavor. Bishyavor,
“Franarit aulilisa bashit zurhanór ta pushtova ta Staranit darela shonatiyavor, djurova vunit
skazunilu pugadjendafarizhe. Mog, tanú ta Kisoriit Gireksala, rahait brinova iíd vopeyratalit
zarenese lafiyavi, ruzay ta akadjaova ta darela ovatyava var shprashtit vey terchanit peshorú
tamagit
isteryaren. Ubimiizhe,
Runskatanorú ushogenova lafiyaren sheri kiiney layso [18] toapi piorya makayana!” Ta hazbattanór
sait kutova seti sait gomtaronan surafyavor djurova felurarizhe reshú idaryata ta harvolirit pará.
Ishi-Pronarese iroloshayyavor. Vunit halalá undashit vey oshayarit kadimyava. “Yibyaru u palizhe
sheri ta Runskatanelín ruvyi ra-makayara. Rahait faseyova lafiyaren! Tilbirit dukhulór arheralit
onyanor!” Tikueynizhe vuyinese zumyavor. Vunit alaisese kozhá togolú ichyaven.

inunit rapilaivit shandi rakayarurivit anariena vuyinese

Ishi sait nagushtova kozhenya prakyava. Sheri ta neyruskey vuyinit zurhanora arishya kuniryavel
bolo seti ta shtrunit mishbatan pevshiya tunkiyavel. Givanova zhanya vey pesulya cheykopyavel.
Djufi-bolo, itratya aréy guribya ra-makayavel. “Shandi ra beneynavit, ruvyare? Kiinova ishyare,
zhoyese ruvyate!” Mashrá u ruvarit onyavel, shasshtrurnizhe, Ishi pe ta hazbattanorese sait
klotashay chichumilu kedoladyavel. Malidivizhe, ta hazbattanór krazhni tretiizhe vey krazhni
ratraizhe sait kutova panayavor. Ta tsamova Ishia sikivyava mashrá u djurova inupiryavel. Pe ta
forit golenan pyagit vey saprunit rumelarun, kiinú mashrá chadit yavtantoavá ta derevushsalit
vulnevese lokhyaven, snehaku loshrinyaven vey kreychugeynyiven. Mashratantoizhe ta kedesaova
intevaavizhe vey nibarizhe u rahait byorova, piri ta madjín-sá, lafiyavel, ta ritova ta hazbattanora
khamiriniyavel. Mizvaya mabugyavel. Ta gar iküí ta hazbattanoran tsirunyava mashrá u Ishi sait
flenhavovó dini ta ta trasutulesea ta hazbattanora dlunafyavel. Ta hazbattanór buuekhova ta gara
vey ta djasa fidiridafonyavor. Ta flenú Ishi-Pronara ariktiifyaven. “Kiinova ishyare zhoyese ruvyate!"
naskesyavel. Ta hazbattanór prakyavor, achoyavor, vey resh ta talemdusín kiofyavor. Zhanyavor
ra. Karizhe luugit, orsiit gadanovó fidirizhotyavor. “Bashit zurhanór ta sanokova ta Darela
tayamalyavor,” achoyavor. “Djani, palizhe ta shprashtit kountasa, pe ta Dzaravá Shikaa, kiinova
tsorni fahunyaror vey beneynafyaror, prundji vun fahunyizhor vey ta beneynese kemoriyizhor.”

“Idaizhe prundji bash, toapiey, dini ta beneynan vunova izá loshifyazhe!” Ishi nagushtunyavel.
Vuyinit nagúsht, ipók vey polvúr munka shey safenavá onyaven. Vuyinit flenú kiladunyaven. Ta
zhivtalemova ta giroray inushukhyavel. Kashá savukyanel u zardeynyator idá sheri vuyinit pabasín
vey birzaey ta tamagpaesea vreyyana. Areyit travasenova mafáy vuyinit archadifarit chumakín ra-
tunkiyavel. Zarzari Tsirtsír-Ramova vey Giván-Anova pesulya cheykopyavel vey kashá ta Atonú
idaizhe zhirashyanen, vuyinit zurhanova pe ta Dzaravá ta Shikaa mampisyanel resh vunova [19] ta
imfayudese shtafulatsya. Kiinizhe ta lapisunavit tuzotarél vuyinit zheytuma, ta zaridéyn ralán
aromanit onifyara. Ta kiponú ta sanukira gidanit onyaven. Miarayavel u dazhikatsya makayatel.
Secha ishyavel u korunandjizhe onyava, ta beneynova pridavya vuyinit zakhova opartsafyava.

Ta hazbattanorova ksevarit pe ta drevvulan vey vunit kutova lulyavel. Ta ketashovó kihararit
klotasharun hatrinizhe djatyavel, secha tamagshéy bashlayara. Gidanit kosoriilu vey kuyutivit

mavdonilu ta sopiova ta ketasha vey ta skaza gelyavel. Rahaova piri inubranivit zodinisey meymarit
dzevararun zhanyavel – ta klotashit djindjakú razhgeyrisit vey uutarit onyaven tsey.

Klaná ta omanzolit zodinisan zumisarizhe, mu natokit nezurazova Givana inu seti urit badakashan
khaobragyavel. Talshyavel u Giván djurova izá harvolizhe makalyavel kiinzhe teyn miaraivit
pesuldusa. Ishi klanavirsiyavel djurova khakumutya. Seti gidanit piyagensian ba tamagit kurgivenan
ta pristiarit hazbattanarun bazhi chinsigan aslait vula, chendjarun vey ustalgarit aprunit vey pyagit
rumelarun pitiramarizhe; purbenarit muizhe ta shumeshilu dini ta üanese mishyavel. Meym ta
paydiova fulatsyara! kiinizhe ruvyaren, talshyavel. Shaschesizhe saova poynayapyavel. Ta izá
ksevarit nezurazova kevayyavel vey dini ta abneyese djurova felyavel. Dini ta zodonisan ta talmen
pashni mursiivit onyava vey yibyavel u shtinmishyara ha. Vugese ta birza kinzá lokhyavel resh
shunya kiinova-vá inubranyaven ta hazbattanú.

Nagushtit vey meympristiit madjlanilisa ta rumelovó inuidarafyavel. Khaachoova ta sedoria vey ta
maliduna khafidiribranyavel.

Kiinit raruveshkenovó eshkizhe Givanese korunavit onyaven, kiinit vogiderenovó eshkizhe
iküiperneyyavel, ta inubranivudova kiín helistizhe tijhodyavel, Ishi ratá ishyanel.

Giván-An beneynavit onyarel.

[20] SIPÁL MIN

“RUVYIRA U ;TENDAYISU PEVLUSHUNU ONIFYAREN,” VEY GIDANENÚ DINI AMRUTAN
KHABRINKIYA MABUGARIT ONYAVEN.”

Ruvyira u “Tendayisú pevlushunú onifyaren,” vey gidanenú dini Amrutan khabrinkiya mabugarit
onyaven.

“Koit Shatardjaese mishyazhu vey izá losh ta shuvekín ta Satapit Shatuna kavisuyazhu. Krazhni
mogit oytalkorit khordiainen silavit onyari. Ta flegesú lanyuizhe kozhayaren. Ta klanafulatsós ta
uridenarun vey ta dozha praykonizhe raneygumirit onifyaven. Ta produit prevós ta sula akishtizhe
kreyprisirit onyara. Ta
latsós rakoruneshkit onifyava! Ta dozhova tunkiyari! Ta rozhova
tunkiunyari!"

Iíd karit gadán inunizhe vey uvakunizhe iküí ta tsunturan vey djurit iyamelavá divayprinadyava. Ta
natunsavelova, Djol-Tsulaél, bari vuyinit aküayay kladjyava djur. Ta Darór teynivugu
manaragisyavor. Vunit vishú ta adalunay vry ta nashkudoray vey eshkizhe halanís ta tekenaris
tuhibyava. “Ruzay, Darorkoey,” ruvyavel, kefentiarizhe tsey ta kopurumundroay ta sekiaa ta darora
vey ar ta tunkiivit tantoaris lularizhe vuyinit talemova shtalulya vey vuyinit talshovó vey gadanovó
gritebsizdya, “ta vastriit shuvekú grunuzhit onyaren vey shasshunit samyaren,” ruvyavel. “Rahait
makaova tebyaren vey rahait meytlanova narkozhenyaren.” Layso mashrá u djurova ruvarit
onyavel, ta izmu vuyinit zakhese ruvyava vey khaishyavel u idaizhe ra-onyara. “Kiinit-vá tebisova ta
talmena hatá lafiyaven iidova silsilavit onyaren. [21] Urzit vey flokhivit, kreyafivit vey rakalalit dini
ta zelan ta nuvnaarun vey ta gatveyarun vutit Oba shtinlindiivit onyaren. Darorkoey, dini ta kolvenit
shagalkunenavá ta Gashanit nalyuna ovatbandjifavit onyaren. Savutese vey savutit shtinotuit vey
shaszarideynit mepabasesea vutova branyate. Vutit nuvnaovó nuvnayaten vey vutit mepabasovó
pabasyaten. Vutit tukbelovó ta etsipraluda vey ta kosoria lafiyaten. Kiinizhe ruvyira, ‘Ta abunova
beneynavit shuveka flenchegyate ratá!’ Eéy, Darorkoey! Ta shenit skaiena bashit chaurova
inululyate. Idá kiinova mampisyare dini ta Runan zhanyira.”

Tas Darór, Dafár-Madj, ta durumizhe banadjinit Natunsavelese istavi zakhshuna krazhni djeyelit
azafadit onya vey nikha krazhni grunuzhit mavdonya franar-flanizhe zumyavor. Kinlán
franartantoizhe onyava zi u Djol-Tsulaél sait birzaova kiinizhe mantait talmenhazit nalél, dini vunit
Drukhan lulyavel, iíd birza kiinova kulshasadalit somilu ta flenhavunilisa vuyinit iküiyemurivit
talmena fidiridruzhyavel. Kinlán franarizhe onyava u ta Ayzanenovó ta satapit Talruvarora, Talór-
Shirél, resh savuyinit dakey, vey u vun, ta Darór Amruta, djurova mergolyavor. Ishyavor u secha
vuyinit lapisunilu, kiinova savuyinit uvakilu pronyavel, ta Talmenhazova Talór-Shirela vey Vunit
shuvekarun ensekya nikhtelivit onyavel, rachadizhe ras mu ba ras ta tamagova varemyavel.
Vuyinese ra-zavachyaven. Franarizhe ta adunit vey shinarit talmenshunekiena, gidanit djatorna,
mosirit onyavel. Ta meytlanova lafiyarel; ta meytlanova u igüaya makayarel. Idá kiín vuyinese
oyevaniyava, oygatveyyava vey oydilayyava, onyava u talmenshunya makayaven!

Ta Darór sait teynivugosova fayafyavor. Trichizhe uv ta djanubbiran ta Natunsavela kadimyavor.
Shprashalyavor khaá u Djol-Tsulaél vunit aküayova
izá
diniordarifyavel mashrá u tansubarit branyivor vun. Bari ushorudit otilu kovarnizhe vuyinese
kezumyavor. Kreyshagalizhe anuvi farenkiovó dini ta abneyodeshenavá sait lalivsiarit aba
shtanulakyavor vey idatá keylieypyavor, “Djufi-bolo, ta dzevova korunyazhu zhoy,” ta Darór
ruvyavor. “Ta mampisirit disuú dini [22] Gashanan bondudamotagyaren.” Ta Darór ta savelese
kezumyavor. Shafeskunzayit dini vuyinit nalabavá onyavel. Kesh onya makayara u dzalizharit
onyarel? Ta Darór helistya ra-makayavor.

lulavit onyava vey muralatsizhe

“Tas Darorkoey,” ta gadanú dini vuyinit dafoan tsomlayaven mashrá u ta Natunsavél sheylán ta
rezalasevaris shtadakyavel kiinova dinidazya makayavel. Djurova antoudilu previlisyavel kiinese
togya makayavel murnizhe vuyín. “Tas Darorkoey, ta nakeyese bashova venedyaru. Ta mishbat
Gashanese idarit onyara ra. Secha ta Gashanit nalyún dini mogit prakan mafáy ta Staranit
Tadrandarín ta akaudova zretoneryara, djurova ra-togyaru. Murnizhe bashit imfayudova vemyaru,
satorko zhoya.”

Ta Darór sait begrunovó seti sait masagavá fladjayavor vutova dini ta odeshavá sait abuna
bonduarizhe. Ruzay ta tuhibifova sait vishua bonduya ra-makayavor. Ta argidanunifosova sait
uvaka zhoddegrimya ra-makayavor. “Imfayúd zhoya! Imfayúd zhoya! Djol-Tsulaeley! Ta amgalovó
ta Adunekarun tsalyate bash ra! Ta imfayúd darora murnizhe ta imfayudilu vunit ebona taatoyira.
Eéy Natunsaveley ta kulit Amruta, Tebarél ta Satapit Savarun, Natunmanukanavarél ta
Shinartavilararun, Mantaushél shey Itlana.” Tsorni ta tanto onyava u ta Darór arbratargifyator var
ishyavor kinlán Djol-Tsulaél sait kirmishtaratovó, kiinizhe saova-sá, varemyarel vey kinlán la seti
vutan togyavor vun, “Inunizhe iküí ta batmoraan sabashit durumit vesamadjatenavá dzevyave
bash dzea ruzay ta kananova vey ta irminova ta Gashanit Tuzotararun ta Rezit Mazhala Gashana
etikhortorayya kulizhe krazhniyare. Bashova ta nakeyese venedyaru zhoy. Djamó zhoyit safavá ta
inotuda zhoyova lugyate ra var iirurzifarit onyaren. Dini ta Mazhalan Gashana, ta Rezit Mazhál ta
Gashantanarun, imfayit onyazhu vey bash zhoyeylo.” Plechurit onyavor ta Darór vey resh ta muit
kuan zi franartantoay sait vemirenovó ukippabasilu genyavor, dini ukippabasan kiinova
franartantoizhe mukhtayavor ruzay zamunnoskiya ra-makayavor. “Natunsaveley, Djol-Tsulaél,
mogit skakuteyra Gashanese tashe lonevyitel. Ta Mantatuzotarorese-sá shubaizhe nobshetyazhu
reshú mogit teynikadimova djanuni krilyator. Koit Shatardjaese, ta lametidzit koit shatunese shey
Itlana, mishyari vey izá losh ta satapit shuvekín loshkavisuyazhi.”

“Helistizhe zhoyit madjova dini ta fechan silyavu,” ta Savél saese talshyavel. Ta tashimovó saova
okrintuya, tashi ta kopurumundroan ta plechurit vavakha ta Darora ta Satapit Shatunese rovinya,
zhanya ra-makayavel aréy vey chadlán djurova trosvikutuyarel! Shey idait kuntarazburit,
vishuvularit shuvekú, forzhotit losh shey vutit myoleypín vey vissabutín! “Amuríd resh beneynavit
klotashey onya heryanu u dini idait shasmeytlanit vey raparait birzaan ta tantoova fargayya,"
bashlaizhe talshunyavu.

[23] “Tas Narorey,” ta bashlaova karizhe sikivyavel, “helistizhe ra-danivyane u zarzari mog Koit
Shatardjaese mishyati! Seti idaan rahait imfayúd onyara vey rahait aurúd resh ta Darskaey. Kashá
bashova inu ta korunosay iíd lanyuit dzeva vey shasseyonit kuteyra, vodevzhegya ra-makayaru, ya

zhirí, kiinizhe kirís ta nakeya, mergolyate u iíz dini Tamelunan samyatu, ta Mudorova, mashrá
bashit inuonan, manukanavya vey semekhya.” Mashrá u eypyavel, ta Darór ishyavor, u ta karestál,
kiinova korunya vemyaror, onyava bashit murnit kurudjoran, konchuór ta nalaküaya Amruta,
murnit vey ratuzotirit losh ta Natunsaveley Djol-Tsulaél branya.

Ta chaú ta Darora vunit fazhenizhe indjedivit ukippabasilu solisyaven. Iíd ukippabas soonit sizdova
grilulyava. “Ta Darór Amruta Gashanese dzevyazhor. Vunit Natunsavél vey Talmenit
Manukanavarél, Djol-Tsulaél, vunova loshonyazhel var ta tantoú lanyuunit onyaren vey ta imchelú
udjatyaren. Resh ta dzevosey bashova lonevyate! Ta Darit Fridadjunyoneyese bashova uvakyazhu
ranti lahadyaru.” Idatá, Daror Dafár-Madj ta Darskaa Amruta sait vashanova inu Djol-Tsulaelay
djimetsyavor vey inu vuyinit luftayit setionay pristiyavor. Eéy, kinlán ta vashanova inu vuyinay
djimetsya resh sheytaey itovedyavor.

(*)

Ta lonevú franartantoit ra-onyaven. Ta Darór ta Darit Fridadjunyoneyese meymyavor, resh ta karit
lahadafovó pitipentuya – secha chadit ra-onyaven. Kiinizhe ishi ta Darit Fridadjunyonéy dini
podavan ta lahaduda resh hait lilinit lipaley ta Darora ba ta Drukha tebirit onyava. Ishi ushogivizhe
resh hait dzevey ba ta nalestalarun ba ta sasania, ta gidanunit sashiryón Tamelunay khauvakilu
fidirimishya lahadit onya makayara. Iíd biv ra-onyava. Biv, ba arokrimizhe, priponit kipón onyava
nulakya u ta Narór Mantatuzotarór, kinpá prundji ta Mazhaldarór ta Mazhala Gashana onyavor,
sheri khauvakit skakuteyrey shukoryator. Nalit skakutéyr shtrunyava reshú ta djemarit rubet ta
loshkavisua ta Darora losh ta Satapit Shuvekín Talór-Shirela ta Staranit Tadrandaresea ra-ichyata.
Ta [24] Staranit Mayukéyl zhemriit vey ilerizhe enhalivit ta rahemitseshkit trazha eshkizhe onyara,
ruzay akervit ta breskit shagalit mamadjosa ra-onyava. Ta bonduivit khordiit makaovó ta Mazhala
Gashana djasyava. Djurit shuvekesea vey Narorese Mantatuzotarór etikhatsit onyava. Var kiinizhe
sheypaú shunya makayaren, kesh ra-izmuyara u ta Gashantanú hiznu ta talmenhazan
bonduifyaren reshú sait vatimit vey memalsiit pabasovó mafáy Staranit skavulín vasuriafyaten?
Chalí, idaizhe talshyaven vey shtintogyaven ta Tadrandarú Starana. Idá djas, idá vokál, vey idá
dumatarit dinidjás talkorunizhe vey djeyeldjemarizhe akirpayi cheykopyaren.

Daeshkizhe, ta talatú losh ta Narorey Mantatuzotarór, ta tesedsebit brovakilisa dlekeshyi
cheykopyaren – ta naldvokím idaova rastvenyara. Dini ta Darskaan Amruta idá murnizhe mu
estalova diniuvakyava –
Indurandiór Nikhád. Darór Dafár-Madj uramór Tuhíb-Tuura, ta
Mazhaldarór Gashana vey Narór Mantatuzotarór Koit Shatardjaa onyavor, idakín iíd travasenova
vuzhniizhe tsinidtarsheynit zhanyavor. Talemdusova dinilulyavor.

Tiari u Dafár-Madj seti iíd korunbatan veykalavit onyavor, teynyavor u ta indurandiór ta darit
Fridadjunyoneyese imeryitor, kiín hatrini ta Darit Tsunturan eylivit samyava. Ta misgíd urit onyava.
Ta Gashanit Indarán hatrini ta Darit Tsunturan zamyava vey Indurandiór Nikhád omanzolizhe
depikfadsalova dje ta Induranan-sá tebarit onyavor.

Girél ta munkaay ta sonsaova ta djatunfada ta Darit Fridadjunyoneya anazayava vey ta
teynikadimova ta indurandiora tesedizhe gyoryavel, “Satór Nikhád, Indurandiorko ta Rezit
Mazhala Gashana,” ta girél gyoryavel.

Dinikadimyavor Nikhád. Vunit vishu iküiotulutivit onyava ruzay ragozivit hait tavilteynay samyava.
Vunit abú vey nalveshún, ta eydit vey koit bresteynova ta Kountasa pelafiarizhe, tinirimsiit onyaven
– ta tesedsebuda, ta dralnulaka, ta tugatsa vey ta shuvuda skazarizhe. Indurandiór Nikhád, kiinizhe
vunit mishtarat tashikiryara, adit nikh onyavor, emdál ta nala vey ta avona. Ruzay flokhsuburit
onyavor. Talmenurzit onyavor.

Ta Darór, ar ta tantoaris fargaya ra-vemarizhe, shas hait zeytariit sabutín muit eypyavor. “Bashese
aatisyaru u zhoyit aatisova resh skakuteyrey bashit nalyunese dafaryate– reshú losh ta Satapit
Shuvekín Talór-Shirela dini Koit Shatardjaan kavisuyatu. Zhoyit drimál ta rozh onyara vey zhoyit
vavabiyón purkheyyara ra. Tuhíb-Tuurova shunya cheykopyaru.” Ta vishu ta indurandiora rahait
teynova ta semekha ba ta mafayuda tavilyava. Vunit eypzér ta tretidafaririt beseduda – vananivit
ta ipretuday vey brusteynivit ta grunuzhunay onayava.

Tesedizhe eypyavor. “Tas Narór Mantatuzotarór ta Satapit Koit Shatardjaa vey ta Mazhaldarór ta
Rezit Mazhala Gashana nagliryaror u hait kuteyrú losh ta Talnarín ba Darit Tuddjadín ta tadranarit
[25] skaarun dini ta tsorniit prakan voheslait onyanen. Ta saftebova nonyaror. Ta radova
venedyaror. Ta tanto sebyara ra. Ta krioru imfayafivit ra-onyara.”

“Satorey Nikhád,” ta darór etarasharit voradilu vey urzifarit saftebilu disuyavor, lonevivit resh ta
dzevay onyaru khaá. Kiinizhe yibya makayare kulizhe guravit onyari vey mogit Fridadjunyonéy
fidirimishazhit onyara.” Ta darór Indurandiorese Nikhád tuit, mampisarit chailisa zumyavor ruzay
rahaova zhanyavor. “Ta nakeyova vey ta nashkudorova bashit Narora dralizhe dayaru ruzay ta
tanto mogay mishyara vey ta yazh vohelistyara. Kashá santiyani, ta kulit Itlán eshkizhe, ar u ta
razhgeyrilu vunit adunit sintina, khadinitsirifyana, Ta nakéy ta vavosese manukanavya
cheykopyara. Ta nashkudór mogit vavakhova sobonya cheykopyara. Ta kheyemova ta Narora
Mantatuzotarór misgidyaru. Zhoyit harvól onyara u dini mu gleyan mishyatu. Tas Satél vESH
Natunsavél, Djol-Tsulaél, vey vuyinit saldisál zhoyova loshonyazhen. Zhoyit harvolova bashit
nalyunese tashe nobshetyate vey zhoyese djurit veykalova shubaizhe fulatsyate.”

Rahait otoráy dini ta shagalan ta darora onyava u fidirimísh Gashanese, dini mu gleyan, secha
eshkit ta Amrutit chonzaay, chadizhe vopraykonit ta Gashanit chonzaay, onyava. Ruzay ta talshova
keylivasuriafya vemyavor u ta tanto tuit onyava. Ta estalú misgidya kulizhe ra-makayaven. Ta
tadrán lanyuizhe zagaifazhit onyava. Ta nursivno pe ta Amrutit kadaran tardjenunit onyava vey
djurit vavákh djamó ta uukhaman viririt onyava.

Ta indurandiór uv ta daroran bashlaizhe tansubyavor. Kashá hait talsh hiznu vunit chaavá
zhanyiven, damakayi ra-makayava. Lilinizhe, tsaya djamopimivit khakobresiay, etarasharit dini
irmanese barimavdona, ta indurandiór shunyivor tsaya lanva chenikú ta adala dini ta djeyelavá
onyaven kiinú eshkizhe ta visese, ta taleaese ta aspala, prakyanen. Karizhe, tretiizhe vey gidanit
drimaludilu, Nikhád eypyavor, “Tas Darorey, helistizhe yibishyare u ar ta tantoaris tunkiyari resh

kuteyrova tesedsebit ota vey eynua fidirinulakya, kari ta kumenterivit naldvokimey, hegín,
tashimín, vey yalyenín reshú ta Darorova Amruta vey vunit Natunsavelova tesedsebizhe torokyati.
Kiinizhe ruvyare, ta tanto mogay mishyara. Ruzay ta skaotú okrintuyi cheykopyaren.”

ta darór

“Kul-dralizhe,"
fidirimishova mu anzonan
talshunyavor, “kul-dralizhe, zhoyit
naradafyazhu. Sabutovó zhoyit uramorese vey Narorese Mantatuzotarór, Mazhaldarór Tuhíb-
Tuúr, masinyaru. Mishyate say.” Ta darór Indurandiorova Nikhád inu sait setionay kresyavor.
Kiinizhe hait inuivarafós ta givangilirit tungoa fidiri sait talmusiena, shagalay vey nikha tikhodyiva.
Ta indurandiór, kinpá resh ta pristiit ba veykalatsit kiharey ratá pilayivor [26] santiyavor. Rahelistit
shunyivor. Ba kesh idá, pe idalán shastavilit vishuan, hava shun onyava khaá? Seti Induranioran
Nikhád ishi zaradizhe damakaya onyara.

Madjú seti ta maban, shumesh kozhá bevlanuisivit, vishu sheytá brazhenit vey shaskodagoit, ta
Gashanit indurandiór, Satór Nikhád, ta ayfanalit kidjova ta shuvekarun vey ta Talnararun Rezit
Gashana inseriyavor.

Kashá ta shaskirit taviltéyn ta indurandiora ichova ta tazvorstrivnaa ba omoizhe üolunit chitviudova
ta istonivit vey akait indurandrindaa shtrurnisyava, Dafár-Madj obragya makayavor ra. Ta
indurandiór djimetsifyavor vey ta faday ta darora fidirimishyavor. Vunit abú vetáy ta khaneyan
likhtayyaven tsaya vunit ramú dalí ta visan talatarit onyaven. “Ishvemyaru kiín ta kiaravaremova ta
Gashantanarun peznoyara,” ta darór saese talshyavor. “Idalán rapalit vuta onyara idá. Helistizhe
ta estalú ardjamifya yaraspalan ra-makayanen.” Dafár-Madj ta yarese tenikadimarit ramfelilisa
lilinizhe khamoriyiva.

“Narorey, mishya lahadyaru.” Ta Natunsavél saova uv Dafár-Madjan dini ta djatunfadan ta Darit
Fridadjunyoneyan inseriyavel. Mosyiva u ta samarit seylarova Nikhada ra-silekiyavel. Lanva
vesinavá, arfranarizhe u Dafár-Madj layso saese gorduya vemyanor, ta darór sait chaovó Djol-
Tsulaay inululya ra-makayavor var banadjinit onyavel vuyín khaá. Tendayís ta vakhta iküí vunan
djamomishyava, ta polvurese nusarizhe – iidova nagliryava: blikhnorgova lafiyavel resh kiiney hait
peshór beneynyanor vey talmenova kiín vunova beneynafyana tashi u sarmusova lafiyator.

[27] SIPÁL TO

“GILIRÚN. MURNIZHE IDAOVA YIBYA MAKAYAVOR.”

Gilirún. Murnizhe idaova yibya makayavor. Gilirún. Dlunarit gilirún. Ikshenit gilirún. Stirdjarit
gilirún. Urzafit gilirún. Murnizhe ta gilirunova yibya makayavor. Murnizhe ta shasyíb vunese
samyava. Zhigutya ra-makayavor kinlán franarizhe onyava zi Runskaay inumishyavor. Kesh
eshkizhe djamomishyaven mak aulú ba eshkizhe ar? Vunit shagál ta fazova sait ovatifa ta Staranit
Eresaay ta Fazisha, ta djasunivit ‘SEF, iküidaya ra-makayava. Kolvendiór ra-onyavor. Rahait
tunkiova ta tadranosa, rahait kadayova ta sakafisaese lafiyavor. Eéy, ruzay ta biráf onyava, ta vem
shunya, tilya, ishya. Kinlán kaluzyavor ta nedeshorova, kinpá onifyavor Vey ta zarideynova kiín
tsorni vunit onyava. Pe iíd gilirunit vey pekoyurivit dzaran murnit vey shassopiit onyavor.

Zi Runskaay inubranavit onyavor, tashi idalán aulavá, bezyava u chadva zarideynovó zarideynyavor.
Shey miaraova ta Starantaniena fidiritayamalya silavit onyavor. Vunit eshkova korunyavor u sait
fazhenit zinamarun besuryator reshú dini mu aspalese aréy djamodersinyator. Iíd ta korunót
sorina, nushalya vey virazya, ta oydralit grugova lulya, kimsiit aspalese ta sorinosa miaraarizhe vey
eshkizhe, tumpi eshkizhe, u fazhenit dakeynit bulsen rasasurafya. Idaova korunyavor kiinova
korunya cheykopyavor resh zarideynya aréy – vey dini shey sait garan vey otorayan varemirova
zhanavit onyavor. Idait varem onyava kiinizhe ratá tashi dekuvayyavor. Varem djemarit ta strivnaa
vey ta anikebesa, ta prisosa ratá tashiizhe akalivit khalarun onyava. Kul-otrinizhe ta kulova sait
saaris dafaravit onyavor. Kiín samarit lafiyavor? Kiín vunese samyara aréy? Iidova nibyavor ra.

[28] Shey iíd seti mu eait eaan, kiinizhe omoit aringondzév, mabugifyava. Murnizhe idá. Rahait
votaben. Kiinizhe eshkizhe tashishunya makayanor u ta meydasháts ta Staranit Ebteta, ta ebtét-sá
kiín ta tadranova dazhem ta Staranit Mayukeylan vey ta Darskaan Amruta khabrinkiafyava, idalán
inunizhe dini Runskaese idalán meherebizhe, nimiizhe vey etsipralizhe dlunyana u mu murnit,
rapilaivit vey raetikhatsit iveytsdiór dinimanalyina?

Tashi idalán aulavá iíd pashni omoit beylatsyava. Ta zaridéyn losh Giván-Aney givanit vey shas ta
anikebesey onyava – idalán givanit vey raanikebesit kiinizhe zaridéyn dini givanbirunan onyava –
ruzay zaridéyn onyava idá. Aurit, imfayit, tashishuneshkit onyava. Chadlán dini djuran zhanyiva.
Hait varem, samsamarit murozhakadja, izá onyava. Vunit vadík, kiinizhe iveytsdiór varemirit
talkora, vutese azafadit zarideynotova ushogyava. Seti ta hatrinatsit anufbiran mavdonarit vey
dafararit, secha rastranit, pilayiven. Iluizhe izaese murnit mishyavor. Rekh, ta teynikadím ta
dukhulora. Ishi suova vemyavor vey rumbi idalán ta shassuit aulavá, vun vey Giván ta dukhulorova
varvarit ta fanvayey sait zurhanela diniyuddjadafyaven. Kimsiit zarideynosova dini ta yuddjadese
fulatsya bezyava. Eshkizhe biráf djufi-bolo kadimyana.

Seti idá eaan, tashi pashni franarizhe, sheri halán samarit tugín vey zheytumit disuandjenín
dlekeshyavor. Idalán zhigutyavor ba togyavor u zhigutyavor. Rekh runese ta Fridadjuninalese
Pranís mishyavor. Bazhidjalit klanayonova dinimishyavor, hazbatu ta Runit Ebloshkadimese, ta
sheyaulit aringondiit loshkadím ta Runit Ebarun resh izá ta iveytsova, ta pushtamit kelovó vey

telupaovó ta chadanit hotuma bulsya. Ta dzev, ubimiizhe shasbrinkiit, zhirí mashrá tantoisan,
isterit onyava vey ta banet urzyava. Chadit tazvorit gleyovó pe ta shualivit talbrozan ta sashiryona
djamomishya zhigutyavor mashrá u chadtali goliunú, bazhi vunan, djamokrazhniit pristiilu,
djamomishyaven. Halanís ta tantoan seti ta sobonerian makbashya vey ferya onyavor. Ta
sobonovó dinilulyavor vey losh marfanín nobshetyavor reshú vuteylo emdalizhe zeytariya seti ta
Ebloshkadiman rumbi ta aspalan ta lovadosa vey ta bulsosa makayator.

Rekh, sait yonfadova shtamishyavor. Idá ta karit estál kiinova, mashrá tantounan, zhigutyavor.
Kiinizhe onyana u ta Starantanú idalán djeyelizhe vey shaskeypunizhe dini ta Darskaese Runskaa
mundroya makayaven? Kiinizhe ta Runskait Imfayteksál [29] idalán aslait onya makayava? Ranti
shtayibisharit onifyavor, rumbi chadit aspalavá ba palenavá, dini Paganaran, natunshatún ta
Mayukeyla ta Tadrandararun Staran, onyavor. Beylatsyava u vunit oydjeit itovéd ta birafosese
introlizhit onyava. Ishvemya mabugyavor kashá iíd onyava idá kiinova izmuizhe vemyavor.

(*)

Ruzay idá tashi franarizhe beylatsyava. Manaragya bishyavor. Ta sadzifavit zhotdozhova vey
shonova men vunit nambilit djolit vey sonizhe halán tuzotit yiray akriyavor vey ishvemyavor kinlán
franarizhe iidizhe bishya makayanor. Vunit ramú sadzifavit vey shasyibit onyaven, layso losh ta
tuzotit ramgurín kiinovó dafarendakya avnoryavor. Muku shta dini ta bevuravá vey dralizhe
ekhdativit dozhiyamelú Shtemora sundjramya kuniryavor khaá. Ta tsorniay, vochadlán ta tantoaris
resh ta daferendakosey onyana. Chadizhe tunkiirit paltutovó vey klenurgivit pushtambazova
inudaferenyavor resh ta korshtit vesetovó dakya, kiinú sait murnit tuzoten mafáy zarideyney
kiinizhe dzulit vey kapolenaarit, sadzbugivit yavbirafarór, hatait bulsdiór ta iveytsa, ta yeüaya vey
ta funduena tsorni onyava.

Vunit shagál dinidaya ra-makayava kiinizhe brinkiyava u fidiri ta Runskait klanayonay khapesulyivór
vey Paganarese inuinunizhe fulatsyivor. Vey resh kiinit drimaley? Djurova dinidaya ra-makayavor
ruzay fazen onyava. Tadranovativór lulyivor. Inu ta eylay vey ta ebay sait tsaroa vitamivit onyavor.
Inunlulivit ta muit varemirela sait zarideyna, Giván-An, onyavor. Idalán idaaris kiín seti idá
neyruskeynit aspalan brinkiyava, mashrá ta purbenan ta Ebloshkadimese vey mashrá ta aspalavá
vey ta palenavá kiinú rekhtayyaven, djamó sait zhigutmakaan silyiva u tsorni rafazit idá
beylatsyava. Rahá piri sefetit salashuney, kinpait seylár ta fazuday nusarit onyava. Kiinizhe onyava
chalí u fazhenit eylova vey varemirova dini meydashit skaan saese zhanavit onyavor, vey u muku
shta, kiinizhe ta neyrúsk nulakvenyana, vutova inubranya chekopyavor. Ta shprunudova vey ta
vavakhova zhanavizhe vey rahait tamagit mishbatova pilaarizhe, shey estalovó shtasebafya
miaraarizhe, sheyovó inubranarizhe – tayamalavit onyavor. Tayamalya tunkiyavor – tayamalya inu
ta eylay vey ta varemay. Murnit vey shasvaremit onyavor vun muku shta. Eéy, kiinit biráf! Ba kesh
iíd tumpi mu antriit shasskudit tayamál onyava? Kesh onya makayara u ta peshór, kinpá onifyavor,
ta nusnikhór kinpá onifya saese savukyavor muku shta shunya vey ishya vey onya [30] ra-
vemyavor? Eyó, guribarór vey otserarór onyaror vey helistizhe, Uramunilu-sá, djamodersinyanor.

Ta gilirún voisterit, avelatsit, shasfardayit, vostovanit onyava. Ratá voflenendjiyava. Ta Dzarú ta
Shikaa, ta oytulit pe Itlanan, dralpilaivit resh ta votaborudey, layso ta oytalorizhe ralivit dzardiesea

onyaven. Ovatbír ta beneyna resh shassopiit vey kunarit Shtemorit gakibdiorey vey birafarorey
rachadit rala vey talkora bari helistizhe onyaven. Bolo, ta skakhál dazhem ta Staranit Mayukeylan
vey ta Darskaan Amruta korunyaven vey kashá hatá-vá sait eylskaese Runska shtamaldjayator ta
imfayudese Amrutit agara muizhe maldjaya cheykopyanor. Eshkizhe, zhirí dini iíd dzaravá,
etibirova bonduivit vey givanpelesit bralanarun zhanyanor. Burnuís vey adjuzhís, ruzay idá ha.

Arhatrinizhe saese ta yeüayovó divaymoriyavor. Vunit flenú sadzifavit, yostoivit vey turarit
onyaven. Zaradizhe pevshiyavor. Talshya ra-makayavor. Talshya, fayya ra-makayavor. Itanoizhe?
Salashunizhe? Budulafarit koit koy, seti shey ramfelan, arflanifyava vey ta chaovó vey ta tsimovó
tsinidyava. Vunit ramú shasyibit onyaven ruzay tretiradizhe kiharyaven. Vunit shagál duvekhyava.
Talshya tunkiyavor. Tuzotgurbirova zhanya tunkiyavor. Ta uridenova, ta dozhova vey ta
razhgeyrova tunkiyavor. Ta drevova zhanya, tsirtsirova korunya vey vunit genbonova givanafya
tunkiyavor. Vunit shagál duvekhyavata arrazhgeyrit tantoesea vey arafakit banetesea duvekhya
mabugyava ranti, resh ta muit kuey, ta Natuntadrandarova Starana khayibyavor.

Idá ta aspál-sá ranti Mishár-Chan khadinivaremifyavor. Taleaár-Shiráz rahait produit tadrandár,
rahait tabit khordi ba khornár onyava, kiinizhe pa sheyzá, dini shey ta dorskaisavá vey argidanit
darskaunavá shunyara. Kiín onyara sheri iíd tadrandarey kiín vunova dinivakhtafyava, kiín vunit
shagalova voidarafyava vey vunit yibovó djamó shey kozhenan vey duneyan djemarafyava. Ratá
tashi resh hait tadranarey ba zholpiey, helistizhe ra resh ta Natunaatkaney mu kulit skaa, iidizhe
tikhodyavor. Ruzay ya, Taleaár-Shiráz rahait tabit khordi onayava. Pientait onyavel vuyín. Ardralit
gadán djamotabit onyana. Ishi ranti vuyinese zumyavor vunit zakh shtrapuvyava vey vunit
blikhnorg khashonyava. “Mishár-Chaney” saese uvakunilu ruvyavor, dini ta standjirarit koyese
eyparizhe, “Mishár-Chaney, bashese shuvyate…"

(*)

[31] “Mishár-Chaney, bashese shuvyate. Dralisit onyare. Shey dralisyazha say. Imfayyare.” Mishár-
Chan ra-helistyavor govizhe kinzá onyavor. Iidova ishyavor: razhgeyrisit vey givanit onyavor.
Pevshiya khiyefyavor.

Muizhe ta vishuova lazarit piti saan damakaya ra-makayavor ruzay ha dini ta uvakan razhgeyrisit
vey rozhisafit onyava. “Korshtit vey lanyueynit dzevova ta aringonosa lafiyave, blidorga. Mosyara
u bashova haizhe ba layso zarideynarit zhanavit onyaru. Mashrá zar anzonavá ta yemdulilu
kragilyave. Ta yavyoay djemaryiru u inu ta Sambiruniena bashova pesulmoriya makayave.” Ta chaú
Mishár-Chana vey vunit shgál ivarifya mabuyaven. Dini vishuese djemarit ta shprunudaris vey ta
ushanaris ptazumarit onyaror – vishu sitagivit ta rezay vey ta mavdonay.

“Ishiko!” Ta gadanova, shas talemya inudjya, fidiriachoyavor. “Ishiko! Kinzá onyari? Kiinizhe…?"

“Frelizhe ta tantoaris resh ta latsagín onyazha vey resh idait disuín kiinovó lafiyaru zhoy,” ruvyavel.
“Ruzay tsorni damotagyate, zurhanorgaey, var franarit dzevova lafiyari tashi u ta shirit vey
ananeynit bevurovó chayit Runskaa muku shta shunyazhi. Trichizhe iizay Pranisese purbenyazhi,
chonyaru, kashá mogit yonéy dersinyata vey ta meydashú mogova anlatyaten. Izaay, rekh, keyli

Shtemorese klotashilisa, kashá makayazhe.” Ishi ta aurit nashkudorilu kezumyavel. Vuyinit
shirazanit dzeváb peakotiurivit daldeait aluatit sevolilu onyava kiín ta shunova vuyinit shprunuda
feynafyava. Iíd ta difoovó zarideyna ta prakosa resh ta faralenín fidirirutafyava.

“Ishi-Pronarey, zurhaneley vey tuzotareley, ishi ta dralkadimavél vey dralkadimafarél. Bashese
sonyaru. Bashe, muku shta, zhoyit zarideynova, gabufayaru.” Mishár-Chan ta zakhilu eypyavor.

“Idaizhe onyara, zurhanorgaey, u resh shey osterarey vey guribarey, girek onya cheykopyara,
fulatsár ta reza vey ta rozha. Bezyara u idait ta farish zhoya dini iíd zarideynan onyara – zhirí ta
tsornia.” Vuyinit vishu badakashit vey inululivit onifyava, tsaya dini ta yavtaese zumyavel ba hait
shunenovó ta yazhtaa yibyavel. Mishár-Chan kindju obragya ra-makayavor. Ta pushtay
ptadjanubifyavor vey ta ramovó pekhaneyafyavor vey rekh, santiizhe, tansubifyavor. Teyni Ishi-
Pronarese gusversidjizhe zumyavor. Sait sundjit ramovó pe ta khaneyan [32] shtatikhodya dralizhe
onyava layso kashá tumpi pe ta gilirisit, golit khaneyan ta sashiryona vunit zurhanela.

“Zurhanorgaey, ubuafit sobonenova bashese dafarya cheykopyaru.” Ta rozh vuyinit vishuay
branyava ruzay samyava ta shprunúd. “Giván-An, bashit mukhtaivit uramél, beneynavit onyarel.”
Mishár-Chan vugshtinramyavor. Vunit ramtebova bari silyavor mashrá u dudj ta pushtese
lokhyavor. Ta gar vey ta tsirunarit ipók vunit mepay ta zakhese panaifyaven. Vunit chaú ta
dozhakiena djemarifyaven. Vunit tabyeu ta mafayruvenay, ta vekhtay, ta kleseday, ta nibay vey ta
rahelistuday djemarivit onyava. Raigüaivit sarmusú, raintrolivit eshkenú, deykumavit pabasú vey
eliseynenú, shey vut seti ta sonsaan vunit khipedjirit nikha khazumgiryaven var vunit uramúd losh
Givaney ishi sefetit onyava. Ta tsinidova razhgeyrit dozhakarun inuprakarizhe, resh Givaney ba
resh savuney-sá obragya ra-makayavor, djeyelizhe dini ta chaesea sait zurhanela zumyavor. “Rekh,
Shtemorese shtamishya shuba-tsorni-say cheykopyari, var kinpá Tsirtsír-Ramova moskayazha?"

“Idá, zurhanorga zhoya,” disuyavel Ishiko, “prazhen arnukmenizhe branivit resh ta taleaey ta eaa
vey resh ta argidanit shprunudey vey idarudey onyara.” Misharova ta pushtova shtapeifya
zhirasyavel. “Iíd harkazan damotagyate. Yazhaspalan kavisuyazhi.” Mishár-Chan pe sait
salapushtesea vuglokhyavor, ta shumesh pe ta nevese lokharizhe. Vunit zakh, ta klesedilu vey ta
inudjilu tsirunarit onyava tsey. Shas ishya kiinizhe ba ranti, ta sala vunova khalulyava.

[33] SIPÁL SHIM

”TALOR DINI TA SONTEYIT FRIDADJAN ARMANTAIFARIT ONYAVOR VEY PANAIFARIT
ONYAVA TA UZHIS.”

Talór dini ta sonteyit fridadjan armantaifarit onyavor vey panaifarit onyava ta uzhís.4 Ta seylár ta
chayzhoa, ta dralvaremirit chayit zhozhaís Itlana, vuyinit shataboova pe ta kulit budese vadikarit
onyava mashrá u shey mog, kodesit visliilu, ta astenova misgidyavi.

Ta talea, iküí ta saprunit, pyagit vey barzit derevushavá shprunizhe strachniyiva. Ta barzesea ishi
pientaizhe akadjayavu, ta sheytaizhe dersinarit, alafonebit, nambilrumelit zumgirekú ta runit
derevushsalarun. Ta dozúl vochadlanyara vey kiinizhe ta oychád ta zhivonú pe Itlanan, ta barzú ta
vkuzeait nebuva vey uuzhisarun, kiinú haku-haku ta pevlushay ba ta arsurit gimlaiena
klanafludjyaven, shprunizhe skoryava.

Franartlimoyit bashla onya bezyava ba eshkizhe dini ta talshan tumpi silifyavu. Zhoyit malidunova
dralizhe vesamadjatya makayare ranti idalán lilinizhe vey zhimulsorkoizhe dini ta setionese ta
Talmenshunela khakeylichichumyivu!

Layso ra-yibishyavu u zhoyit ianél zhoyova valeva ta iküiananurivit mishbata, kiín ta shatay
mishyava, rekhtayyavel. U zhoyova iidizhe keylifelyavel, zhoyova dini ta taleaese ta makaa vey ta
iküimosa lugarizhe, zhoyese izmuizhe katsalunyava. Kiinizhe onyara u ta Djanarit sholova eypyavel
vey dayavel? Idatá, lilinkrati khaidarifyava shey.

Mashrá chadit franarit aulavá zhoyit ianél Ishi zhoyit ishnarél vey etibír onyavel. Zhoyit ushél ta
talmenshunova ra-dayavel. Rahait noskiova djura lafiyavel. Prundji ta otovó, ta tashimovó vey ta
tseynakeylovó ta volepit vey otrinnikhit talmenshunekarun brinyavel vuyín ra. [34] Lan rayizhe
kulizhe murnit zhoyova tikhodyavu, shas hait tuzotit ribiley kinzá inuetiya. Onyava khaá idatá ranti
franarit taleaeynit aspalovó vey sintinisurivit harkazovó dini ta derevushsalan djamomishafya
mabugyavu. Izá ta derevushesea marfanyavu vey vutit sholovó tilyavu. Losh ta otrinamín
djanubyavu vey vutit prazhenesea vey ubupronovó djeynatyavu. Kinlán shunyavu vey tilyavu ranti
vuteylo onyavu.

Ta shanoznatit djanís zhoyit ianela zhoyit mu etsipralbír ta imfayuda onyava. Rumbi zhoyit rakaravá
vey sheyaspalit korunandjenavá , fidirinyesoyanu tumpi resh izaese mishya vey kuteyrya. Kiinizhe
seti oychád ta meresait Itkanit depikbiravá, vuyinit fidiri dralbyadivit chendeynuay korunyiva, pe
kiinese golit koit kamdo pefelyiva. Ta pushtegovó pe vuyinit stagumeshan kreykutihamarit zumya
ayfanalyavu. Kiinzhe-vá vutese upeneyya khiyefyavu u vutit sobonenovó mosruvenovó
garminyaten (var ishyavu u ridjorgatsit vey chatalkorit shuarú onyaven) rahait etsipralovó zhoyese
ruvyanen vey rahait ruvenovó zhoyese garminyanen. Ta zhozhaovó vey kiinizhe kadimyaren ta
dozulú dralizhe dayaven. Ta shinarovó ta Ananosa pilayaven. Sheri ta kadimín vey ta mishín ta

4 uzhís: mist. Dialectal form of the more commonally used uuzhís.

Itlantanarun chadizhe ishyaven. Redjyavu zhoy, idatá khaá, u hatá-hatá vutit kalova vey paremova
krechvenchulyanu. Karizhe, idá zhoyese vonluyava ra.

“Bashit ushór, dukhulorey, basha pioryanor,” zhoyit ianél rayizhe ruvyavel, “var ta birafunós dini
bashit turan zhanyira! Gidanit vey mosit yakinunova lafiyave. Satapit korunandjen Uramunay vey
lipál ta varema vey ta zakhunuda resh mogit untarey onyara. Idaizhe talshunyavu.”

Vuyinit brudatit, taldokaseynit vey otrinafit gadanovó tsalyazhu ratá. Vey tsorni, keylilugirizhe ta
Talsatelunese,5 Pulán-Shuv, helistizhe zarzari ta zakhunúd vey ta verem zhoyese praykonyana!

Ta talún muchovód dimbalarun zhoyit nikhova glimafyava. Ta razhgeyrúd shasbaknait pronarun
zhoyit talmenova vosadzafyava. Mu daldeaizhe madjpasurivit madj, stranit ruzay priponit, zhoyese
fidiriflanerifyava. Diváy ta toit flenan ta geytumadjit madjpasa eait mekerís drunanit orluna fidiri
ta djeyeliena ta Valmashit Pevlushuna zhanyiva. Zhoyit kednashunese aleybyava vey zhoyit
talmenit mosova olutyava. Zhoyit shagál dini gidanit tendayavá ta lestrimavdona vey ta lipalosa
antsiyiva. Dini vuyinit vishuese ptazumarizhe, idait kiinova shunavit onyavu zhoy ratá, vey kiinova
ziizhe ra-shunyavu, ta heslaova, ta varemova vey ta zakhunudova rapilaivit sanukirarun ta naglirilu
yibyavu. Fidiri djeyelizhe zhoya, fidiri hait raakalivit vey franarizhe raversidjirit kumutiszaay, zhoyit
talmenuvakova panaifya yibyavu, “Satelkoey, basha shibatyaru…"

[35] Gavidatá, palizhe ta inunit ketasha ta nishtaa vey ta zeluntua, vey ar vey arshprunit vey
archayantoit onifarizhe, ta tadrandielovó ta azurivit vey daldeait saldisala vutit pronova ta kunira
vey ta ubuit miaraa pronya djatyavu. Vey idaizhe pronyaven vut,

PRON TA TEYNIUVAKOSA

Kadimyator, kadimyator,
Mogit shprunit zurhanór
Talmenshunya seti mogan,
Anuntara mogit dor.

Mampisyari, mampisyari,
Dini nikhan, shagalilu,
Untarova mogit rozha,
Otrinifya chadalilu.

Dukhulór, ey dukhulór!
Tsirtsír-Ram, ey talmenshunek
Shunya, onya, shprunya, pronya,
Loshdzevyati, mogit Runek!

5 Talsatelún: Compound word, tal-satel-un, “Great Lady of Light”, translated into English as “Golden Lady”.

[36] “Ra zhoya shibatyare, zurhanorey,” ta talmenshunél karizhe ta pronay volindiyivel, “var
shunavit onyaru u idarit ta shunosa vey shprunit ta talmena onyare. Kesh zhoyit Lipalova ta
iskemese manukanavyazhe?"

Seti ta gadanavá Pulán-Shuva zaradizhe pevshiyavu. Tikhodyavu tsaya hait badakashit vey
shataboit ruzay lochornait nikhdzevay faranarinu vugstanarit onyavu. Pron, peltantoizhe dilayit vey
rozhisafit, vey meytlanit ruzay olutit onyava. Secha ta peshelú Itlanizhe pronyaven, vey ra vutit
eylebit Djanarit sholilu, djufi-bolo, hakín, ta gadanú mogay silyiven. Malidizhe, ta iküimosen dini
zhoyit nikhan djurnidyava, zhoyova olutarizhe. Tretiizhe, dini ta vishuese ta talmenshunela
ptazumyavu. Vuyinit patalsa murozhit ruzay prundji aurrasit, shprunit vey krileynit onyava.
Bezyava tsaya zergentiú ta taleaa zhoyit djeit vey munkait shunosova daaheyaven. Zhoyit zhot
anazaivit bizmutyava. Kiinizhe disuya ishyavu ra.

“Santiyate ra, malachit dorko,” ta Talmenshunél ruvyavel, “var chadvá chayantoit vey meytlanit
pronizhit pronova lafiyare bash tsey.”

Dini ta seyranese fidiriramyavu, Pulán-Shuvese zretonerivit dyakusilu teyniarizhe. Zhoyit zakh
zhoyese venedyava u mishyatu ruzay zhoyit yavta zhoyese klesedyava. Mashrá u vuyinese
arhatrinifyavu ta dimbalova vuyinit shprunuda vey meytlana, vuyinit felora vey djatala naglirya
makayavu. Vuyinit blikhnorg iiriktiit onyava. Tarandiél onyavel vuyín – khaá. Vuyinit seylár ta
avtuay onyava. Fidirimaldjayavu vey vuyinit madjova rasizhe dini zhoyit endjiyava. Idaizhe onyava
tu, ranti vuyinit madjova dini zhoyit madjese lulyavu, tamagsheyova hiznubranyavu.

Mu luurit kihardusilu, vuyinit klotashova shtapeifyavel. Rekh, zhoyova vuyinanis khaptamoriyavel.
Ta bavél vuyinit klotasha shprunit ruzay kedizhe feynit iveytsay ta Djanarit klotashdimeydaa
onyava. Vopelit haa kiinova hatá tashi shunyavu dini ta shatisan onyava. Kedizhe azafadit aküayova
korunyava. Munkateyni ta budese zumyavu. Zhoyit ianelova Ishi zhanavizhe, mogit chaú
mariglayaven. Rahaova aréy ruvyavel ruzay daliyibeyshkit vey isharit alaisilu vuyinit bedraova
zhoyese shumeshkhayyavel. Layso secha zhoyit khatándj sneha aulavá inunit onyava, zhoyit
zaridéyn kiinizhe imreytór idá aspalan-sá mabugifyava, dini idá Talortaleynit derevushsalit
idarbiran losh ta Daldeait Saldisaley ta chayit vey meytlanit Satela Pulán-Shuv, divayivit ta taniena
zhoyit shatisa, shey kinpaovó pilayavu vey varemyavu. Ranti saese shtakadimyavu, Ianél Ishi
mishavit onyavel.

[37] Pe ta vashanan ta klotasha ta Satela Pulán-Shuv gavvuyinanis dzevyavu, afakizhe
zhudanarizhe, kashá rakulizhe idalán azafadizhe kinlán mabugizhe miaraavit onyavu. Chadva
franarit akantieynit shasbrinkiit goliunova dzevyavi. Rumbiizhe, kiinizhe shunyazhi, ta farova ta
shasbrinkiuda chadizhe ebadiya zamabugyavu! Var kinlán ta anzonainen ba layso ta palenainen
iidizhe dzevyavi, ruvya ra-makayaru. Bolo, ar sheri mogit tseynakeylín vey pabasín mashraizhe
tilarit onyavu.

Anzonilisa hiznu ta Talmenshunelan djanubya, losh zhoyit pranín diváy vuyinit sanan, resh
sazhoyova aurafya, dini tendayan ta katsala ovatyivu varvari zhoyit drallafiey u idalán isterit
birafova dekuvyarit onyavu vey u idalán hatrini ta Satelan onya makayavu. Reshkín ta Saldisál

zhoyese sazhoyit klotashova ra-ushogyava daya ra-makayavu, ras iidova ta versidjese hapaa kirya
vemyavu. Rumbishéy, frelizhe talkorit klotashdiór onyavu dzea, malachit aularun, ruzay ta Satelova
Pulán-Shuv hatrinya giuryavu. Kesh ra-onyara u prazhenalél onyarel? Iidlán hatrinit vuyina onya
vey isterizhe vey fursobizhe onyava. Chalí, ruvya ra-makayaru u ta anandozhurivit seylár banadjinit
Djanarit tadrandiela fechivit losh ta skazulkey shonatsit klotasha, ta etarasharit fazeyleynuovó
voeylsamatsit Shtemorit birafarora vavafya frelyava, ruzay iidova ishyavu khaá – vuyina hatrinya
helistizhe brinyavu.

(*)

Mashrá u ta dzev keylivasuriarit onyava, sheri estalín tilya vey stranzharmankiovó kavisuarun
djamodjatya dazhini ta peshelavá mogit Saldisala vey vutit Zurhanelsala mabugyavu. Ishi ta
forokhit Itlanit sholilu eypyaven vey vutit adunit Djanarit sholaris kozhá djatyavu, ra u djurova daya
makayanu. Vutit eypova djeynatya vey puvafyara vey ketatyara. Iíd krazhni terchanit abzhamen
onyava khaá. Ta loshfundu salashunarun, eliseynarun vey taldzevarun, djani khaishyavu, ardjeyelit
vey funduovleit onyava u hatá shagaltsuryavu. Kanláy pe kanlayan ta faza, amustú, miaraú,
itovedú, djasú vey azdú saovó dini ishimairit anzikeriit akadomlashese dini zhoyan loshfunduyaven.
Kiinizhe zhoyit shagál shey iidova fidirikolhayana, tsorni-sáy vesamadatya ra-makayavu. Helistizhe,
ta oytariikit tan ta Sala ra-onyavu, Ras vastriór ras heslaór onyavu, ruzay iidova ishyavu – kiinú-vá
ta gobit tugú mogit Lipala onyanen, kiinizhe-vá ta iskemese ta Lipál manukanavyina, chadunizhe
ar ta idarudaris tunkiyavi. Pashuni djamonurivit sazhoyova tikhodyavu. Ishvemya mabugyavu
reshkín idalán meymatsit ta eylova branya onyavu.

Harkazifyava. Razhgeyrisit samya tunkiyavu. Shan ta zodintsiran djanubyavu, djeyelizhe
talsharizhe. Pashni dralizhe zhoyova verolarit onyaven. Fazilu, beylatsyara u hakín hait Emdalún
onyavu vey reshkín sheypaú ishi bishizhe zhoyova malachit dor mishtaratyaven rahaizhe ishyavu.
Talshya tunkiyavu. Idalán mashrá ta yavpalenavá brinkiavit onyava, Zi ta idarbiray ta Derevushsala
ta Pyagarun inubranya, zhemunka [38] Shtemoran, ta tantoova mogit chumakova sherigazarya
lafiavit ra-onyavu. Kinzá Ianél Ishi? Kesh vuyinova hatá shtashunyazhu? Vey ushélKiinova
talshyarel? Ishvemyavu kashá dralisyarel. Kesh vuyinese ichyaru. Secha vuyinit murnit kurúdj
onyavu, bezyava u zhoyese ratá pashni akadjayavel. Kesh zhoyit eliseynenú vey talmenshunú
sebyaven ba kesh tumpi guribarór vey mosdulór6 onyavu kinpá ta rakulizhe helistit keylilulenovó
ta zakha malachora sha aularun skudyaror?

Chadizhe krazhni ratraizhe Shtemorese shtamishya onyava. Idá aspalan, bezizhe tashi franarit
tantoan, sazhoyova ta Lipalese varzenavit onyavu. Ishyavu u vugdjimetsifya ra-eshkenyana.
Anufyavu u Uramún ta Vataranár zhoyese idarit shunova vey aurit zakhova dafaryanad. Chonyavu
u pashni arheslaizhe onyana rakrazhni ta latsagovó fidiriruvya zhetsorni. Ishi ta shunandjenú
zhoyese kadimyaren vey ishi ta ishandjenovó zaishyaru. Idaizhe ishi onyava seti zhoyan.

6 mosdulór: a person, in this case male, who suffers a sort of mental disease by which they become entrapped in
useless and impractical wonderments and daydreams. Feminine form: mosdulél. Trnaslated in the English text as
“dreamer”.

Khitaya zhoyese kedyava u ta Daldeait Saldisál ta gilukhit seyrán ta amgaldiarun vey ta
tadrandiarun ta Talmenshunela ra-onyava, kiinizhe muizhe chonyavu. Idalán minyonit u khaá
onyaven (idaova kiinova djatarit onyavu, togya ra-makayavu), iíd moselú ta Hatrinit Seyrana ta
Satela Pulán-Shuv ra-onyaven. Bolo, mu fidiri idá Seyrana, Parpár-Klotashél, mogeylo dzevarit
onyavel. Parpár-Klotashél, mu ta oydjatornit Djanarit hesterina7 onyavel. Khaá, secha zardeynarit
tsey, dazhini shey Itlantanavá, prazhenalél onyarel. Mashrá mogit dzevan, murnizhe haku-haku
vuyinova shunavit onyavu vey idatá murnizhe badakashilu. Chonayyavu u ta tamagit tanelovó dini
ta Peleshirit zhimboshatan Sintinís Runa loshifazhit onyavi. Iíd ta Shat ta Adunit Taridara onyava.
Ta banadjinit, lametidzit, vey shinarit, mogese dralpilavit, shatese Sintinís Runa, seti ta runit
zhimboan Peleshirskaa, misharit onyavi. Ubimiizhe, varvari ayenín murnizhe pilairit vutese vey
kulizhe rapilaivit zhoyese, ta tamagit peshelú, ta oyhatrinit amgaldielú vey loshelú ta Satela Pulán-
Shuv, vuyinit Hatrinit Seyrán, izaese pevlushilu teynidzevyaren.

Feynit uvakidjilu zhoyit talshosay manalyivu. “Tsirtsír-Ramey,” ta Satél teynikadimyavel, “kesh shey
seti bashan dralizhe mishyava? Kozhá ruvyare. Kesh zhomoivit onyare?” Ishyavu u ta disuovó sait
latsagarun lafiyavel dzea ruzay zhoyeylo dazhemkavisuya vemyavel. “Shey dralizhe mishyara,
Satelko, secha ta mosay vey ta grunuzhunay djemaryaru. Djatyavu u ta shatese Sintinís Runa
teynimishyari, resh izá ta tanovó bashit Hatrinit Seyrana zeytariya. Kesh khay?” Kheyemizhe
shumeshkhayyavel. Vuyinit chaú zhoyit chaiena ratá inukunyaven. “Idá, kiinova talmenshunyaru
idaova pradyara ra,” ruvyavu. “Dini Gashanan zhanyiren ta disuú.”

[39] “Dralizhe shunyavu, malachit dorey, secha ra kuldjemarizhe.” Vuyinit chaú dini ta tsirtalan
glanyaven. “Diniizhe mu palena vey zardo dini Pranisan onyazhi. Izaay Sintinisese Runa dzevyazhi
kinzá bashova dini mogit Seyranese tanafyazhi. Ta Gashantanú savutit farishova korunya lafiyaren,
ranti ta tanto nukmenit onyazha.” Ta Talmenshunél djimetsifyavel vey inumanaragya mabugyavel.
Ta gechen vuyinit daldeait gituna kiinizhe chadva klinklinú dini ta zhozhaisan gilirisit Rumelosit
nimareyna, kepesizhe klinyaven vey ta seyranisú pe vuyinit dzoravá vutit sopiova shan ta
mishbatan kreyazyaven, djurova ta taleailu vey ta anilisa glusharizhe. Djimetsifyavel vey ruvyavel,
“Kesh zhoyit Lipalova ta iskemese manukanavyazhe?"

“Satelkoey, basha shibatyaru…"

7 hesterina: Here the Djanari word (in the plural) is used in the text. A hester (male) or hesterin (female) is person
highly skilled in the Djanari art of hesterkraft or horsemanship. This includes being able to communicate in the
language of horses and share feelings and thoughts through a mysterious form of telepathy.

[40] SIPÁL BROL

”VUNIT TALEMIMAROVA VITAMYAVA.”

Vunit talemimarova vitamyava. Ishi vunit talemimarova vitamyava. Ta imardamit teynikadím ta
lametidzit Koit Shatardjaese Itlana djamó ta choreshkudan onyava. Fidiri vunit shunzaay dini ta
chanzabrozan ta Darekit vobrudatyona, ta yibú ta darora ta voodesharit shunovó djeyelizhe
diniamborinunyaven. Ta muit khashunilu Koit Shatardjaay ratá feduriyi vey eliseynyi fayyavor
mashrá u piti ta eylanan shunifyava. Ta solfisit eait makusit vey irumakusit pelesú ta Koit Shatardjaa
shey tatsedenova ta samsamarit rumbiaspalchait Talortala shtapiryaven. Ta kedél kiinova
inseriyaren kiinizhe koit vey setvanit vesh dudj ta kutsunduranit pevlushan murnizhe ta fazeylova
djurit shataboa arshprunafyava. Kiinizhe palanaafit vey pardjeyvedit kevas, ta murnnikhit,
franarizhe shassopiit vey eylkunirit dukhulesea dafarivit, ta koit vey kutsunduranit dazhemeyza,
turpalivit bazhiifarit pandjanit Talortalay, ta franartantoit vey chadmundjait yavnarenova Koit
Shatardjaa fidiriprazhenyava.

Tashi kinlán aulchovodavá onyava u ta Shatardja dralgadanyiva ta setionay ta Talruvarora Talór-
Shirél, kinpá, fidiri ta iküisadzurivit runvalmashay fidirikadimyavor vey klanamisharizhe untarova
Vunit Ayzanenovó ta Varema vey ta Rozha gidanizhe tunkiarizhe, Vunit karit eylova dini ta
Shatardjaan shan ta veshupilan korunyavor. Kinlán chadva aspál, dini ta sabashlaan pe ta Dzarisan
ta Atonbashlaa djanubyavor, Vunit varemilu vey murozhilu fidirimaldjaarizhe, chadozharizhe resh
eboney kiín Vunova rakhuyava? Vey kiinit mos mosarun onyava u ranti ta nashtún ta Vulbruguna
ta Shatardjaova byudemavit onyava, vey ta [41] Zhozhatsirú khabrinkiyaven vey sheyovó tashi
djuran inumanalyaven, chadit beneynova vey udjatit byudemova djurit ebonese teynifulatsarizhe,
Talór-Shirél-sá dini ta Shatardjaese kemishyavor, vey chadpaovó palanaafarizhe vey ta zarideynova
anuvipaesea shtadafararizhe, ta franarit vey zaradit shtasitagosova Savunit shonilu vey ta vadikilu
Savunit madjarun mabugyavor. Vey chendji shey iíd. Vey pa ruvyara u shey chendj kiinova
chegyavor vey dini djurit zambirese madjfelyavor koifyava. Vey ruvyira u shey chendj kiinova hapá
chegyava vey ta varemilu vey shagalilu ta rozhatsa felyava prundji koifyava. Zi idá Sanukiray ta
Vuotiarun rahait sitiven hait nora dini Koit Shatardjaan sitagyira piri u fidiri ta oydralit irumakusay
ba makusay ta oystranit nefarzaarun onyata. Ta darór ta fereshovó sheri idá sanukirín vey moseynit
brinkienín makbashya ishi giuryavor. Eéy kinlán ta untár idait rozhova vey murozhnikhuda tsornitá
tunkiyara. Ruzay ta untár krazhni argilirit onyara u hatá dini ta inunit yavtaan onyava. Kinpaú say
ta pronovó ta Rozha vey ta Varema pronyazhen vey kinpaú djeynatyazhen?

Ta Koit Shatardja ta Rovina palizhe zakhovativit varemara ta izherveshupilova Eylán nuraniyava.
Eylán – layso ta mishtarat ta veshupila ta shinaray vey ta lametidzay seylaryiva. Veshupíl Eylán –
ta dinikednaifen-sá ta miaraa vey ta eylbiruda – mishtarativit ta tashiekiena – veshupíl ta eylana.
Iíz onyava kinzá ta adit Gashanit ebú rumbi franarit, akantiit, tadraneynit drogavá fidiri ta
khutunskaiena ta valmasha, imfayzaova ta reza mampisarizhe etiyaven. Ta veshupíl ta oygidanit
pe ta bredian onyara, bari yaltali goliunainen franarayava. Djurit pirenit versúk anazaivit ta
argidanit pevlushese, kiinizhe zar fidirimaldjaarit pranú silivit dini shandi ra karivit sanaan, namagit
retuova sizdyava. Djurit dozhú forfeynit vey rozhrezit onyaren, secha ta shim fridadjazarun Itlana

vey ta shasfayit belosa vey ubikeyosa ta shaskarit pevarun vey vugdjirarun akervyaren. Dini izmuit
pevlushese fidirimakretifya beylatsyava, ishi djamó, ta inunit pirenit eylanan, ta Gashantanú, ta
feduriilu, ta veshupilova Veshupíl ta Eylana mishtaratyaven – Veshupíl ta Rozhreza.

[42] Kiinizhe ishi, minyonyava vey ta zakhova vey ta nikhova risyava. Ruzay korunandjit vadík
samyava. Eyó, iíd ta tanto resh ta rezit talmenit shtakimsiifosey dzevgrunuzhit vey krilatsit rovinara
ra-onyava. Kul-voizhe! Ta tanto resh ta blikhnorgova ba ta nikhova rozhisafya ba ta shagalova
mregoya kulizhe ra-zolyava. Ta gatveyú vey ta etarasharit kopuru ta mundroarun ta Staranit
Tadrandariena rahait shapova resh ta talemosey vey kozhaís ta tantoaris resh ta talshosey
branyaven. Korunivizhe khaá! Ta rozh, ba ta talkorilu ta kuta ba ta noltoena, kadimya cheykopyara!
Ta narkozhenilu ta talmena ba ta dazhemeypdiit drindailisa, ta rozh kadimya cheykopyara khaá!
Ta sul kumpezyi cheykopyara! Dafár-Madj iidova pashni djeyelizhe ishyavor. Kinlán vargunit ta
korún ta tadrana! Kinlán suburafit ta nikha – shaskarizhe dini ta shagalan, seti shey djimetsan vey
medjit gleyan puerarizhe. “Iidova kulkarafya cheykopyaru,” talshyavor ta darór bari uvakunizhe.
Ta lilinit khakihár vey myolvéd vey ta rekhtayarit uldjarit kletág ta endjikiladarun vunova vunit
dronay ta durumit tashitavilenarun, fechivit losh ta djagadit miaraey, fidirididiruyaven.

“Kiinova kulkarafya, Narorkoey?” disuyavel Djol-Tsulaél, secha rapá vuyinese eypavit onyava ba
vuyinit chonova vuyinay aatisyava. Fidiri ta kelupay, ba argrovizhe, fidiri ta tinoteynit durumay
khaemdilesyavel. Vuyinit emdalit dodjdiél, Ishdár-Eníl, vuyinova loshmishyavel. Ishdár ratsirafivit
seylarmekerova vey ta daldeaanit vey natokanit nalabovó ta Natunsavekanaa fulatsyavel. Ishdár-
Eníl, seti anuvit ramfelavá hiznu ta Savelan golchesilu rekhtayyavel. Ordarizhe ruzay vozumirizhe,
Ishdár-Eníl ta chaurdusova ta darora teyni sait satelkoese shprashalyavel. Dini ta zhigutese sait
zakha djurova resh ta yazhtait batiney inufelyavel. Raaatisivizhe tsey, Djol-Tsulaél eypya bishyavel,
“Narorkoey, kashá haizhe bashova zhirashya makayanu” vuyinit uvak inunusyava mashrá u
samoraova ta Koit Shatardjaa khashunyavel. Ta tretiizhe namagifarit chanzaese ta chanzabroza sait
versidjova sopimayavel. Ta purgurú, ta zikova tuzotarizhe, golizhe vey bari shaskeletizhe shprunit
vey akhmegit praniena manukanavirizhe, inu ta shunay vey ta daay lasoronit shagalarun tsorni
brazhenizhe vugmoriirit onyaven.

“Khay khaá, Saveley, zhirashya makayare.” Dafár-Madj ishi vey sheytá zhanyavor u losh iíd
sabonduarit fulatsareley ta amigdua aramit vey katsilnoskiit samya arzaradifyava. “Fazilu, zhoyese
pashni isteryara u idalán blenstovanizhe bashit odurebit zavachova ta Darskaese Amruta vey djurit
ebonese brevyave. Chilinunit vey etarasharit lipalova basheyre lafiyaru. Ta oyforberdjit priponova
vey redjova tunkiyara.” Ta darór fayisyavor mashrá u ta vishuova ta Natunsavela nemeyrya
teyzalyavor. Yarsáy, bari rahá izá shuneshkyava. Kinpá ta djolafivit vishuova ta zagaifarit voyna
prevarit iküí shey goman vet pranan fidiri bugay ugluivit tsaya nagushtunit vey [43] voyneynit
tsirstragay – idá pelit tsirstrág kiín vuyinit raintrolivit zaridéyn, savuyinit pashni durumifavit nikh
onyava. Ta tanto onyava dzea, ishyavor ta darór, ta pabasovó fidirifelya vey ta korunenovó
korunya. Ta estalú krazhnuni vodralit podavese kadimavit onyaven vey savukya u layso arinunizhe
valeva ta khulit chesakoa ta tramila keshumyaten zarzari ta Drukhova vey ta Ebonova klastinyana.
Kanláy pe kanlayan ta gatveyaris vey ta laifarit miaraaris iküí shey utrevesan ta shagala ta darora
pilandrayava vey vunit zakh ta talmenshuniena ta pesula Amruta djemaryava. “Ra-mergolya

cheykopyaru u ta voyn Djol-Tsulaela zhoyit fazhenizhe vananivit pabasovó bugafeyyata,"
talshyavor.

Ruvyira u “Voyn seti sait vanbiran fayandjit onyara.” Savukyavor u krazhni iíd durumaris shey ta
inunesea sait darskaa zagaifyata var ta Savelova yeyrya sheri vuyinit urafeyit vey raversidjivit
nuvnaín vey mepabasín rafrelizhe zakhunit onyavor. Seti ta mabugan, gazaryavu u shey iíd tukbél
vey bringiuren resh isuivit vey shasvavit talmendieley onyava. Ruzay gritilyavor u sait ich ta
nashkudora vey ta versidja shtinpúr, shtinkorunen onyava. Djurit fidirietarashenú vey ravemirit
djagatú shey drozovó vunit skaa durumafyaren shey sitagatsit vavosova gelemarizhe. Sheyovó
sebafya cheykopyaror.
Iidova kulkarafya
cheykopyaror.

Iidova shuba-tsorni-sáy korunya cheykopyaror.

“Kiinizhe ishi, satelkoey, bashese zavachya murnizhe vemyaru. Kiinova-vá venyare, idá zhoyit istér
vey anarák onyazha.” Ta durumit antoúd ta Savela bari krazhni resh katsilya onyava. “Kiín ta van
vey ta karél vuyinit lilinit vey kulestriit adola onya makayara,” ta darór talshyavor. “Helistizhe, hait
fazhenit vey lanyuit bidjalenova nuvnaarit onyarel kiinilu ta estalovó neskaya kiinú ta idarudova
vey ta grovova tsorni tunkiyaren.”

“Idakín helistizhe bashit istér vey anarák pelpelit zhoya onyazha khaá,” ta darór, karizhe uvakunilu,
ruvyvor. “Ta Narór Mantatuzotarór ta Satapit Shatardjaa mogit fidiriyonifova pashni visliarizhe
misgidyaror – helistizhe khaá. Bashese sobonyita, Djol-Tsulaeley, u zhoyit fidiritalshivit harvól vey
zhoyit istér onyara bashova kiinizhe ta Kulnalit Indurandiél ta Tuddjadese Tuhíb-Tuura, ta
Mantatuzotarór Gashana vey ta Satapit Shatardjaa-sá stalya. Izá shey shtrunit dazhemeypdiit,
talmenhazit vey kadarit rivshoenovó zhoyit Nalyuna, kari ta brinkienín vey ta venín, upikyazhe.”
Ta darór ta Natunsavelese ordarizhe zumyavor, ta yavyoova vunit mafaychichumay ta nuvnaa vey
ta meytlana pe ta durumelese giurya vemarizhe. Muku shta, rahemistivit branyavor.

Inu ta vishuay vey ta zakhay ta Savela ta tur inuprevuryiva vuyinova urzit vey narvvishuit branarizhe
ruzay murnizhe vesinisilu. Ta zikashvuisovó ta chanzabroza ta Darit Fridadjunyoneya, anazifarit
resh ta kimsiit pevlusheynit imarova ta veshupila djamó ta khalavá ta shatuna, shandi ra-djatyavel.
Ras onyava [44] ta imár kiín vuyinova sait memalsiit yibosese khashtamoriyava. Vuyinit chendjgilirit
abiyón idaova korunyava. “Induraniél?” Ta shprunudova vey ta vavabiyonova loshnulakyavel.
“Narorkoey, helistizhe iidit rakrechivit dafarenova ta lutara vey ta anaa zhoyese korunya ra-
harvolyare?"

“Eéy, idaizhe harvolyaru khaá,” ta darór disuyavor. Shey vesinova ta zhomoa ta Savela karizhe
giurarit onyavor. “Harvolyaru u iíz dini ta Shatunan ta Rovina khadepikyate. Ta zhirashova ta
Gashantanarun dini ta nivotsaosan ta rozha tunkiyazhi vey kinpá piri talmendieley sazhoyit Drukha
zhoyova ardralizhe rivshoyana?” Ta vishu ta Savela halanís tuhibifyava. Ta darór shprashalyavor u
layso dini ta garprakan ta nagushta, kiín bezizhe rayizhe brinkiyara, Djol-Tsulaél, djufi-bolo,
banadjinit onyavel.

Eshkizhe onyava ta banadjinúd vuyina, djamó sheyan, kiín korunyava u vuyinova shasneygumizhe
izá tebyator, raabiyonarizhe vuyinova ta Drukhay inululya, secha helistizhe idait ivdiova vey

ayenova lafiyavor. Djufi shey iidan, shta vey shta, zhanyavor u haizhe olutizhe Djol-Tsulaelova
hatrinit lafiya onyava. Ruzay gavizhe kindju anamova vuna olutarit onyarel? Iíd veykalovó korunya
kiinizhe hait malachit khatandjór fayya cheykopyaror. Iidit chilinit veykalú inu ta orogay – ra djurilu,
korunyi cheykopyaren. Ta darór togya ra-makayaror u iidit disuova muku shta khaá saeylo lafiarit
onyavor. Ta uvak Djol-Tsulaela vunova ta yartaese praslaizhe khavuglulyava

“Ruzay, Narorkoey, zhoyit talmenhazit rayakú…"

“Gaviizay Koit Shatardjaay pashni dralizhe semekhyizhen.” Vuyinit itorova karafyavor ta darór shey
eshkit batovó vuyinit tayamala travasarizhe. “Kiinizhe zhoyit chaú, djakú vey uvak zavachyazhe vey
ta ishova vey ta nemeyrova zhoyese ta inunay ushogarizhe, zhoyit nalaatovó vey nashkudorovó
shey mogit Gashanit varlezemtanesea vey shuvekesea Talór-Shirela, nobshetarizhe. Izaay, shey ta
skaesea ta untara fidirimasinyi makayazhen. Bashilu eypyazhu zhoy vey zhoyit avonova vey
podavova dini ta Satapit Shatardjaan vey layso djamó argidanafyazhu. Djol-Tsulaél, ta Uvak Dafár-
Madja! Idaizhe mishtaratyizhe. Iidova ta Starantanú shprunizhe foliunyazhen. Ruzay, kadimyate,
ta blataraovó Tuhíb-Tuura, uvakunizhe mogova drakadimafarit resh mogit teynikadimey djatyaru.
Mishya cheykopyari.”

“TUHÍB-TUÚR DINI TA KAMIZBIRAN TA ARUNIA SHULEYMÁN LUNTUIZHE TANSUBYAVOR…"

[45] SIPÁL DAN

Tuhíb-Tuúr dini ta Kamizbiran ta Arunia8 Shuleymán luntuizhe tansubyavorTa teynikadiman ta
Amrutit darora halán brigoshizhe misgidarit onyavor. Kiinova krilya kulizhe ra-helistyavor. U ta
tadrán dazhem Amrutan vey Staranan radralizhe misharit onyava. Ta Mazhál Gashana trichizhe
havaivit ra-onyara ruzay kinlán franartantoizhe idá okrintuyi makayara? Kiinizhe ta zakhlulivit
eylska ta Satapit Talruvarora Talór-Shirél vey ta birza ta Shatuna ta Rovina – Koit Shatardja, ta Rezit
Mazhál Gashana nalizhe akait onyava. Iíd idarit gin ta Koit Kasilaarun, sevolivit tashi sneha
aulmakavá, ta Dan Skaiena resh ta Adunit Savovó ta Rovina tuzotya. Ta Starantanú, bolo, sheri ta
Gashanit paleshatey dini Aeaan aretikhatsit onifarit onyaven. Secha iíd ribíl tsorni vey
franartantoilu nalizhe anám ta Staranit Mayukeyla onyava, djufi-bolo, gidanit vey shmiipularit
Gashanit paletansalova lafiyava. Djur vey ta divayit vulú hatá ta yavtaa ta Gashanit Mazhalay
yunyiven. Iíd faz vey suuín onyava kiinova ta Starantanú ratá tsalyaven vey ratá fardayyaven. Aea,
rumbishéy, talmenbír onyava, eylshát ta Musaveta ta Oba ta Tsirkuta. Tsornitá iíd zurhanorsál
ravavatsit onifyava vey beylatsyava u etsipralifyava reshú ta zumarit chaiena ta Staranit teksala
tayamalyata. Bolo, iíd tumpi ta djasovó ta Starantanarun layso arshprunafyava.

[46] Prundji Ebren, ta karfeyskaún shenpirenizhe Amruta, sait eshkenova korunyava resh noarpit
samya inu ta kleseday, ruzay ta kodés flanit vey teyni ta pristikese onyava. Shasdrimalit vavú ta
kazura vey ta iblanafosa ta Starantaniena mafáy Runskaey vey Mashtoey prundji korunyiven.

Murnizhe Uramún, ta Vataranár, ishyavad kinlán zhomounit vey voanarakit vutit nalyunú onifarit
onyaven. Ruzay oyterchanit vey oyvuzhniit, djamó sheyan, ta urzit vey inunit ruzay dazhikit
paruvenú, maskatú, eygilú vey kiharú ta Djanartanarun, ta samishtarativit Nordlinga, onyaven.
Idalán shinarit vey etsipralatsit ebón idá. Layso udj ta tsornitaan, kozhá helistizhe sheri vutey
ishyiva. Ruvyiva u lahadit ta prakotserese tanifya onyaven vey u vutit khordisál, bazhi ta aatnarosan
vutit Tadrandarelan, Pulán-Shuv, lonevivit vey mundroazhit zarzari ta Amrutit vey ta Staranit
khorbirovó onyava. Estalú ardjamifya ra-makayaven khaá.

Mu ta zhirasharorainen ta darora khaeypyavor. “Bashit Mantaorkoey, ta shuvór, Ko-Kitsán, resh
bashese eypya iíz onyaror. Djatdusova zretyaror var, kari vunit gadanín, ta krioru ‘krazhni tuunit’
onyara.” Ta uvak ta faddiora, kinpá djeit bonduivit iküibirilu, pilaivit murnizhe vunay vey ta
Mazhaldaroray, dinikadimavit onyavor. Iíd ta prevunosova ta shtayachenarun Tuhíb-Darora
khafayyava. “Ta feynit shuvoridjese tashe ruvyate u misgidya cheykopyaror. Arversidjalit estalú
mogova lindiyaren. Ta sashiryón Dafár-Madja pevulifyava zhe, vey vun vey ta Natunsavél Djol-
Tsulaél idalán inunizhe Amrutay resh skakuteyrey kadimavit onyaren. Ta…"

8 Aruni: the word aruni has many modern meaning. Here it is being used for a “travel port” for either orbital or
suborbital aircraft. This usage is now considerd archaic and obsolete.

“Mantaorkoey, tashe” Ta shuvór Ko-Kitsán, keylichichumdoladyavor. Vunit sundjit ramú pe ta
kimsiizhe gilirisit komakusit misaan, iruivit ta daldeaay vey shivanay, rahait ketashova korunyaven.
Ta mazhaldarorese ta paremkifayilu teynimishyavor, djufi-bolo vunit tuteyrádj vunova
djamonuryava. Seti anuvi vilavá inu ta Naroray Mantatuzotarór djeyelit treybevlanuilu embayavor.
Vunit shumeshova ta vulese sabutilu kruzhyavor. Vunit soreyandrunit udjchagit ab mu snavarit
dakinahasit tsamova teradyava. Vunit feynrezit shirit chaú ishi etarasharit nashkudorova
vimeryaven. Ralán ta tantoaris samyava

“Malachit marfanorkoey,” ta Narór Mantatuzotarór dazhemprisyavor, “kiín iidlán bashese
tekenunyara? Kesh ra-shunyare u mishya cheykopyaru? Kadimyate, zhoyova ta darorese vey ta
Natunsavelese loshmishyate vey bashit zachnaova zhoyese hazbatu fidiriruvyate.” Tuhíb dini ta
chaesea iíd iirit, bepatsit, khorralivit shuvora djeyelizhe zumyavor. Ubimiizhe [47] iíd shuvór vunit
ralosova ta khorpatoa9 pashuni tardjenizhe istonyavor. Iidit ralós dini vunit oban cheykopafit
onyava.

“Suburenu, Narorkoey Mazhaldarór, iidova korunya ra-makayaru. Basheylo murnit eypya
cheykopyaru tashi u Darór Dafár-Madj vey ta Djolit Mamadjarél teynikadimavit onyazhen.” Vunit
vishu shprunit vey vavabiyonit onyava.

“Malachit marfanorkoey, kadimyate, tashe ruvyate.” Ta Narór Mantatuzotarór ta pranova ta
shuvora endjiyavor, vunova masagese manukanavarizhe. Bulkhutisú klana ta muskotan ta vishua
ta shuvora drogyaven. Ta an dini vunit chaesea irmanninyava. Kinzá mabugya mampisyavor. Ta
tanto kozhayava.

“Narorkoey Mazhaldarór, iidit shunenova shunavit onyaru: Sundjit tashi ta tinotan ta Djolit
Mamadjarela tansubyavu, ta gilirit imár diváy zhoyan djirarizhe. Urzafivit vey dulafivit sazhoyova
tikhodyavu. Ralán ta djasaris zhoyay teradyiva. Ta khuvfekisit andagilo ta yenieynit imata zhoyit
chaesea tsinidyava vey zhoyova ardulafyava. Zhoyit sasopiova shtadakya vey zhoyit djemarit
yibmakaesea shtakadimya prakyavu resh iíd djirarit mevemenova nasya. Mashrá u zhoyit chaú ta
djindjskazulkit imara ayfanalifyaven, shunyavu u ta Durumit Uzhistanél mafáy hait dliney prakarit
onyavel. Franarit vey fesharit solfisilisa vey glushilisa fidiritaleayava. Vuyinit djolizhe pasurivit
madjú diváy djuran fladjaivit onyaven ruzay mashrá u isopi-dasopi chugeynyava djurova kozhenya
ra-makayavel. Muizhe, djurit sizdova ba taatoova damakaya ra-makayavu ruzay ranti zhoyit chaú
pevshiya mabugyaven khashunyavu u minyonit kut fidiri, zhoyay rapilaivit, shprunit vey veluzhit
eynuay onyava. Kiinizhe tureyomarit sintín fidirikreyeayava. Iíd byor shtarichintalenay previlisivit
onyava. Mashrá u dini ta yemflenit sanokan ta khuvfekisit vopasobena ta
dzelashtit
Durumenshunela tansubyavu, vuyinit gilirtrenzuit uvakova tlantlorarit djamó ta zhozahaatsit
morokeletan djatyavu. Ta zretoneririt kozhenilu vey radjit vimeryorumilu ta daldeaanit zaftorova
pe kilikit, surit, dakidrevit yoese kiín daldeaizhe djeylanuruvit narvshirit mlodjisay zlinshunivit
onyava. Mu azurivit flenilu idaizhe ta byorese kiryavel vey ruvyavel, ‘Shukhrám Sintinís Runa –
Sharuzár ta Untara. Bazhi iíd meytlanan sheypaú bevlanuyazhen.’” Ta shuvór sait salafiova
shtadakyavor. Idalán ta shtadekuvayosilu iíd durumit vey nikhendjiit shunena brugivit onyavor vun

9 khorpato: Itlani martial art, most similar to the Terran ninjutsu. Each order has its own prefered style.

u dini ta shtaruvosan silivit onifyavor. Shtakadimavizhe saese ruvyavor, “Narorkoey
Mantatuzotarór, hait gidanit mevemenova mafáy bashey djasyaru. Iíd Djolit Mamadjarél,
Uzhistanél, vuyin-sá, rahait dralenova saeylo fulatsyarel vey sheri vuyinit daldeaanit byorey kozhá
ishyaru.”

Tuhíb-Tuúr sait zhotova resh disuya anazayavor ruzay rakeynkiharizhe dini ta vavan ovatyivor.
Teynikadimarit ramfelú dini ta shtaruvosan iíd murumit teradena dinivavyaven. Secha Darór Dafár-
Madj sundjramit onyavor, kari ta ayfanaley ta Itlantanorarun, vey rahait ketashova dini sait
korunyavor, ta ramfelú ta Savela sait teynikadimova gyoryaven. Vuyinit narvanit chaú ta
arshprunifarit voanarakilu vey mirekhilu bazhivisizhe chaludisyaven. Vuyinit djolit udjtsamit hadín
[48] vishuova dinivardiyava, vishu kiín terchanizhe lidzeit resh idalán durumit nikhey beylatsyava.
Bezyava tsaya sheylán ta tur vuyinay inuprevurivit onyava, mashrá u shey shprunova silyavel ta
bisharit chugeynenovó vey khadjimetsenovó iíd teynistronivit kuteyra guribarizhe.

Ta Darór muizhe eypyavor. “Tuhíb-Tuurey, blidit marfanorga, rumbi idalán franarit inuoney
chadlán dralunizhe bashova shtashunya onyara. Savukyate u zhoyit chaú bashova vesinisilu
diniamborinyaten kinzá tansubyare.” Vesinís khaá onyava, var dini mu silindan ta zar franartantoit
marfanorú dini marvaremeynit sanokan savutova rodjifyaven.

Darór Dafár eypyavor. “Vey tashe savukyate u ukhese Veyshova Djol-Tsulaél, ta Natunsavél
Amruta, ta Kulvirzhunit Mantaushél ta kulit Itlana, vey ta Taleaél ta Shuvekarun Talór-Shirela,
ukhese inseriyatu.” Seti ta gadanan “shuvekarun” Tuhíb-Tuúr khakiharizhe khazhigutyavor u Ko-
Kitsán tansubarit samyavor, inukresyi misgidarizhe. Ta krilizhe tseymisgidarit malachit shuvorese
teynizumyavor. Sheylán ta chadalaris vey ta nashkudoraris sait vishuay inululyavor. Vunit vishu
tsorni rezit onyava. Ta Tuzotarór eypavor. “Zurhanorkoey Ko,” ruvyavor, “Tsorni mishyate vey losh
bashit zurhanín-shuvekín resh ta dralkadimey Veysha Djol-Tsulaél lonevyate. Sheri bashit
nashkudorín arrumbiizhe eypyazhi.” Ta Mantatuzotarór mu hatrinit dodjdielese bazhiisharit
shumeshkhayova dafaryavor.

Ta faddodjdiél ta soreyanizhe aburivit, nahaskunzayit shuvorova fidiri ta Natunkamizbiray ta
Gashanit Surinala meymlugyavel ka. Ta fadún ta kadimova chadva alavanit kiaraova shunavit
onyava vey iíd rahaizhe valayyava. Ta Gashanit nalyún, risdoizhe iíd drimalilu, ta Kamizbirova ta
Mazhala igüayava.

Munka ta gidanit vey stabeykhizhe laliviskonit fadunan, ta samen ta anikebesivit shuvekarun, vey
orit vey elit, ta Oba ta Soreyanit Soreya, dini fuinivit secha halanís moroit meymnebese alaarit
baryuarit vishuarun vey prevarit abarun soreyanit forana loshifyaven.

Diniizhe, ta estalú arnulakivit onyaven. Ta Mazhaldarór ta sabutese ta Darora disuyavor. “Blidit
marfanorgaey, ta djatórn ta Mantaushela, Djol-Tsulaél, dralpilaivit mogani onyara dzea,
helistyaru.” Ta Savelese, madjú seti ta maban, dini veyrit kashá kozhaizhe otorayatsit
senyakhkifayan bevlanuyavor. Ta Savél disuizhe bevlanuyavel. Kinlán azafadafit ta naldvokím vey
ta sav dini ta tantoavá ta imura vey ta vohelistuda onya makayanen. Ta harkazchadjolit abú Djol-
Tsulaela, chinsigivit vey sparitalivit djolit akotiilu, koizhe eaafivit seti ta ritenan vey ta prozan,

mashrá u sait shumeshova bevlanuyavel rimsiizhe rutyaven. Vutit narvdjolit chaú ratá ta talatova
losh ta chaín ta Mazhaldarora prisyaven. “Ta istér zhoya onyara, Satorkoey Mantatuzotarór. Vey
sabutú shey ebontanesea Gashana vey ta Satapit Shuvekesea ta Valonivit Talór-Shirela.” Darór
Dafár-Madj kedyi ratá vonluyavor shunya kinlán chayantoit mosóg onya makayara ranti
shtranyava.

[49] Ta gidanit, selamit, natokit vey khanit sonsaú seti ta karan ta Kamizbira arpristiizhe
anazaifyaven vey shtazagukifyaven u hapá eshkizhe muralyana. Mu shuvór ta Oba vunit
lahadudova ta natunfaddodjielese bevlanuyavor, kirarizhe u ta shuvekú mabugazhit onyaven. Idá
vesinilu, tsaya khadjupivit onyaven, tamagit tanú ta Drukha Tuhíb-Tuura, nalyunit kanú,
dazhemeypdiú, yagusit nalekú chadit lutararun vey buluarun iküí rashunivit kligoit iküimishilisa
djeit fadiena dinimishyaven. Darór Dafár-Madj katsalivit onyavor khaá, u shey vut idalán
shasshtrurnizhe loshafivit onya makayaven. Pa miarayana u ta sobón sheri iidit loshkadimey ta
kabakflenovó ta otorayya vey ta djasa dini ta zakhesea, ta nikhesea vey ta shagalesea ta zumatsit
Staranit Tadrandararun khaspoyana.

Tsorni-sáy, zar nalavoit ruzay yavyoeynit sarunú shuvekarun, shey soreyanizhe aburivit vey
fidiritobarit, fechen ta vastriit vey ta malachit, ta orit vey ta elit, ta dzaleybova ta makusmisait,
nahasit, natokit vey khanit iküieaivit taleaeynit ta dzaleybova ta djatunfada kekeskandiyaven resh
ta Narorova Mantatuzotarór ta Satapit Shatardjaa, Tuhíb-Tuúr, vey vunit kiarakoovó, Darorova
Dafár-Madj vey ta Natunsavelova Djol-Tsulaél, Amrutay. Surit vey etarsharit zdrantsit mum vutit
uvakiena kadimyaven mashrá u adunit makapronova pronanduyaven, vutese ayzanivit Talór-
Shirelay: UramúnUramúnUramún! Ta sarunú ta shuvekarun, kiinizhe zhospoyivit anrumelú ta
soreya, kreyifyaven vey tashi ta Mazhaldaroran, ta Daroran vey ta Natunsavelan saovó lutarilisa
nulakyaven. Vuyinit farishova dralizhe pilaarizhe, secha djurova irebulyavel, Djol-Tsulaél, madjú ta
fridadjese keyliramyavel. Ishdár-Eníl, keylikiharyavel, ta daldeaanit vey natokanit natunsavekit
nalabovó pitipé ta tsamesea Djol-Tsulaela felarizhe. Ta ayukaldarór, Ko-Kitsán, vunit lutár kiririt
murnizhe ta natokit vey khanit azotondzilu, kiín vunit abovó seti ta tsaman tebyaven,
keylikadimyavor vey iidizhe ta Siarit Siplaova Satapit Talór-Shirela, fidirimakbashyavor:

SIARIT SIPÁL

Djanubyaten shey ebontanú Itlana bazhi mu tlintlinarit Kimanan.
Defasanyaten shey Itlantanú mu satapit Dozhay kiín satapyara.
Ishyaten sheypaú ú ta Kulún mu onyara díni Tamuan
Vey u idá Tamú, ta Vataranar Sheya, Uramún onyarad sheyesea.

Djanubyati! Defasanyati! Ishyati!
[50] Mu onyarad mogit Uramún-Tamú.
Mu onyaren ta Ivarafarú ta Talmena masinivit Tamuay onyaren.
Shey ebontanú Itlana mu onyaren,
Shey zhozhaú ta imara, shey tsirtsirú vey femlaviú,
Vey shey amú ta naa, shey shirenú vey tarshenú,
Vey shey chendjú, vey shey azú vey shey stronú ta vula mu onyaren.

Mu shey dozhú, vey pevlushú, ta oznatú vey shey lushú!

Shukhrám ta To Muudú!10
Djanubyati! Defasanyati! Ishyati!

Tamuay onyari vey Tamuese shtamishyari!
Uramunay ta Miara, ta Varem vey ta Parem kadimyaven,
Iidovó Uramún dini mogan shey mampisyarad.
Ta Valán, ta Anúf, ta Varem Uramunese mishyaren,
Kiinovó shey Itlantanú Tamuese masinyaren.

Uramún-Tamú losh sheyín mu onyarad!
Sheyú losh Uramuney onyaren mu!
Shukhrám ta Muúd!
Shukhrám ta Muúd ta Muudarun!

To Muudú dini Mu Muudan vey Mu Muúd dini To Muudavá!
Talór-Shirél onyaru zhoy, ta sintín vey ta fridadjáz.
Talruvarór masinivit Uramún-Tamuay khaá onyaru.
Djanubyati! Defasanyati vey Ishyati!

Daldeait shikevú ta tsirarit bibutchaya fidirilulyiven. Antriit talglanú talurivit onyaven, sheyú amarit,
koit vey kutsunduranit onyaven. Ta komdjakún shey bodjanbirova, trankhetisova vey djilastuova
ta Sikaluna iküipilandrayava. Iküí shey rutesan ta blikhnorga, ta zakha, ta shagala vey ta nikha
dlunyava. Djeit vey munkait talea shaskhalit onifyava. Idatá ta Savél sait madjovó surafyavel. Sait
uvakova grifeynafyavor ta shuvór. Ta Satapit Makbashdus karifyava. Ta shuvór vugramyavor, muku
shta sait birzaova dazhini ta tamagit Obtanavá lularizhe.

Djol-Tsulaél eypyavel. “Kiinova say ruvyaray, eéy varemirit shuvekín Talór-Shirela?” Shey arvastriit
shuvekú ishyaven u iíd ta aatís ta Savela resh ta [51] meresait proney ta sobona, nashkudorarun
vey nonarun onyava var chadku iidizhe pronavit onyaven. Ta armalachit shuvekú, tsey fazhenekú
dini ta Oban iidova ratá dekuvayavit onyaven ruzay vutit anikebesilu vey visliilu dukhuludit onyaven
vey franarizhe kuyutavit onyaven. Breskit iltanuetalilisa panaifyaven vutit uvakú:

PRON TA SHUVEKARUN

Talór-Shirél, Masinív Tamua,
Ta untarova sintinizhe taleayare.
Mogit zakhú muifavit onyaten

10 The Four Unities: Unity of the One Creator, Unity of the Light-Speakers, Unity of the People and Unity of
Creation

Dini mogit talmenhazan.

Ruzay kinzaay kadimyazha
Mogit muúd shas hait darey?

Kiinizhe rozhova karsitagya?
Istavi Rozhora ba Tandranara?

Talruvenova mog lafiyari
Sheri brinkiín, khay, mogit rozha!
Kinzá ta dukhulór kinpá shunyaror?
Var mogova rozhese fulatsyazhor!

Ey! Natunsavél, djurova ruvyate!
Fidiri ta vanay bashit ishuna
Birafunya shunsavyate!
Ta Izmuese ta Talmenshúna!

[52] Djol-Tsulaél ta pronese freuivizhe djatyavel. Vuyinit shagál tamagzá onyava. Muku shta
shtayachyavel sheri kiinizhe dini iidit birzaan karzhanyivel. Ta nashkudorú iíd shuvekarun vuyinese
kozhá parayavel. Tsorni-say ta nashkudorova zretonerya cheykopyanel vay layso ardjamizhe tedjya
cheykopyanel u ta ishova lafiyavel kiinova ra-trevkonyavel. Bari hait zakese ba nikhese iíd sav
zakhlularit vey eliseynit bezyana. Vuyinese, rahait paraova tebyava. Djol-Tsulaelese ketatyava ishya
tu , haizhe, shey iidova pe saese fulatsyavel. Zi ta sanukiray ta Koit Kasilaarun, ta ayfanál shey obarun
Itlana onyava, loshifavit dini ta Valmetan ta Talmenhazarun, mu natunnalekova, mu kulbrediit
talmenhazit mantaekova kelekya, kinpá shey valayovó shtranaka vey atonnira djamoyava. Secha
ta nalana ta Mantaushela ba Mantaushora armudjateynit u meytlanit onya tseynakeylyava, Djol-
Tsulaél helistyavel u djurova vuyinit vemesea vey ukippabasesea tebsizdya makayanel., Talshyavel
u djurova kiinizhe khaspoybírova potsiit avona vey devzhega djurova akirpaigüanel. Makhnuizhe
ta meytlanova vey ta avonova zaloshkadimafyanel. Tretiizhe ta vishuova ta Anaa mayanel, djurova
arpraykonit vey armeytlanit korunarizhe. Ba idaizhe talshavit onyanel. Gavidakín, seti ta beneynan
ta Yavmantaushora, resh vunit sefraova upikya, saova tikenizhe teziavit onyavel. Tanto voetala seti
ta Valmetan onyava. Sivnoú shey yagusarun vutit bugafeyovó mafáy ta muudey vey ta shukorey
korunyaven. Iida untronyavel, saova kiinizhe akait vey shaskedesit, virazit abvemarél keylifelarizhe.
Ta estalú ra-karifyaven kiinizhe miarayavel vey tsorni dini shasmuzhetit vey shasmeytlanit savavá
shaskarizhe ovativit onifarit onyavel, iíd memuchiivit ta [53] sheyaspalit chumakiena ta gohemit
yunosa vey shaskarit eyposa fidiri kiiniena tayamalya ra-makayavel. Karizhe, ta latsagesea ta
shuvekarun disuazhit onyavel. Ta ayfanál venyava u vuyinit disu safonruvit onyata, secha hapá dini
vuyinit sefraan halanís tashitalshavit onyanel sheri ta ruveney kiinova dafarya harvolyavel.

Rahait shprashalovó lafiyavel, ta tantoova resh dralizhe fidirisitivit disuey ra-lafiyavel, kiinizhe
vuyinit heren onyana. Ta zakhay eypya cheykopyavel. Gidanizhe vuyinese zhirashyana kashá fazilu
zakhova trevkonavit onyanel.

Djol-Tsulaél sait uvakova panayavel vey ruvyavel, “Blidit Shuvekín ta Oba ta Soreyanit Soreya!"
Mashrá u mabugifyavel, ta bashla dini ta djatunfadan ardjeyelifyava. Pientaizhe ta shuvekú, idalán
eylamizhe ta sarmusova ta Mantaushelova emdalizhe shunya vey djatya lafiarizhe, shey vuyinit
gadanese teyniiglaifyaven. “Blidit shuvekín! Ta Mishbát ta Muudese vey ta Rozhese ishi oypitiit dini
mogit shagalavá vey zakhavá zhanyira vey izmuizhe iíd ta oymantait amusten shey ebonarun Itlana
onyara. Ta taldokasenú djeyelit, ovleit, chadkanlayit, vey otorayalit neymeyra onyaren vey dini
sanukiran teyradjuna ta borzhit nakéy ishi mogit manukanavár onya cheykopyara. Ta Adunit
Ruvenú mogese kiryaren u dukhúl mogova ta Rozhese kapolanyazha ruzay kozha sheri idapait
azheley fidiritugyara ba kiinizhe iíd dukhulova duneyyati. Chadva djasafit tanto vey brinkien mogit
franarit narena ta taldokasenesea sifyiven vey chadva sanukír tanto ta inrola gazaryiva. Ruzay udj
ta tsornitaan, ta Atonit Harvól shandi ra-teradyiva,11 vey misgidyari mog tsey. Kurudjín Talór-
Shirela, radyatay, ta chumakesea tashi vutan saovó felyatay, vey sheri ta djeyelenín ta talmena
nashkudorifyatay ra, ta mishbatovó ta istondiarun vey ta nalekarun azburisyatay, ta mishbatovó
idapaarun kinpaú ta fereshovó instonyaren vey ta sopibirovó ta ovleenarun ta toga pilayaren. Ta
Rozh sait tantoilu mogese kadimyazha vey sheri idá valonivit teynikadimey helistit ishova ra-
lafiyari. Dralgadanen zhoya pe ukhese shey onyata.”

Imár daaheivit bosha vey voimarpuvifa ta sikalova iküimanalyiva. Tretiizhe, muizhe, rumbiizhe
djeyelifarizhe dini chiimese, shey zakhova djotashafarizhe, kundivit shasyibúd ta imarova
iküizagaifyava kinzá, tashi murnizhe anuvi sinavá krilatsit vey miaraeynit bashla daryava. Ta
Natunsavél sorkoizhe khadjimetsifyavel vey inu ta djatunfaday manaragyavel, ta skafova shastanit
branarizhe. Ta Darór vey ta Mazhaldarór idalán daaheivit kinlán ta pezumirit shuvekú shunyiven.
Karizhe, Mazhaldarór Tuhíb-Tuúr resh eypya tansubifyavor. Sheypaú miaraarit onyaven u ta
tikhodú ta yavyoit vaflaosa vey ta miaraatsit krilosa kumpezyinen ruzay rapaú gobhelistyaven
kiinizhe idá intevayina.

“Valonivit shuvekkoín ta Talruvarora Talór-Shirél! Ta Kulbrediit Mantaushél, ta Natunsavél Amruta,
ta Satelgu Djol-Tsulaél, mogese sait gadanovó ta amgala vey ta heslaa eypavit onyarel. Shey mog
ta vadikese moganu zumyati vey anufyati u ta losheypú dazhem zhoyan vey ta Daroran, kiinovó
[54] iíd palenan brinkiafyazhi, iskemyaten. Mogit kulkál Uramún-Tamuese vey Vuit Atonit
Talmenhazesea mogova manukanavyaten vey mogit zakhovó arshprunafyaten.”

Shubarumbi, ta natunshuvór, Ko-Kitsán, madjteynyavor u ta sav karyita. Surit vey bishit pronandu
u – ra – mún, u – ra – mún ta sikalova djemarafyava mashrá u ta shuvekú, ramsundjit shey vut,
halanís ubikeyivit, ruzay tsey anikebesirit, nalavoizhe ta klibeshova ta eait makusit misaa ta
kamizbira kesarunyaven. Ta talea mutali talglanarun mishbatova ta taleaa vutanu kreyspoyyava
mashrá u ta molarit seylarit bibutova daldeait shikevarun ta bibutchayaris iküí ta gidanit nahasit
sonsavá dini ta harkazese urzafivit miaraarun vey uvanbachivit amustarun djitayaven.

11 Play on words: teradyiva, “was revealed” and teyradjyiva, “was brought to crisis”.

“TA BASHLEA KRAZHNI DJANI KADIMYAVA – BA KESH FREL-DJANIIZHE RA-ONYAVA?"

[55] SIPÁL YAL

Ta bashlea krazhni djani kadimyava – ba kesh frel-djaniizhe ra-onyava? Mishár tretiizhe
grimedjifyavor. Ta talea Talora iküí ta umeshanzaese prevarit onyava. Ta asulova, kiinova Ishiko
vunese branyavel, pefagyavor. Shaskamsait vey sundjramit dini ta kalayese ta yoneya
manaragyavor – ta skaz kimsiizhe lovevivit uridena ta fadova djemarafyava vey shey vorova vunit
tikuunit blikhnorga medjava. Khadayavu resh ta muit kuey u tikuunyavor. Ishi seti ta zhnivtsiran
onyavel tsey – ta karit lanisova ta sobanchena lahadafarizhe.

Mishár seti ta gidanit drevit labaman djanubifyavor, dinipé12 ta murikese shumarizhe vey sait
dzorunova garizhe tsinidafarizhe. Khagaraili, kiinizhe idá bugivit pasoksua vunit tsimiena
tayamalyava. Haizhe spulit vey grakheneshkit dini ta setionan sait zurhanela iíd eaan tikhodyavor.
Gavkiinizhe reshkín, vomoraya ra-makayavor ruzay hakín idá vunova pashni zhomoyava. Ishiko
vunese djimetsyavel vey vunese kul-zakhilu alayavel.

[56] “Kiinit tadranarór ta chesa vey ta shprunuda onyare, Shargaey!” Vuyinit ala argidanifyava.

“Ishyare u ta vranetbatova ta tadranara, kiinizhe bash, ratá kiratyavu, zuhaneley zhoya.” Zhigutenú
vutit dukhulit mafayudarun vunese shtakhatendayaven, vunova layso lahelistit vey lasadyakusit
korunarizhe. “Djamó sheyan, omoit gakibdiór onyaru zhoy.”

Ishiko ta pechaova ta razhgeyrit, uutarit sobanchena ta labamese fulatsyavel, djurova dini ta
dzaleybese vutanda felarizhe. “Nimfazhini! Zurhaneley, dralizhe korunavit onyare khaá! Briven
zhoya! Kiinizhe-vá ta nimfaziniainen resh bashit sobancheney lestridakya makayave? Idait eylamit
vey duchurit chaydafarenova krilavit onyanu ratá vey helistizhe ra-krechyaru!” Vuyinova ta kedilu
zumyavel. Eshkizhe vunit franarit inuón inu ta eyludit azafadeniena vey ta fazarait, eynueynit
Runskait urideniena vunova ta meresait zhnivivenesea arratsavatsit korunyavor. Ishi seti ta
labaman, ta pantagovó vuyinit mishaba ta chinokesea ptamoriarizhe, djanubifyavel. Mishár
ishyavor u ishi iidizhe korunyavel ranti tardjenovó dlekeshazhit onyavel. Muku shta vunit kovroúd
arflanifyava. Ta shprunit vey vadikgrinkhivit madjú
Ishia ta razhgeyrit vey avtuseylarit
sobanchenova muizhe dini ta pechaese vuyinit zurhanorese vey rumbiizhe dini sait pechaese
fidiriineynyaven. Vunit inéyn argidanit u vuyinit inéyn onyava.

“Mog, ta tadranarú, samogit korunotovó lafiyari, secha etsipralit vey shinarit u onyaten!"
sintinisarit chailu buuekhyavel. Vuyinit marfanit ala vuyinit tsamiena mishyava ratá. Vuyinova,
varvari vuyinit tukbelatsit salafiey ishi varemyavor. Idá mu kil kiín ta zarideynova bazhi vuyinit
komshayan, mashrá ta aulavá vutit malachuda, arkatsileshkit korunyava.

12 A writing convention of older Itlani texts is the joining of closely related prepositions. “Dinipé” has the same
meaning as “dini pe”.

“Zurhanelkoey, ruvyave u seti ta aspalan zhoyit shtapalanaifa ta yemdulay losheypya makayani.
Kinzá onyari say vey kiinit sobón sheri Tsirtsirey?” Mishár pruseynizhe vey krilatsizhe dini ta
chaesea vunit zurhanela zumyavor. Ishyavor u vunese arruvyanen u ta gadanú nobshetyanen.

Ta djeyelit chaú Ishi-Pronara mu sinilu khairmanyava, santien ta zakha vananivit ta ushanay.
Mashrá franarit aulavá sait zurhanorova vey vunit zheytumova mafáy ta diniit vey munkait
mundroarit meydashín tuzotavit onyavel. Ta dazhikatsit kausilu ta kurudjorova sait zurhanora resh
ta pilaivit kadimazhenín lan-lan dralizhe semekhavit vey ralavit onyavel. Idaizhe salashunyavel. Ra-
helistyavel kashá-ba-rá sait zurhanór ta shpunudova [57] ta djemarit nurenova iíd estalarun
fulatsya shandi ra-lafiyavor. Pashni tardjenunit estalú onyaren vut khaá. Ta oytrichit dlamova
igüaya veykalyavel.

“Resh ta usogenín vey ta beshbuey dini Oznatkaran, run-pirenizhe Pranisa, dini ta Eydit
Karfeyavá,13 fayavit onyari. Dini la u mu anzonan dini Pranisan teynikadimavit onyazhi.”
Inuzumyavel, raisharizhe kashá-ba-rá savukya u ta loshrúv khakaryita var ishyavel kinzá djurova
shtamabugya cheykopyanel. Mishár khaeypyavor. “Kiinit sobón sheri zhoyit kurudjorey vey
kiinizhe ta beneynova Givana disuiveryavor? Mashrá bashit inuonan, kinpá vuneylo onyara tsorni?
Vunese shtamishya shuba-tsorni-sáy cheykopyari.”

Ishi-Pronár vuyinit akrilemova sivnoizhe dini sait madjavá djeralyavel. Vuyinit pechaova masagese
neygumyavel mashrá u bulukhisyavel. Trichizhe vey ta shpunudilu eypyavel. “Ta dukhulór mishavit
onyaror.” Mavdonizhe vey tsudilizhe dini ta chaesea Mishár-Chana zumyavel. Ta ratogatsa vey ta
daicha danivisyava vunit chaúr. Eypyavor ra.

iküí Shtemoran djamomishyavel. Ta dukhulorova
“Ta darél ta Djanartanarun urtantoilu
mampisarizhe kadimyavel, kinpá, kari ta Taldokasenín, vuyinese seti vuyinit lipalan zhirashyazor.
Tsirtsír, vunit yakinunova upikya, vuyineylo abiyonilu inumishyavor. Birafunilu shprunizhe prevyara
vunit tuúr. Vunit nikh inunskaovó vey munkaardjaovó, djamó ta daan oychadit tamagpaarun akalya
kuniryara. Shukhrá vunit yakinún. Kesh ra-disuyator? Iidese vananyivor. Ta adunit ebbróv vunit
tuura iíd onyara. Mogese ra-onyara ta Khaderdorova ovattebya.” Kesh ta ruvenovó ta savekarun
vey ta eliseynovó ta talmenshunekarun ra-djatyavi vey ra-dayavi? Mogit farish kiinizhe ekhdatarú
vey cherechevarú iíd azdala sait karova dini sait mabugan ishyava. Ta neyrúsk iíd Dora munka mogit
korunosan onyara vey djurit voodésh mogit maldjaova djamomishyara.”

Mishár-Chan djeyelizhe dinitalemyavor, vunit mab budalayova mampisarizhe resh kiiney ta
makaova ra-lafiyava. Tsinidit chadozhakú vunit chaovó djemarafyaven, vey vunit zakh kulizhe
dinivekhtifyava. Kesh shey vunay kulinuvitamyita? Kesh rahá dini iíd zarideynan vunese samyana?
Dlunarit gar, kiinizhe voynit tsirvulmishón, iküí ta bondubiresea vunit zakha kemashalagyava. Vunit
nikh kulchiím onyava, gilirit lan ta yem kiinova tayamalavit onyavor zhe., shas ta zarideynmakaey
vey nuraniarit rakrepsomit miaraese [58] kiín pristiizhe inunusarit onyava. Kaspairit buuékh ta
tabyeua, shastalemdusit yaimún ta beneyna, vunit dafonay fidiriprakyava.

13 The Gray Islands, know in the local language as de Griseylanda.

“Zurhanorey! Blidizhe varemirit zurhanorga! Hazanyate ra! Ishi disuyavel. “Var shunavit onyaru u
Tsirtsír-Ram gidanit yakinunova tashi Uramunan lafiyaror. Iidizhe salashunyavu. Ta dukhulór
shprunit ta talmena onyaror. Ta Tuzotarú14 vunova tuzotyaren, ta amú ta bevura, ta derevushsala
vey ta pevlusha vunese, kiinizhe zheytumtanorova, uramyaren. Ta derevushú vey ta shirenú ta
bazhibira vey ta dzargimlaa vuneylo nagliryaren. Losh ta chendjín ta vula vey losh ta shishiín ta
givanbira dachamgalovó lafiyaror. Ta mabugay, moga ra-shibatyavor secha vunova dinitrebyavi. Ta
kulaór otrinit lirya cheykopyaror.

Mishár-Chan ta labamay panaifyavor, sait pechaova ta doshtendasonese fulatsarizhe. Ta chaú Ishi-
Pronara vunova gelyaven mashrá u vunova teyninasya djimetsifyavel. Kiinizhe ishi, vunit zurhanél
ta shprunuda, ta vavabiyona vey ta idaruda djemaryarel. Vuyinit franarit dakiit hadín, ayfanalizhe
inu vuyinit vishuay tebirit, mu franarit layogilu vuyinanis, tendayizhe pe vuyinit tsamesea lokhyava.
Banadjinit peshél onyarel, Mishár talshyavor. Ishvemyavor reshkín ratá zarenifyavel. Ishi saese
samyavel, ishi murnit depikyavel. Rayizhe seti vuyinit
shinarit dzevavá inuonyavel sheri kiinín rachadizhe ruvyarel. Karizhe, eypyavor.

“Sheri zhoyit aulín ta ovativit varema vey bandjuda chadizhe ruvya makayarnu, zurhanelko,. U ta
khulova ta Staranit Darela tayamalyavu tumpi kiinizhe vuoti ta Atonit Harvola vey Manukanavosa
dagazaryi makayara. Ta prazhen franaryara vey resh ta ruvosey ta tanto uryara vey djurova tsorni-
sáy tugruvyazhu ra.” Vunit chaú arsurifyaven vey inuzumyavor. Rekh inunit vishuen vavabiyonit
veykala pe Mishár-Chanese kadimyava. Ishi-Pronár vunese ordarizhe zumyavel. Vuyinit zurhanór
dralblikhnorgit onyavor, vunit sizd iirit onyava, vunit kunzáy dakinahasyava, kiinizhe seti ta oychád
ta Ravzhurit Itlantanainen. Muizhe djurova foliavit ra-onyavel ruzay talshyavel u helistizhe ta
blikhnorgova iveytsdiora ra-lafiyavor. Shprunit iirit vishu, bandoriizhe irtusivit djolit hadín, vey
eydit chaú, pashni eylamit dazhini ta Runskatanaavá vey ta madjunú sitagdiora vey ta ramú
kunarora; raaréy onyavor vun fororídj ta djorstamunit uridosa ba ta vaflaarun ta etekua, talshyavel.
Ishyavel u ratá ta Tonsha-Ranova istonyavor kiinizhe vuyín, [59] ruzay haizhe ta blikhnorgit
shprunudova vey kiharchesova trevkonyavor kiinova djeyeldaya ra-makayavel.

Mishár-Chan sait chaovó panayavor vey latsagarizhe sait zurhanelese zumyavor. “Resh zhoyit
kurudjorova zhanya mishya cheykopyari. Kashá iíd mishbatay vunova vodevzhegya ra-makayazhi
rekh vunese hait eshkit zhirashova vunese dafaryazhi. Ramurnit lipalya cheykopyaror. Ta taldokasú
ishi shprunyaren kinzá urzyari mog vey urzit onyaren kinzá shprunit onyari. Djasyaru u ta Satél ta
Karfeya rahait dinivavenova dini iíd estalan mergolyazhel, ruzay zar talkorit kutú, chalí mu dralit
kut, zhirí, vey klotashekú hait talkora eshkizhe vuyinit drimalese praykonzhe isteryanen.” Ishi-
Pronarese malidyava djatya u sait zurhanór ta kirmishtaratova ta Talmenshunela, fidiri ta
Taldokasiena, igüayavor. Shasotrorayizhe togyavel vuyín-sá u Pulán-Shuv ta Satél ta Karfeya
sherieypivit dini Satapit Ferenavá onyavel ruzay vochadit peshú djurova togyaven vey layso la
vutaris djurova uvakunilu gorduyanen.

Ishi-Pronár tansubifyavel vey mu ramfelova sait zurhanorese korunarizhe, vunit geytuit pranova,
sait tugeyit madjilu, endjiyavel. “Iíd brinkiandjenova dinivavyate ra!” Ishi-Pronár ta tansubdusova

14 Tuzotarú: the Guardians, also know as the Atonú or “Protector-Gods” among the Itlani.

tashi sait zurhanoran arrasafyavel vey, sait pranovó aralizhe sait maba pefelarizhe, vunit
tayamalbatova travasyavel. Idarizhe peznoya harvolyavel u fidiribranyator ruzay rahait byorova
morilulyavel. U djamomishyator branya brasyavel. “Zurhanorey,
iidizhe Giván-An rahait
tseynakeylova piri savuyinit inunusova ukipyavel. Ta dukhulova nivotsaarizhe, spuloneben inu
kiinay vuyinova vodevzhegya ra-makayavu, halán
inunilu ta sonsauna ta shatisa ta
kalstinvemariena teyni dzevarsalese vey ta lipalese ta Talmenshunela grikrafyivel. Tsorniizhe
Pulán-Shuv chadlán inunizhe teyni ta valmashese onya cheykopyarel ba kinlán u ishyari eshkizhe
ta Karfeyese Shinár shtamishavit onyarel dzea.” Sait vavabiyonit zurhanorova menbatafya
miarayavel. “Savukyate u ta dukhulór intevaya idaova kiinova cheykopyaror,” ruvyavel. Vunova
muku shta shunyazhi khaá. Ta Adunit Ruvenú muadiyaren idaova kiinova zhoyit salashunú
pradyaren. Ranti ta dukhulór bazhi mogit varemeynit lestrian branyivor, ta Savekú Talór-Shirela
dini ta Musavetunan mogese iíd gadanilisa korshtrurnyaven, ‘Iíd dukhulór chadva pronizhit
pronova vey chadva mishizhit mishbatova lafiyaror. Iíd malachit dor shprunit ta prana vey ta
ridjorga onyazhor. Narór dazhini ta tandranaravá, vey tadranarór dazhini peshavá onyazhor. Vunit
fridadjáz sait sintinova zhanyazha vey nusyazhen shey sintinisú.’ Ruzay mogit sintinisú eaizhe
eayaren tsey. Anamova dini iíd estalovó tukbelya lafiyazhi. Ruzay idá tanto shandi ra-onyara.

Mishár-Chan sait zurhanelova djamomishya prakyavor ruzay vuyinit franarit aulú ta ralosa dralizhe
vuyinese zavachyaven. Rapilairizhe Ishi-Pronese, dini ta Staranit rammadjosan Ramvishu [60] ralya
cheykopafivit onyavor. Rumbi chadlán aulainen, seti djuran pashuni talkorit onifyavor. Inu ta
oychád ta peshainen iíd makaova bonduivit tebyavor vey nibyavor u tsorni mafáy sait varemirit
zurhaneley djurova igüaya cheykopyanor. “Zurhanelga zhoya, zhoyese tashe fardayyate.” Urzit
begrunova korunyavor. Mu shprunit vey vavabiyonit masagudit agasilu Ishiova ta shasyibudese
madjvedyavor. Kinlán iidova korunya vobrinyavor! Tamagit kelekova kulizhe ra-shunyavor.
Vuyinova say branya cheykopyavor – zhirí mashrá tantoisan, rumbi vutit urtantoit
shtaloshkadiman. Layso tashi u vuyinit yoneyay fidirimishya makayavor, dralpilaivit talsh vunit
shagalova segayya mabugyava. Ta dukhulorova vunese klanakalavit onyavor, tashi idá franarit
aulavá, vey seti vunan vonluyavor. Tsirgaese arhatrinit samya aravyavu ruzay hakín ra-kunya ra-
makayaror. Khay, zretonerizhe iíd resh ta chayagey onyava ruzay izmuilu, rayizhe inunit ta eylay
vunit talshú onyaven. Iíd krioruova vinzivuzhkiya cheykopyaror. Shey ta meytlaniisa vey ta
makailisa dini vunan, iíd estalovó sebafya tunkiyavor. Krazhuni franartantoizhe inuvirsiarit onyavor.
Veykalyavor, kiinova korunya cheykopyaror. Mupeshit imardzeveriova lestridakyazhu vey secha
ra-ishyaror kinzá mampisya ba layso kinzá ta mampisova mabugafya, sait kurudjorova zhanyazhor.
Kashá Tsirtsír-Ram Shtemoray tumpi igriizhe losh ta dzevarsaley ta Talmenshunela inubranavit
onyavor, oyazdizhe muizhe Pranisese mishyana. Eshkizhe idá mabugbír onyana. Eshkizhe ta
dzevarsál layso arinunizhe u idá mishyava. Rahaizhe ishya eshkyara. Onya makayara u layso udj
Raman Dzara onyaven. Eshkizhe ar ta sobonaris loshafya makayanor vey misgidya resh sait
yakinova redjya. Rumbiranti dini ta imaran onyanor, ta tantoova resh talshya vey ta ukippabasovó
fidirinulakya lafiyanor. Eéy, kiinit biráf iíd onifarit onyava. Ta tardjenenesea, chalí

Oyazdizhe Ishi, kinzaese-vá mishyanor, vunova skudyanel, idakín, tashi u vuyinit yoneyova
inubranya, talshyavor, djurova kulseylorya cheykopyanor. Ta madjovó Ishi-Pronara, hiznu vuyinit
vashanan, nishtayavor. Hait shprunnishtaova igüayavor kiinova pe vuyinit uchasgolan branksevarit
zhanyavor. Pristiizhe korunyavor. Djani shtamedifyazhel. Ta pleshturbirese mishyavor vey zar ta

natunit pleshturit makapilainen inululyavor. Zaradizhe mudjaafeshkit onyanen vey idá ta tantoova
venyana. Ta tantoova resh talshya vey vavya tunkiyavor. Mishár rakulizhe helistyavor kinlán
faranarizhe sait zurhanél shasyibit samyanel ruzay rahaizhe shudjya vemyavor. Anuvi shtrunenovó
dini dzevneyese pristiizhe spoyarizhe vey ta yeralavusova sait zurhanela [61] velikarizhe, sait
dzevridjegivit vesetovó vey ta aslataatoit kamsaova dini kiinan dzevyavor, pemoriyavor. Rekh, ta
chesakotrinloova fidiri ta yoneyay sait zurhanela dini ta eait bashleait imarese Oznatkara
kemanaragyavor.

Ta hazbatisova ta shatisese djitayavor. Ta skazova ta pevlushimara vey ta ketashovó ta pevlirarun
kiinú dini ta fridadjan diváy ta merinan vey ta daddjaribiran liryaven, brinyavor. Nor ta kayega
oynaldarenit iíz onyava. Kiinizhe gakibdiór snehaku ta Eydir Karfeyesea dzevavit onyavor, oyrayizhe
seti meymafivit khafayan, ruzay seti shey kuteyran shprashalyavor kinlán ta karfeyovó brinyavor.
Kinlán dralizhe tikhodyava shtaotrinya. Kinlán vunese isteryana, mashrá tamagit gidanit birafan,
sundjramizhe vey shaslestriizhe manaragya. Ta zar pleshturpilovó dini sait dzevneyese kurmozizhe
hirzunavit vey nedenavit onyavor idakín rahait latság onyava sheri ta makaey sait vesetovó fulatsya
mudja vutova genya – ruzay kinlán chayantoit Itlanova bazhi sait ramavá tikhodya vemyavor.
Djemarit say ta fazhenit inudjenarun vey disuandjenarun, hakín ratuzhanivit losh ta brediey
tikhodyavor. Idá korunyava u saova zhomogenterivit tikhodyator. Saova pilikilafya vey shtazhanya
tunkiyavor. “Krazhni brinki, krazhni pristi,” talshyavor.

Muovó sait samarit lafialenainen fidiri sait dzevneyay inusuldafararizhe imardzeveriova seti ta
dzevarunian Oznatkara vodlulyavor. Kilikit damú onyaren, resh tumpi mu ba zar dzevarín vey ta
vodós rahaizhe difyava. Tumpi anuvi sonsaavá ke ta dzevaruniay kilikit ruzay dralushogivit
vinzibirova zhanyavor. Eshkizhe vunit pilovó, za, karifazizhe ta pilovó Ishia izá lovadyanen. Losh ta
halanís shasobragit tegdiorey hiznu ta zavachgolan ta pilovó resh ta yeraley suldafarya nulakyavor.
Daeshkizhe, ta yeralavusova Ishia lafiyavor, ruzay iíd igüaya shas vuyinit savukey ra-makayavor.
Batmadiese djurova fulatsya cheykopyanor kinpá, resh avusey losh vunit azheley, djurova
dazhemmayana. Iíd munkatelesit ruzay shtrunit korunen onyana.

Sait fazhenizhe dakivit rulatilisa, yagusenovó timetainen, halán ta dinesit uridenaris, vey dushikit
dzevabova bramuyavor. Kashá Ishi ta yoneyova shtabuyukafya makayanel, talshyavor, helistizhe
vunova Pranisese nivotsayanel. Eshkizhe izá vuyinova silgelbya makayanor. Djamó Pranisan,
gobizhe kinzaese mishyanor, ra-helistyavor, ruzay beylatsyava u idá dralit mabugbír onyava.
Helistizhe, dini Pranisan, ta sobón sheri dzevarsaley naririt ta Djanarit Darelay shprashalalit onyana
vey haova sheri djurit kinzaey [62] vey yakiney izá tilyanor. Pranís shatún onyava, ruzay kashá seti
anuvi ta ardralizhe pilaivit dzevaruniavá fayyanor, halán dinesit sobonaris helistizhe dakyanor. Ta
imardzeveriese shtamishavizhe, dininebyavor. Sait anuvi trevkonenovó kesayraspoyavor. Sait
pabasovó redjyavor vey sait dzevbatova kholovyavor. Kinzá mishyanen? Talshyavor, vey kiinizhe
vutova zhanyanor? Eéy, Tsirtsír-Ramgaey, dralvaremirit kurudjór zhoya, zhoyova tsorni-say murnit
branyate bash ra

(*)

Murnizhe anuvi gleyú shtrunyaven Oznatkaray ta Runskait surinalit shatese Pranís imardamya. Var
ta imardzeveriú sintintalilu beshbuyiren vey gidanlanit tebaraseriovó lafiyaren vutit maldjakhál
paremunandjit onyava. Mishár-Chan sair damova dini ta dzaleynit yonsambiran ta shata
pevulafyava. Ardifizhe onyana ta imardzeveriova izá felya u vemyanor ruzay ta shatdzaléyb ta
oydralit mabugbír onyana. Helistya layso ra-makayavor kashá-ba-rá ta Djanarit dzevarsál izá
onyava ba kindju sopiay kadimavit oyanen, kinlán franartantoizhe eshkizhe samavit onyanen vey
kindju sopiilu eshlizhe fidirimishavit onyanen. Ta klotashbír15 Kodzeva ta mabugbír onyana,
talshyavor. Dralpilavit vey dralkadimafit, sait imardzevariova izá dinidafarya vey kimsiit klotashova
dakya resh ta mishey vug-Shtemorese makayanor. Ta turchaludova ta birafosa saese kadimya
shtatikhodya makayavor. Keylimishya shprunizhe khavisliyavor. Ruzay kiinizhe kiryara ta adunit
ebruven: “Seti trinan mu ishi mabugyate!” Iíd peyratalit amgalen djatyira.

15 klotashbír: Tecnicamente, a stable or place for keeping horses, translated into inn in the English text because food
and lodging are most often available at such facilities. Otherwise the word kiarabír for “inn” is used.

[63] SIPÁL SHA

“KESH ZHOYIT LIPALOVA TA ISKEMESE MANUKANAVYAZHE?"

“Kesh zhoyit Lipalova ta iskemese manukanavyazhe?” Kinlán rayizhe mashrá mogit dzevan iíd
zakhdlunit latsagova djatyavu? Ruzay kiín ta pará idaa? Govkiín onyava mogit Lipál, ishvemyavu.
Daeshkizhe, halán mogit shubait tseynakeylovó pilayavu ruzay ta meyrandjit drimál vey tseynakéyl
mogit gidanit Lipala djamó zhoyan onyava tsey. Mogit dorstinit dzev dralizhe vey shasbrinkienizhe
mishavit onyava (kesh bashese ruvyavu kinlán ta shasbrinkienudova tsorni ebadiyaru)? Udj ta
tsornian klotashilu dzevavit onyavi, ta oymiteynit dzeveriovó anlatarizhe. Tashi franarizhe mogit
ebón ta vataranova vey ta soronova zakhizhe vey shagalizhe pelikilya tilyava, chalí secha pashni
miteynit hegovó ta imardzevosa vey ta vuldzevosa lafiyavi, ta meresait dzevotovó igüaya heryavi
ranti-vá u mogese eshkyara. Mashrá u mogit tsenéf etarashyava, ta faralova ta tretiafosa mudja ta
pristiafosa tilyavi. Ta brediova ratá bugafeyya tilyavi kashá idaova anlatya makayavi. Rozhit, rezit,
sabashlait zaridéyn argidanit djeyeluda onyava, bafanizhe zarideyna ta aguvavosa razaese
manukanavarizhe, vey zaridéyn etalit losh ta brediey mogit talmenova shpunafyara vey mogit
nikhesea olutyara.16

Ta Fridadjuninál Pranisa mogit oyhatrinit tseynakéyl onyava. Ranti suór onyavu, ta moseynit
prazhenovó sheri ta namagilazoit fridadjuninaley Pranisa rayizhe djatavit onyavu, kinzá yoneyú, ta
oygidanit banadjinuda, shprunuda vey chesa shaskarit prevosilu ta sulit, nirit vey kayarit truzhuosa
kadimyaven vey mishyaven. Djurit rashmanú, djurit feduriatsit dralsitós vey miteynunit [64]
nireynit zerimár dini Runskaan, fazilu, iküiklaná ta kulit Itlanan dralpilaivit onyaven. Mashrá u
hatrinifyavi, mogit talshú handizhizhe ta astlantoese mogit dzevuna prevyaven. Beylatsyava u
prazharit itafiddamilu ta shatdzaleybese mishya cheykopyavi. Shas nalit mordisaley ta Runskait
nalyuna dzevarit onyavi. Rakul-etsipralizhe, ruzay lan-lan rafoliirizhe mishyavi khaá. Gorduivizhe,
ta teynikadím Pulán-Shuva dini Shtemoran chadizhe ta versidjaris morlilulyaven ruzay rumbi ta
Dereshsalay ta Pyagarun branyavi chadizhe lashunirizhe dzevyavi.

Ta dlambát ta shatese shirit vey namagilazoit onyava. Daeshkizhe, iíz pe Itlanan, ranti “shirit”
ruvyari, idá raidá onyara kiinova tamagpaú arnuzhit vey arshirit brediarun pilayaren ba krilyaren.
Ta drevushú ta rumela vey ta kasfida dini ta oychadit anaravá Itlana eylamit onyaren, vey ta
oychadit shirudaris kiinova shunyari ta dozhtebararrun vey ta kharaa ari ta yagusit norarun ta
shprunit vey bikhlonit imdjelatsit shirotindzarun onyara. Ta ananatsit yagusú ta tarsharun izmuizhe
pashuni minyonit onyaren vey ta glanen chadit meyleynarun, halán naldarenit iíz korunyara u ta
iluit shasazit harkazú makaunit onyaten.

Pranís dini ta Runit Zornastan ta Kubeyta zhanyira. Iíd zornast mogit kulit bredian divayseyranyara
dini zar gidanunit nerdichavá, mu ta Runa, mu ta Shena. Natunizhe, namagit vey banadjinit
imdjalatsit derevushsaliena yagusa ta semeriarun vey ta brazarun, kiinizhe prundji tamagit
yagusiena shirotindarun vey dozhtebararun mlodjivit onyava. Shey iidú ta givanit terzharena

16 In modern Itlani this philosophy is known as Lasoronház or “Less-technology-ism”, a form of balanced neo-
luddite thinking.

kulizhe dzangariivit onyaren. Daeshkizhe, fidiri ta Runit Zornastay ta Yema teyni ta Shenit
Zornastese ta Yema, iíd anamizhe brietdiyuzit shirnishta klaná chadchovód goliunavá prisivit ta
Givanunay onyara. Ta Givanún idalán namagilazoit onyara u ta muit kuteyrarú mogit untarese
shtinizhe komostaryaven u ta kulit bredí givanit onyara! Chalí, idá helistizhe ta izmu ra-onyara,
kiinizhe shunyazhi, ruzay kasmanyaru.

Ta hazbatnulak-sá ta shata pashuni glavaniyava. Kiinizhe dukhulór chadizhe arkilikit shatisay, seti
ta shunivenavá vey ta djativenavá shey iida iküimosirit onyavu. Vetáy ta dzaleyban ta dlambata
yagusit kimanú omoit ruzay stranchesit sevola rozhizhe vey kimsiafizhe glushyaven, mogit
vishuovó uzhisarizhe vey mogit salafiovó panaarizhe. Iíd kimanú ilazoit, dralpilaivit, rashunirit
Runskait dozhurimilisa olutyiven. Ta mabugiena ta dukhuluday tilyari u ta dozh talukhit onyara vey
heslaizhe avnoryi cheykopyara. Runska, dazhini ta skaavá Itlana, seti iidan dralizhe intevayava,
secha halán ta skaiena kiinizhe Amrút resh sait tunkiín ta dozhova lularingonya cheykopyara.
Ubuizhe, dini ta narenan Itlana, ta khorós varvari ta dozhflegesín vey ta dozhivdiín radekuvayivit
ra-onyara.

Kiinizhe az, Pranís dazhini ta shirit derevushsalavá, ta tulit chadanit dozhtebaravá, ta semeriavá
vey ta brazavá birzayara. Tulit vey piorit tansubarizhe kiinizhe lilinit khamalíd [65] kiín panaifyara
fidiri ta vanginit ivaruday kiín ta zakhova aleybyara, ta shat iküimosit shunen onyava. Tulit, djumit
flifliarú ta mishbatovó shanyaven, vutit likhtayit zhoprón mogova mosarizhe mashrá u ramyavi.
Rozhisafit ketasilisa zhoyese sususiyaven ruzay vutit sholova ra-pilayavu, ras sheri vutit harvoley
ba paraey kapiya makayavu. Ta talmena ta birza shprunyava.

Ta itafiddamova karizhe ra-demya veykalyavi. Mudjaizhe, mogit sál minmak dzevararun ta shatova
rezizhe klotashilisa dinimishya veykalyava var dzevarsalú iíd nora votabit dini iíd anarisavá ra-
onyanen vey idakín rahait etikhatsova medjyana. Klotashú pantaeinit17 onyaren khaá. Zi u ta
Itlantanú vutova lepavit onyaven, tashi chadmak aulchovodavá, iíd talukhit amú dralizhe kiinizhe
fulatsamú vey mishamú zavachavit onyaven. Ruzay layso vut sait korunsafovó lafiyaren. Mashrá
palenavá palonsagmeizhe klotashavit onyavi ruzay draldaizhe halonit mishnareshova tebyavi resh
ta ravemirit versidjova ra-shifya. Mogit dzev rahait etsiprál onyava, bolo, ras ta tunkiova ras ta
vemova shasnikharasit netelenovó dafarya lafiyavi. Mogit shubait tseynakéyl, kari zhoyit daey, losh
ta pelnikhit seyraney Pulán-Shuva seti Sintinisan Runa loshzeytariya onyava. Ta dzevvasuri tretiit
onyava vey zhoyit ish garizhe vofrelit samyava. Arishya tunkiyavu. Dini ta divayit derevushsalese
fidirimishya vavabiyonyavu, ranti ta tanto zhoyese mergolyana, resh talmenshunova sherianufya,
resh ta manaukanavova ta nikhunarun sheri ta kadimazhenín vey ta onazhenín mampisya.

Ta ebonese Djanara vey shey chipivesea gyorivit onyava u ta Talmenshunél franarit otrintaova dini
ta anaran divay ta shatisan Shtemór korunyarel. Var ta Djanarit avón dini idá skaanaman dralpilaivit
onyava iíd rachadit etikhatsova tikhodafyana. Daeshkizhe iíd oneren franartantoilu tebosyi ra-
makayava. Vutruvú sheri ta tadraney vey ta tikuuney, ta khordineygumú ta Amruttanarun vey ta
maskatenú ta Ebrentanarun mogit teyradjova arbeshbuyaven. Ta djas ta tadranosa sheyzá

17 Pantaeinit: “sturdy and robust”, a play on words, mimicking pientait, “special”. The Itlani have always had a
special relationship with the klotash.

selamizhe marinyava. Pa talemya ra-makayava shas djurova djeyelizhe diniachoya. Ruzay ta
klotashú ta damotagova vey ta dralkrechivit versidjova tunkiyaven. Haslazkuilu, djamó iíd zaman
mogese zavachya ra-makayanen vut aréy. Pristiizhe keylimishya cheykopyavi. Ta astlanto mogit
dzevosa mogova misgidyava. Franartantoilu misgidyana djur ra.

Karizhe mu fidiri ta chadit Pranisit klotashbirainen khazhanyavi. Izá mogit klotashovó branya vey
halán ta tunkiirit uridenova vey iküiharkazit damotagova, inu ta ishi dralkadimafit ba kiponit
eynuiena ta Vatarana, dakya makayani. Resh ta lestriosey ta klotasharun, makhá mogit tiforiit
shtakadima, nulakyavi. Shta ta munkaese vugkunyavu. [66]

Iíd tirpientait klotashbír, Ta Klotashbír ta Kodreva, pientaizhe tamaniunit onyava. Ta kulit sitág ta
kiyasay, ta oydersinatsit vey eylamit drev dazhini ta drevavá Itlana, sitivit onyava. Daeshkizhe, ta
drevlafiit derevushú eylamyaren, idakín gidanit grugunilu, lularingonyi cheykopyara. Rachadit
sitagú fidiri ta kiyasay sitagyiren aréy ruzay ranti sebizhe ekhdatirit onyaren, lan-lan franarizhe u ta
chendj dersinya makayaren. Ranti nuzhunafivit dini pientaizhe lonevivit vuleynuturpalan, kiyas
anamizhe chendjifyara. Iíd djurese franartantoit dersinatsudova dafayara.

ipatinaú
Ta sitág stabeykhit ruzay omoit, pakrihantaatoit pelikilulgaza onyava. Djurit
eavesamadjativit drevenarun, pehuvonivit vey dini shey rutesese ta sitaga funduivit, zhoyese sheri
rameyeshkit otuuna eypyava. Djurit fegú vey klanaküorú ta adunit peferenilisa ta yenifera,
eylamizjhe igüaivit pe drevan ba chandjen, djeyelizhe druzhteynivit onyaven. Ruvya cheykopyaru
u iíd stabeykhit ruzay praykonit sitág zhoyova djamó zhoyan eliseynyava. Kinlán djeyelit onyava
zhoyit pitréyn ra-yibishyavu.

“Banadjinunit adsitág khaá, kesh ra?” Ta pantait povnaovó ta Shtemorit sholnora, kiín iíd anaresea
murnizhe ta kundzevariena fulatsyiva, shuba duneyyavu. Shprunvishuit vey iküibaneturuivit
rapilaivór hatriníz tansubyavor. Ta samen zhoyit dzevarsala, ba djesamyava ba dini ta sittabrilenan
resh ta takadamotagey kunisarit onyava. Anuvipaú sait klotashovó lestriarit onyaven tsey, vutova
branya ra-vemarizhe.

“Khay, banadjinyara.” Zhoyit Shtemorit eypotova konomya khiyefarizhe, zhoyit oytalkorit forokhit
Itlanit povnailu disuyavu. Ra-vemyavu u zhoyit loshdzevarór krazhni sheri zhoyit azheley, vaney ba
drimaley khaishyator. Eypyavu shta, “Ruzay mosenú, gidanit vey meytlanit, arminyonit u iíd
zhanyiren. Mosenú onyaren kiinú ta zakhova olutyaren vey ta tamelova anazayaren.” Ta rapilaivór
ordarizhe zhoyese zumyavor. Vunit chadjolú murnizhe ta narvdjolunudilu vunit hadina vey yira
pakrihanivit onyaven. “Kiinizhe
izmuit talmenshunór eypyare. Kesh ta Naglirotovó ta
Talmenshunekarun istonyare?

Hait mevemenova seti vunit latsagosan djasyavu. Kesh zhoyit harvolovó vey birafunova
etikhyavor? Kesh hait Djanartanór onyavor vun-sá, kinpá ta oydjeit [67] talshovó zhoyit shagala
vitamdlunya makayaror? Helistizhe ta flidjenova lalivhadinit Djanartanora ra-trevkonyavor.
Eshkizhe, ta Talmenshunelova mampisyaror. Vuyinova tuzotya cheykopyaru. Tedjeypya ukayavu.

“Idait Naglirotú chadizhe djamó zhoyit makaavá onyaren. Omoit madjuzdiorís onyaru. Sheri ta
madjuzín nashkudoriyaru. Otrintailu losh zhoyit zheytumey fidiri ta divayeniena ta karfeyshatisa
Shirit Shishá tsorni dzevyaru . Zhoyit oyakadjaeynit amusten onyava u ta Fridadjuninalova Pranisa
shunyatu.” Miarayavu u zhoyit tedjrúv upeneyit onyava vey u ta kirú zhoyit blikhnorga vey
radluneshkit vey devzhegit onyaven.

“Eéy, zheytúm! Kiinit dralgadanen resh murnnikhit, kadayarit, khipedjirit nikhey. Ruzay idait ra-
onyazha mishbat zhoya, eyó.” Vunit disu tretiit vey vadikirit onyava. Vunit vishuen freuirit vey
gareynit bezyava. Ta sarmusova ta mazhova mogit losheypa maya inu zhoyay vey zhoyit
dzevarsalay khalulyavu. “Kiín, satorey, ta Klotashbirese Kodreva bashova tsorni moriyara? Yibyaru
u Runtanór, eshkizhe Nordling ba Runskatanór ta Eydit Karfeyiena onyare? Ba kesh Pranís bashit
eyl onyara?” Zhoyit murnit miara onyava u sheri vuney-sá eypyator.

“Ra, ra.” Muku shta talsheynit vey halán shassopiit ta nikha vey ta zakha beylatsyavor.
“Shtakadimyarushtakadimyaru fidirifidirifidiri kuteyray, khay, kuteyray, fidiri kuteyrayza,
tumpi ruvyati fidiri kuteyray munkaskait chipit biresea. Zhoyit eylshatisese, arshenizhe iizay,
shtamishya cheykopyaru. Krazhni franartantoizhe inuonavit onyaru. Hait-vá zheytumese kiín
zhoyese samyara, shtamishya cheykopyaru. Sorinór onyaru vey djasyaru u ta tadrán ta
aringonosova zhoyit bulsenarun vonulakyazha. Kiinit sobonenú sheri ta gidanit vey meytlanit
korunenín iíd untaruna lafiyiren? Resh zhoyese zumya fayisyavor, haizhe yibarizhe u ishyavu ar u
ruvyavu. Bolo idá pashni moyatit talsh onyava. Kiinova shenit madjuzdiorís sheri ta gidanit
korunenín vey sobonenín ishyanor? Eypyavor shta, “Klotashova resh zhoyit dzevosey tunkiyazhu.
Ruvyira u klotashova nukmenit shprunuda vey drallekoa iíz zhanya makayazhu. Meymya
cheykopyaru. Bashit zheytumova mukhtayate, dukhulorey, hatrini djuran samyate” Chadozhakú
shan ta khalisavá vunit chaarun silisiyaven.

Ta
ishvemova ta rapilaivora zhoyese nashkudorunyava. Eshkizhe sheri ta Birafuney ta
Talmenshunela ishyavor khaá vey vuyinova fidirimampisarit onyaror. Abiyonyavu u layso
danivisova sheri ta kinzaey Pulán-Shuva ba sheri zhoyit tuzhaney vuyineylo ra-fidiriruvyanu.

Karizhe, disuyavu, “Helistizhe khay, satorey.” Djeizhe prundji zhoy ishvemyavu kashá zhoyit
zheytumova shtashunyanu. “Ruzay bash, satorey, raidalán ubuit onya tashe teyzalyate. U ta samen
bashit dzeva rozhyata vey shas vodralenín samyata. Shey ubugár bashit zakhay panaifyata.” Kiinova
tamagizhe ruvya ra-ishyavu ruzay zhoyit zakh ta veyra djemaryava. [68]

Muku shta, iküí ta chadozhakavá vey ta vodaan, zhoyese zumyavor vey rekh djimetsifyavor resh
inuramya. Seti min ramfelavá zhoyese zumya vugdjimetsifyavor, “Rahait rozh zhoyeyre onyazha,
malachit madjuzdiorisey, var sobonen zhoyese ta inunay vey ta franaray kadimavit onyara u zhoyit
uramél beneynavit onyarel.” Djeyelit vey khakorshtit dinimoriyavor. Dini ta gilirit tinotesea ta
mantait revesarun ta klotashbirit sonsaarun
inumanaragyavor. Vunova mishya zumyavu,
arakabairit iíd zeytariilu u aravyavu, makhá u ta Talmenshunél zhoyit trevova chegisilu prisyavel.

“Kesh ishvemár sheri ta korunenín malachit dzevarora?” kepesizhe ruvyavel. “Za, loshdzevarór
onyaror vun.” Dini vuyinit feynit ruzay shprunit vishuese ptazumyavu. Zhoyese kezumyavel, vey

vuyinit shumeshilu zhoyova dinimishya kiryavel. Seti anuvi ramfelavá vuyinanis rekhtayarizhe,
hiznu zhoyan patlsaarizhe, vey haizhe shifivit ta rapilaivit dzevarorese, talshyavu, Krazhni ta
musadaris dini iíd untaran onyara.

[71] SIPÁL MAK

“RA LAYSO MU RAMFÉL DINI TA TSUNTURAN DJATYI MAKAYAVA.”

Ra layso mu ramfél dini ta Tsunturan djatyi makayava. Rahait pron lirlira fidiri munkaay ta anazaivit
patroniena ta chanzaarun, kiinú ta dinidaldeaurivit pelesovó izizá iküidlunyaren. ta imarova
banadjinafyava. Ta bashla, kiinizhe rashunivit küazúv, dini ta kedjilastuesea ratá chegivit ta taleaay,
dini birzaesea ta zakha vey ta nikha branivit raakalivit vey franartantoizhe tsalivit dinilokhyava.
Kiharyava rahá. Rahá talemyava. Ta rez onyava. Muldaryava shey. Padján-Hadín murnnikhit
tikhodyavor.

Ishi, mashrá ta inuondusavá vunit ushora, iidizhe onyava. Layso ta rakarovó Djol-Tsulaela resh ta
flendjiova sait chiimuda prisya ra-lafiyavor. Onyava tsaya ta kulit Tamelún dini sakorunivit kosalaan
shassalashunenizhe salaisyava.

Tretiizhe, bashlaisizhe, bari rayibeshkizhe, surit, fanvayit, rafrelitorit nekást dini vunit givanit vey
tretkiharit yibishese dazhikuridyava. Muizhe idá vunese rahaizhe glavaniyava. Iíd tikhodova ta
inumurnuda menmoriya ramakayavor, kiín sait shagalova kandzudit flenilisa ta tretiit beneyna vey
franarit tashitavila flenendjiyava. Ta orsiarit ipiós bishyava. Saese tretiizhe kadimyavor.

“Padján-Hadín iíz. Disuyaru!” Mavdonizhe vey djemardrimalizhe ta uvakbilasit nobshetdishtese
disuyavor. Ta disht ta zarideynese irmanizhe kumedjifyava. “Dorkoey, Djol-Tsulaél, iíz. Miarayaru
u shey seti bashan dralyara?” Hasadizhe, kiinizhe kemearit ramvéd dini ta kutumesea ta ramilu
hait mafayekay dini flenit beyzhidjan ta Tonsha-Rana, Padján-Hadinese khakadimyava ta talsh u
izmuizhe ta rakarú Djol-Tsulaela vunese kulizhe ra-ichyaren.

“Dralyara shey, savelkoey,” mavdon-paremizhe disuyavor. “Miarayaru u bashit dzev dralizhe
mishyava. Kiinizhe keyliyaren ta kavisuú?” Secha [72] Djol-Tsulaél kulizhe yibishyavel sheri ta
chipey ta Dora seti ta skaestalavá, khamalidivit onyavel. Ta tantoova ta aklanisovó ta tedjosa pe
vuyinit kladiban ta khula fidirinulakya ra-lafiyavel. Priponizhe keyliyavel.

“Lan-lan kari ta krilín, Dorkoey. Djasyaru u ta Gashanit Tuzotarór ar u ta Satapit Shatardjaova
giryaror. Chadlán bazhi ta visan bonduifyara kiinova ra-vemyaror u shunyati. Beylatsyara u bashit
ushór vunova blikhnorgilu, zakhilu, shagalilu vey nikhilu kalyaror.”

Padján-Hadín shey iidova tretiizhe benzitrukyavor, shey shastelyusit anamakisova resh ta kleney
vey ta dudorey virarizhe. Boshyivor ra. Halán ta givanit mintisainen ta imara dinirensiyavor vey
disuova sevolyavor. “Ta kalirovó zhoyit ushora kalyaru zhoy, savelko. Ta kaltogova tebyate. Ta
krioru funduovleit onyara. Kanlayú pe kanlayavá. Mergolyate u Uramún manukanavyatad.” Djol-
Tsulaél ta gareynit vey akantiirit, gohemunbrustteynivit fidirivishuenova, kiinova chadizhe dafarya
vemyavel, tebbonduyavel. Kinlán ta vochesudova ta sizosa fredjitayavel. “Djasyaru u iíz ta atonnír
bashese zavachyazha ra, Dorkoey,” ruvyavel, “secha chadizhe mustyaru u shey skaú Itlana ta
adunit Talmenhazovó djilendoyaten.”

Padján-Hadín pevshiya teykalyavor. Kesh iidizhe onya makayara? Talshyavor. Ta shon seti vunit
vashanotsan rinyava, ta sannishtaova nuzhunafarizhe. Vunit razhgeyrneskaivit shagál dini
raobragit shkarosan stanyava. Vunit zhot kulizhe ta iglaivit andola onyava. Sheri etsipralit Gashanit
odjbamidín ta Staranit Tadrandaresea djatyavor khaá. Kesh eshkyara u ar u ta mampís ta rozhese
onyaren?

Karizhe eypyavor, givanizhe. “Savelkoey, arishya cheykopyaru. Seti bashit shtakadiman sheri iidey
okanizhe shtalosheypyazhi. Kesh zhoyit ushorese sheri shey iidín sobonavit onyare? Ta disht
irmanyava, nakhodisyava, khakhakhiyava. Votuzhanifya djasyavor. Ta uvak ta Natunsavela ta
iküikhahaivit, rigit fayisova prisyava.

“Djasyaru u tas Darór zhoyay ra-devzhegyinor. Chadizhe freuirit onyaror vey Tuhíb-Tuúr vunit
uramór onyaror. Bashit zhirashova dini iíd estalan dakya miaraarit onyavu. Djasyaru prundji zhoy
u iíd nobshetistaveri rakulizhe imfayit onyata. Ferivit tanshedova, okanit basheyre, masinyaru
mu kalalit zavachelilu zhoya. Seti ta djemarit eaan yazhaspalan teynikadimya cheykopana. Idá
feren shey zhoyit nashkudorenovó tugizhe sheriruvyazha. Djurova djeyeldjemarizhe istonyate.
Diniizhe mu aspalmaka zhoyay nobshetyizhe. Dralsala!"

“Dralsala, Natunsavél Djol-Tsulaél, vey iskem bashese onyata!” Ta nobshetdísht nodriyava vey mu
karit achoova fidirinafroyava vey mu orsiit sulinudit khauripiísilu saova degrimyava.

Ta djamodjemarit aspalchá ta kimsiit nimareynese brazhenzhe teynikelumyava ruzay kozhá gleyú
tashi ta salaosan samyaven tsey. Ta talea Talora, ta talazit sintín ta bredia Itlán, padjandaldeaifyava.
Kilikit zhozhaís, breskit vey daliyibeshkit, kadimarit iküí [73] ta anazaivit surreturivit, chaipatinaivit
chanzaavá, ta kunzayova ta sundjit mabova ta Dora gilirisafyava. Shan ta difoan ta turpalzaa, kiín
vey ta diniit vey ta munkait anamovó ta salafada dazhemyava, shastalshizhe manaragyavor. Ta
gilirisit makus vunit sundjit ramovó rezafyava.

Ta asulova makalarizhe, Padján-Hadín, ta Zardór ta Amrutit Darskaa, bashlaizhe dini ta gilirisit,
forit, kimsiafit dozhese shumukiyavor. Ta vav vunit bandoriizhe irtusivit, eait padjantuhibit
hadinova nuzhafya, kiinizhe prundji vunit vishuova, bazhiizhe ta glusharit kimana seti ta inunkaran
ta turpalzaa, idalán banadjinizhe iküitaleairit ta bazhiay anzgorikilisa, ta muit izmuit kimsiafós vunit
kulit anzona onyava. Kiinova ta tanshéd ta Savela fulatsyazha? Talshyavor. Rumbi eshkizhe
zardoova gleyaris iíd kimsiafit antsiisa giurya, fidiri ta turpalzaay saova pranmoriyavor. Bulukhit vey
zhomoit saova tikhodyavor. Deykumyava ha. Djurova naglirya makayavor. Myolit luntu vunandje
etarshyava. Shumeshu-ramu saova givanafarizhe, rozheynizhe pe ta pushtese
lokhyavor.
Djeyelizhe talemarizhe, takaya mabugyavor. Franarit vey murnnikhit aspál onyava. Eshkizhe ta sala
ta daova fulatsyana.

(*)

Nerdichú ta drunit vey ta lalivdrunit eatalea ta stabeykhit chaipatinaova ta salafada Padján-Hadina
iküimaskatyaven. Vardiivit, seti ta difoavá, ta anzikilu, glushenovó anurivit taleaa ta khalesea ta

chaipatinese masinyava, kinzá anuvi tramilirit fereshú vey satú salaarit onyaven tsey. Ta standus
ta djemarit rumbiaspalchaa ta yavaspala zhirashyava khaá vey ta Dor dralizhe vey djeyelizhe
salaavit onyaror. Ta forizhe prevarit ketásh ta kimana seti ta inunkaran ta turpalzaa afakisizhe
glushyava vey vunova shtasalaafya khiyefyava. Halanís gilirisit harkáz – minazit harkáz, eaisit vey
kimsiit vey lametidzit, rumbi franarit vey razhgeyrit aspalan, onyava.

Padján ta sonsaese sait salafada teynimishyavor vey djurova anazayavor. Ta ekhova ta
muuridenarun, branivit izá mu ta zhnivbirit zavachekiena, dinilulyavor. Ta ekhova pe sait fergolese
felyavor vey tretiizhe silyisova ta misullafiit balga lulyavor. Iíd vunit brivit muuridit amborinen
onyava. Tretiizhe vunit shagál grishtazarideynifyava ash. Ta misgidarit aspál halán djufliit onyana.
Zhirí idá [74] ta miara vuna onyava. Murnizhe resh sait ushorey mashrá vunit inudzevosan dini
Gashanan mudjazavachyaror. Resh iidey zechoizhe ralyivor. Ta estalsál dini Tamelunan produizhe
keylimisharit onyava – rez-produizhe. Ta mundroú Staranay udj Tamelunan dlunavit ra-onyaven
vey rahait khordiit aatmaka – zhirí rahait karit nalova sheri khordiit veykalín Padjanese dafarivit
onyava.

Izmuizhe onyava u ta skaestalovó giuryavor. Krazhni chadizhe vutova giuryavor. Ruzay
shasmeytlanit samyavor. Malachit vey shprunit onyavor. Arvemyavor. Ruzay vunit ushór sagmeit
vey palanait onyavor. Kesh hatá ta meytlanova sait muit suese, kari ta Amrutit ayfanaley, lialyanor?
Vochadit Amrutit darú, dini ta abaan beneynyaven, tashi u sait lutarova vey meytlanova sait
dralizhe ralivit muizhe vananivit kurudjese klanadafarya. Djufi-bolo, vunit ushór rahait
daniviskirenova sheri sait yazhpabasín dafaryavor. Beylatsyara u meymya vunit meytlanovó
disuandjenovó klanadafarya ra-vemyavor. Seti iidan ta Dor brekizhe vuzhniirit onyavor secha ratá
sheri djurey rabonduizhe eypyanor. Kesh misgidya cheykopyanor u sait ushór beneynyator?

(~*~)

Ta kepesit ketásh ta sonsaginiza teynyava u hapá ta dinimishova aatisarit onyava. Sait talshovó vey
mininova ta balga, zhirí resh ta tsorniey, inubranyavor. “Kadimyate!” disuyavor.

Girór, surit, nalit uvakilu, disuyavor, “Tas Dorkoey, shukhrám ta nalnobshetdiél ta Natunsavelay
Djol-Tsulaél.”

“Dinikadimyatel” disuyavor.

Koaburivit shuvél dinimanaragyavel. Padján-Hadín vuyinova duneyyavor kiinizhe mu ta
virmustariena kinpá rayizhe kiinizhe nobshetarél ta Drukhese ta musavetay ta natunsata
zavachyavel. Surchailisa ta sanay bevlanuyavel. “Tas Zardorko Padján,” ta korumbienit sizdova
vunit mishtarata igüayavel, “Sobonenovó savelkoay Djol-Tsulaél lafiyaru.” Muku shta petukizhe
tansubarizhe, ta shuvél dlamyavel vey tanshedova klanadafaryavel. Pe veluzhizhe funduivit
dadinan ferivit onyava. Mashrá u iidova korunarit onyavel, Padján-Hadín zardobonduivit alaova pe
ta tsimavá ta malachit shuvela shunyavor, ba zhirí idaova togyavor. Iidova tashiizhe foliavit
onyavor, ranti ta tsunturova kuteyravit onyavel. Prundji, dralpilaivit vakhtova dini [75] sait
gomtaronan foliyavor. Iíd vunese zhigutafyava kinlán franarizhe onyava zi u losh pesheley ogavit

onyavor. Daeshkizhe, ta menlapisunavú djamó ta lafian onyaren ruzay eshkizhe lapisunavit shandi
ra-onyavel. Inu iíd talshiena saova brugafyavor vey ta tsorniiizit estalesea shtakadimyavor. Kesh
shey iidova dini vunit vishuan yibyavel mashrá u dini saan silivit onyavor. Pevshiya khiyefyavor.

“Sonyaru, Shuvelkoey. Bashova teyniaatyazhu kashá
imfayit disuova tanshedilu masinya
tunkiyazhu. Mishyate say.” Trichizhe dini vuyinit chaesea zumyavor, sait vakhtova ra-megtavilya
teyzalarizhe. Meymizhe veykalyavor u iíd dralit tanto onyara ta asulova shtapemoriya onyava, var
sundjit izá, rumbi sait harkazit salaan, tansubarit onyavor tsey. “Koit Shatardjaese shuba
shtamishya cheykopyaru, Dorkoey, ruzay kashá hait hegilu bashese zhirashya makayaru, zhoyese
teyniaatya santiyate ra.” Ta dor vuyinese ordarizhe zumyavor. Kiinit nalnobshetdiél vuyín! Ruzay
kesh krazhiizhe naglirarit onyavor? Haku ta ganaken arshprunit u ta faz onyara, vey eéy kiinit
ganakenovó ankalinya makayaror! Frelizhe iidaris, talshyavor. “Sonyaru, shuvelkoey, mishyate
say.” Shasadalit djatyi khiyefyavor, secha shonya mabugyavor dzea. Ta shuvél, rezizhe
bevlanuarizhe, fidiri ta faday vugmishyavel, ruzay ratashi u mu antriit tsayaalaova klanadafarya. Ta
mishtaratova iíd shuvela khitaya cheykopyaru, Padján-Hadín saese talshyavor.

Ta tanshedova dini sait pantait madjavá forhiarizhe tebyavor. Ta sat’savum ta nalzeyshova ta
Natunsavela ra-fulatsyava. Hait nobshetenova ta Siarit Musaveta shas ta nalit daldeait vey siarit
Zeyshey ta Natunsavekarun ta Dzaleybit Musaveta Tameluna ratá kamizavit onyavor. Ta zhomó
dini vunit zakhese vey ta urzúd dini vunit gomesea zadinikosoriyaven. Otsinkirit tinót ratsit
vuzhienova dini vunit nikhese spoyyava. Iíd zhomoova inubrugafya cheykopyaru, talshyavor. Ta
mishbat idarit ra-onyava ruzay ta batmorá nasyi cheykopyara. Djol-Tsulaél rakulizhe kalalit
onyavel, iidova ishyavor, ruzay van praykonit chilinit vey tamagizhe radakeshkit sobona eshkizhe
onyanel. Ta [76] omoit ramemuchiivit hoszeyzhova prisyavor. Kimsi-rimsi, ta dadín tlantloryava. Ta
shprunit ferteynú ta Veyshela, ta tesedit chendjferova igüaarizhe, zarlansilaviit vey djolit pe ta
rumelan onyaven. Feryavel:

Blidunit Zardór ta Amrúttanarun,18 Padján-Hadinko, Miara, Varem vey Parem bashese vey
bashit Tuddjadkoese onyaten!

Dralishyira u seti prandan ta tsirarun ta kulit untár zhanyira.Ta Starantanú mogova tetilu
mafayyaren vey shey Otrinit Ebonú vutit19 shprunilisa kulabiyonizhe muifya cheykopyaren
reshú iíd ebtetova inukiponyati.

Ta Darska Amrúta kulkalilu, mashrá franarit rapronirit sanukiravá, ta Rezit Mazhalova
Gashana ishi taykalyava ruzay ta etsipralit losheypú kiinovó losh ta Mayukeyley Starana
korunyaren mogese otorayovó fulatsyaren say.

18 Djol-Tsulaél retains unusual spellings, words, lack of punctuation and idiosyncratic accent usage. It differs from
the usage of the author of the Seyrán and has been harmonized only where necessary for clarity.
19 Vutit: in modern Itlani this would be either savutit or sait using the third person reflexive possessive adjective.
Much of Djol-Tsulaél’s Itlani is idiosyncratic.

Bazhi shey iidan, Tuhíb-Tuúr, Malzhaldarór shey Gashantanarun vey Mantatuzotár Koit
Shatardjaa, tedjkorunenilisa shunyiror. Varvari iidey shey, ta imfayúd bashit ushora, ta
Darór varemirit Amrúta, helistafyi makayara ra.

Ta Nuvna Gashana voiskemya cheykopyara. Ta pabasovó ta meydasharun Amrúta
urzafya rayakyari! Satór Zardór ta Darskaa Amrúta! Tashe Koit Shatardjaese
khakadimyate reshú bashit ushorese tuzotilisa zhirashyati.

Djasyira u murnizhe bashit loshón iíz dini Koit Shatardjaan halán ta zhirasharis
ushogyazha reshú bashit varemirit ushór, Tas Darór Dafár-Madj, upeneyitor sheri ta
lanyuit mishbatey kiinova kelekyavor. Eshkizhe khaá u Tuhíb-Tuúr savunit urafeyit [77]
pabasovó trevkonyaror vey iidovó taykalyaru ra! Dralu ta Darorese, dralu ta rozhese
Amrúta, reshú ta kulit Itlán ta etalunese kumpezyita, odurebilu aatisyaru u ta Satapit
Shatardjaese kadimyate reshú losh bashit ushorey satapeypyate.

Eshkizhe krazhni ratraizhe ra-onyara u ta [mododovó murbiyati]20 idapaarun kinpaú ralán
ta varemaris ba ta paremaris ta Amrútit meytlana lafiyaren. Rezya makayazhi murnizhe
ranti ta krioru vey ta yazh ta Darskaa kulimfayit onyazha.

Bashit Ayzanél21 vey Manukanavár,
Satél Natunsavél Djol-Tsulaél

Padján-Hadín ta tashedova minku odeshyavor, djurit ikshenit, rimsiit tlantlorova mashraizhe
giurarizhe. Djeyelizhe talsharizhe, ta odeshivit tanshedova dudj ta flenavá sait geytuit madja
turasyavor. Korunandjit cheykopovó dini Tamelunan, mashrá ta inuonan sait ushora lafiyavor, vey
kashá Gashanese lilinizhe khabranyanor krati, helistizhe sait ebonese teynyana u ba hait
rakorshunivit teyrádj vananyira ba tamagizhe krilovó sheri hait gidanit fesahaney djorstamit
odeshlindiena fulatsyana. Helistizhe, iíd prundji ta etikhovó sait ushora tikhodafyana vey kiinit
motova sheri sait teynikadimey vunese ushogya makayanor? Djamó shey iidan, ta disuváv ta
Staranit Tadrandararun gazaryi cheykopyara. Loshkadím ta Amrutit darora losh vunit kurudjorey,
ta Zardór, loshizhe losh ta Amrutit Natunsaveley, losh shey ta Talnarín vey Drukhey ta Gashanit
Mazhaldarora, tikhodovó ta flakosha dazhini ta Starantanavá medjyana vey ta Ebrentanovó,
varlezemtanú Amruta, helistizhe zhomoafyana. Iíd eshkizhe ta estalovó ardjamafyana mudja haova
zhirashya. Daeshkizhe prundji vutruvú sheri ta Djanarit vey ta Runskait neygumín djatyiren vey
kiinit vavovó disuizhe shey iidese korunyanen vut rapá sebizhe vislikapiya makayana. Pashni
raheslaizhe onyana, vey rayibizhe khaá, u shey ta narú Amruta munka ta skaan peltantoizhe
onyaten. Iíd udjatizhe voheslaunit onyana vey takbilyi dalí makayana.

Padján veykalyavor u iíd ta tanto resh ta meymulkit vavosey kulizhe ra-onyava. Halanís ta tantoaris
misgidya veykalyavor resh arnukmenit tantoova igüaya. Ta Natunsavelova dral-pilaarizhe, ishyavor
u kashá shuba ra-disuyavu, shasradit onifyanel vey shas vunit disuova misgidya shtakiharyanel.

20 Illegible.
21 In standard modern Itlani: ayzandiél.

Eshkizhe, idatá [78] vuyinit harvolova ardralizhe taatoya makayanor. Helistyavor u iíd chadizhe
misgidalit onyana. Ta tanshedova pe surit labamese hatrini sait pushtan ksevfelyavor vey ta faday
tretiizhe zabranyavor – djeyelizhe talsharizhe.

PRON PADJÁN-HADINA

Yakinún tashi zhoyan tavilyira vey keleken misgidyara
Mu hazova rekhtayya cheykopyazhu kul-zakhilu.
Shunyaru ruzay dayaru ra, dayya ra-vemyaru.
Ta Kelekenova kashá eshkizhe anlatyanu.

Zhoyit ram zhoyova ta vulese zhoyit untara tuzhanyara
Ruzay djurova neygumya ra-abiyonyaru. Ta imfáy zhoyova daryara.
Ta shagál ra-savukyazha u samarizhe damotagyatu
Zhoyit nikh lugyara. Kesh dini ta brasan zhoya bishmurnyatu?

Secha ta shon vanguyazha, ta ramilisa zhoyit kulit ona dzevyazhu
Ta Yakinunese kiinova zhoyese lahadafyava ta Kulún.
Ta rambát idaryara ra, ta shagál stanyara dini ta duruman
Ruzay manukanavyazhen Uramún vey ta kalún….

[79] SIPÁL MAKMÚ

“DJOL-TSULAÉL HATÁ TIKHODYAVEL U TA ZARDÓR LAN VESIT LAN VUNIT USHÓR
ONYAROR.”

Djol-Tsulaél hatá tikhodyavel u ta Zardór lan vesit lan vunit ushór onyaror. Idá vunova dzatár
babaneshkafyava. Tashi vuyinit stronurivit menbatifan Koit Shatardjaese ta estalú hemitsizhe
keylimisharit onyaven vey tikhodya mabugyavel zhe u ta tanto resh maey vey arpristiafosey ta
pabasarun onyava dzea. Helistizhe, ta tanto veykalatsit vavosa tsorni-sáy onyara reshú shey
franarizhe salashunivit, dralizhe fidiritalshivit estalú mabugafyiten. Ruzay, gazhonyi dini Koit
Shatardjaan anám vuyinit mabugvanit pabasa ra-onyava.

Togya ra-makayaru u iíz dini Koit Shatardjaan ovattebirit onyaru, dini ta shartardjaan ta
shastelyusuda-sá, talshyavel. Tuhíb-Tuurova dlekeshya cheykopyaru. Ta Zardór ta madj onyazhor
kiinilu vunova ukipyazhu. Dafár-Madj ta ram onyazhor kiinilu kasoriizhe zakeyliyazhu. Zarzari vut
odeshlindiivizhe dini ta khalokhan ta Mantatuzotarora, ta kerú mashrá aulavá tlimoyyazhen vey
zhoyit mishbat ta Runese vey ta Nalaküayese shaskusagafivit onyazha. Izá ta Korunotovó ta
Meytlana ta Talmenshunekiena tilyazhu vey vutova resh ta Valmetunova Tameluna bazhiafya
igüayazhu.

Kashembait vedisdus pe ta sonsaan vuyinova ta tsorniit fazaraese khamalidilu shtafulatsyava.
“Dinikadimyate dralkamizirit kiara, vey defasanyate.” Sait oytesedit Itlanit sholigüailu disuyavel, ta
adunit sabutova ayzanivit Rozh-Shpilavay ta ebesea tashi aulchovodavá, igüaarizhe. Ta sonsaródj,
vuyinit uvakese disuvavarizhe, savavizhe kachyiva.

“Savelkoey, kashá eypya makayanu” Djol-Tsulaelese kadimyaven uvak kiinova rayizhe djatavit
onyavel vey vishu kiinova dralizhe pilayavel. Ta kadimavór Indurandiór Nikhád onyavor. Djol-
Tsulaél franarvesinilu santiyavel, [80] vuyinit shafesit, iirit flenesea kezumarizhe. “Pakoey,
eypyate.” Mukushtá, pashni tesedizhe disuyavel. Mashrá makavá chovodarun aulainen, varvari ta
vlorsildjey ta zarideyna dini ta Givanunan vey djurit divayzaavá, ta ayfanen vey ta tunkien pe
Itlanan tebyiven u shey kiaraú alavanit vey dralkadimavit verolyina. Haslazkuilu, Djol-Tsulaél
ishyavel u vuyinit tseynakeylese keylilugyana lan-lan chadit marfanovó vey varlezemtanovó dini
Gashanan dakya makhá u sait pabasú araurit vey sait mustenú arsizdivit onifyaten. Layso vunit
genbonotilu vey vunit küeylonilu pa travetisya makayana u iidpá peshór gidanit chilinuda onyaror.
Vuyinit franarit hatrinúd losh ta Drukhey dini Tamelunan vey vuyinit dagamit dyonós dini djurit
nalyunit estalavá (vey diniskait vey munkaskait) sheri djurit estalín draltilavit vey sheri djurit
emdalín dralpilaarit, vuyinova branyaven. “Kadimyate, tashe djanubifyate.”

“Kakonalit Satelkoey, bashova shunya muku shta shunya dralyara khaá. Ta Rezit Mazhalese
azburizhe ta aata Tuhib-Tuura shtakadimavit onyaru, resh ta losheypovó dazhem mogit nalyunavá
djonya. Ruvyira u kiinizhe zhoyit takaraniél, iíz dini Gashanan, secha armantait lutara, igriizhe
stalyive vey u ta losheypovó dyonyazhe prundji bash. Zhoyit zakh ruvyana.”

Ta Savél ta indurandiorova djatya afakyavel vuyinit podavova armantait lutara grimya, var vuyinese
gidanizhe tekenyava u pa vuyinova kiinizhe tumpi dazhemeypit buyukarél ta Drukha Dafár-Madja
talshyana. Djol-Tsulaél rayibeshkizhe talemyavel. “Helistizhe yibishyare, Indurandiorey, u zhoyit
farish iíz natunizhe talmenhazit onyazha,” disuyavel. Ta gadanú, kiinizhe vovudit tarshanto, dini
vuyinit dafonan tsomlayaven. Nikhak vuyina ta tunkiova tikhodyava hait menkorova inupirya u
dagamizhe havaivit dini ta nalyunit estalavá onyanel, reshú zumatsit cha vuyinese ra-ordarifyata.
Nikhak vuyina gorduya brasyava u dini iíd nalyunit givanizherese, idalán inunizhe ta gilukhbiriena
ta Amrutit meytlana vey avona, rabrevizhe vey shaspotrokizhe lyebivit onyavel. Djasyavel u kozhá
sarmus inu iíd gidanit nashtunay tayamalya zhanyina kashará vuyinit pabasovó ta djemariskemese
ekhdatya makayatel. Piti sheyan, kulizhe kauskuchait samya cheykopyaru, talshyavel. Zhoyit
mishbatova fidiri iíd galdisunzelay imfayizhe vey iskemizhe sulya cheykopyaru. Bezatsit upeneyilu
bishyavel, [81] “Pe ta Saveksalese Talór-Shirela ra-lokhyara dini ta estalesea ta nalyuna saova
havaya.” Ta disu Djol-Tsulaela niminoltoizhe sevolivit onyava. Kinzá ksevyara iíd shasgomón ishya
cheykopyaru, talshyavel. Ta murnit khilú kiinovó arirebulya u shasavtuit shuvekú, ta
shasvesamadjatit vey shasfelorait bandjifavit dazhemeydiú vey buyukarú onyaren.

“Daivizhe, Kakonalelkoey,” Nikhád disuyavor, “ruzay ta tantoú menbatifyaren. Garunilu, togya
zamabugyaru u murnizhe Maún iíd voynova fidiri mogit turturegiena kulizhe slintyazha vey mogit
tutatarit zakhovó oygidanit otrinudese fidiribranyazha. Murnizhe ta tsirtsirilu ta daldea ivarifyara.
Ruzay kinpá iíd tsirunova olutyazha vey ta vornunova ta lutuglimafdia lonevyazha?"

“Bashova krazhni otrinit tikhodyare zhoyese iidizhe eypya, Indurandiorey, secha ruvyanu u
chadpaú onyaren kinpaú ta izmuova dini bashit gadanavá zhanyanen.” Djol-Tsulaél kurmozova
igüayavel iíd beneynafit mushyeniovó nakeyizhe iverya. Vochadit varemova paremova resh
khiliney kiinizhe Nikhád lafiyavel ruzay chonyavel u lipalpraykonit onya makayaror tsey. Eshkizhe
ta faralit tuzhanovó vey flegesovó, rapilairit vuyinese, lafiyaror. Samalidilu, layso saese gorduyavel
u iíd shasgomón onyara kinpaeylo ksevya makayarel.

Nikhád rakulizhe helistyavor kinzá ta Natunsavél dini shey iidan oeyavel, bolo, ra-dazhikya kulit
vonlu onyana. Ta dazhikilu, kulit untár dakizhit onyana. “Zhoyit tuzhanú losh Gashanit
skavaremarín, kiinizhe losh idapaín dini Amrutan, zhoyova upeneyyaven u, tsorni ar u hatá tashi
Maún tunkiyira. Nagliryavu u bashit zakh iidova prundji yibishyava. Snehaku bashit alavaneynit
mishtarat zhoyit versidjese kadimyava.”

Ta Natunsavelese talshya isteryava u sait mayíg djamó ta khalavá Amruta, dralpilairit onyava.
Kiinizhe ta Mantaushél ta Shuvekarun Talór-Shirela iíd malidyava ra, ruzay u vuyinit mishtarat dini
ta etsipralit nalyundiit kavisuavá grimyiva pashuni vuyinese isteryava. Arkerlatsagya veykalyavel.
Eshkizhe hait heg djamó vuyinit tsorniit flegesavá vuyinit tseynakeylova maldjaya onyava.
Helistizhe, kurmozya cheykopyavel sait emdalit pabasovó vey etsipralit amustenovó hait tabit
djakese ba shashuvit shagalese ra- vobonduya, bolo, Djol-Tsulaél saova evanimugivit zhanyavel.
Franarit tanto onyava ziranti togyavel u hapá vuyinese zhirashyana. Arkhitaya cheykopyarel.
“Nikhadkoey, kiín sheri iíd skavaremarín, sheri kinpaín eypyare? Kiinit amustenovó vey pabasovó
zakhtebyaren vey dini kiinit sakafisaan bashit nikhú vey shagalú etiyolyaren?"

[82] Dini ta vishuese Nikhada zaumyavel. Kiinizhe ishi, bari raneymeyrit onyava. Ta Natunsavelese
yarakanizhe vugchaurosyavor.

“Kakonalelkoey, bashese arruvya nalsavukivit onyaru ruzay hait oderzhova sheri bashit harvoley
vey helistafenisova sheri bashit enhaley ta mishbatese ta maa kordakya cheykopyaru.” Djol-Tsulaél
vunese akalatsizhe zumyavel. Ta djemarit vanovó vunit talshosa vey eyposa damakaya tyzalyavel.
Vochadizhe zhanyavel. Hatrinit seyransizdit labamisese, mlodjurivit randalafiit daldeait iveytsay,
teyniramyavel, pe kiinan stabeykhit azurivit beyléysh talkorunit sitivendrindaa zhanyiva. Gidanit
mavdonilu vey krazhniafivit rimsiudilu ta khaneyguma, tsaya ta mishbatovó ta talshosa vey ta
drimaluda iverya, djurova anazayavel vey tretiizhe tamagit pashni arkilikit vey ramemuchiivit, diniit
sukisova fidirlulyavel. Prundji iidova anazayavel. Dini djuran, shivanit flenseyranís.

“Iíd ta flenseyranís ta Shirit Shishaa, dafarivit ta Mantaushese rumbi pait kelekifan iíd mantaimroyit
anaese ta Muifavit Musavetú Itlana onyara.” Ta flenseyranisova ta chaesea Nikhada tebyavel.
Secha dini ta sizdan shishaa, djurit vis luurit vey kulizhe shas hait sparitaleney ba mudjateyney
onyava. Pe vuyinit flenese djurova shumafyavel. Lilinizhe, ta luurit asalit vis ta flenseyranisa
standjirya khamabugyava vey tamagit sizdese mayi. Rumbi tumpi anuvi taakavá, ta emdalit,
huvonivit brestéyn Djol-Tsulaela pe djuran emdilesyava. Imruizhe, ta flenseyranís hait rapilaivit
makailu naryiva. Djol-Tsulaél ta vishuurenova Nikhada foliyavel. Fechen ta vodaaris vey ta
katsalaris onyava. Netelya sarelyavel, “Ta flenseyranís nisalyi makayara risdoizhe ta trevkonaray,
kinpaese imrozilu vey makailu brovivit onyava. Iíd flenseyranisova, kiinizhe kirtéyn zhoyit varzena
ta Trelese ta Mauna, lulyate. Layso ranisalivit, ta flenseyranís duneyeshkit onyara. Kulkendiit
onyara. Iíd frelit fidj onya cheykopyana idapaesea kinpaovó upeneyya khiyefyazhe. Bashit ishova
sheri tseynakeylín vey pabasín zhoyese ruvyate vey bashese oderzhyaru u gidanit zhirashún bashit
trelese
inululyavel. Pristiizhe, ta teyn pe djuran khanusyava vwey muku shta ta flenseyranís luurit vey
shassparitalenit onyava. Murnizhe ta sizd ta shishaa samyava. Shta, ta vishu Nikhada ta malidova
vimeryava. “Dini etovunit [83] plasdusan,” Djol-Tsulaél netelyavel, “ta mudjatéyn pe ta
flenseyranisan dishtilu teradyina, secha ranisaleshkit samyana.” Sait tugeyit madjova
keylimaldjayavel vey ta flenseyranisova dini ta madjgolese Nikhada felyavel. Sait flenovó piti djuran
loshodeshyavel. “Kesh iíd frelyazha bashese vey bashit loshekesea upeneyya, blidit Indurandiór?"

Djamokrazhniafit

flenseyranisova

onyazhu.”

nalavoilu

sait

ta

flenay

“Kakonalit Djolkoey, kiinizhe-vá zhoyit talativú, misaunivizhe pe mu kilikit shassparitalenit
shivanshishait flenseyranisan, bashit enhalova mogit trelese togyanen? Haova areynuit tunkiyaru.”
Seti sasaan pashni isteririt, ta Natunsavél vunese disuyavel. “Indurandiorey Nikhád, ta kaltogova
tebyate! Bashit seyrantanesea Iíd flenseyranisova inseriyate vey idarifyazha shey.”

Beylatsyava u Nikhád dini ta nimiosan silyivor. “Dralunizhe, Kakonalél. Nagliyaru u shprunit ta
talmena onyare, vey u dini bashit zakhan vey shagalan chadit makaú zhanyiren. Pe iidan, bashit
kumbu, togyaru u mogit zar anaú forokhit mishbatovó eshkizhe zhanyazhen kiinú kozheneshkit
mogit tseynakeylarun onyazhen. Ta kirenilu iíd flenseyranisa ta Kegún ta Skavaremara helistunizhe
bashit zhirashova peyratyazha. Dini chadit skaavá ta salisovó lafiyari, ta oyshprunit dini Amrutan
vey Gashanan. Igriizhe ta Skavaremaresea dini Staranan vey Ebrenan prundji virlonevit
nobshetenisovó korunavit onyari. Vutit disuovó misgidarit onyari. Chadpaú ta faralenova dini ta

raaurudan ta tsornitait brinkienarun yibyaren vey vutova sait tseynakeylesea mamadja lahadit
onyaren. Ta tanto ta vavosa vey ta inubranosa ta urzuda vey ta beseda sayyara. Shey izmuit
varemarú sait skaarun ta otrinudova dolezhya tumpi vemyaren. Ta sanarúd ta skaarun rasatukyi
cheykopyara. Sheri ta kulbrediit muudey eypyati raaréy. Otrinit samya cheykopyari!"

Khay vey khayta Natunsavél talshyavel, iíd shasgomón onyara khaá kinpaeylo ksevya makayaru.
Vey dini djurit eylan zhoyit ivdibirova karizhe lulyazhu. Izá shey zhoyit mafelekovó feruzyazhu!
Otrinit khaáIshyazhi kinzaese iíd durumit brinkienú mogova manakanavyazhen.

Sait fergolese teynimisharizhe, Djol-Tsulaél lilinizhe talshunit vey rahelistit shunyivel. Sait talshovó
loshnulakyavel vey rekh sait argidanifarit feloraova shtadakyavel. Djaridaova kevayarizhe, ferya
mabugyavel. Ta ivereynakisova odesharizhe pe kiinan feravit onyavel, djurova Nikhadese
klanadafaryavel. Karizhe, Djol-Tsulaél rabonduivizhe eypyavel, “Nikhadkoey, istavi iíd znikala
etsipralit nobshetenovó soboneriilu zhoyese masinya makayazhe. Hait lafialit tugatsit pabasovó,
kiinovó ta imfayúd mergolyazha, zhoyese masinyate. Kashá ta korunotú ta Keguna iskematsit
bezyanen, emdalit rivshodiova masinyazhu resh ta intevaese ta Mauna zhirashya. Kiinizhe ruvyare,
mogit zar anaú forokhit mishbatova eshkizhe zhanyazhen.”

[84] Nikhád, ishi shastavilteynit vey kovarnit vishua, ta Natunsavelese bevlanuyavor vey
fidirimishya djimetsifyavor. “Indurandiorey,” Ta Savél vunese teyniuvakyavel, “tashe savukyate u
zhoyit zavachél bashese fidiriloshmishyatel. Nobsheteriova ta soboneria nisalarizhe, Ishdár-
Enilova, sait dodjdiél, viramustarél vey zumundurél, teyniuvakyavel. “Ishdarey, tashe kadimyate
vey ta Indurandiorkoova Gashana fidirimoryate vey dafarenisova mogit ebadia varvari vunit
kuteyrey vunese, helistizhe, inseriyate.”

Ishdár-Eníl ta boduivit nobshetenova dayavel.
Indurandiorova tedjchegya
cheykopyarel. Iíd vunit birzaova ta Natunsavelese fidirimasinyana, gob-kiinizhe ta flenseyranís,
kiinova Djol-Tsulaél vunese dafaravit onyavel, shey vunit kavisuovó djatpilafyana. Kiinizhe
izmubezafen, kilikit khumfarenkiova prundji
inseriyanel, kiinizhe shey kuteyraresea ta
Mantakakonalit Talmenit Manukanavarela Amruta vey Mantaushela ta shuvekarun Talór-Shirela
vey ta kulit Itlana dafarenyiren.

Isskuderiilu ta

Indurandiór Nikhád sait djatunay
losh ta Satelkoey Djol-Tsulaél branyavor ta shivanit
flenazzeyshova, kiinizhe sait argidanit azdál, fulatsarizhe. Dalí etikhyavu u shasishizhe ta
versidjatsit vey bonduivit djakú ta Mantaushela, tsorniit gazhonivél ta Mazhala Gashana,
khaonifyavor.

“ISHI-PRONÁR MISGIDYAVEL RESH HELISTYA U DINI TA YONEYAN BASHLAIZHE ONIFYAVA.”

[85] SIPÁL MAKZÁR

“Ishi-Pronár misgidyavel resh helistya u dini ta yoneyan baslaizhe onifyava.” U sait zurhanór
fidirimishavit onyavor helistya cheykopyavel. Ubimiizhe ta djikhtiruva iskemyava. Bolo, togya ra-
makayavel kinlán rastit onyarel. Begrunyi sait zurhanoray arvoisterizhe onyava u vesamadjatyavel.
Ishyavel u Mishár forór ra-onyavor ruzay iíd garafyava khaá. Iidova resh ta astkuey zhigutya
cheykopyarel – ratá ta rainupirivit begrunovó Misharay peyratya shta! Ardralizhe, astku kulizhe ra-
onyata! Ubimiizhe, ralivit onyavor.

Kiinizhe etikhyavel, sait madjovó hiznu saan zhanyavel. Sonalizhe, Mishár vuyinit chagovó prundji
nishtaya tsalyavor, ras raneygumeshkit shefanakese ba ornensalese vuyinova nishtaavit onyavor.
Ubimiizhe zhoyova tumpi artretiafya vemyavor, talshyavel. Ishvemyaru kiín vunit ukippabas
onyara? Tamagizhe, otrinifya pashni arpiradjizhe onyana. Beylatsyara u vemyavor u vunova
tiforiizhe nivotsayatel ruzay iidova korunya ra-harvolyavel.

igüaavit onyavor. Mosit kilovó

Helistya ra-makayavel ruzay miarayavel u vuyinova tebnishtaya ta dozhchinalova, kiinova idarizhe
shuneshkit branyavel,
lafiyara, kiinú djurova omanizhe
fidiritayamelshkit korunyara. Ranti antsiivit dini ta dozhese, forifyara vey inufadjyira. Ishi
pechaunova ta dozha hatrinizhe pe ta labaman [86] branyavel. Ta pechaunese vugarizhe sait
madjovó dini ta dozhese antiyavel. Ta nishtaova aslaifya vey rekh dini siarshirit omlashese doroma
zonafatit forgrilura fadjyi tikhodyavel. Sait madjovó pristiizhe givanafyavel vey ta ukippabasesea
sait shagalova felyavel.

Ta sekorduunit tseynakéyl vuyina Sintinisova Runa maldjaya onyava. Helistizhe, ta Talmenshunél
Tsitsirova izaese resh kavisuey losh ta taridareley, Aylea-Sintinís, fulatsyanel. Kiinizhe Ishi-sá, Aylea
tanél ta hatrinit seyrana Pulán-Shuva onyavel vey vuyinit farish dini ta kadimazhit pabasavá ta
Talmenshunela gilukhit onyava. Ra u chadizhe sheri ta meyrandjit tseynakeylín vey dzametsaín
Pulán-Shuva ishyavel. Ishyavel u Pulán-Shuv dini ta tadranan mabugivit ta Starantaniena dinivavya
harvolyavel vey u, zhirí mabugizhe, ta Djanarit khordisalova dyonafya kulizhe ra-harvolyavel. Pulán-
Shuv ta fereshovó ta taldokasa iküimampisarit onyavel resh hait polozhey kiín vuyinova pe sait
mishbatan manukanavyana vey ta salashunenilisa vey ta eliseynenilisa togya mabugyavel u ta
dukhulór chilinunit vey dzaleybit farishova lafiyanor. Vuneysha ta Lipál iskemyana ra. Ishi tumpi
ishvemya makayavel kiinit ta izmuit munkakhalú iíd Lipala onyaten. Ishvemyavel kashá layso ta
Talmenshunél-sá ta metimait tseynakeylova vey safovó vuyinit Birafuna ishyavel. Eshkizhe dini
Sintinisan Runa, ta zhirashilu Ayleaa, iíd estalú idarifyanen.

Resh ta tsorniey, Ishi-Prinár seti ta ostrobenavá ta iverosa pevshiya cheykopyavel. Vuyinit yonéy,
Inunshún, gidanit ra-onyava ruzay ruzay prundji mupeshit imardzeveri ra-onyava. Ayfanalilu, Ishi
yontansalova shim pesharun tebyavel resh ta iverosova vey tamagit estalovó ta sashiryonit
dzevosa dlekeshya. U iidova resh iíd dzevey korunavit ra-onyavel draldaizhe onyava. Resh sait

zurhanorova pesulzhirashya fidirimishyavel vey ishyavel u losh ta meydashit khordamín vavarizhe
pe ta vulan, ta pevlushan vey dini ta fridadjan, lanyuizhe onya makayana.

Ta yonéy seti ta savavkozhenan kholovyi makayara – iidizhe dzevarit onyavel. Yargüisaran,
murnizhe ta korpurbenkozhenova korunya shtrunyana: ta yakinit zabakhnaovó dinifelya vey rekh
ta seravekovó nisalya. Idá pristiit, omanomoit chumak onya cheykopyana ruzay deykumyava ha.
Vesinún onyava u ta kufesharit padjanit zgorikís pe ta chegtaravindan ta versidjova Ishia dakyata.
Dralyava ra. Biv seti ta vobrudatit pleshturerian onyava. Mashrá u iküí ta iküibiravá ta yoneya teyni
ta seravekbirese pristiyavel, vuyinit murnit talsh sheri ta fargairit tantoa vey ta piigit miara u ta
vinzidus mugüisarit, omoimcheleshkit shumís onyana. Dralralivit seti ta misaunit tayvidavá ta
okrintuosa ta sashiryonarun onyavel ruzay kashá ta biv djamó iíd omoenavá mishyana, vinzidiova
tunkiyanel. Miarayaru u iíd ‘vedmishen’ onyara talshyavel.

[87] Vuyinit miaraú raidalán omanizhe fazafeshkit onyaven. Ta
lufituenova shubaizhe
khashunyavel. Zar ta dazhemnasit pilarun, kiinú ta pleshturimese ta sobonay vey ta arasay
ushogyaren resh ta vobrudattayova korunya, ichyaven. Kiinit yuád Mishara, talshyavel Ishi.
Ishyavel u zhoyova tretiafya vemyavor ruzay iíd djamó shey khalavá mishyara. Mudjapilovó
lestridakya eshkizhe makayazhel ruzay urit zarideyna onyanen vut vey kashá dakeshkit seti ta
hatrinit vinziarunian ra-onyanen, setneyrokyi cheykopyanen. Iíz pe ta Eydit Karfeyavá vey dini ta
shatisan Oznatkár, idá eshkizhe anzonovó tunkiyana.

Ta yoneyova fidirimishyavel vey ta urit badakashova dini ta shatisese manaragyavel. Oznatkár
shatís onyava kiín shat onifya teyzalarit onyava. Hatrini ta Djirait Pevlushan djanubyava. Ta imár
kimsirimsiit onyava – ta seylarú vuyinese dralpilaivit onyaven. Shtemór hatrinit ta neykaran ta
Runit Oglumunan onyava vey seti ta tamagit masagan ta shata, oyinunizhe ta dozhay depikyavel.
Secha vey ta amovó vey ta tarshovó ta vula vey ta pevlusha ta Oglumuna pilayavel, ta skazovó vey
shunenovó shatisa ta djemarit pevlusha vuyinese lapilaivit samyaven. Djufi-bolo ta Runit Karfeyovó
varemyarel ranti-vá dini iíd anaran dzevyavel. Ta Eydit Karfeyú chadizhe valayit u ta eylanár
onyaven. Secha iíd karfeyú hatrinizhe ta runit zhimboay Runskaa ksevyaven, fechivit Itlanit vey
Djanarit sholosa vey kayara onyaven. Kedesailu, ta sholova istonavit onyavu vey ta sateziós
vuyinese rahaizhe bivyava. Balavit dukhulél onyavel ratá. Dini ta shatisan teynikadimyavel vey
muku shta khamalidyivel kinlán vopalit onyava djur ayfanalizhe ta Runskait shatisarun kiinovó
pilayavel vey varemyavel. Djurit dralsitós, shunenú, ketashú vey skazú shey pashni valayit onyaven.
Priponunit idarúd vey nashetvarúd dini ta sevolenavá ta sitagarun zhanyiven. Layso ta hazbatú vey
ta mishbatú dralnulakit zhevmanalivit onyaven. Ta archád ta Eydkarfeytanainen ebontanú ta Runit
Dzevanzaa onyaren. Ebizhe Djanarit onyaren, Nordlinga kari vutit mishtaratey, secha tsoeni anám
ta Darskaa Runskaa onyaren. Marfanatsit, tahanit vey shuveynit ebón onyara. Bolo, ranti argivit
onyaren pashni strivnaatsit pilayiven vey ranti tunkiirizhe chadit terchanit igüayazhen. Vutit
etsipralovó talkorizhe tebyaren. Iküí ta sonsaanzaan manaragyavel vey eypyavel.

[88] “Gudday min her! Fred til di en til din sib!” Ta meresait Nordshit22 sabutova igüayavel. “Dralea,
satorkoey! Rozh bashese vey bashit zheytumese!"

22 Nordsh: The native name of the Djanari language – the Northish language.

Ta dodjvinzidiór vuyinese ptavishuyavor. Vunit vishu aramit zardoalaova vimerisyava. Vuyinova
plasisarizhe meypurisyavor. Talsheynit nakéy pe vunit vishuan sheyzá kirteynyiva. Vunese
malidyava u iíd rapilaivél vunese Djanarizhe teynieypyavel. Vochadlán ta munkskatanainen djurova
ishyaven vey ta archád djurova djasyavel. Ta Nordlinga heryaven u vutit shol etsipralit vey divait
samyata. Ra-helistyavor u iíd zeytariova giurarit onyavor.

Pronudit, skapovnait ba okrimit Itlanit itorilisa vuyinese disuyavor, “Sabut’yaru Satelko’y, kesh
bashes’ zhirash’ya makayaru?"

“Ta trevkonarél ta yoney Inunshún, yonsamivit gavmunka ta satisan,” ruvyavel. “Zar vobrudattayit
pilovó iíd tirkilensala tunkiyaru. Gishenova vuyinit soboneriay ta dodjorese dafaryavel. Vuyinit
venenovó vey Itlanizhe vey Djanarizhe gishavit onyavel reshú rahait sarmus ta ubikeya lapanyata.
Ta dodjdiór djurova kieyrzumyavor. “Djorstamyire, satelko. Iidit pilovó iíz produizhe ra-teblakyari
ruzay yavaspalan-sá dzevarór zar iidit pilovó, luldafarizhe resh anuvi tunkienín, suldafaryavor.
Basheyre vutova laurayazhu.” Ta dodjdiór djamó taltavilit zlinshan, kiín pelesanzaova vunanis
diginilyava, voemdilesyavor. Ishi kreyzumya mabugyavel. Palizhe ta oychadit vinziaruniarun, iidju
tegova lafiyava kiín bari hait akhmegit ba dzevit tunkienova dzevaresea ushogya makayara:
shumchanzait kiladú vey vutit taseriú, amborinyolú, dzevneyú ba salasavumú shey zolyaven.
Miaraeshkizhe ta zar vobrudattayit pilú nukmenit tavilyinen. Ta chaú Ishia ta zavachgolese
vugkunyaven. Diniizhe sinarun, ta dodjdiór, zar gidanit vobrudattayit pilovó fulatsarizhe,
shtaemdilesyavor. Zar rafrelizhe zhnivivit ilantaú flidjyaven. Pe ta zavachgolese vutova mavdonizhe
vunanuv madjfelyavor.

“Iíd ta pilú sheri kiinín bashese eypyavu vey beylatsyara u bashit tirkilensalese nirzhuizhe
nukmenyaren.” Ishi-Pronár ta pilovó mavdonizhe tugzumyavel. Ta rapuhueshkit noladovó ta visit
krichunarun duneyyavel. Iíd pilovó tashiizhe shunavit onyavel. Chadku tashiizhe. Pilú vuyiní
onyaren! Vey say vey tsorni, vutova shtalovadya cheykopyanel.

[89] Ta dodjdiorese ptazumyavel, vunit vishuova neymeyrya khiyefarizhe. “Satorkoey, kesh
latsagya ivdiyanu, kinpaay iíd pilovó dakavit onyare?” Beylatsyava u ta dodjdiór disuya buleayavor
ra. Rekh, tsaya djufi saey, khaeypyavor. “Za, ta tugovó sheri zhoyit evín produizhe ra-teradyaru,
ruzay iíd istaniór23 terchanisit onyavor.” Ta dodjdiór argidanifarit etikhova dakavit onyavor u
eshkizhe Runskait tekelese eyparit onyavor vey hait tekit lindiovó ras vemyavor, ras tunkiyavor.

Ta dodjdiór bishyavor, “Ta satór ratá zhoyese sait mishtaratova ishafyavor vey muizhe tumpi
rachadizhe ruvyavor. Komostaryavu u ras zhanyi ras nivotsayi ra-vemyavor. Bolo, helistya ra-
makayavu u dini vunit vochadit gadanesea krazhni ta paraaris felarit ra-onyavu. Peshú iíd anara
nakeyyaren vey chadit etikhú, kiinizhe ta uzhisú ta harkaza, khapanaifyazhen – anuvi vutaris
shasmasaratit onyazhen, anuvi vutaris ra. Haslazkuilu, kiinizhe ishyare, ta Runskait telessalay ra-
venyira u ta bulsarú ta mishtaratovó ta suldafaravarun lulyaten.”

23 Istaniór: letteralmente, “otter”. Colloquial for dude, guy, fellow. The generic name of the Ravzhurian species is
istanipésh or “otter-men” as the Itlani evolved from an otter-form species, not ape, as humans did.

Ishi, tsaya talshovativit, ta dodjdiorese zumyavel. “Chalí, rahait danivisova sheri sait yakiney
dafaryavor?” Vishuuren djamomisharit ubikeya pe ta vishuan ta dodjdiora kadimyava vey
mishyava. “Terchanen idá khaá,” disuyavor ta dodjdiór. “Rumbi kozhá ta tantoaris, mashrá u vunit
anuvi enovó kelekarit onyavor, halanís arotrinizhe eypya mabugyavor vey bari fanvayyavor u sait
yakinova ishyatu. Chadku zhoyese shtaruvyavor u tuit estalovó dini Pranisan lafiyavor vey rekh
oyazdizhe ta eylese dini Shtemoran ta Runit Oglumuna shtamishyanor. Kashá ta izmuova ruvyavor
ba ta sefovó hait tedja, kreyindrusya ra-makayavu. Kesh ta pilovó vemyare?” Sait vadikgrinkhivit
madjesea kezumarizhe, Ishi sheri iidey vesinisilu talshyavel. Rekh ruvyavel, vuyinit nirzhuit Djanarit
eypotese shtamiharizhe, “Mika vel, min her, du hav ibine en grot help til mey. Ey shal kope de tvey
kristala. Dralizhe, satorko, chadizhe zhoyese zhirashavit onyare. Ta zar pilovó lovadyazhu.” Ta
Eydkarfeytanór vuyinese halfemmoraizhe shtaptazumyavor. Chadlán eylamizhe onyara
munkaskattanovó djatya ta Djanarit sholova igüaya, vey talkorizhe djurova eypyavel – ruzay
Runskait tekelay – idá djamotabunit onyara khaá!

Sait dzevneyova iküimampisarizhe, Ishi sait yeralavusova zhanya ra-makayavel. Diniflenarizhe vey
chadku sheyova shtanulakarizhe, djurova zhanya ra-makayavel. Ta avus razaizhe zhaneshkit
onyava. Mishár yuadyara khaá! talshyavel. Shey andronikova sait misha versidjyavor, eshkizhe ba
ra tedjenova munkaspoyyavor, shey hegovó zhoyova artretiafya demyavorSait talshardjaay
fidirimisharizhe [90] ta bashlait dosjdiorese teynieypyavel. “Satorkoey, kesh bashit soboneriova
igüaya ivdiyanu, tashe.” Ta dodjdiór ta prazharit sobonerizaese seti ta faddrozan ta vinzitega
zumisilu shumeshkhayyavor. Ishiese ra-naeviyava. Anuvi omoit azilenovó dinifelyavel vey diniizhe
vesinarun ta zavachgolese, ta radizhe misgidarit dodjdiorese, shtamishyavel.

“Ta venivit himenova bashit nentese klanafelavit onyaru,” ruvyavel. Ta zar ilantaovó lulyazhu.
Chadizhe zhirashyave.” Ishi sait kelekeshkenovó gazaryavel. Rahait otorayova lafiyavel u Mishár-
Chan trichizhe Shtemorese ra-shtamishyanor. Saese togafya ra-makayavel u chonayyanor u
Tsirtsír-Ram izaese shtamishyanor. Ishyavel u Mishár sait mampisova ratá inubranyabor makhá u
muku shta losh sait kurudjorey onya makayanor.

Ta tegdodjdiór ta pilovó, dini djedjit hosveytsan khildji hirzunyavor. Zar vutova loshtelyava, vutova
dini mu tuzotit nedenese nishtaarizhe. Rumbi dishtova sait soboneriit vadikzaa kozhenya, ta
nedenova Ishi-Pronarese keylilugyavor. Alaisilu vuyinese ptazumyavor. “Mika dank, min dam, In
gudvil kop har ageyn! Chadizhe sonyaru, satelkoey, vey tashe iíz lovadya shta!” Ta dodjdiór
Djanarizhe losh iíd raproduit eveley eypya ukayavor. Ishi palizhe disuyavel, “Ey dank di, min her, In
Gudday! Bashese sonyaru, satorkoey, vey dralsám! Sait nedenova zarkulovadivit vobrudattayit
pilarun kevayarizhe, djinetsifyavel vey ta tegay inubranyavel. Dini vuyinit shagalan, pabasú
loshetarashyaven.

Sintinisese Runa shuba maldjaya cheykopyaru, Ishi saese bari uvakunizhe talshya mabugyavel. Ta
Seyrán helistizhe izá loshkadimyana vey Pulán-Shuvay vuyinit pabasovó vey harvolenovó tilyazha.
Tsirtsír-Ram izá onyazhor vey vunit farish vey ta tunki vunova tuzotya kavisuirit onyazha. Mashrá u
iidova talsharit onyavel vuyinit tikhód ta tuuda vey ta niba sheri ta fargayey ta tantoa etarashyaven.
Ranti u dini Sintinisan Runa onyazhel sheri ta mampisey vey ta eshkit dazhemkoruney Mishár-

Chana vutese shtrurnya makayazhel. Eéy, Uramuney, talshyavel, rahait ariit naradú onyaten. Ra-
onyate Mishár-Chan aryuadit u iíz onyaror dzea! Ta shtamanaragís ta Inunshunese, vuyinit
dralvaremirit vey chadgrinkhivit yonéy, vey tsornitá vuyinit dzevéyl, rozhrezit vey talsheynit
onyava. Dini sait shagalan vey zakhan djeyelizhe antsiivit onyavel. Kinlán voproduizhe onyava u ta
banadjinenovó ta Vatarana ra-foliyavel.

(*)

[91] Ta mitsorós ta vobrudattayit pilarun franarizhe ra-naeviyava. Dini sait eylsulukan kiinizhe zar
dzevflokhit ramú dini azafadit ramguresea draltaatoyaven. Ta lamdifadese shtamishavizhe, pe ta
gidanit dzaleybit aküayese djanubifyavel vey ta zabakhnaovó ta Derevushsala Shilani, derevushsál
zhevalmashizhe Sintinisa Runa, dini ta chegtaravindese diniflenuryavel. Helistizhe ta saldisalova
Pulán-Shuva izá dzea zhanyanel. Rayit loshkadimza resh vutit etsipralit Seyrana onyava.

Ishi-Pronár ta purbentantoova igüayavel resh ta sobonenovó soboneriilu tilya. Ta tadrán
arzagaifarit onyava. Ubimiizhe, ta darór Amruta skakuteyrova Gashanese korunarit onyava vey iíd
ta Tadrandarovó Starana pashni zhomoafyara. Ra u hait bedraova resh vutit sharey vey
shastelesudey tunkiyaren. Argidanen iíz brinkiyara, Ishi saese talshyavel. Vey losh Ayleaey
losheypya cheykopyaru resh khitaya gobizhe kiín idá onyara.

Ta purben halanis ar u shim vey zardo gleyovó naeviyava. Ta tutú ta soboneriay sheri yagusit
pevdzevarit Peleshirit vlorinín vey prundji sheri ranetelivit imarmundroín ruvyaven, djufi-bolo,
haizhe, vey ta pevlushú vey ta fridadjú rozhatsit bezyaren say. Kepesit nekasterien ta
chegtaravinday Ishiese ishafyava u ta yoney sait yakinese hatrinifarit onyava. Ta yoneyova madjilu
kozhenya khamabugyavel.

Ta dlamós Sintinisese Runa banadjinit shunen onyava. Kiinizhe shtakadím ta eyla ishi bezyava. Ta
kashtír diváy Sintinisan Runa, derevushsál narvshirit notsiarun djeyelit vey seylarit onyava. Ta
notsieynu ta notsiiena pientaizhe praykonit dini ta meydaan ta Peleshirit yonsitagosa onyava.
Chadit tanú ta Seyrana ta Talmenshunela Pulán-Shuv varvar ta setioney Aylea-Sintinisa rayizhe iíz
loshkadimyaren. Aylea, kinpá dazhini ta ebontanavá Peleshirkaa, kiinizhe ta “Taridarél”, pilayivel,
pe ta hazbatavá vey dini ta gakibavá Sintinisa Runa rayizhe shunyivel. Franarit vey prevarit
shivananit hadín pe vuyinit tsamesea tendayyava vey chadizhe vuyinit sanan maldjayava. Stirdjatsit
eydit chaú dini pait nikhese zumyanen vey dini ta djeonese ta lapanenarun, kiinizhe fazyaren,
dlunya beylatsyaven. Rahá inu Leagaay, kiinizhe ta ebontanú vuyinova mishtaratyaren, bonduyi
makayava. Damadjit tuluda vey brolmak aularun [92] onyavel kiín, kari ta Itlanit nentiosey, seti ta
oydjemarit güisaran ta zardotuuda onyara. Vuyinit maka ta talmenshunosa prazhenalit onyava.

Mashrá u ta Inunshún djurit pevulifova korunarit onyavor, Ishi tikhodova piorit hemitsa lafiyavel u
ta purben dralizhe vey shas hait gidanit ba kilikit konseyey mishyava. Ta shenpirenay dlamarizhe,
Ishi ta idarbirova shunya makayavel vey ishyavel u kashá ta yoneyova dini ta runvalmashit drozan
pevulafyanel dralbonduivit inu ta shatisay vey hait djamomisharit sorinay ba ishvematsit kunarit

malachekay onyanor. Daivizhe, iíd ra-peznoyana u ta yoney ta imaray shunyita. Ishi veykalyavel u
imfay-pevulifavizhe, ta bondugurova nisalyanel. Kashará ta Peleshirit
Imarkhordisál ta
tokasilekieriovó igüarit onyana ta bondugúr ta yoneyova rashunirit tebyana.

Ta pevulifdus rayibeshkit onyava. Ta bondugúr nisalyiva. Sait dzevneyova kevayarizhe, Ishi ta
yoneyova fidirimishyavel. Dini ta eait Talortalese manaragyavel. Kashá iíd tashitéyn ta losheyparun
losh Ayleaey onyara, rekh sheyú pashni ardralit shunyiren khaá! Ishi ta mishbatova ta djanese
Ayleaa dralizhe pilayavel. Makaeynit birza onyava vey zi u Ishi malachit dukhulél onyavel izá mishya
losh sait usheley giuryavel. Ta avón ta Seyrana dini ta zheytuman Ishia franarit vey djeyelit onyava
vey ishyavel u sait ushél Ayleaova mashrá pashni franarit tantoan pilayavel.

Muku shta ta djanese teynikadimarizhe, rumbi idalán franarizhe, Ishi nagliryavel u sait makaova
seti vuyinit zakhan, shagalan vey nikhan khafidiritendayya shubaizhe mabugyava. Layso vuyinit
flokhgrinkhivit vey dzevspandjivit blikhnorg vordji kumpezyi tikhodyava. Razhgeyrisit, padjdadeait
Talortál dini shey bepese, shey rutesese vey shey katelese gripilandraya mabugyava. Idá naarit
palanaa djemarafivit kumpezit taleaay palyava. Ishi ishvemyavel reshkín idalán franarizhe iizay
inusamyavel. Kiinit shprunit palanaafit maka iíd odurebot depikbirova Aylea-Sintinisa divayyava. Ta
eait koit kamdo dini ta Talortalan teynikeurizhe solfisyava. Ta yuddjád chadlanunilu soreyanit,
siarit, vey amarit ralepivit ananiena divayyiva. Bariiyamél, var izá ta varemilu vey ta mavdonilu
tarshuryiven – ruzay shprashtit vey priponit vutit otrinnikhit nulakilu! Vutit seylár breskit, palanafit,
arsagneafit, ruzay, aurit vey ishi adjeyelifarit rozhova vardaryara.

Ishi ta bluzit, pebaneturivit shirit, drevit sonsaese teynimishyavel. Sait shanabovó luanarizhe [93]
resh ta ketashova sait ramfelovó fuinya, ta diniiküizaova dinimishyavel. Nagliravizhe u rahá
tsorniizhe deykumya beylatsyava, tashi u keylikiharya aréy fidiriuvakyavel, “Leagaey! Ishi iíz!
Marfanelkoey, sabutyaru! Rahait disuova djatavizhe, danagyivel ranti ta varemirit tsulaís Ayleaa,
Klinklín, djamospernuarizhe meymit, bari djalbeynit proolilu, kiinizhe femlavimekerís ta falazhit
zharanit piroa vey varema, fidiridoladyavor. Ishi keylibishyavel, arimfayit tikhodarizhe ruzay
nakeyit tsey. Ta dimbál ta meytlana vey ta palanaafa dini iíd yuddjadisan vuyinit kunzayova
mirsiisafyava. Ishvemarit tsey sheri ta rakachivit sonsaey vey ta ichey disua, kuchait samyavel –
shey yibú nagliririzhe, kulizhe demyiven.

Ta chayit vey fidiriuvakatsit seylár ta bibutchaya iküiklaná ta iküizaan feynimaryava mashrá u Ishi
ta sakruzaese, ta gidanit loshfad resh ta takaosey vey ta zhnivosey, batyavel. Ta feonzlinshova, kiín
ta iküizaova inu ta sakruzay kreyafyava, mavdonizhe masagese moriarizhe, Aylea-Sintinisova
zhanyavel – dralizhe mishtaratyivel var djemarit ta taleaaris vey ta zarideynaris onyarel vuyín. Aylea
kiharyavel ra. Tsaya rayibisharit, salaarit ba seti ta sabashlaan, rahait ketashova – tsiín djeyelit vey
rozheynit talemosey, korunyavel. Vuyinit shumesh halanís keylibevlanuivit onyava, vuyinit chaú
zagukivit onyaven, vuyinit madjú, madjgolú pitiese, vuyinit rusese ptapanaivit onyaven.

Lilinizhe khaeypyavel. “Ta benéyn, ta sil, ta byudem. Murnizhe iidovó shunyaru.” Vuyinit chaú
zagukivit samyaven vey secha eypavit onyavel rayibisharit sheri ta setioney Ishia beylatsyavel tsey.
Sait shirsiarit, daldeaanit yaltrilinit sintinisiena vey ta shim fidadjaziena glushsisiivit, abova
arhatrinizhe vuyinese moriyavel. Bishyavel, “Ta ruvenú ta Adunit Talruvararun manukanavyaren

khaá vey vutit Fereshú kepesit vey chayantoit sususiilisa fidirieypyaren. Ta ebontanú djatyaren
ruzay ishyaren ra. Ta aspál eaifyara ruzay salayaren tsey.” Sait chaovó anazayavel vey pe Ishiese
pevshiyavel. Sait madjova fidiriflanerarizhe, ta madjova Ishia dinisait madjese endjiyavel.
“Dralkadím, marfanelko. Miarayaru u bashit dzev dralizhe mishyava?” Feynit ruzay haizhe ubuit
ala vuyinit tsimovó klanayava. “Zhoyese shey dralisyara, Taridareley, kiinit sobonenú sheri ta
Dzevarín?” Ishi disuyavel.

[94] Ta Satelova ta Seyrana, Pulán-Shuv, Darél Nordhema,24 mashrá iid yavaspalavá, atriizhe
misgidavit onyavu. Nobsheten kadimyava ra. Rahait dzevarsál teynikadimyava, vey misgidyaru
tsey. Hait mekalstinvemen mogit dralnulakivit pabasovó menbatafyava. Mogit korunenú dralizhe
mishyaven ra, iidova yibyaru, ruzay ta tugú zhoyova tonyaren, ta talshunós ivaryara ra. Ta
tunkiirenovó shunya ra-makayaru!” Sait shumeshova bevlanuyavel, sait vishuova sait madjilisa
bonduarizhe. Zhilabeshit vey kelimetit bezyivel.

Ishu eypyavel, “Mashrá zhoyit lipalan dini ta Dzaravá ta Shikaa, resh zhoyit zurhanorova, Mishár-
Chan, zhanya vey pesulya, nobshetenova kunarit taniena ta dzevsarsala Pulán-Shuva kamizyavu u
ta Seyranova, varvari estaley ta oygidanit chilinuda iíz zeytariyatu. Kiinizhe ishyare, Taridareley, ta
Djanarit Darél losh ta dukhulorey, zhoyit dralvaremirit shrekanór, Tsirtsír-Ram, tsorni dzevyarel. Zi
ta dukhulorova losh ta dzevarín ta Seyrana branyavu, rahait nobshetenova trichizhe ta Satoray
Pulán-Shuv kamizyavu. Vutova dzea
iíz zhanya kul-djemarizhe krilyavu.
loshkadimavit
Shtrurnenova ta Satorese masinya cheykopyaru var etikhyaru u zhoyit zurhanór ta dukhulorova
mampisarit onyaror vey u eshkizhe vunit farishova dini iíd Lipalan peznoya khiyefyazhor.”

Aylea shas shpralya djeynatyavel. Rumbi franarit bashlait fayisan, ruvyavel “Ta Ruventariova
fidiriuvakya cheykopyaru, kadimyate!” Sait aküayay tansubifarizhe, Aylea ta dzaleybese ta fada
mishyavel vey pe omoit ruzay stranizhe sparitalenivit funduivit drunit, shirit vey daldeaanit
djaveyluese tarabuyavel. Ta makaneyay pe sait tsama vey sait sanese marinarizhe Aylea
ruventarisalova moriyavel – Ta Itlanit Ruventari. Ishi ratá tashiizhe ta Ruventariova hatrinizhe
shunavit onyavel. Banadjinit vey pitizagaivit ta talmenit makaay onyava – azdizhe varvari ta franarit
igüaey djura Ayleaay. Loshizhe losh mu gidanit Itlanit ferteyney seti ta dzaleyban shey taria
chenferilu korunivit, chadit tamagit shinarit vey etsipralit mudjateynú vey ferteynú, ishivit
murnizhe ta Ishdariena zhanyiven, vey Ayleaay, ta Taridarél Sintinisa Runa mu ta oygidanit
ishdaraainen vutani onyavel.

[95] Ta ruventarisalova toku fechavizhe, Aylea iküí ta tarisalan udj ta makbrolit tarian spavyavel,
kiinova saanuv pe ta djaveyluese ptavishu felyavel. Ta ba-ferteynova fidiriuvakuavel.

“Tanto Kelekosa, Birafún Korunosa vey Vokorunosa, Sanukír Pelikila vey Vopelikila, Korunenú Ivara
vey Khula vey ta kadimós ta Koit Kitsana ta Satapit Shatardjaese Gashana. Iidova shunyaru.”

Ishi Ayleaese ordarizhe zumyavel. Ta dimbál ta talmena idalán djeyelit onyava u eypya santiyavel.
Susuilu disuyavel, “U iíd tanto ta kelekosa onyara rahaizhe otorayyina. Tanto ta byudemosa vey ta

24 Nordhem: the native Djanari name for their homeland. Known in Itlani as Djanár.

shtasitagosa eshkizhe moganu zhanyira – ruzay kiín sheri iíd Koit Kitsaney? Sheri ta Kitsaney ta
Tuhibaza Kovorinela pe ta brenduavá Ebrena dralizhe ishyaru ruzay sheri iíd Koit Kitsaney rahaova
ishyaru.”

Zhoyeylo iíz, mashrá anuvi aspalavá, samya vey damotagya makayare vey rekh keylimishya
cheykopyazhe. Mishya vey ta Koit Kitsanova zhanya cheykopyare. Ta Beyrumosova ta Azarun vey
ta Toit Makaova tebyara.” Ishi vochadizhe iíd itormoraaris iíd Ishdarela dayavel. Sheri ta Djanarit
taldokaseney dini ta Keningsbukan25 shtatalshyavel:

Yong en Sverd
Buk en Sten
Desa eyr de Fir Makhta
Av di Eynhet

Dukhulór vey Kutún
Feresh vey Talmakus
Shukhrám ta To Makaú
Ta Muuda.

Mashrá u sait yoneyese fidirivugmanaragyavel sait anuvi enovó dakisya, ta bondugurova
seyloryavel. Vuyinit talshú dini shey ta mosenavá ta aspala silivit samyaven tsey. Sheyú chadizhe
khamairit onyaven. Funduivit osokú, kanlayu-kanlayu.

Ishvemyavel kiín ta pará shey iida onyara vey kashá hatá khitaavit onyanel.

25 Keningsbuk: Djanari Book of Knowledge. Known to Itlani speakers as Feresh ta Pilaa.

[96] SIPÁL MAKMÍN

“TA DISU TA NATUNSAVELA SHEYPAESEA MALIDYAVA.”

“Ta disu ta natunsavela sheypaesea malidyava.” Mazhaldarór Tuhíb-Tuúr lan-lan savudizhe
geriyavor, rakulizhe helistit kashá sait neyméyr ta ruvenarun ta Natunsavela vutese ar ta
eynuudaris dafaryana u imruizhe dinilafiyaven dzea ba, ta zerova ta loshkadima seti ta mantait
tokaan ta vaflaosa vey ta anikebesa kiinilu mabugyava, muku shta, ordaryana.

Vunese pashuni khamalidyava u sait oyhatrinit marfanór, Dafár-Madj, nalit skakuteyrova idalán
tuizhe vey shasshtrurnizhe aatisyanor kashá kavisuandjit tardjenenú ra-lapanyaven. Helistyavor u
ta Amrutit Darór hait gidanit ba tuunit garminalit sobonenova lafiyavor khaá. Kashá khay, ta
Natunsavél djurova fidiriuvakyavel ra. Tsorni, ta durumubuit gadanovó Djol-Tsulaela djatavizhe,
ishyavor u rahait idait sobonenú vuyinay kadimazhit onyanen. Reshkín chalí, Dafár-Madj vuyinova
saeylo loshfulatsyavor? Cheykopafit ven ta naldvokima ra-onyava. Vey kiín sheri ta shtrurney vey
ta talshuney ta natunshuvora Ko-Kitsán? Eshkizhe djamó sheyan drallendemyana u ta Natunsavél,
gidanit vimerilu dzekheynit drallovevivit sachilinuda khainukeskandiyavel. Losh Dafár-Madjey
okanizhe eypya tunkiyavor.

Tuhíb-Tuúr ta chinokova sait marfanora endjiyavor vey vunova ta anuvi makusit peylanakilisa
munkaese ta djatunfada kemanukanavyavor. Mashrá u tretiizhe, marmasagu, ta peylanakova
keramyaven, Tuhíb-Tuúr zavachorese teynyavor, kinpá seti ta saran ta buyukarsalisa rekhtayyavor.
“Tashe aatisyate u ta natunshuvór Ko-Kitsán mogeylo dini zhoyit darian shuba zeytariyator resh
losh ta Darorey vey ta Mazhaldarorey losheypya.” Ta zavachór, [97] bezisilu tugeynit stayaluda
khainumeymyavor. Vunit siarit vey koit teynivulit abú diváy vunan lyebseylasyaven.

“Blidit marfanorey,” halanís sorkoizhe mabugyavor ta Mazhaldarór, raisharizhe gavkinzá mabugya,
“Dralizhe khaá onyara muku shta bashova shtashunya. Secha bashese ruvya cheykopyaru u ar ta
azilaris vey ta ayzanaris ta Natunsavelay Djol-Tsulaél krilyavu. Koit Shatardja kuteyrova ta
Mantaushela rafrelizhe kamizyara vey, franartebirit meresailu,
idait kutéyr djeyelchilinit
sobonenovó vey ta fesahanova giidanit brinkienarun kirteynunyara.” Dini ta chaesea sait
marfanora ordarizhe zumyavor. Zhigutyavor ranti malachorú onyaven vey dini ta Istonzaan
Kulundiit Talmenhaza Itlana istonyaven. Ratsavizhe shtatalshyavusheri kiinizhe inu sait rakariena
fidirinyesoyanen resh seti ta Dozhlokhavá Pilana mishya vey stanya vey pe ta chendjavá dini ta
raheyrisit Talortalan ta rumbiaspalcahaa talturpalya. Kiinit imúr ishi vutova zhanyava ranti ta
rakarovó shtamishyaven, onerarizhe ishya ar u ishyaven sheri ratá istonivit ba layso shunivit
rakarín. Layso keyliistonya gazaryaven resh shuvorifya ratá talsharizhe u dini ta nalyunniran
lindiyinen, ta darú zar skaarun onifya kiinovó snehachovód goliunú kreyafyaren! Idatá uramorú
onyaven ruzay vutit mifli rahaizhe vasuriyava – eéy kiinizhe ta tanto sheyova mayara. Dafár-Madj
Tuhíb-Tuurese zumyavor bari tsaya ta djetalshovó naglirarit onyavor vey var ta naglír Dafara
shprunit onyava, azdizhe onyava u yibyavor ar u ruvyavor.

Dafár-Madj eypyavor, “Marfanorey, chalí vey idakín Gashanese kadimavit onyaru resh ta
mishbatova ta rozhese zhanya. Kesh talshyare u kashá idait gatsoroova vey heslaova, dini sazhoyit

drukhan vey skaan zhanya makayavu, u izá losh sazhoyit amgalan, imfayit vey razhegeyrisit,
samavit ra-onyanu? Kiinova ishyare sheri ta Staranit korunenín vey harvolín zhoyese ruvya
chaykopyare. Prundji palizhe zhoyit nashkudorú sheri ta vavín ta shinarit Djanartanarun, ta
prazhenalit Nordlinga, vey ta Ebrentanarun ardjeyelifyaren. Arishya cheykopyaru. Veykalatsit vavú
moganu zhanyiren vey ta [98] fedjukayú, shtinpurú, vey asardzibú ta yavtaa hiznubranya
cheykopyari. Argidanit heslaova tunkiyaru. Bashese, marfanorey, resh iidey kadimavit onyaru.

“Blidit Fargaey,” Tuhíb ta Amrutit darorese ratesedizhe vey akadjailu teynieypavor, “secha ta
Natunsavél rahait sobonenovó, rahait gadonovó ta heslaa, vey rahait keylimishbatova saeylo
fulatsyavel, djufi-bolo anám ta mampisirit disuaris vuyineylo onyara. Malacit marfanór vey kalirit
amgaldiór, ta natunshuvór ta Oba ta Soreyanit Soreya, kindjuit natunanufbirún, ta Soreyanit
Musavetún, iíz dini ta Satapit Shatardjaan, zhanyira, talshunova shunavit onyaror. Vunit talshunú
idalán vunese zhomoyaven u zhoyese sheri bashit kuteyrey iíz losh Djol-Tsulaeley korshtrurnya
khiyefyavor. Iíd talshunen vuna, trichizhe sheri vuyiney nashkudorifyara. Iíd shuvorova, Ko-Kitsán,
iizese mogeylo shubaizhe loshifya keuravit onyaru.”

Darór Dafár-Madj Amruta vey Tuhíb-Tuúr, Mazhaldarór Gashana vey Satór Mantatuzotarór ta
Satapit Koit Shatardjaa, ta kilikit ruzay stabeykhit dariese Tuhíb-Tuura diniramyaven. Tuhíb-Tuúr
iíd dariova igüayavor ranti-va u dini iíd anaman ta shtaradjaa onyavor, resh ta kiaraovó, ta
marfanovó, ta zheytumtanovó ba ta skanalekovó sabutya. Tuhíb ta penatokurivit26 hiznuizhe
zagukyavor. Rekh, madjyavor u Dafár pe gidanit, azafadit aküayese, sayra talnattulit anzikit
chanzaan, djanubifyator. Falazhit kelilisa pemlodjivit onyava – Tuhíb seti gidanit masagizhe vey
drozizhe daldeailu priponosokivit narvdrevit fergolan djanubyavor.

Tat ta sonsaay khakadimyava. “Dralkadimyate!” shprunizhe fidiriuvakyavor. Fadél disuyavel, “Ta
shuvór, Ko-Kitsán, Ayukaldarorko ta Shuvekarun ta Soreyanit Soreya, azburizhe bashit aatese,
djatunova losh ta Mazhaldarorey vey ta Darorey, venyaror. Fayís brinkiyava zhefrelizhe ta
tesedudaris fanaarizhe resh ta priponit rinkasova ta naldvokima vey ta dazhemeypnirova
aravtuurya. “Dralkadimyate, marfanorko! Djanubifyate, tashe.” Ta Mazhaldarór Ko-Kitsanova
tamagit pushtamvedjirivit aküayunese kirneygumyavor. Ta shuvór bevlanuyavor vey, kari ta
ayfanalín ta shuvekarun sait oba, pe ta gilirisit uruit khaneyese tarabuizhe djanubifyavor.
“Shunyaru u ishi rayakarit onyare, eéy Norey Ko. Dralizhe chalí. Mabugyati. Tashe, zhoyit
marfanorese, ta Amrutit Darór, sheyova sheri bashit talshuneney ruvyate, kiinizhe zhoyese
ruvyane. Rahaova zufurnyate, otrinizhe eypyate.”

Ko-Kitsán santiizhe mabugyavor. Sheri ta emdilesey ta Durumela, kinpaova kiinizhe Djol-Tsulaél
azhelyavor, dini gidanit morodjirunan ta kopurua vey zhomoarit kazura, ruvyavor. Sheri ta byorey
kiinova narkozhenyavel ruvyavor, [99] kut kiinova “ta Sintinís ta Runa” mishtaratyavel – kut adunit
vanay vey shinarit korunniray. Vey prundji ta chendjgolova, mlodjivit shirit vey daldeait karvantay,
pe kiinan ta kut nalfelyiva, sherieypyavor. Snehaku, mashrá ta ruvosan, Ko-Kitsán latsagudizhe
Tuhíb-Tuurese klanazumyavor, ishvemarizhe kashá-ba-rá idalán teradizhe sheri sait shunenín vey

26 Copper-plated: somewhat archaic construction, pe-natok-ur-iv-it (on-copper-ized). Modern usage would prefer:
natokstipriivit (copper-plated).

tikhodín iíd Durumela eypya cheykopyanor, kinpaova, tashi idalán ta aulainen, Dafár-Madj
kelekyavor resh Talmenhazit Mantanalél Amruta, kiinizhe prundji, ta Mantaushél ta Shuvekarun
Talór-Shirela vey ta Muifavit Musavetarun Itlana, zavachya.Tuhíb-Talór vunese rahaizhe teynyavor
u fayyator ba ta shtaruvosova mayator. Ko-Kitsán teyni ta karit tugese bishyavor.

Djani ta ruvdus ta prazhena karivit onyava – ta valbér Ko-Kitsana seti ta shtaruvosan ta talshunena
tretiizhe beykyava. Dafár-Madj, talsheynit vey halanís raiizit shunirizhe, muizhe eypyavor. “Iíd
talshunen zhomoit onyara khaá. Ta Mantaushél somulkit onyarel vey vuyinit shas’hezhadúd seti ta
nivotsaan sait vemensala dralpilaivit vey klavirit dini ta Drukhan onyara. Togya ra-makayaru u hait
tuzhanovó losh vavín ta rabonduivit khula ba losh ta sherikerosey ta djeyeludarun ta isha sheri iíd
shinarit byorey, pegivit dini ta aduit tilenan vey zardotsalivit taldokasenavá, lafiyanel. Var secha
djamó vuyinit abiyonan vey harvolan ra-onyara – chonyaru u vuyinit meytlán idalán inunit shandi
ra-maldjayara. Khabashlaifyavor. Tuhíb-Tuúr
feryavor, djurova
odeshyavor, djurit ketásh kimsirimsiit onyava. Sait flenseyranisilu zeyshyavor. Misgidarit fadorese
teyniuvakarizhe, dini vunit djakese sususiyavor. Ta ferenisova lularizhe, ta fadór bashlaisizhe
fidirimishyavor.

itorisova pe dadinakese

Tuhíb eypyavor, “Franartantoilu dlunatsit muzhetova sheri ta Adunit vey Tsalivit Fereshín
ekhdatyavu. Iküí chadit shassalait harkazavá, vutit etsipralit otovó djeyeldaavit onyavu vey mashrá
chadvá bulukhit aspalan sheri vutey talshunavit onyaru. Ta shuvorova Ko-Kitsán shassatebizhe
kalyaru. Ta bonduivit pitkanovó vey ta durumit amustenovó ta Mantaushela pilayaru ra, ruzay
djufi-bolo vutova djasyaru. Ta ebonú ta Runit Pevlusharun franarizhe uuzhshikaafivit vey stranizhe
artugafivit prazhenovó sheri ta franartantoizhe silivit kutey, “Sintinís Runa” lafiyaren . Dini ta Djirait
rineshevá feryiva:

[100] Tarumivizhe:

“Ísina lusa lúbonto bodji úluu.
Ísina ila dja Kima únato.
Súria útiko afánara ibóntela tel Leylay Mari.
Tsina útalo Túala Roni?
Fal tsana Méylana lusímeto.”

“Chadvá pevlúsh sait orlunova bonduyazha.
Chadvá rumél ilaraa salayara.
Sintín blamoniena franarizhe bonduyira.
Kinzá ta Sintinís Runa eayara?
Var izá ta Maka medjifyazha.

Zarzari Darór Dafár-Madj vey Ayukaldarór Ko-Kitsán malidunilu ptazumyavor. Ta Darór eypyavor,
“Blidit marfanorgaey, ra-ishyavu u ta Djirait sholova daya vey eypya makayare. Ratá kapiavit
onyanu u ta adunit taldokasenovó istonyane ba vutese idalán togyane. Ishi zhoyese kedyare.”
Vunit marfanór vunese daarizhe vugalayavor, “Chadit malidenú kadimazhit samyaren tsey vey

mashrá iíd tantoavá ta sekaya vey ta maa, ta zakhú anazait vey ta shagalú idarit onya
cheykopyaren. Mogit chonza bristait vey mogit da djeyelit onya cheykopyaren.”

Lilinizhe pesonsait khatát djatyiva. Ta tedova masagbranarizhe, varvari ta urifey ta tantoa, Tuhíb-
Tuúr disuyavor, “Az-Beyrumey, tashe dinikadimyate.”

Lalivvishuit malachél, feynit vey priponit flidja, ta fadova diniyavel. Dini franarit, ivarkoit aban
genivit onyavel. Iíd shafeschadanit ayleaanit iirsilishudit, taltavilit vey breskit tsamlemunay
diginilivit onyava. Dini ta dariese bari medjinyavel, tsaya vuyinit ramú ta vulese ratalatarit onyaven.
Rahait ketashova, piri ta falazhit sususiudit seylasey ta sararit iveytsa, korunyavel. Bari earilit ta
flidjena onyavel, vuyinit chaú siarit vey eaeynit onyaven, vuyinit vishu vey iirit tsimú vey priponit
rus mardit ritfranarit dakiit hadinay djeylanuryiven. Yastkoit marináz yaldrozit sizda ta Itlanit yaltikit
sintinisa eait shivaneynuit brovilu diváy vuyinit franarit vey chesit ritan marinyava. Vuyinit priponit
franarflenit madjú sneha shivanit omosevolit flenseyranisilisa sparitalurivit onyaven – mu vutay
ramemuchiivit ruzay eait siarazova lafiyava.

“Dralkadimavit onyate, Talmenshunelkoey, tashe zhoyese savukyate u zhoyit tamagit kiaraovó
bashese pilaafyatu,” Tuhíb-Tuúr, Az-Beyrumova muku shta shunya, tazvoreynit shunyivor. Az-
Beyrúm tretiizhe diváy ta fadan zumisyavel. Vuyinit chaú ta chaovó Ko-Kitsana talatyaven vey
tripetsyaven. Ko-Kitsán Az-Beyrumese aurit chailisa ptazumyavor. Vunit tasúl arpristiifya
khamabugyava. Shonya mabugyavor vey djasarizhe u vunit disuváv [101] ta tamagpaiena foliyina,
teyni sait embaesea zumarisarizhe, sait djanubova leloyavor. Iíd talmenshunelova tashiizhe
zeytariyavor.

Ta Mazhaldarór Darorova Dafár-Madj vey Ayukaldarorova Ko-Kitsán ta fazhenizhe kadimavit
talmenshunelese pilaafyavor.

Az-Beyrúm eypyavel, “Mazhaldarorey, Darorey, shuvorey, ukhese shey sabutyaru. Az-Beyrúm,
talmenshunél ta Shenit Dzararun, onyaru. Misharatu Uramún-Tamú, kiinizhe zavachyanu?"
Krilizhe Mazhaldarorese Tuhíb-Tuúr klanazumyavel. Vuyinese disuyavor, mavdonizhe kelekivit
gadanilisa mabugarizhe. Vunit itoratiós nakeyit, dyakusit vey rimsiit onyava. “Talmenshuneley,
kurudjél Gashana onyare bash, kesh ra?"

iíd

Halanís malidivizhe
latsagay disuyavel, “Khay, Narorey Mazhaldarór, dini shatisan
zheshenvalmashizhe Koit Shatardjaa, dini Matalan, vananyivu”. Ta Mazhaldarór bishyavor, “Kesh
ra-izmuyara u bashit ushú bashova ta Runit Karfeyesea masinyaven resh dazhini ta Djirait
palanadiavá istonya?"

“Za, kiinizhe eshkizhe ishyare, Narorey Mazhaldarór, zhoyit ushór Gashanit onyavor vey zhoyit
ushél Djirai. Seti ta beneynan zhoyit ushora, zhoyit ushél vey zhoy vuyinit tashiekit eylese dini
Lusanaan seti ta shenit zhimboan Djiraa shtamishyavi. Izá ta otuay makshím aularun, dini vey ta
Djirait Palananiran vey ta ta Ravzhurit mishbatan ta Talmenshunosa suekhdatyivu vey ralyivú.”

“Pilaarit onyare bash, chalí, ta Djirait sholova vey ta taldokasenovó ta feresha Isináawa Kuda?” Ta
chaú Az-Beyruma khaeaya mabugyaven. Ko-Kitsán, sait pekhaneyit shunzaay, vuyinova muku shta
zumunya mabugyavor. Vunit tasúl pristiya shtamabugyava. Vunit djanubova leloyavor, vey ta
ubimiit kizilu, sait abovó shtanulakyavor. Dafár-Madj ta bulukhisova ta shuvora foliyavor. “Norey
Ko, voazafadit bezyare. Eshkizhe kashá pe aküayan djanubifyane” Ta Darór ta raigüairit aküayese
madjkiryavor.

[102] “Djanúb!” Tuhíb-Tuúr lilinizhe khadazhemprisyavor. “Az-Beyrumey, fardayate tashe! Mashrá
zhoyit kulit chovnaan bashova tansubarit branyavu! Tashe, Talmenshunelkoey, tashe
djanubifyate.” Veyrizhe nikhmait beylatsyavor. Az-Beyrúm kiharyavel ra. Karizhe disuyavel.
“Narorey Mazhaldarór, ta istonosova ta Feresha Chadit Dozharun zhoyit pevshien korunavit
onyaru. Kindju djurit azdaleniena bashese nashkudoyara?"

Dafár-Madj diniprisyavor, “Sheri ta Sintinisey ta Runa mogese ruvyate tashe.” Az-Beyrúm istavi
halán ta nalaris eypyavel. Ko-Kitsán vuyinese dukhulit mosilu ptazumyavor. “Dazhini ta istondiavá
vey ta Satapekavá ta Karfeya ta Djirdozha sheri ta taldokaseney ta Sintinisa ta Runa rahait shukór
lapanyara. Ruvyaren hapaú u lametidzit byor onyara kiín ta adunit ushór shey moga, Rozh-Shpiláv,
Siarelay Itlanese fulatsyavor. Ta togarú iida ruvyaren u ta byor farishova dini ta kadimosan ta
Sanukira ta Kara lafiyazha. Tamagpaú iidova rahaizhe togyaren, gazararizhe u iíd krazhni rastit
neyméyr ta gadanarun onyara. Tamagpaú togya mabugyaven u sheri yazhenín dini ta Peleshirit
shatan idá mishtarata dokasyara. Anuvipaú tikhodyaren u ta dazhikit paruven sheri Bonduivit
Taridareley dini idá shatan ta etsipralova giryara. Nibyaru, Narorey Mazhaldarór, u sheri iíd estalín
rahait reytál zhanyira.

Halanís brigoshizhe, Ko-Kitsán uvakunilu khaeypyavor, “Lilinizhe kiinizhe mushiltrasutit tilarór
shtatikhodyavor, “Talmenshunelkoey, bashova shtashunya dralizhe onyara. Secha mashrá ta
shtaruvdusan zhoyit talshunena iíd byora ra-setionyave, tikhodyavu u iíd izmuizhe mekút mevemit
harvola vey meytlana onyara khaá. Durumit perneyosova mogese shey teynifulatsyazha.
Venedunyaru u iíd kutova zhanyati vey u djurova byudemyati. Prundji ta Durumél iíd byorova
mampisyarel, sheri iidey helistyaru. Kashá ra-vavyani – benéyn!.”

“Sheri Durumeley rahaova ishyaru. Kari ta zolit tantoín, ar sheri iidey ruvya chekopyare,” Az-
Beyrúm disuyavel, “ruzay mu kilikit grim dini ta Satapit Fereshan kiín eshkizhe chipyana. Feryiva:

Túala Roni útalo áeya, iéyana Írona Maru.
Te sei tílinay túrala uá te sama bodja útalo.

Ta Sintinís ta Runa eayara, ta Runit Fridadjova taleayara.
Pe shey dralenesea ba djamenesea eayara.

“Kesh helistya makayari u ta byudem iíd byora heslayara?” ruvyavel.

[103] Ta bashla vutova sanokisyava. Karizhe eypyavor Dafár-Madj, “U ta Sintinís ta Runa dini ta
Djirait taldokasenavá rayizhe grimyira, u Peleshirit shat idá mishtarata, losh shey ta lamtidzit
tuzhanín, vey u grimen sheri kutey kiinizhe mu ta to makaainen, kari ta Keningsbukey, ta
Djanartanarun zhanyira, fazú onyaren. Tumpi krazhni avalait resh bretya onyaren. U ta murnit igriit
eliseynen sheri djurey talmenshunenova Ayukaldarora Ko-Kitsán havayara, dini kiinan sazhoyit
Natunsavél vey Mantaushél, Djol-Tsulaél, paraeynit farishova korunyara vey u iíd ta dzeylashtova
mudja ta dralova korteynyara, prundji dahayi ra-makayara. Ta noladovó zhanivit moganu idarizhe
shunya cheykopyari.” Ta saltanú Darorese Dafár-Madj kundivit ratogilú teynizumyaven. Ra-
helistyaven u sebizhe djatavit onyaven. Murnizhe Az-Beyrúm alasevit vey rezit bezyavel. Tuhíb-
Tuúr ta muit eypavór onyavor. “Blidit marfanorey, helistizhe ra-danivyare u ishova sheri ta
Keningsbukey lafiyare ba layso eskizhe u djurova shunavit onyare? Rapaú munka Djanaran
leypasova ta ferenesea ta Djanarit savekarun hatá lafiyaven. Marfanorey, tsorni onyare bash kinpá
zhoyese malidyara. Beylatsyara u ta osokú kiinovó tunkiyari tretiizhe moganu griemdilesarit
onyaren. Tsorni murnizhe mogese samyara u ta iveytsova funduyati.” Az-Beyrúm eypyavel, “Osokú
vey funduú shey dralyaren khaá ruzay ta genós ta iveytsa vey ta fulatsós iíd nurena mogit oygidanit
kipón onyazha.

Sheypaú Dafár-Madjese vugzumyaven. Bishyavor, “Zhoyit danív mashrá iíd lanyuit tantoavá
zarlanit onyara. Ra-vavya vavya umentizhe onyara – shas ta kozheney ta seyonarun. U iíd
taldokasenú, fidiri ta chadit Satapit Fereshiena, seti iíd aralbiran ta oygidanit kulbrediit lanyua,
mogit versidjova aatarit onyaren, mogova korstrurnya cheykopyara. Rahait pakh ta lendema
onyara u iizese kadimavit onyaru resh losh ta shuvekín Talór-Shirela kavisuya, losh ta
Mantatuzotarorey Koit Shatardjaa, loshizhe losh zhoyit Natunsaveley vey u shey mog dini ta
Satapit Shatardjaan dini satapit nalkavisuavá iíz loshkadimavit onyari. Ta ishimanukanavarit
talmenova Uramuna dini shey iidan tikhodyaru. Ta zar flegú zhoyit nonena onyaren: muizhe, Djol-
Tsulaelese priponizhe eypyazhu resh khitaya kiinova sheri iíd byorey ishyavel, kashá khay iíd byor
onyara. Zarizhe, danivunyaru u danvalova Sintinisese Runa masinyati resh [104] ta lapanova iíd
Taridarela vey ta ishova iíd kuta, ta Zarit Maka fidiri To, grimivit dini ta Keningsbukan, kerya. Ko-
Kitsanova, ta Ayukaldarór ta Shuvekbira ta Soreyanit Soreya, vey ta Djanarit talmenshunelova, Az-
Beyrúm, ta Shenit Dzararun, resh iíd lipaley bamidyaru.”

Tuhíb-Tuúr anarakit shunyivor – ta anarakay ta kadimazhit vavosa. Iíd ta shasmakaudova ta
raveykalatsa vey ta sepia inudoshtenyava. “Bashit pabas heslayara khaá, blidit marfanorey,"
ruvyavor ta Mazhaldarór. “Shuvorey, Talmenshuneley, kiinizhe disuyanay?” Kesh ta disuandjova
iíd lipala peyratyazhay vey kesh iíd nurenova fulatsyazhay kinzaese-vá ukhova manukanavyana?"

Ko-Kitsán, ta razhgeyrisova ta gilirisit dzarit harkaza zhigutarizhe ranti vun vey ta rapilaivit
talmenshunél dini ta bralanan ta Shenit Dzararun shonshonyaven, ta ketásh ta Dozhlokhú Pilana
vutova, rumbi vutit kodesavá, ta salaese keurarizhe, santiatsizhe ruzay krilosilu dini ta chaesea Az-
Beyruma zumyavor vey ruvyavor, “Khay…"

Az-Beyrúm, sait chaú silisiarizhe, inuzumyavel. Rekh, ta loshsalese vugzumarizhe, sait kheyemova
bevlanuyavel.

[105] SIPÁL MAKTÓ

“MISHÁR-CHAN DINI TA KLOTASHBIRESE TA KODREVA TRETIIZHE MANARAGYAVOR.”

“Mishár-Chan dini ta klotashbirese ta kodreva tretiizhe manaragyavor.” Vunit zakh iküigarafivit
onyava vey zachnayavor. Ta bugú krazhni kimsiyaven vey vunit pabasú ta sizdova vey ta kulmait
shprunudova tunkiyaven. Kunarór onyavor vun khaá vey vunit nikh kozhá ta kiharfularis resh
birafya tunkiyara. Ishvemyavor reshkín ta zarideynova hazbattanora ra-kelekyavor, izmuit
kunarora, ruzay idatá Vangaova, blidit Giván-Anova, zeytariyavor vey mayiva shey. Sheri vunit
kurudjorey vey vunit ubuisit zarideyney losh Giván-Aney rahait blikhnorgit, adalit, shagalit ba nikhit
idarudova zretyavor. Bolo, haizhe vunese malidyava, kiinizhe iíd kavisuís losh ta shenit malachit
madjuzdiorey idalán vunese zhomoyava. Ta nuvzaese udjramyavor. “Sabutyaru marfanorey!"
Pashni tesedyavor. Ta nuvdiór vunese aramizhe ruzay shasadalizhe disuyavor, “Bashese sabutyaru.
Kesh zhirashya makayanu?” Mishár-Chan sait gadanovó nakeyizhe kelekyavor. “Khay, marfanorey.
Muizhe vey mulutarizhe, bashit oydralit klotashova tunkiyanu, dralisit gruga, daeshkizhe – vey rekh
samfadova resh zhirí zar harkazín. Kesh zhirashya makayare?"

Ta nuvdiór pashuni chayagudit zerimarova lulyavor. “Ishyazhi. Khay, mu Mashtoit latskloova
lafiyaru, pashni dralit resh ta dzevosey. Argidanit klotash u ta archád ruzay molualit vey
karimachkait onyara. Resh samfadeyuuúKhay, mu mupeshit samfád zolyara. Kesh loshekova
lafiyare ba kesh murnit dzevyare?” Mishár anzaova argidanit loshruvese iíz yibyavor. “Ta Mashtoit
latskloova vey ta samfadova lulyazhu. Murnit dzevyaru, secha kunarsalova Nordlingarun,
Djanartanú losh malachit Shtemorit dukhulorey mampisyaru. Kesh vutova shunavit onyare?"

[106] Ta vishuvís ta nuvdiora etikhatsit onifyava vey vunit blikhnorgtéb arnakeyit vey artiniit u tashi
onifyava. “Satorey, helistizhe dayane u rahait tugovó sheri mogit tamagit kiaraín garminya
makayaru – kashará ta teksál onyane.” Ta nuvdiór ta inseriova tekit azhelavusa misgidyavor. Ranti
rahá dafaryiva, bishyavor, “Reshkín ra dini mogit dralushogenivit narilalese armishya. Izá, losh
halán ta razhgeyrisit urideney vey gilirit amboriney, ta nikhú djemarifyaren vey ta gadanú
prevyaren. Eshkizhe izá ta mampsirit disuovó zhanyane.” Mishár-Chan ratá motova resh dralit
uridey tunkiyavor vey ta danivova ta nuvdiora vey heslait vey praykonit zhanyavor.

Sait yeralavusova ta nuvdiorese khadafaryavor, secha dini djuran bari rahá zhanyiva. Lanova sait
kenturivit kelainen vey iveytsainen ta bulsbiresea klanamasinya cheykopyazhor resh sait nentovó
shtadjemarafya. Helistizhe ta narilál sobonerizaova lafiyana kinzá sait chayagova korunya
makayanor – rumbi u uridavit onyazhor. Dini ta tikuunan resh ta uridenín vey ta sobonenakín
onyavor. Eshkizhe ta isteratsit imár vunese zarzari ushogyana.

Ta ferotonivit ruruova, “NARILÁL VEY AR” kevetáy franarit vey lashdanizhe tainaivit iküibiran
djitayavor. Seti djurit masagavá murikú losh misgidarit kiaraín zhanyiven. Ishvemyavu kiín ta “vey
ar” pe ta ruruan paraya makayana, secha talkorit vey draligüaivit vesamadjatova lafiyavor. Ta
dzevaruniú resh ta flokhit vey murnnikhit dzevarín dralpi;aivit onyaren resh ta ushogosey djemarit
etova ta zavacharun, lugabizhe keleka pelpushttanarun, seti dralit grugavá – orú ba elú, kelekyate

khaá! Secha, odnokizhe mafáy ta ayzanenín ta Isaekarun, chadit Runskatanú zhanyaven u raidalán
rastya omanyava. Mishár ishi ruvyavor u kashá pa, kiinizhe ba Talruvár ba shuvór vemavit onyava,
pa ishi idá onya makayava. Daeshizhe, inunizhe ta eylay, pa ra-pilayina ba duneyina. Kiinit ardralit
tanto vakhtit avtueynit seylarova razhgeyrit brogivit azdala ineynakurya.

Ruzay Mishár iidizhe talshya bishya cheykopyavor. Secha tsorni sanateyór onyavor, djufi-bolo,
ishyiva u iidit blikhnorgit shifú tashiizhe vunese bivafyaven. Pevshiavit samyate, saese ruvyavor.

Ta iküibirova kedjitaya bishyavor. Ta skaz chaludisarit uridena: baz, doromú, zhnivirit parmaú, vey
chaludarit omlashú, arshprunifyava. Ta natunit uridbirunese diniarizhe, kladibova lulyavor vey
halán ta nankushtaris kurukela, dralvaremirit banch iíd anararun, kelekyavor. Loshizhe losh halanís
istudit [107] simoey, kilikit milunaey pushtamgisa, vey tulit brurovey ta kazhiraris ta subianurivit
ensia kadjana, tsorni vunit uríd lonevivit resh ta uridifey onyava! Franarit labmese teyniramyavor.
Tsiín mu murnit iirit, snavarudit, kerakit, shprunit vey kebaneturivit klotashdiela, shaspeshit
onyava. Vuyinese teynizumyavor vey alayavor. “Mishár-Chan Shtemora onyaru.” Chonyavor u
djasirmanova vuyinit vishuova klanaya shunyavor. Vunova djasya helistizhe ra-tunkiyavel,
chonyavor. “Parpár-Klotashél Karfeyay Shirit Shishaa onyaru,” disuyavel. Mishár athatrinifyavor.
“Kesh bashova loshuridya ivdiyanu?"

Parpár shumeshilu khayyavel, “Dzevarkoey, tashe djanubifyate.” Tretiizhe eypyavel, tsaya
pabasova aramit tayamala sizdya teyzalarizhe. Mu kilikit zhotlanova sait nankushtaris lularizhe,
Mishár eypyavor, “Sorinór onyaru vey inu zhoyit kurudjoray, malachór mishtarativit Tsirtsír-Ram,
kreyifyavor. Paruvenova djatyavu u eshkizhe losh saley kunarit Djanartanarun dzevyaror, mafáy
vunit abiyoney, djasyaru.” Papár-Klotashél ta fayisova igüayavel ra. Mishár bishyavor. “Kesh
mashrá bashit dzevosan sheri iidey shunavit ba djatavit onyare, Satelkoey? Shtamuifavit vuneylo
pashuni varemyanu.” Papár-Klotashél sait gadanovó mavdonizhe kelekyavel, “Paruven sheri idait
dukhulorey iíz djatyiva – hatrinurizhe tashi zar anzonavá.” Mishár uridya bishyavor, ta gadanesea
ta klotashdiela pevshiizhe versidjarizhe. “Ruvyiva u sal yehukekit Djanarit khordiarun dzevarit losh
ovativit dukhulorey onyava. Vunit mishtarat grimyiva ratá – tumpi u inu vutit tebendjiay
tayamalavit onyaror vey teyni Shtemorese nedeshyavor.”

“Klotashdielkoey, kesh sheri iidey helistyare? Iíd dralunit sobonen onyana khaá, var chadlán vunit
skazisova muku shta dinitalemya vemyanu. Helistyaru u ta eylese sait ushela shtamishyanor, kinpá
say beneynavit onyarel, secha iidova ra-ishyaror. Djasyaru u chiimit yuddjadova zhanyazhor.”
Mishár ta vishuova Papár-Klotashela resh rumbisamenín ta izmua mampisyavor.

“Ta prazhenú dzevararun, fidiriruvivit seti razhgeyrit, uutarit uridan vey kimsiafit amborinan, ratá
kulizhe kalyi makayaren, var iidú ta ruvulova aslaafyaren vey ta shagalova uuzhshikaafyaren. Ruzay
iidizhe seti iíd labaman-sá djatavit onyaru,” Papár ruvyavel. Kulizhe ra-grimyavel u iidit prazhenova
vuyinit ruvdusilu-sá djatavit onyavel gobzhé. Pristiizhe fanayavel, “Tashe zhoyese ruvyate,
satorkoey, kiinit ta flidj bashit kurudjora onyara? Chadit dzevarit malachorú iküí Pranisan
djamoyaren. Eshkyara u hapá iíz vunova shunavit onyara?” Mishár santiyavor, tantoova erarizhe
resh ta uridenovó yachya vey glubya. [108] Rumbi iidan glubunova ta kazhira kandjana fidiri sait
iíd rapilaivelese gorduya
brurovay

lulyavor.Vunit tedjruven helistizhe akisifyana kashá

cheykopyanor u idalán inunit sait kurudjoray onyavor u rahaizhe pilayanor kiinizhe iíd otuilu
flidjyanor. Disuyavor, pristiizhe ta sopiova ta dazhemeypa maarizhe. “Chadizhe khaá zhirashavit
onyare, dzevareley. U bashit bisharit dzevú dralizhe mishyaten. Bashese tsorni djaüoya
cheykopyaru. Shtemorese, rekh.” Sait mininova chiimafarizhe, Mishár-Chan inulabamifyavor, ta
samenova sait urida inubranarizhe. Papár-Klotashél vunese ishvemarizhe zumisyavel mashrá u
inumanaragyavor.

(*)

latskloova dzeafya Mishár-Chan sait imardzeveriese
Rumbi zarzari ta samfadova vey ta
shtamishyavor. Ta diniyoneyit soboneriova igüaarizhe, ta klevsatova areymalakafyavor. Ta
eaaraseri bishizhe shtaarasnurarit onyava, gidanit maldjakhalova dafararizhe. Shtemorese shuba
keylimishyanor. Izá, heslistizhe, Tsirtsír-Ram sheri ta beneyney sait ushela sobonyinor vey
oyazdizhe vuyinit zheytumese shtamishyanor. Kiinit ubu u malachór saova shasushit talshyator.
Kiinit garova vey inubranivudova perneyyanor. Ar u hatá Mishár losh sait kurudjorey onya
tunkiyavor. Vunova murnit ra-branya cheykopyaror.

Ta purbén Shtemorese shasbrinkiizhe mishyava. Iíd ta tantoova resh talshya Mishár-Chanese
dafaryava. Muizhe ta yuddjadese shtamishyanor resh sobonyi kashá Giván-An ba Ishi-Pronár hait
danivkirovó sheri vutit teynakeylín ba harvolín branyaven. Helistizhe ta dukhulór izaese muizhe
shtamishyanor. Kashá Tsirtsír-Ram rapaova izá zhanyavor, Tsirtsír azdizhe ta djanese Ishia
mishyanor resh shunya kasha izá onyatel – kashá ra, ta eylese sait myuushunarun mishyanor.

Secha ta dzev Shtemorese tumpi anuvi gleyovó imardzeveriilu naeviyana, Mishár-Chan pashni
shasradit onyavor. Togya ra-makayavor u sait zaridéyn iidit onifavit onyava. Ranti Staranay
tayamalavit onyavor, krilyavor u estalovó seti ta eylan zhanyavor pashni chadizhe, kiinizhe vutova
inubranyavor, secha anamizhe krilavit onyavor u Giván-An sait zheytumese shtamishyanel ba
tamagit uramorova zhanyanel.

Arlufituya ra-makayavor.

[109] Helistizhe, vunit mishbat opolit onyava ratá vey vunit zaridéyn ratá zhevneshuizhe
fidirinulakivit onyava bolo, beylatsyara u estalú ardjamifyaren. Kinlán kozhá ta funduivenaris dini
ta genbonan sait lapanosa samyava, lakitarya seti ta difoavá bezyara vey ta drapurú urzifyaren.
Ishvemyavor kashá hatá estalovó ta djevoese shtakumpezya makayanor. Ruzay kesh ta estalú hatá
ta mabugay djevoit onyaven. Helistya ra-makayavor. Varvari shey iíd talshosey grunuzhifyavor.
Vavatsór onyavor vun khaá, birafarór – ba kesh shasmishtaratit iveytsdiór, shassopiit vey
shasvaremit, kinpá archilinit tikhodya khiyefyaror u izmuizhe onyavor? Eshkizhe idá reshkín, bazhi
ta dazhikit kiharfulosan Ishia, mafáy ta razoín Giván-Ana, ta dukhulorova trebya shukoryavor. Idá
istavi kiinilu tikhodya makayanor u anám trela argidanit vey archilinit u vun-sá onyavor. Kiín onyara
khaá shey iíd kizhit suldafarós pushtamit kelarun vey zardoizhe badnuivit iveytsa?

Frelizhe shey iíd isanirosaris! Talshyavor. Ta imardzeveriova seti ta saiveran khalovyavor. Sait
shumeshova pe ta mantait nevisese vugtedyavor vey khadinisalaifyavor.

(*)

Ta yakindzueri vunova khamedjyava. Halán zhaliizhe iküí ta chanzaese ta imardzeveria kezumyavor
vey ta dralpilaivit difoova Shtemora bazhiizhe shunyavor. Tuzotpeles ta shatisova tomasagizhe
divayyava, to sonsaú ta diniosova vey ta fidiriosova mergolyaven – heg ta kuteyrarovó kozhenya
vey ta ebtetovó vey tamagit djamenovó hasvinya. Shasbyorit shatisit girekú, vadikarit resh ta
teksaley ishi izá sefrayaven. Iíd, daeshkizhe, armeresait samen yavsanukira u miteynit praykonen
onyara. Mashrá ta tsornitaan ta imardzevosa vey ta arsterinifarit igüaa ta ishdarit dzevsonsaarun
idait pelesú vey girekú arsparitalit u buyukit onyaven.

Mishár-Chan sait imardzeveriova dini ta yonsamzaisan zhevalmashizhe ta shatisa pevulafyavor.
Estalú iíz ratesedizhe korunyiren. Ta urit badakashova ta shatisit pelesese manaragyavor,
mashraizhe sait ukippabasova fidirivadikarizhe. Sait yuddjadese mishyanor resh shunya kashá-ba-
rá hait zheytumtán izá zhanyina ba kashá, rumbi ta voemdilesan Giván-Ana, hapá ta yuddjadova
khatrevkonavit onyava. Eshkizhe, layso Tsirtsír-Ram izá onyanor. Kashá shastanit tsey, Mishár izá
khadepikyanor – kozhatantoizhe, mashrá u ta sobonenovó sheri ta kinzaey sait kurudjora dakya
khiyefarit onyavor. Rekh, tamagmasagu ta shatisa, ta zheytumova Giván-Ana shunya mishyanor.
Helistizhe, sobonenovó sheri ta beneyney Giván-Ana lafiyanen. Eshkizhe, layso [110] Tsirtsír-
Ramova tuzottebgiravit onyaven. Mishár ishvemyavor kashá vunova vuteylo branya vey sait
estalovó murnit vey otrinit bishafya kari sait ayfanaley aravyaror. Ishyavor, bolo, u secha idait
zaridéyn resh ta dukhulorey araurit vey armeresait onyana u ha kiinova ushogya makayanor vun,
djufi-bolo, ta zheytúm Giván-Ana sharit vey kovarnit küelonia onyara. Vesamadjatya ra-makayavor
u idait zaridéyn afakit ba hemitsatsit resh Tsirgaey, onyana. Vey kiinova sait kurudjorese ruvyanor,
kashá vunova izá zhamyazhor khaá? Rumbi idalán franarit aulavá ta inuona, Mishár talshyavor,
helistizhe shey vut vunova beneynavit muralavit onyanen. Kiinizhe ta dukhulorese netelya u
zarideynarit vey dralpodavit onyaror vey u dini ta Dzaravá ta Shikaa, Ishi-Pronaray pesulivit onyavor
vey u vunese vunova inubranya bedrayavel? Mishár layso talshya ra-makayavor sheri kiinova sait
kurudjorese ba layso ta zheytumese Giván-Ana, ruvyanor. Gadanú kadimyazhor. Shey vutova
nagliryanor vey izá mabugyanor.

Ta shatisova iküí ta Sonsaunese ta Shena, ta oygidanit vey oystayalit dazhini ta Sonsaunavá,
diniyavor. Ta girekesea saova gyoryavor mashrá u vutit etikhatsit zumisovó khashunisyavor.
“Mishár-Chan Shtemoray, uramór Giván-Ana, ushór Tsirtsír-Rama onyaru,” ruvyavor.

Shumehkhayyaven vey vunova dinimadjkiryaven. Vunit dzevsatova kozhenya ra-gozifyaven.

Ta mishbat inu ta Sonsaunay ta Shena teyni vunit urit onyava. Ta hazbatú, ratá lonevivit resh ta
damit igüaey, djumit vey shtruzatsit onyaven. Arkeleteynit vey arit onyaven u Mishár vutova
zhigutyavor. Ta shatís halá etarashyava prundji, ar ta tabrilaris shasderevushafivit, resh vey ta
sitagosey vey ta latsosey onyava u zhigutyavor.

Ta yuddjadese dlamarizhe, sefetit zhigutivenú dini vunit zakhese, shagalese, vey nikhese
tendayyaven. Ta iyamél tramililu kreytalkeynurivit onyava. Ta sonsakurova zagukivit ruzay
rashpativit zhanyavu. Dinimishyavor. Ta fadú [111] lashefanlafiit onyaven u ranti inumishyavor.
Ubimiizhe, Giván, mashrá vunit inuonosan, resh besurya, haenovó inubulsya cheykopyavel. Ta
zaridéyn vuyinese ra-omanyava. Ishvemyavor kashá vunova tenyavel vey kashá, inubranivir vey
raafakit, murnit beneynyavel. Vunit zakhova gar iküikemeyava. Razhgeyrit chadozhakú vunit
chaovó shikayaven. Rahait kirteynova ta inumisha Giván-Ana shunyavor. Ubimiizhe, gidanit
meymunílu khamishyavel. Mashrá u ta fadese Tsirtsír-Rama ramyavor, igüamaivit teblakay kiín
sufadese mayiva, vey tsorni salafád malachit dukhulora, fidiribeekhyavor, “Tsirgaey! Kesh iíz
onyare? Mishár onyaru, bashit ushór.” Ta fadese diniyavor. Terchanizhe bezyava, talshyavor, ta
salafadese malachora diniya, var rahá djamó sufád onyava ranti djurova sevmezizhe shunavit
onyavor. Pe ta pushtan, buvivit pe ta piroavá vey pe ta khaneyan, inubranivit genbonakovó,
timetovó vey fereshovó, shey didni delidian meymivit ubikeya, zhanyavor. Lornyara u prundji
Tsirtsír-Ram lilinizhe khamishyavor. Ishvemyavor kiinit prazhen bazhi idaan eshkizhe zhanyina.

Bari kreyshagalizhe, Mishár kamsaova kevayyavor kiinova Tsirtsír-Ram inubranyavor. Djurova sait
vishuese panaarizhe, djurit tipetsarit skazisova dinitalemyavor. Kiinizhe skuddiór seti ta fahunan,
ta silivit mishbatova sait harvolivit tseynakeyla zhanavizhe, Mishár ishyavor u losh sait kurudjorey
shtamuifavit onya cheykopyavor. Kiinova Tsirtsír, rumbi idalán ta tantoaris ta inuonosa, sheri vuney
talshyanor?

Anuvi eshkizhe tunkiizhit enovó kevayyavor, ta nobshetenovó ta soboneria kozhenyavor (ralán
vutaris), vey losh ta sobonzeley resh ta sobonenín vey resh halán ta olenaris ta kentay ta
bulsbiresea pumya tuzhanyivor. Ta sakafova ta djanova sait zurhanela kuteyrya dzeafyavor.
Rafrelizhe ta tantoaris. Mudjaizhe, losh ta zheytumey Giván-Ana trichizhe eypya teyradjizhe
tunkiyavor. Kashá hapá sobonenovó sheri ta neyruskey ta dukhulora lafiyana, idá onyana vut.

Ta yuddjaday fidirimishyavor, ta sonsakurova vunanis shpatarizhe. Ishvemyavor kashá ta
mishbatova ta eylese ta zurhanora Giván-Ana, Yeni-Ramár. Chadlán iluizhe izá kuteyravit onyavor.
Yeni aanór onyavor ruzay kulizhe mafayyavor u sait zurhanél ta rapilaivit munkaskait dukhulorova
trebyatel. Tsorni, u vey Giván vey Tsirtsír inumishavit onyaren, ra-helistyavu kiinizhe Yeni-Ramár
disuvavyanor vunova shtashunya. Shasotorayey, Yeni talshyavor u ta kulit zheytúm Giván-Ana ta
shtinneyruskit vey shtinindjedit veykaliena Mishár-Chana vey idapait zurhanela, ta Runit
lametidzél, Ishi-Pronár, klanabyudemivit onyava.

[112] Ta draldzevivit mishbat Misharova ta khalese ta shatisa, valmashese vey runese,
kapolanyava. Ta yuddjadova Yeni-Ramara aromanizhe zhanyavor u talshyavor. Ta tatarova ta
sonsaa agasyavor. Resh diniit likhtayarit keletín urzzakhilu djeyenatyavor. Disuyavor Yeni-sá.
Razarentanór vey shas uramey onyavor. Rahait zavachekova tebyavor.

“Niko, sabutyaru!” Mishár ratesedizhe eypyavor. “Miarayaru u shey seti bashan mishyara.” Secha
sait gadanú aanit onyaven ishyavor u chiimotsit bezyanen. Yeni ras malidivit ras glavaniivit
beylatsyavor. Rahaova ruvyavor. Talsharizhe u ra-dinikeuryinor, Mishár bishyavor, “Chadvá
ruvizhit prazhenova sheri zhoyit ovativudey dazhini ta Starantanavá vey sheri zhoyit tayamaley

fidiri vutay, ruzay ta tanto ra-frelyara. Kiinit sobenenú sheri zhoyit blidit urameley Vanga vey mogit
kurudjór Tsistsirey. Ishi zhoyese ruvyavel u Giván stiludjyivel, mashrá sait khiyefan ta dukhulorova
zhanya ranti ta Djanarit dzevariena inubranyavor, ruzay kozhá djamó iidan ishyaru. Kashatum izá
onya makayavu, shey iidova peznoya makaavit onyanu. Igriizhe lan-lan djani shtakadimavit onyaru
vey ta yuddjadova radepikirit vey meymizhe inubranivit zhanavit onyaru.”

Lilinizhe vishuuren ta malida, ta keda, ta polvura, vey ta fredjitaa resh birzaey pe ta vishuan Yenia
beyzhidjyaven. Eypyavor. Vunit uvak shprunit vey kovarnit onyava. “Satorey Mishár-Chan, bashit
yuddjád kurmozyira khaá ruzay bashit eyl lestriyira ra. Ishi-Pronár djurova lan-lan dralizhe
moskayarel ranti-vá dini Shtemoran onyarel. Sheri Givaney, blidit zurhanél zhoya, vey ta khaderit
dukhulór, zarzari vut mishavit onyaren. Mu vuta sulinyaru tsey – vuyinit eydushú, kari vuyinit
veman, pe ta dozhesea ta Oglumuna kreyspoyivit onyaren. Sheri ta dukhulorey vey vunit kinzaey
radjamó ishyaru tamagizhe u losh dzevarsaley Djanarit sorinarun ba birafararun, ra-ishyaru kindju,
inuvirsiyavor. Ta ubuova vey ta chadozhakovó pe zhoyit tudjadesea fulatsavit onyaror – vey ta
eydushovó ta beneyna vey ta garova ta kreyafosa zarzari fulatsyave. Satorey Mishár-Chan, bashit
estalú tamagzá ksevya cheykopyaren. Dralmísh.”

“Secha djurova ra-togyane, zurhanoratey, vey bashit zurhanelova vey ta dukhulova varemyavu.
Vunova zhanya cheykopyaru. Ta disuándj zhoya onyara. Kiinova-vá ishyare, tashe ruvyate.” Ta
shasmiarailu vey ta adalilu eypyavor. Ta shas-Talorit zakh Yeni-Ramara rachegirit zarzari vutay
samyava.

[113] “Ta Uridenzaese ta Shivanit Minina seti ta shatdzaleyban mishyate,” ruvyavor. “Ruvyira u
anuvi Djanarit kunarú resh uridya vey damotagya izá fayyaven. Eshkizhe seti ta mishan vuta ta
uridenakú rumbibranyiven.” Iidova ruvavizhe, ta sonsaova tretiizhe grizagukyavor, tsaya vey ubuit
vey grunuzhit onyavor. Mishár-Chan izá kulmurnit tansubarit branyivor.

Za,talshyavor, ta Uridenzaese ta Shivanit Minina, mishya cheykopyaror. Ta Shivanit Minín alfanbír
onyava kiín vey ta uridovó vey ta samfadovó ushogyava. Bolo, seti ta uridenavá pevshiyava – idakín
ta mishtarat uridenza. Talshovativit vey pititendayivit ta chadaliena meymeynizhe manaragyavor.
Kiinizhe franarizhe silivit zardoizhe zhigutivit salashún, chadizhe vunese rapilaivit bezyava.
Lilinizhe, ta daliyibeshkit ketashova ta rinkasaleyfa medjinarit dini ta feynit zhozhaisidjan
khadjatyavor, losh ta seylarín kimsiizhe zhnivivit uridena fudjarit iküí ta imaran. Onya cheykopyara
u ta uridenzaese hatrinifarit onyavor.

Ta kamdoit sitagova, afakizhe sanokisivit dazhini tamagit sitivenavá, zhanyavor. Djurit lalivit amarit
badnuún rimsikimsiit shunyiva. Ta talsh vunese kadimyava u onya cheykopyara u ta uridenza
iskemyara. Dinimishyavor, resh uridey, dozhlokhisey, vey salaey, ar-ba-lá mashrá min aspalavá
samya vemarizhe! Secha vunit eyl dini ta shatisan onyava, kinlán dralisizhe agukalyi vey mregoyi
onyana. Ruzay idá shandi onyana ra. Ta tanto vunay inumishyava. Sabutdiél vunova sabutyavel.
“Dralkadím, satorkoey. Kesh razhgeyrisit uridova ba razhgeyrisit pushtova vemyane? Iíz seti ta
Shivanit Mininan zarzari vutova dakya makayare, ruzay mogit uridsál sheyzá dini ta dzaleyban
Runskaa djatornit onyara.”

Mishár-Chan nibyavor u samya ra-makayavor. Ishvemyavor kashá prundji vut idalán ta vey-araris
ushogyaren, kiín tsornitá chadlán sterinifyara. Franarizhe onyava zi razhgeyrisit pushtova, izmuizhe
razhgeyrisit pusstova, lafiavit onyavor. Misharey, bashese shuvyateSait shagál ta tsorniit
vesinese shtamoriyavor. Karizhe, disuyavor, “Ras uridenova, ras depikbirova, ras pushtova, ruzay
murnizhe ta sobonova iíd aspalan mampisyaru marfanorey.”

“Eshkizhe ta dralushogivit fereshbír Shtemora bashese arpraykonyana chalí.” Ta sabutdiél alayavel,
vuyinit vishu marfanatsit vey dinikeurit onyava. Mashrá u Mishár-Chan vuyinit vishuova vey
dralblikhnorgit sizdova zumyavor, idait dralpilaivit vakhtova dini saan etarashya tikhodyavor.
Misharey, bashese shuvyate, talshyavor. Pevshiya teyzalyavor. “Sobonova artsorniit nora,
chonyaru. Djanarit dzevarsalova mampisyaru. Nordlinga, hapaú ruvyanen. [114] Ruvyira u kevetáy
kadimyaven. Kiinit sobonenovó lafiyare?” Ta vishu ta sabutdiela areaifyava. “Satorkoey, kiinizhe pa
bashova mishtaratyara?” Mishár khaishifyavor u saova shandi ra-azhelafyavor. Sait azhelavusova
fidirimoriyavor. Vuyinese djurova klanamadjarizhe, disuyavor, “Pa zhoyova Mishár-Chan
Shtemoray mishtaratyara ranti sheyú dralizhe mishyaren. Kiinova pa zhoyova mishtaratyara ranti
sheyú radralizhe mishyaren bashese shtaruvya ra-makayaru. Mishár alayavor. Kesh lirturasyaru?
Saese latsagyavor. Pevshiya cheykopyavor. Ta azhelavusova zumarizhe, ta sabutdiél pelesova
teyniramyavor, hiznu ta zavachgolan. Tebsukovó lafiyava dini kiinavá ta tanshedú vey ta nedenisú
ta kiaraarun vey ta kuteyrarun zhanyiven. Fidiri mu vutay, kilikit todrozova odeshivit dadina
laurayavel. Mishár-Chanese djurova klanadafaryavel. “Idarizhe peferivit ‘Satór Mishár-Chan
Shtemoray’,” ruvyavel.

Mishár ta tanshedova anazayavor. Mu nobshetenisova tebyava. Secha ta forokhit Itlanit
ferteynilisa djaridayiva, ta sholova ra-duneyyavor. Marfaneley, iidova makbashya ra-makayaru,"
ruvyavor. “Kesh zhoyeyre djurova tarumya makayare?"

Ta nobshetenova zumarizhe, ta sabutdiél disuyavel, “Nibyaru u ra. Togyaru u iíd ta Djanarit shola
onyara vey kozhapaú djurova makbashya makayaren ruzay” Vuyinit chailisa, ta ramashenurarit
ba uridarit kiarasalesea pitizumarizhe ta sabutdiél ta mampisirit vishuova khazhobragyavel.
Fidiribuuekhyavel, “Godi Magnus! Kadimyate tashe! Kesh mogit kuteyrarese zhirashya
makayane?” Lalivvishuit, yehuk’hadinit malachór makdán aularun, malachór obragivit Djanarudit
flidjena dyakusizhe vey isheynizhe teyni Mishár-Chanese ramyavor. Misharese mosyava u malachit
godi idalán murnit vey rabonduivizhe dini Shtemoran dzevarit onyanor.

Ta sabutdiél eypyavel, “Mogit marfanór iíz, Mishár-Chan, ta zhirashova sait nobshtenisova
makbashya tunkiyaror.” Ta malachór layso shas hait zumisey ta dadinit tanshedese ta vishuese
Mishár-Chana ptazumyavor. Ruvyavor, “Yong en Veyserin i Nordster – Dukhulór vey Talmenshunél
dini Sintinisan Runa.”

Mishár-Chan ta tanshedova sait mabese sanokisyavor. “Sonyaru, sonyaru, sonyaru, marfanín!
Tsorni mishya cheykopyaru! Sonyaru!” Djimetsifyavor resh
inumeymya. Ta sabutdiél
fidiribuuekhyavel, “Satorkoey! Kharaís-Rumél mishtaratyiru…"

[115] SIPÁL MAKSHÍM

“SATELKO, BASHEYLO EYPYA TEYRADJIZHE CHEYKOPYARU!"

“Satelko, basheylo eypya
teyradjizhe cheykopyaru!” Parpár-Klotashél mogese sabutya
teynivirsiyavel mashrá u Pulán-Shuv vey zhoy dini ta Alfanbirese shtamanaragyavi. Varvari ta
cadaley ta rozha vey ta takaa kiinova tikhodafyava, ta birza bari shtataboit onyava. Ta imár, losh ta
seylarisey ta avtudreva vey ta tikhodey ta rezuna kiín sheyova dlunyava, kimsiit vey chayit onyava.
Idá rezunit tikhód djani maizhit onyava.

“Parparey, kiinova bashese zachnayare? Kadimyate, losheypyazhi.” Pulán-Shuv djanubbirisese pe
halanisizhe panaivit dinanan, kozhá zheinu ta sakruzauna madjteynyavel. Mogova shey izaese
manukanavya mabugyavel.

“Satelko, ta malachit dorese ra-narofyanu ruzay bashese murnit eypya cheykopyaru.” Vishu ta
malida vey ta nashkudora ta Talmenshunelese khadoladisyava. Pulán-Shuv eypyavel. “Malachit
marfanorey, kesh mogova branya makayare. Hait skaestál, chonyaru, zhoyova zhanavit onyara,
rahait nashkudoren basha. Mishyate vey ta fadsalnarese sheri ta dzevpabasín kiinovó korunavit
onyavu tashe eypyate mashrá u iíd estalisovó losh Parpár-Klotasheley inuidarafyatu.”

Tikhodya mabugyavu u djufi shey mafayit razoenín, izmuizhe tanór iíd sala ra-onyavu zhoy khaá.
Ishi zhoyese moraizhe secha ta paremilu dlekeshyaven, bolo, rahait izmuit daova sheri zhoyit
birzaey, sheri zhoyit farishey, dakya makayavu. Ta dzametsaese mogit Lipala hait degilova korunya
ra-ishyavu. Kinlán mursigormadizhe zhoyese onyava, seti ta dzaleyban sheya onya vey seti ta
kligoan sheya onya.

Risdoirit vey trimenubuit tikhodarizhe, inuramyavu. Djufi-bolo, sheri ta astit anamey mogit dzeva
khitaya ishvemyavu. Vey kiín sheri iíd teyradjit soboneney kiinova Parpár-Kloteshél fulatsyavel.
Haizhe, ta [116] ishandjenovó ishi tilyavu. Parpár-Klotashél vey ta Talmenshunél vutit kavisuova
zhoyeysha bishyaven.

(*)

“Iíd birzaay inumishya cheykopyari mog shuba-tsorni-say!” Parpár valberivizhe vey surit sususiilu
eypyavel. “Iíz onyaror peshór kinpá ta dukhulorova mampisyara. Seti ta labaman, zheigriizhe,
vuneylo eypyavu. Sheri ta kinzaey ta dora latsagyavor vey vunova mishtaratilu grimyavor. Tashi u
zhanyizhi, iíd birzaay inumishya cheykopyari. Zretyavor u ta ushór ta dukhulora onyaror – ruzay
pelazdizhe Staranit tedjkerdiór onyaror. Secha mogit dzevpabas heslaizhe ragyorivit tebyiva, mogit
dlam dini Shtemoran keletunit vey prazharit onyava. Krazhni ta versidjaris shifyava. Djasyaru u
hapá kapiya makayana u mogit azdit yakín muizhe Pranís onyana – vey tsorni zhanivit onyari!"
Pulán-Shuv Parpár-Klotashelese etarsharit nashkudorivit talsheynilu zumyavel. Eypyavel, “Kesh
saova azhelafyavor?"

“Khay, satelko, Mishár-Chan Shtemoray ta dafarivit mishtarat onyara. Kashá-ba-rá vunese togya,
redjya ra-makayaru. Voayfanalizhe, Parpár krazhni brogoshit vey kovroit flidjyavel. Pashni opolit
handizha onyavel, djemarit vey ta talmena vey ta aana onyavel ruzay hatá-hatá iidú vuyinit
draldaova pitimlodjyaven. Vuyinit chaú sheyova flanit kedelilu shunyaven. Rahait shap izá resh ta
eydín vey ta tinotisín, resh ta tatsedenín, ta kriniderín, ta breskit danivisín ba ta eshkenín onyava.
“Khay-ba-rá, murnizhe idá!” ishi ruvyavor.

Ta Talmenshunél, secha djeyeldjemarit ta talshosa, ordarizhe djeynatyavel. “Franarizhe ishyiva u
Mishár-Chan ta Starantaniena ovatyivor,” ruvyavel. “Ra-azdyara u ta malachit dorova duneyyanor
kashá lendemilu marzeytariyanen. Mashrá iíd franarit vey priponit tantoan, ta ushél ta dukhulora
vunova murnit vey mafáy sait abiyoney, suekhdatyavel. Vuyinit kevova shunavit vey daavit onyaru.
Mogit blidit zurhanél, Ishi-Pronár, franartantoizhe tsorni, kiinizhe ta girél vey ta tuzotarél ta
dukhulora zavachyavel, vunova dini ta mishbatavá ta talmenshunosa vey ta Seyrana ralarizhe.
Vuneysha mogit Lipál rahait iskemova dekuvayyazha. Dini mogit zurhansalese vunova kravya
harvolyaru.”

Ta zhomoay ta mirekhese Parpár mishyavel. “Iíd orova dini ta tanudese mogit Atonit Stupurchena
teynifulatsya harvolya ra-makayane? Peshór ratá dini ta Seyranan tansubyavor ba seti djurit
talmeypavá dyonyavor. Ta zurhanelsál ishi otrinit vey ivarit samyava – ruzay tsorni [117] ta
oreynuova dinilulya! Satelko, tashe! Pranisay mishyati mog say vey ta Atonit Zurhanelsalova inu
shey irvaenay tuzotyati.”

Iíd birzaay tsorni

“Parparey, sebyare.
inumishya cheykopyari.” Pulán-Shuv ta kavisuova
mavdonizhe shtasopiafyavel. “Sheri yazhtait pabasín losheypyazhi ranti losh ta Zurhanelsaley dini
Sintinisan Runa loshkadimyazhi. Izá, uv ta kulit loshkadimavit Seyranan ta Tainaa, mogit Atonit
Stupurchen ta ishdarelarun Itlana, mogit miaraovó, mogit amustenovó, mogit pabasovó
fesahanyazhu. Mishyati.” Parpár-Klotashél duneyyavel u kulizhe shas dzevneyey branyivel bolo ishi
otrinit saova tihodyavel sait talshovó Pulán-Shuvese uvakurya. Sheri iíd arezhtey areypya
harvolyavel. Tsorniizhe, Pulán-Shuv sebyavel. Seti ta pristiit vey rashunivit khainumishan fidiri ta
Klotashbiray ta Kodreva pevshiya cheykopyaren.

“Pulán-Shuvova vey Parpár-Klotashelova dini ta inunan anikebesizhe eypya shunya makayavu.
Ishvemyavu, sheri kiiney ta kulit blamodja onyava. Makhá ta tsornian sheyú dralizhe vey
shasbrinkienizhe mishavit onyaven. Mu ta sabutdiesea ta klotashbira eypyavu. “Marfaneley,"
ruvyavu, “kesh sheri ta dzevpabasín korunivit resh ta Djanarit saley zhoyese ruvya makayare?"
“Khay khaá, dukhulorey,” ruvyavel. “Ta yoméy ta Satela zheiíz munkaizhe samivit onyaror, dini
Imaryoneyzaan Shim. “Yonéy!” khabuuekhyavu. “Satél Pulán-Shuv yoneyova lafiyarel?"

Zhoyit ratogatsova kozhenya ra-makayavu.

“Khay,” disuyavel ta sabutdiél, “yoneyova lafiyarel vuyin khaá vey banadjinit onyaror. De Siver Ster,
ta Shivanit Sintinís, vunova mishtaratyaren.

Gavranti zhoyit katsalay kefentiarit onyavu, Pulán-Shuv vey Parpár-Klotashél zhoyese
teynimanaragyaven. “Chalí, malachit dorey, kiinova sheri mogit dzevnulakín tilyave?” Ta
Talmenshunél zhoyese alachailu zumyavel. “Ta Shivanit Sintinís!” zhoyit murnit disu onyava. “Khay,
ta Shivanit Sintinís,” ruvyavel Parpár, “Mosit vey meytlanit yoney onyaror vun khaá, vey danivyaru
u vunova diniyati shuba-tsoeni-sáy tashi u krazhni ratraizhe onifyata!"

[118] Salís pantait seykaldiarun ta klotashbira mogit anuvi trevkonenovó ta imaryoneyzaese
fulatsyaven, kinzá, ruvyira u ta Shivanit Sintinís misgidyavor. Zhoy-sá inu ta eylay inumishyavu shas
haey u ta genirit genboney vey zhoyit ruveneshey, kiinova ishi zhoyeylo, dini neyisan nerdichisilu
merinarit zhoyit ritay, loshfulatsyaru. Mogit dzevarsál, tsorni hatrinurizhe zarmak shim moga, teyni
ta sitagese, kiín ta Shivanit Sintinisova tebyara, loshramyava. Ta shagalimár talshatsit vey
iküichariinuriit onyava. Ta anikebesilu tutatyava vey mirsiisyava. Kozhá ta eyposaris.

Seti mogit dlaman, ta sonsa ta imaryoneyzaa vugrinya mabugyava. Kiinizhe suór pientait
dafarenova seti ta Harkazunan ta Talglanarun kamizarizhe, anikebesit vey djemarit ta irminit
mosivuda onyavu mashrá u zhoyit muit khasamoraova ta yoneya dakyavu. Ta imaryoneyza dini
golit bevuran hiznu ta klotashbiran zamivit onyava. Talór shprunizhe eaunyavor. Pezit, gilirisit
zhozhaís klaná ta bevuran previsyava, piti vey diváy mogan, mashrá u misgidyavi u ta sonsaú ta
imaryoneyzaa anazaifya karyaten.

Ta Shivanit Sintinís! Ratá tashi idait yoneyova shunavit onyaru. Ta yonéy franarit luureait shivanit
chadozhaka palyavor. Shaspizhiit vey eakumunivit, shas hait shuneshkit katelín ba loshafenín
onyavor. Rahait silaviteynovó piri mu urstait lalivsiarit ferteyney pe djurit masagan, hatrinizhe ta
uvimdjala tavilyavor – ᚾ. Sheri iidey ta Talmenshunelese latsagyavu.

“Ta Djanarit ferteynova makbashya ra-makayaru,” ruvyavu. “Kiinova idá parayara?” Beylatsyava u
zhoyit ishvém Pulán-Shuvese isteryava. Ta khanalavoilu eypyavel. “Djani, malachit dorey, shey ta
bonduivit fereshovó Nordhema27 makbasharit onyazhe vey shey ta etsipralú djurit ferteynarun
bashit onyazhen. Iíd ta Ne-téyn onyara. Ta paremunivit mudjatéyn zhoyit ebona onyara djur. Ta
fertéyn ta Tunkia vey ta tayamala inu ta Tunkiay onyara. Ta teyn ta Harkaza vey ta pikerosa teyni
ta taleaese onyara. Ta fertéyn ta shinarit Runa vey zhoyit ebona ta Nordlinga onyara. Ta satapit
teyn Nordhema, kiinova Djanár mishtaratyaray – ta Eyl ta Runsuarun.

Shey mog inutansubyavi, luntuizhe misgidarizhe, mashrá u ta dinichesakotrinlo fidiri ta vukhay ta
yoneya surifyava. Visliunilu, zhoy losh ta tamagpaín, ta imaryoneyese ta Djanarit Darela [119]
diniyavu – ta prazhenalit makait luftship, ta Shivanit Sintinís!

(*)

27 Nordhem: the native Djanari name for their island homeland. All the concepts mentioned are symbolized by the
N-rune (): Nordlinga (Children of the North), Nid (need), Nakht (night), Nord (north).

Ta imardzév, hatrinurizhe mu aspala, shasbrinkiizhe vey baslaizhe mishyava. Ta gleyú resh ta
damotagey, ta urideney vey ta istonosey dralizhe igüayiven. Pulán-Shuv zhoyese sobonavit onyavel
u vuyinit harvól onyava zhoyova dini vuyinit Seyranese kravya – stupurchen, tebivit kiinizhe etsiprál
mashrá ta aulavá, kinpait dzametsa onyara breskizhe ta sefovó ta rozha, djamó ta zlinshunan vey
kari rapilaivit hegín, dazhini ta skaavá Itlana kreyspoyya. Vutruvenú sheri ta Seyraney sheyzá pe
Itlanan dazhikarit onyaven vey djurit lapán, secha ta archad ta peshainen oyanamizhe rapradivit,
etikhunirit vey djasirit onyava. Ta Talmenshunél chadit istonandjenovó sheri zhoyit Savuney ta
Tanifa zhoyese dafaryavel. Itlanizhe ferivit ruzay tikivit chadit Djanarit gadanilisa, ta makbashós
djura tretiizhe vasuriarit onyava. “Idait fereshú ratá tashi lapanyaven,” ruvyavel. “Vutova
pientaizhe basheyre lonevavit onyaru. Mashrá ta Tanifan shey ishandjenovó tilyazhe. Izá shey ta
shunenovó vey ta naglirenovó ta Zurhanelsala shunyazhe vey nagliryazhe bash. Rashunirit stronú
lanyuenovó vey tinotovó ikarstaavit onyaren. Vutova rakozhenvit branya ra-heslyara. Dzea tanto
onyara u ta Talmenshunél Djanara vavyatel vey losh ta franarizhe taldokasivit Silivit Dorey vavya.”

Ta sarmusova resh ta Talmenshunelese ardjeyelizhe latsagya igüayavu. “Satelkoey, mashrá chadit
franarit aulavá ta Shtemortanú, sheri ta Karfeyey Shinara, Djanár, bashit eylska, vutruvenovó
djatyaven vey prazhenovó kamizyaven. Djufi-bolo, kalalit sobonova sheri ta Nordlingín dakya ishi
ra-eshkyava. Kiinizhe onyara u bashit Seyrán franartantoilu bashit etsipralotilisa, vavarit onyara vey
u say, dini ta tunkian vey ta lanyuan ta skaarun, Djanár zhanyara u dralizhe onyara vavya? Reshkín
ta Darska ta Nordlingarun
inumurnunudan zarideynyara?” Ta
Talmenshunelese zretonerivit irminilu ptazumyavu. Layso vuyín dayavel u ishyavu vey etikhyavu ar
u ruvyanu. Kepesizhe zhoyese disuyavel.

inunit samyava vey dini

“Tsirtsír-Ramey, zhoyit ebtanú, dzerivit ta talmenosilu vey makailu, Kunarú dazhini ta Sanukiravá
ta Tantoa vey ta Sintinisavá ta Fridadjuna onyaren. Tashi chadit aulavá pe ta tendayavá ta tantoa
vey ta fridadjuna varolyavi vey ta muit Eylay ta inunit untara Miderda branyavi, birzaova ta rozha
vey ta imfayuda mampisarizhe. Idá vanuntarova bashit ebón kari ta mishtaratey Siarél pilayara.
Izmuizhe onyara u ta Ravzhurtanú, ta Semeritanú, ta Djiratanú vey ta Djanartanú, shey vut, ta pelit
vanit inunit Eylbrediova garminyaren. Shey [120] mog ta pelit Birzaay ta Mabugarun kadimyari vey
ta pelit Tseynakeylova ta Yakinuna garminyari.”

Iidovó ra-etikhyavu vey dazhini ta Runskatanavá rahait prazhenisú onyaven kiinú sheri idait
mosmosit nareney layso danivisyanen. Pulán-Shuv bishyavel, “Iküí ta Stragún-Chaan ukhit inunit
yazhtaay kadimyavi, dini ta tantoan vugdzevarizhe, resh shandi rachegivit untarova zhanya, kinzá
mogit ebón rozhrezilu zarideynya makayana. Zhoyit eb muifen zar ebonarun onyara, ta Éngelfolk
vey ta Nórdmana. Var zar ebonú enhalivit ta makaese vey ta talmenshunosese onyavi, rahait
etibirova zhanya makayavi inu idapaiena kinpáu mogova djasyaven vey kaluzyaven var sheyzá ta
inubranyavi, ta brediese Itlán
mishbatú ta makaa brogivit onyaven. Idakín, Miderdova
klanamishyavi, vey karizhe pe ta banadjonit runit karfeyan Djanár paleyavi – Nordhem, Runéyl,
djurova mishtaratyari.

Kuldjemarizhe vey djeyelizhe mostazvorivit ta prazhenay Pulán-Shuva onyavu. Secha fayyisyavel,
krazhni silivit dini ta kedan resh eypya onyavu. U rahait latsagovó ba haova vuyinit prazhenese
degilya lafiyavu yibarizhe, bishyavel.

“Chadit makchovód aulavá dini ta tantoese vugdzevavizhe, dini Nordheman paleyavi, franarizhe
tashi u vut, ta Ravzhurit Itlantanú, manukanavivit Rozh-Shpilavay, iizese ta Shenit Dzevanzailu, losh
ta Semeritanín vey ta Djiratanín ukheylo teynikadimyavay. Franarizhe bashit teynikadiman
misgidavit onyavi iidova mogit talshunenilisa tashishunavizhe. Djasarizhe muku shta u mogit maka
vey talmenshunós shtindayinen vey djasyinen, dini ta feynit vey tazvoratsit inumurnudese
vugmishyavi. Ta tanto ta kreyuda tsorni karivit onyara. Ta Djanartanú vey vutit marfanú dazhini ta
Maktó Skaavá ta untarova sebaurafya cheykopyaren. Iíd dazhemprisova gidanit grugunilu
lovadavit onyaru.” Ta Talmenshunelese ivarit katsalilu zumyavu. Muizhe, eypya ra-makayavu.
Tiforiizhe zapevshiyavu.

“Satelkoey, tsorni-say murnizhe makmín skaú Itlana onyaren. Sheri rahait maktoit skaey ishyaru.
Kiinit birza iíd onyara sheri kiiney eypyare? Kinlán [121] ta untararis djamó mogit ishan zhanyira?
Kinlán rashunirit samyara kiín tilizhit samyara?"

Ta Satelko talsheynizhe eypyavel franarizhe tsalivit enovó zhigutarizhe. “Ta pevlúsh ta isha ilazoit,
namagit vey djeyelit onyara,” eypyavel. “Chadit onyaren ta iniú vey ta tendayú djura. Khatiletasyi
omanyara. Chadit mampisarú ta isha menbatifyaren. Ruzay gidanit ta chokh ta dazhikatsa ta nikha
onyara. Ta boduivit fitroú, orlunú, vey azdalú iíd adunit pevlusha ta isha djamó ta taatoifan ba ta
prazhenosan onyaren. Pe ta tendayavá iíd gidanit ilazoan tumpiit dzevarú onyari mog shey.”

Resh arordarizhe djeynatya ta fereshovó vey ta satovó kiinovó tebarit onyavu, padesyavu.
Ruvyavu, “Satelkoey, Kiinizhe-vá
iíd shinarit moraova vomorayatu? Beylatsyara u zhoyit
talmenshunmaka dini ta duruman zhoyova inubranyava vey krazhni franarizhe shas ta tunkiirit
ishey mishavit onyaru.”

Pulán-Shuv bishyavel. “Izmuizhe, malachit dorey, dazhini ta skaavá tsorni makmín onyaren. Anuvi
dini ta tadranosan shpativit onyaren. Anuvi dini ta rozhan telivit onyaren. Ruzay mu ska, rapilaivit
ta kulit untaray, bonduivit kiinizhe azdalit az, rashunirit ta chailu vey vochadizhe etikhirit onyara.
Izá, inunizhe dini iíd bonduivit etibiran, bashit ebón depikyara, Dorkoey.” Pulán-Shuv santiyavel
vey zhoyese naglirilu zumyavel, rek bishyavel, “Ta maktoit ska ta elyska bashit tashiekarun onyara
– ta Karféy Linddor28 – ta Bonduardja Mosenarun. Kiinizhe feryiva, ‘Fidiri ta Mosenardjaay teyni ta
Karfeyese ta Rozha – idaizhe kadimyazha ta muúd.’”29 Varvari shey iíd soboney, tsaya zhoyit shagál
shtrashtyana vey zhoyit zakh shtrayana tikhodya mabugyavu. Shey djatirenovó dalí togya, layso la
mezabeyya makayavu. Vuyinit gadanú rachadit onyaven ruzay chadyaven ta safinaú. Muchovód
latsagú dini ta shagalese vey ta zakhese khaananyaven – shey vut muchovód ar ta latsagovó
vananarizhe. Ta Satelko rahait sarmusova zhoyese dafaryavel diniprisya. Keylieypyavel.

“Pe iíd bonduivit dorskaan vey shey djurit chendjeynit merinavá, ta Djanarit talmenshunekú
zergentiova rashuneshkuda vey ta tuzotivuda spoyyavi reshú rapaú ta eylova ta Dora pilayaten,
kinpaa shey mogit miaraú vey amustenú skoryaren, reshú rapaú ta sneha etsipralovó mampisyaten

28 Linddor: presently known as Firento Province.
29 In Djanari: “Fram ut de Rek av de Vundera til di Eyland av de Fred – so shal di Eynhet kome.”

vey zhanyaten, kiinovó bonduyaror vun. [122] Izaay ta oygidanit maka fidiri sheyiena kadimyazha
– ta Pron kiín ta To Makaovó ta Untara muafyazha. Idapá onyara bash, Tsirtsír-Ramey! Kurudjór ta
sevmezit gidanit narora ta Dorskaa Linddora.”

Pulán-Shuv resh inumishya tansubifyavel. “Satelkoey,” ruvyavu, “Kesh Linddor rekh zhoyit
vananska vey zhoyit izmuit eyl onyara?” Gidanit akadjailu Pulán-Shuv zhoyese vugzumyavel.
“Secha dini Linddoran vananyive, malachit dorkoey, ta kulit Itlana shibatyare.”

[123] SIPÁL MAKBRÓL

“RUVYIRA U SHEY DZEVÚ TA ISHOVA FULATSYAREN VEY TA PURBÉN SINTINISESE RUNA
TSIINEN KHAÁ ONYAVA RA!"

“Ruvyira u shey dzevú ta ishova fulatsyaren vey ta purbén Sintinisese Runa tsiinen khaá onyava
ra!” Idait purbenova dini idalán minyonit yoneyan ratá tashi dekuvayavit onyavu. Ta Shivanit
Sintinís yonéy onyava kiín ta talemova inuvitamyana khaá – pientaizhe ta talemova dukhulora sha
aularun! Ta soronit mosenú ta yoneya krazhni djamú zhoyit vesamadjatan onyaven vey ta azafadú
kiinovó ushogyava pashnuni zhoyit oyblidit krilovó djamoyaven. Izmuizhe, khaá, sazhoyese
talshyavu, u losh Djanarit dareley dzevarit onyavu. Var kashá hait otorayovó lafiyavu sheri ta
meytlaney, ta naley, ba ta ishey idapaa losh kipaey dzevyaru, ta yonéy kiinilu iküí ta sashiravá
naresharit onyavu vey ta kavisuú dini kiinavá dyonarit onyavu helistizhe shey otorayova
inuidarafyava.

Sheri ta bonduivit Dorskaey Linddora, de Prinsland av Linddor, kiinizhe ta Talmenshunél djurova
mishtaratyavel, kozhá arsobonyi ra-makayavu. Chadvá ta prazhenís ivrotana onyava sheri anarey
ta Runit Pevlusha djemarit ta lanyua vey ta uzhisarun kiinovó sheypaú, kashá heslait onyaten,
anlatyaven. Ta prazhenú sheri pavdoratsit skaey gidanit stranuda ruvyaven, kashatum pa djurova
zhanya vey ta tendayovó, ta zhozhaovó vey ta djirdozhovó mafayya makayaten resh pe djurit
merinesea teynispoyifya. Idapaiena kinpaú khiyefyaven, vochadit shtakadimyaven vey fidiri
idapaiena kinpaú shtakadimyaven, vochadit djevoit onyaven. Ta Runit Pevlúsh dazhem ta
valmashit zhimboavá Djanara vey ta pirenit [124] ribilavá Djiraa khulit djamó shey ruvan onyaven.

Ruzay tsorni togya cheykopyanu u dini ta dzaleyban djura, kul-izmuizhe, bonduivit shey chaiena,
ta daldeait karféy fidiri shey ta prazheniena ta ivrotanarun ksevyara. Kiinizhe zhoyit salashunenú
vey talshunenú zhoyese ruvarit onyaven, helistizhe iíd ta Sanukír ranti shey ta pavdorú, ta inusú,
ta prazhenalenú zarideynifarit onyaven – vananirizhe dini ta miaraavá vey ta pabasavá dazhini ta
brinkienavá kiinovó sheyaspalizhe ilüizardeynarit onyari. Idait Sanukír ta Introlosa ta Miaraarun vey
ta Endihón ta Taldokasenarun franarizhe talshunivit onyava. Tsorni iidova dinizarideynya djamó
shey daan beylatsyara. Kashátum ta peshú idaova khaishyaten, kiinova izmuit talshunyavu – u ta
untár seti treskelan shtavanana onyava.

Mashrá zhoyit priponit suudan, sefetit zhiguta, rayizhe ishvemyavu kiinizhe brinkiyava u losh
ushorey vey usheley zarideynya kadimyavu. Hatá, ushél vavya bezyavel tsaya sait izmuit suór
onyavu, tamagzá danivisú kadimyaven u iíd ta slazku ra-onyava. Mashrá chadit aulavá kiinova togya
ra-ishyavu. Mashrá iíd tantoavá ta yavyoa vey ta musada, Ianél Ishi zhoyit natunit van ta isha
onyavel. Chadizhe zhoyese tilafyavel vey chadit raishivenovó tavilyavel. Vuyinit djanís, ta
talglanarun, azarun vey chendjarun, heynuzpilarun vey talmendjariarun, shas grimya ta meytlanit
adunit shinarit fereshovó vey satovó shey norarun dini shey ta sholavá vey ferimavá Itlana vey
anuvi kiinú dini sholavá kulizhe rapilaivit dini mogit untaran djemarit onyava. Chadvá azdál vey
shinarit sitkoruniven pe ta muntashafavá vuyinit daria zhanyiva. Danisivú inunit dzevarun vey

lanyuatsit birafarun vuyinit eypova avtuuryaven vey zhoyit kunirova etarashafyava. Ta Runit
Karfeyesea akadjayavel, iidova ishyavu. Beylatsyava u layso idatá, ta sholilisa ta Djanartanarun vey
ta Djiratanarun prevdemilu nobshetya makayavel vey u chadizhe sheri vutit ayfanalín vey satapit
prazhenín ishyavel.

Ruzay, zhoyit azhél ishi morá zhoyese onyava vey, secha zhoyit talmenshunós zhoyeylo
loshetarashyava, vochadizhe sheri zhoyit vanín zhoyese ruvyava. Sheri zhoyit kinpaudey kozhá
ishyavu. Makhá yaraspalan.

(*)

Muchovód latsagú zhoyit nikhova khadinidjemafyaven. Dor vey kurudjór dora onyavu. Ruzay, kiín
sheri ta Linddorit dorín? Sheri Linddorit dorín rahaova ishyavu. Rapaú ishyaven. Kiinova iíd zhoyese
parayara? Vey kiinova parayazha? Kiín sheri zhoyit Linddorit ushorey vey usheley? Kesh vutova
silavit onyavu kiinizhe silyavu ba ruzayizhe inubranavit idapaovó kinpaú zhoyova trebyaven? Kinzá-
vá zhoyit izmuit eylova hatá zhanyanu. Kinzá izmuit uramova zhanya? Kesh imuizhe ta kulit Itlana
shibatyaru, kiinizhe ta Talmenshunél zhoyese ruvyavel? Vey djamó sheyan, kiinova idá parayara?
Muchovód latsagú zhoyit nikhova khadinidjemafyaven.

[125] Shey ta satovó istonyavu, kiinovó ta Talmenshunél zhoyese dafaryavel. Ruzay shey iíd
lagiuralit onyava u ta fereshú vey ta timetú kiinovó seti ta eylan giuravit vey sheritukbelavit onyavu.
Ra, iíd beleyza onyara ra. Iíd ta fazara onyara. Ta yakinunese zhoyit zarideyna uvakirit onyavu. Iíd
subél ra-onyara. Chadizhe sheri ta fazit paraey ta tanuda dini ta Seyranan ta Talmenshunela ra-
ishyavu, ruzay iidova ishyavu – tardjenen onyana – tardjenit lapis, lapisún nalavoí. Beylatsyara u ta
Savún ta Tanifa, kiinizhe ta Talmenshunél djurova mishtaratyavel, eyzoromoit onyara, ruzay djurit
gilúkh teradyi ra-makayara makhá u brinkiyava. Idá zhoyova brigoshafyava. Kiinova idá venyana,
ishvemyavu. Sheri iidey Pulán-Shuvese latsagyavu. “Bashit zakh bashese ruvyazhe,” ruvyavel,
“bashit zakh bashese ruvyazhe.”

Lilinizhe ta uvakova ta Talmenshunela ta gyoreriilu ta yoneya khadjatyavu. Muizhe, Djanarizhe
eypyavel, “Vi hav ikom til Nordster. Sintinisese Runa teynikadimavit onyari. Fidiriyonurdus diniizhe
mak sinarun.” Ta chanzaese zhoyit samfada resh mogit dlamosa zumya pristiyavel. Ta pevulbirova
djamó ta valmashit khalavá ta shata shunya makayavu. Ta yoneyú izá samafivit yagusit norarun,
taatoarun vey sizdarun onyaven. Mashrá u arhatrinifyari arshuneshkit grionifyaven. Rachadit
onyaven. Rahait ich ta shapa, rahait biv resh mogit pevulifey onyazha. Lilinizhe haova khachayavu.
Shukhrán ta Inunshún! Ta yonéy Ianela Ishi! Ta Inunshún!

(*)

Dalí zhoyit shunmakaova taykalya makayavu. Kesh onya makayara u Ianél Ishi iíz onyarel? Vey kiinit
estalovó losh ta Talmenshuneley vey vuyinit Seyraney ba losh ta Taridareley Sintinisa Runa
lafiyavel? Khaá, ishi ta kavisuisú sheri iidit estalín onyaven ranti, seti idait dralvaremivit razhgeyrisit
aspalavá ta Rumelosa, vuyinit djanova kuteyryavu. Khaá shta, u dini ta idarbirese zhoyova

uvlugyavel, bedraarizhe u losh ta Talmenshuneley dzevyatu vey u kornagliryavel u ta Talmenshunél
zhoyova peyratyanel. Djufi-bolo, haizhe, dinishikaivizhe zhoyit anikebesay, djurova kulizhe
loshmezabeyya ra-makayavu. Delidiilu visiarizhe mishyavu, bari pe zhoyese pitiramarizhe, resh
Pulán-Shuvova birzhanya, lan-lan chadizhe khitaya. Karizhe vuyinova pimyavu.

“Satelkoey,” buuekhyavu, “kesh zhoyit ianél iíz dini Sintinisan Runa onyarel? Vuyinit yoneyova, ta
Inunshún ta chanzailu shunyavu. Helistyaru u idá ta Inunshún onyara. Idá yoneyova hazá
duneyyanu!” Ta talemova shtadakya teyzalyavu. Palizhe chingaey, ar varvari ta anikebesey u
varvari ta kodesey ikriarit onyavu.

[126] Ta Satelko zhoyese alaunilu chaatiyavel. “Khay Tsirgaey,” ruvyavel, “bezyara u Ishi-Pronár iíz
onyarel. Iíz marzeytariya pabasyavi. Bashit dralvaremirit ianél franartantoit tanél zhoyit Seyrana
onyarel vey kalirit marfanél zhoya, ta tuzotarél ta malachit Dora Linddora.” Vuyinit vishua ta
yavyoay divaytaleayiva. Pulán-Shuvova idalán afakit ratá shunavit onyavu. Khaishyavu u vuyinit
afakúd zhoyit afakudova shunya onyava vey u karizhe ta nurenova shey ta franarizhe zakhtebirit
etsipralovó fulatsya ra-cheykopyavel vuyín aréy. Mashrá u eypyavi, ta feynit khlunova vey
myolvedova mogit pevulifa yibyavu. Kiinlán brinalit biráf iíd onya seyonyava, khay vey kheyem!

Dazhini ta seykaldiavá, yontanavá vey peshelavá ta Seyrana, zhoyese rapilaivit, ta yoneyay
pristiizhe branyavi. Ta manaragís dini ta shatisese Sintinís Runa ra-franaryava ruzay arfranarit
onyava u katsilya makayavu! Zhoyit kulit katsalova sheri ta kadimazhit savuney ta tanifa vey shey
zhoyit otorayovó, latsagovó, vey vuzhniudova sheri zhoyit fazhenizhe zhanivit azheley kiinizhe
Linddorit mosór khatsalyavu. Tumpi ianelova Ishi shtashunya vey sheri ta estalín ta zakha vey ta
nikha vuyineylo losheypya vemyavu. Chadlán aridarit tsorni u hatá tashi beylatsyara. Chadlán
lahelistit zhoyese bezyava.

Karizhe ta dján Aylea-Sintinisa dini mogit shunese kadimyava. Djurit ivarkoit vishu ta eaunit
Talortalilu zhoyese budalafyava. Ta chayit rozhisafit seylár ta bikhlonit foranit ananisarun ta
iyamela ta shagalova vey ta zakhova rezafyaven. Ta palanaafós dini shey küazuveynit, usbuit,
franarizhe tramilivit brodjanese sapait djenikha dinipilandrayava. Bezyava u iíd ta karit rozhbír ta
untara vey ta muit birza ta Vatarana Uramuna, losh ta ivarit aaney vey talmen seti djurit gilukhan,
onyava.

Ta makait djanese dinimishyavi; ta seylár ta djurnidarit bibutchaya ta imarova djemarafyava. Seti
ta karan urit iküibiran ianél Ishi vey peshél latulit u vuyín ruzay bezizhe arvastriit djufi-bolo
bandjinit, heslait, vey shprunit vishua tansubyaven. Franarit prevatsit shivananit hadinova
lafiyavel. Ishi diváy vuyinan zerimár ta heslauda vey ta franarit ishosa zhanyiva. Kul-kaalizhe, resh
ralán ta ayfanalit Runskait alvanyorainen misgidarizhe, teyni ianelese Ishi misharizhe khavirsiyavu
vey zhoyit pranovó divay vuyinan spoyyavu.

“Ianelko Ishi! Kinlán zhoyese ichavit onyare! Franarit tanto beylatsyara zi u dini ta idarbiran
kreyifyavi. Chadlán dralizhe onyara bashova shtashunya!” Zhoyese kadimyava ta talsh u
razhgeyrisit, imfayit, vey shaslanyuit tikhodya mabugarit onyavu. Djeyelizhe dinitalemyavu, ta
palanaafit torusova dinilularizhe, ta talmusovó djemarafarizhe tsaya ratá tashi talemavit onyavu.

Ta sanokay inukreyifarizhe, vuyinit silisiarit chaú teyni zhoyan zhoyan tsey, ianél Ishi zhoyese, vey
ta akadjailu vey ta piorilu, flanchayavel. “Tsirtsirey, gidanit onyara ta aspál [127] mogit zeytaria iíz.
Kiinizhe chadlán ta Talmenferenú taldokasavit onyaren, kiinizhe chadit ebonú Itlana eypavit
onyaren, kiinizhe chadvá itovedarit zakh chadchovód aulilisa, franarizhe tikhodyaven, iíd aspál ta
mabúg ta fazhenarun vey ta inunús ta bluzenarun onyara. Dralkadimavit Sintinisese Runa.”

“Kiinizhe ruvyare, zurhanelga,” Aylea dinikharuvyavel, “iíd gidanit vey franarizhe misgidirit aspál
onyara. Dorkoey Linddora, Nikh Itlana, dralkadimavit onyare.” Izmuizhe, kiinova ruvya ra-ishyavu.
Kinlán chadizhe dini kozhá ta tantoaris brinkiavit onyava. Ralán ta tantoaris lafiyavu resh talshya
ba mezabeyya sheyova kiinova, mashrá iíd anuvi yavaspalavá, shunyavu, djatyavu, vey tikhodyavu.
Lilinizhe talshún zhoyit shagalova vey nikhova khademarafyava. Feshilu ta noladú vey ta
fidirivadinenú chadit aularun vey nikharun zhoyit tamelese lornifyaven. Muku shta talshunyavu.
Djanarizhe eypyavu, secha yibisharizhe djurova ras pilayavu ba dayavu.

“Sistera min, grot varli es des day, dok va het shal bringe en endikli zeyge shal dok bie iseyne.
Ledinga mika en grot gladhet, lang en sveyr reysa en endinga sakht en vundersam bleyb vor us
dok.”

“Zurhanelín shey ukh, iíd aspál gidanit onyara khaá, ruzay kiionova teynifulatsyazha vey
metimaizhe voodeshyazha shunizhit samyara. Chadit perneyú vey gidanit yavyo, franarit zaradit
dzevú vey feynit vey mosit karú moganu misgidyaren tsey.” Lilinizhe ta talmen zhoyit talshunosa
khakarifyava vey ar ta gadanainen kadimyaven raaréy. Ta peshelú, loshifavit zhoyanu, ta kedilu
zhoyese zumyaven. Aylea ta muit eypa onyavel. Trichizhe zhoyese ruvyavel, “Dozulruvarorey,
chadit bashit etsipralovó mogay tebyare tsey. Ta Satelkoey zhoyese ra-ruvyavel u dazhini bashit
chadit talkoravá ta makaova ta sholarun lafiyare. Eshkizhe helistit miara resh mogit lipaley onyara
khaá.”

“Sheri iíd makaey ishyavu ra,” ruvyavel Pulán-Shuv. “Ubimiizhe, chadizhe onyara sheri mogit
malachit Tsirgaey, kiinova shandi ra-tilyavu prundji zhoy.”

“Vey prundji zhoy!,” ianél Ishi teynifelyavel. “Mashrá shey mogit anzonavá loshizhe, Tsirtsír-
Ramey, ratá bashova ta makailu ta Dozulruva eypya djatyavu ba hait gadanova ta Djanarit shola
fidiriruvya.”

Muku shta eypya ukayavu, iidku Itlanizhe. “Satelkoín, rahait yibishit pilaova ta Djanarit shola
lafiyavu vey u ta makaova ta Dozulruva trevkonyaru, udj ta tsornian, zhoy-sa ishyavu ratá. Ta
sholovó ta derevusharun vey ta bevuramarun franarizhe istonavit onyaru. Sheri ta sholín ta
pesharun, iíd mulutarzaan, murnizhe mu pilayaru, ta klanamaivit Ravzhurit shol Rozh-Shpilava,
secha sheri shey vutey evaniyiru. Resh mogit lipaley, [128] beylatsyara u Uramún, kari shey mogit
kadimazhit tunkienín, manukanavyazhad, burakehnyazhad, vey ushogyazhad. Iíd dralgadanirit vey
moseynit aspál onyara. Djurit azdalovó mukhtaya vey djurit makaovó dini mogit zakhavá, shagalavá
vey nikhavá tuzotya cheykopyari.”

“Satelkoey!” Aylea ruvyavel, “Iíd malachit dor tsorni kiinizhe imreytór eypyaror. Khay vey kheyem,
mogit Lipál korunizhit samyara vey idaova kiinova shunavit onyaru sheri ta lanyuín vey ta santiín
ra-brinyaru. Djasavit onyavu u hait lanyu teyni ukhese khakadimavit onyava var beylatsyava u ukhit
teynikadím ratrayava. Ruzay tsorni shunyaru u kul-dralizhe imfayit onyaray vey inu shey kalstinay
tuzotyivay. Djasyaru u hait mevemen dini ta untaran mafáy mogit makaín vadikyara var zhoyit
talshunós idarit ra-onyara. Ta shunivenarun moluya vey ta ishivenovó kalya makayaru zhoy ra.
Nakeyya cheykopyari.” Aylea-Sintinís shey mogese khilizhe chauryavel. “Haslazkuilu, ta lonevú resh
ta Tanifey kuldjemarit onyaren. Seti ta zardotalan ta Talorrovina dini ta atonit kinsraan resh ta
franarizhe misgidivit savuney loshifya makayazhi.”

(*)

Chonyavu u idá harkáz kadimyana ratá. Tumpi radatsit onya cheykopyanu makhá u Talór teyni ta
eylanese surifya mabugyavor. Dini ta kilikit ba dralizhe ushogivit kiarafadese, zhoyeyre lonevivit,
dini ta djanan Ayleaa agurarit onyavu. Bezizhe ta tamagpaú dini ta yoneyan salayanen makhá u
mogit tanto dini Sintinisan Runa karifyana. Damotagya dini ta djanan Aylea vey palanaafit vey
kimsiafit onyava vey helistizhe idaova tunkiyavu. Ianél Ishi diniramyavel mashraú u zhoyit enovó
fidirineyafarit onyavu.

“Ianeley Ishi,” anikebesizhe ruvyavu, “ishyave u ta Talmenshunél Shtemorese kadimyanel kesh ra?
U vuyineylo mishyatu vemyave! Shey djurova pabasyave bash! Djurova togya ra-makayaru!” Zhoyit
anikebes fidirinafroarit onyava. Kiinit biráf iíd onifarit onyava, khay vey kheyem. Hakín, ianél Ishi
guzelit vey rahelistit shunyivel. Mashrá franarit beshit bashlaan rahaova ruvyavel. “Togya ra-
makayavu u onyave bash kinpá zhoyova dini ta idarbirese lugyave!” Bishyavu, “Vey kiinizhe
ushelese upeneyyave, ratá dayyanu.” Ta chadozhakú dini ta chaesea ianela Ishi khaemdilesyaven.
Ishyavu u deykumyava ha. “Sheyova seti vuyinan golisterafyave, kesh ra, ianeley Ishi? Ishi
omanizhe sheyova golisterafya makayave.” Ianél Ishi zhoyese ta nashkudorilu zumyavel.

Karizhe eypavel, “Seti ta aspalan ranti bashova dini ta idarbiran branyavu ta eylese shtamishyavu
bashova ushelova sorasya. Ishyavu u afakit sheri bashit birafuney ra-onyanel vey u nagushtyanel u
bashova bedrayavu. Rahá kiinova ruvyavu ba korunyavu [129] ta imzaova ras ta boshova sheri
zarzari mogey lifarsya makayava. Resh bashova zhanya vey lauraya fidiri ta yuddjaday shubaizhe
khamishyavel ruzay fifiruisizhe shagalturivit vey rakornaglirivit lanyuú vuyinova pe ta mishbatan
zeytariyaven. Krazhi ratrayavu, rahaova korunya makayavu, blidit Tsirgaey, bashit ushél beneynavit
ta Kisoriit Gireksalay onyarel. Vuyinit karit talemdusova varvari ta lestriey bashese dafaryavel.”

Kiinizhe khavedún ta hezhnoese kiín ta imarova ta zhiva vey ta zarideynosa, ta sobonen kiinova ras
vesamadjatya ras tsorni togya makayavu zhoyova ta pelesese kedudjafyava. Zhoyit embaú
inuglimyaven. Ta khaneyese shumyavu. Yaimyavu, chadozhyavu vey budalayyavu, kiinizhe
dukhulorís, kiinzhe ta dukhulorís kinpá khaá onyavu, dukhulór kinpá imreytór onya oneryaror.
Kashá hatá inusuór tikhodyavu, helistizhe say onyaru. Izmuizhe inusuór say, fidiribranivit shas hait
ushey. Zarku khaderór onyavu say khaá.

Ianél Ishi zhoyese klanakadimyavel vey sait pranovó diváy zhoyan felyavel, zhoyova ptapanaarizhe.
Zhoyova iktisanokyavel. Eypyavel. “Ishyavu u zaradizhe onyara khaá, resh zar mogey, ruzay resh
iíd Birafuney vananyive. Shprunit onyare, iidova ishyaru. Mogit Lipalova ta iskemese manukanavya
makayare!"

Haizhe zhoyit shprunudova zhoyese shtakadimarit onyava. “Ishyaru u sebyare, ianeley Ishi,"
disuyavu. Zhoyit misbatova dini iíd gidanit truzhuan tashishunyavu secha ta tugú zhoyova ishi
tonyaven. Secha ta hazbat ta vranetiena rapilaivit vanay aynliyina, djufi-bolo ishyaru u keylimishya
cheykopyari.” Idatá khaishifyavu u idá mishbat ratá-shtá palyana.

(*)

Zardotál, ta shinarit zardotál, karizhe teynikadimyava. Zar zavacharú Aylea-Sintinisa, mu orit, ta
tamagit elit, kinpaú sneha otilisa resh ta savuney ta Tanifa zavachya uvakyiven, seylarit bianova
zhoyeyre lonevyaven.

Ta zavachór zhoyit genivit genbonova lulyavor vey sheri rachilinenín zhoyeylo eypyavor. Zhoyova
takaafya khiyefarit onyavor vey zhoyese danivisovó vey tlintlinenovó sheri ta bianey vey ta rumbiit
savey dafaryavor. Muvesinu, ta abova odesharizhe kiinova zhoyit tsorniizhe sundjit blikhnorgay
lulavit onyavor, santiyavu vey ruvyavor, “Djorstamirit onyare bash khaá, malachit Dorey, var ratá
shunavit onyaru u emdál mogit fazeya dini ta Seyranese ta Satelkoa tanifyata. Kinlán ta Djanarit
Darelese kiinizhe tanór idá atonit sala zavachya kuniryavu. Dazhini shey peshoravá Itlana ta muit
onyazhe bash.”

[130] Zhoyit madjova pe vunit tsamese felyavu. “Marfanorkoey, farish mogeyre shey zhanyira.
Sheypá sait degilova dafaryazha vey sait venenova korunyazha. Ratustit onyate ra, seti helistit
aspalan dini ta Seyranan sayra zhoyan djanubyazhe.” Bezyava u tsorni ratá tashiizhe sheritalshivit
vey rahaizhe upikeshkit estalovó dokasya mabugavit onyavu! Zhoyit bichmichova saftebya
cheykopyaru, talshyavu. Ra-savukya cheykopyaru u shey iíd versídj vey komshayúd zhoyit
talmenshunova vopelikilyaten ba zhoyit
izmuit surit kadarkanlayova zhoyay shukhyata.
Ishvemyavu kashá dini sazhoyit dzekhan ovatirit onyavu.

Mashrá u kararit onyavi, ta zavachél teynikadimyavel vey zhoyit madjova divaytebyavel. Zhoyova
munkamanukanavyavel, ta zavachór hiznurekhtayarizhe. Kilikit sitivenese hiznu ta yuddjadan
sopiyavi. Talór rovinarit onyavor vey ta imár chayit vey razhgeyrisit djudj zhoyit kunzayey onyava.
Ta yibenova Ushora Itlán bazhi zhoyit sundji ramavá pe iíd givanit mishbatan isterzhanarit onyavu
mashrá u ta razhgeyrisudova ta madja ta zavachela dini zhoyit madjan giuryavu mashrá u zhoyova
sayra ta mishbatan shanivit bevurananiena vey kreyaynliivit talglaniena irmanarit dini vutit
sadzzikit chadanit foranit mekeravá ta bianbirese manukanavyavel.

Diniyavi. Shta ta seylár ta avtudreva. Ta lalivit vey seylarit malkú ta djea ta bianbira, ta birza ta
savuna, iküiglanurivit ta taleaay ta talglanarun onyaven. Razhgeyrisizhe irmanarizhe dini vutit koit
sadzzikit mekeriena, ta talglanisú ta kulit fadova djemarafyaven, muntashafovó vey cholunovó

shanarizhe vey ta dzaleybit alinduit turpalzaova, zamivit dini golenese kilbieydit chendjarun,
seyranarizhe. Seti mu karan, peylanú dini ta dozhese kapolanyaven. Izaese ta zavachél zhoyova
manukanavyavel, vuyinit madj dini zhoyit madjan tsey. Raisharizhe gavkiín astyana, ruzay fayisova
yibarizhe, eypya sarelyavu. Ta zavachelese djimetsifyavu vey sususiyavu, “Kiinizhe mishtaratyire,
zurhanelkoey?"

“Rezél-Khad zhoyova mishtaratyaren, dorkoey.” Tashi u mu antriit gadanova sheritalshya
makayavu moroit morilugova seti ta dinibiran ta bianbira djatyavu. Shumeshkirarizhe ta inunit
karese ta turpalzaa, Rezél-Khad zhoyova vug ta binkienese ta tsornia shtafulatsyavel. Izá, palizhe
chintalarit ureshunena, dini ta forizhe irmanarit talglanit taleaan seti ta inunit karan ta bianbira
tansubyavel Aylea-Sintinís dini dremikdalit abavá ulgazurivit shivanit shevesenay – zarzari vuyinit
pranú panaivit onyaven.

[131] “Dralkadimavit onyaray, zurhanelkoín, ta oyatonit savunese dazhini ta savunavá.
Dralkadimavit onyaray iíd makait harkazese ta Satapit Tanifa. Muku shta mogit Zurhanelsál
etarashyazha ruzay raaréy ‘zurhalsál’ var mogani say peshór zhanyizhor, shprunit ta blikhnorga
kiinizhe ta zakha vey ta shagala. Mogani say ta silivit vey tsalivit Linddorit Dor, sait ivdiit birzaova
lulyazhor – mogit muit zurhanór. Mubugyati!” Tretiizhe gripronya mabugyavel, ta tamagit peshelú
vleseyrizhe, ruzay ta argidanifarit stronilu, zaloshifarizhe. Tamagit tanél ta Seyrana, franarit,
prevudit, djolit hadina, vey vishua banadjinit djamó hait bafanan, keyliramyavel. Ananél
mishtaratyivel. Tugeyizhe Ayleaa tansubyavel, ianél Ishi geytuizhe Ayleaa tasubyavel. Pulán-Shuv
razá shunyivel. Iidova pronyaven vut:

SATAPPRÓN TA SINTINISESEA

Kinlán Ayleaainen purbenyaren mogese iíz,
Dini mogit untaran zakhtala?
Kinlán untarainen vataranifyaven izá,
Seti ta Shagalavá Shunekarun?

Ruzay idaizhe onyara iíz set mogan,
Shunyari, tadyari, zarideynyari,
Sheyovó korunyari resh Vuey,
Sheyovó nulakyari shas luntuey.

Shukhrám ta Rozh Izmua,
Shukhrám ta Rozh Nikhlua,
Khad ta Mozh Vonlua,
Dini mogit untaran Shunekarun.

[132] Ta pron vleseyrit vey mostazvorit onyava. Ta razhgeyrisúd ta talglanarun, ta razhgéyr ta
anikebesa, ta chariinafit arás ta talmena zhoyova shataboyaven. Lilinizhe sheri ta zavachorey
khayibishyavu kinpá zhoyova rekhtayyavor vey kinpá seti zhoyit tugeyit masagan emdilesyavor.
Zhoyit tugeyit madjova miriniyavor mashrá u Rezél zhoyit geytuit khatebyavel. “Rozhór-Nal

mishtaratyiru,” ruvyavor, “zurhanór Rezela onyaru. Zhoyova tsalyate ra.” Eait chatalilu eypyavor.
Ta fetenisova ra-dayavu.

Ta pron ta peshelarun karifyava vey Rezél vey Rozhór shey vut madjova pe zhoyit tsamese felyaven
vey zhoyova dini ta dozhese ta peylanilu kemanukanavyaven. Ta dozh ta bianbira razhgeyrisit vey
seylarit ta anandozhurivit ushemilisa vey ta gilukhenilisa chadit ananarun vey komrinafivit pililisa
onyava. Soreyanit vey padjanit ananú ta kharaa diváy zhoyan medjinyaven. Ta setionarit peshelú
ta Seyrana zhoyese keylimaldjayaven, ta madjú panaivit, ta madjgolú zavese, bashlait burakhova
pe zhoyese felarizhe mashrá u ta dozhova diniyavu. Tretiizhe vey bashlaizhe Rezél vey Rozhór
zhoyova bazhi ta dozhan toku antsiyaven rekh, zhoyova panayaven – sheyku kul-bashlaizhe.

Seti ta toit antsidusan, muku shta, Aylea-Sintinís, Taridarél Sintinisa Runa, eypyavel. “Shey yaven
pe ta tendayavá ta tsalatsa vey ta fardaya inudoshtenyita. Shey yaren rasafyita vey shprunafyita.
Shey yazhen ta seylarilu ta isaa vey ta feloraa anandozhuryita, ivarit, omoit, dralit, vey djemarafivit
ta talmenay vey ta aanay onyata.” Rekh, zhoyova kuldjimetsarizhe, zhoyit zar zavachú zhoyova ta
peylanilu munkaese ta bianbira ptamanukanavyaven. Mashrá u izá klopanarizhe tansubyavu,
zhoyit
falashchendjilisa
korshtotonyaven. Zhoyit kunzáy mirsiisya mabugyava mashrá u zhoyit turprév arifyava. Ta atonit
bián bari kuldjemarit onyava.

zhoyit blikhnorgova

shumeshay-dzoresea

zavachú

forit

zar

Razhegeyrafivit vey seylarit rimayú resh zhoyova givanafya teynifulatsyiven mashrá u zar pechaú
tsirarit avtudreva resh zhoyova shiagya igüayiven. Rumbi iidan palanaafit, priponit, shifskazit
ushem, ta chadizhe mukhtairit ushem chaya [133] zhoyit blikhnorgese shumeshay-dzoresea
pefelyiva. Shtavananivit, palanaafivit vey kuldjemarit tikhodyavu – ta blikhnorg, ta zakh, ta shagál
vey ta nikh dini ta rozhese muifavit onyaven.

Muku-shtá Aylea eypyavel, “Dini ta Seyranese ta Taleaa, spoyivit ta Tainaay ta Zurhaneluda, vey
djani kadimazhit fazhenit Zurhanuda, tsorni mishyati.” Aylea-Sintinís diváy ta glanarit bianbiran
kadimyavel vey ta altindaova fidiri ta yuddjaday ta bianbira dini ta hatrinit kashtirese
manukanavyavel. Sundjit tsey, zhanyavu u ta ushem chaya isterit razhgeyrisafit fazeylova lafiyava.
Pashi azafadit vey arzardeynatsit u hatá tashi tikhodyavu. Fazhenit zaridéyn zhoyanu zhanyiva.
Kesh ta shprunudova vey ta heslaudova resh ta tashunivenovó upikya zhanyazhu? Kesh zhoyit
talmenshunmaka muku-shtá kalalit onifyata. Mashrá u manaragyavu, ishvemyavu.

(*)

Min mog masagu, vetáy ta vulit mishbatan, badakashisova rammishyavi. Eait ruzay kreyzagaivit
taleaova dazhini ta derevushavá shunarizhe, zhoyit visli argidanifyava. Zhoyit talemosova rezafya
vey tretiafya. Zhoyit zar loshekú hatrinizhe sayra zhoyan samyaven.

Mashrá ta mishbat iküí ta derevushavá dlunyava, pashni mosit shunenova khayibyavu. Seyrán
zarmak brol peshelarun, shey genivit dini ta Djanarit savgenbonan tadranara, mogese krileynizhe

teynizumyava mashrá u mogit altinda dlamyava. Mu murnit, mukendiit, yarakanizhe glanarit taina
vankeanit zika djanubarit pe vataranit kebit sparitalyoan seti ta dzaleyban ta seyrana eaizhe
fidiritalyava. Ta murnit taleaova mogit salese ushogyava.

Zhoyit zar zavachú zhoyova, dini ta seyranese, rakeynizhe dazhem ta ulgazan ta derevusharun vey
ta tainaan-sá fidirimanukanavyaven. Zhoyeylo tansubyaven. Lilinizhe, Pulán-Shuv keyliramyavel
vey eypyavel. “Tashi franarit tantoavá iíd aspál taldokasyiva vey tsorni iíz uv ta tainaan tansubyari,
ta chayit seylarova ta narena dinitalemarizhe – ta yavena, ta yarena vey ta yazhena.”

“Yong vo sey, Forlorte Prins av Linddor, shal
du lete min Beduling til hets sil?"

“Dukhulorey kinpá shunyaror, Silivit Dor Linddora, kesh
zhoyit Lipalova ta iskemese manukanavyazhe?"

[134] Kiinizhe disuya ra-ishyavu. Rahaizhe zhoyit farishova shtateyzalyavu vey rapá zhoyova
ralyave. Djasyavu u iíd kiéyr onyava.

Darél

“Talmenshunelkoey,
uzhisdzeririt
Nordlingarun,”pashni tesedizhe mabugyavu, “kiinizhe feryiva, shunyiva, salashunyiva, eliseynyiva
vey taldokasyiva, idaizhe korunyazhu.” Beylatsyava u zhoyit disu Pulán-Shuvese isteryava. Vuyinit
ala gidanit vey oderzhunarit onyava. Itlanizhe bishyavel.

Hoy-Overhuyvedin

Djanartanarun,

ta

ta

“Kiinizhe mishtaratyire?"
“Tsirtsír-Ram mishtaratyiru.”

“Kesh otrinilu kadimyave?"
“Saabiyonilu vey kari ta moriín sazhoyit talshunenarun, mishyavu.”

“Kinzaay dzevyave?"
“Ta oryastay zhoyit Tashiekarun vey ta eylay idapaarun kinpaú zhoyova suekhdatyaven vey
vutit varemilu zhoyova burakhyaven.”

“Kiinit bashit Birafún onyara?"
“Zhoyit Birafún ta Birafún Itlana vey ta abiyón Pulán-Shuva onyara.”

“Kindju derevushú pilayare?"
“Ta derevushú zhoyova pilayaren. Vutit sholnorovó istonyavu vey vutit sususiesea djeynatyavu.
Zhoyese tilafyaven vey bazhi vutit tinotan vey feynit ekhdatosan sazhoyova pilaya tilyavu.”

“Kindju Atonovó shunyave?"
“Ta Atonú zhoyova shunyave vey vutit talilu vey zarideynilu zhoyova dralgadanyaven. Ta Satapit
Atonsál Uramún-Tamua zhoyese shasbafanit dafarenovó dafaryaven – vutani, ta talshún.”

“Kiinit bashit etsiprál onyara?"
“Djamó haan, shandi shunivit ba naglirivit – shandi ra-pronivit Pron.

Shas ta kortalshey eypyavu, kiinizhe ta talmen zhoyese kulmayava. Tamagizhe korunya ba ruvya
ra-ishyavu. Djufi-bolo bezyava u ta Talmenshunelese isteryava vey ta peshelú ta Seyrana zhoyese
zumyaven vey zhoyit gadanesea fedurikedunilu djeynatyaven.

[135] “Shukhrám ta dukhulór kinpá shunyaror! Ta dukhulór kinpait mishtarat kadimazhit onyara
tsey! Ta atonit Seyranese dinikadimyate say. Dini ta Atontalese ta Tainaa kadimyate! Ta Sonsaova
ta Ishosa djamomishyate say.”

Zhoyese trichizhe eyparizhe, ta Talmenshunél zhoyese shivanit mininova vahalyavel. “Kadimyate,
djanubyati, amborinyati, ishyati!” Rezafit daldeaanit naarova fidiri ta mininay amborinyavu. Secha
ratá tashi idait kusaliyavu, zakhishyavu u iíd mied, ta yullashéyl, idalán brinirit ta Djanataniena vey
iluizhe zeytariivit djamó vutit khalavá onya cheykopyara. Mogani iíd amborín metu mishtaratyira.
Ta amborín zhoyova peltantoizhe rezafyava vey arasafyava. Shey zhoyit makaú arshprunifya
tikhodyavu.

Ananél forit, andolit dredrunit abova zhoyese fulatsyava, kiín seti ta kichatan vey ta prozan
daldeaanit vey shirit khalenova lafiyava. Iíd shasdrapurit, suchalafiit ab piti zhoyit shumeshan
moriyavu. Udjchagit losh djeyelit pantagín onyava. Forit vey razhgeyrisit dudj zhoyit kunzayan
gurdinyiva. Rekh, Ananél teyni zhoyan mosunit talmendjariova tebyavel. Moytoizhe ta djaria
nutomit vich ta noruama, ta dralvaremirit am ta tautuna runit Runskaa vey Djanara, zhanyiva.
Djurit chadizhe kumunivit drev, kindju derevushay kapiya ra-makayavu, chugeynivit kiinizhe kularit
vashankándz onyava, djurit kulit faranarudova divaymisharizhe. Zhoyese keylimadjyavel. Zhoyit
geytuit madjova fidirimaldjaarizhe, djurova rasizhe khatebyavu. Mashra u iidova korunyavu ta kulit
talmedjari zarideynarit zhivtalilu daldeaizhe vey vankeizhe khaeaifyava. Ananél eypyavel, “U ta
talea Talora, ta sintín Itlana, bashit onyata. U ta eaós Shirela, ta lametidzit fridadjáz kinpá mogit
harkazovó petaleayarel bashova manukanavyata. U Talór vey Shirél bashit Loshekú vey ta Sintinisú
bashit marfanú onyaten. Ishi ta taleaova ta Tainaa vey ta talmena basheylo fulatsyate. Dini ta
meresaan Fazhenit Ebona tsorni tanifyate.”

Zarzari zhoyit madjilisa ta talmendjariova tebarizhe, djurit terchanit vey feynburakhit makaova iküí
zhoyan prevya tikhodyavu mashrá u djurit talea nusyava. Gilirisit rezúd pe zhoyit blikhnorgese
prevyava tsaya iküifridadjazurivit zhozhaisay sanokisirit onyatu. Ta Uvak ta Talmena lilinizhe dini
zhoyan khapanaifyava vey pronya mabugyavu. Ta talmendjariova piti zhoyit shumeshan, dini
zhoyit tugeyit madjan tebarizhe, ta vishuesea zhoyit nikhzurhanelarun, divayzumarizhe
mabugyavu

[136] PRON TA TALMENDJARIA

Maár, Maár, ta Talmendjari,
Shpateri Loshona tamagit Darskaa,
Ta Sonsa Nikhdzeva, sheyovó maarizhe,
U meytlanyata shtaizhe mogit Itlanko Dralzakha!

Maún, maún kadimyata mogese,
Var Rozhova tunkiyara íz vey sheytá
Ta Chanza Rezuna, ey mogit Itlanese
U rozhyata Bredí: mogit Van vey Taldá!

Muúd, muúd! Ta yavyo ebarun!
Dini Eaan, talzakhit meytlán,
Ta Hazbat Kuluna, ta Vem Nikhunarun,
U muifyata shey mogaris, kiinizhe Itlantán!

Mashrá u zhoyit pron karifyava ta Seyrán dini ta bashlaan samyava. Beylatsyava u rapá mogani ras
eypya ras ta ankalinova prisya vemyava. Ta vishu Pulán-Shuva pta ta fridadjese onyava tsaya
anufarit onyavel – bezen ta rozha vey ta shpruna pe vuyinan zhanyiva. Karizhe sait okanit
sabashlaova dazhemprisyavel vey idapaesea diváy ta Seyranan zumyavel. Vuyinit madjovó
panaarizhe mogese shey madjteynyavel.

[137] “Shukhrám ta Seyrán ta Tainaa. Kadimyatay, zurhanelín, tsorni mogit fazhenit zurhanorova
mogani dralkadimafyatay.” Rekh, ta peshelú ta Seyrana diváy zhoyan loshifyaven, shey vut vutit
tugeyit madjova pe zhoyese felarizhe. Tumpi idatá foliyavu u Parpár-Klotashél vutani ra-onyavel.
Shta ta Talmenshunél eypyavel.

Shukhrám ta Sonsa ta Talmena!
Ta Tsitivéy ta Munkarozha onyara!
Ta Bralán ta Djeduruma onyara!
Ta Mishbat ta raruvivit Etsipralarun onyara!

Kashá ta etarasharit Isa lafiyare,
Kashá ta shprunit Zakhunova lafiyare,
Kashá ta shaskarit Izmuova mampisyare,
Kashá ta Uvakova ta Shinara franarizhe mishavit djatyare,
Iizese dinikadimyate!
Dini ta Seyranese ta Tainaa kadimyate!
Zavachór Itlana onyate bash say!

Idatá ta peshelú resh Seyranova sizdya vugkiharyaven, zhoy tsorni vutani. Vutit pyurikova
digarizhe, losh zhoyit talmendjariey, Maár, dini zhoyit tugeyit madjan, zhoyit geytuit madjova diváy
ta tsaman ta peshela trich-geytuizhe zhoya maldjayavu,. Idaizhe mu tuzhanivit Seyrán onifyavi.
Savuyinit talmendjariova panaarizhe, Pulán-Shuv pronya mabugyavel. Ta kulit Seyrán ta Tainaa
loshizhe korunyava vey iíd ta pron kiinova zhoyeyre pronyaven

PRON TA TANIFA

Marfanór, mogani djanubifyate.
Fidirialeyfyate shanishtailu!
Var seti ta Tanavá Tainaa,
Bashit birza zhanyita zakhunilu.

Ta Khorbát franarlanyuyara djemarilu,
Ta haz ta Varemese, vey ta tsitivéy Rozhese.
Vutova rekhtayyazhi mog, kulilu,
Reshú untár otrinya makayata.

Var ta Muúd mogit Lapisún onyata,
Untarova sitagya muku shta,
[138] U shey Itlantán anamova trevkonyata,
Kimsitál resh shey taney ta bredia.

Zurhanór, shukhrám ta nikhzám basha,
Mushagala mogeylo shey,
Khorár ta Taleaa ta Tainaa,
Freshilu, Talmakusilu, vey Kutilu otinyate!

Iíd biráf rahait sutúk onyanaTa Talmenshunél Djanara zhoyova ta yakinunese zhoyit zarideyna
uvakarit onyavel

[139] SIPÁL MAKDÁN

“TA VORÁD DJOL-TSULAELA PRISTIUNIZHE ARGIDANIFARIT ONYAVA.”

“Ta vorád Djol-Tsulaela pristiunizhe argidanifarit onyava.” Ta veykalatsit vav korunyi cheykopyara
vey shuba-tsorni-sáy! Pashni idaryava u ta estalú oshtazhit onyaven. Ta tanto zolyava raaréy.
Murnizhe vuyín-sá, Djol-Tsulaél, ta talkorova sheyova negumya lafiyavel, vey murnizhe vuyín ta
vavakhit abiyonova djurova korunya lafiyavel.

Resh ta zumundureley, Ishdár-Eníl, uvakyavel. Shasradizhe vuyinit teynikadimova misgidyavel. Ta
tanto onyava dzea tilya kiinova Nikhád sheri ta pabasín vey korunenín ta Keguna ta Skavaremara
ishyavor vey kiinizhe iíd urafeyit vey rapilaivit golér dini vuyinit pabasesea verefafya vey vuyinit
iküivoynurivit abiyonese azburafyi makayana. Kashá Padján-Hadinova mamadjya ra-makayanel vey
vunilu Amrutova darya, rekh ta Nalaküayova khalulyanel vuyín-sá. Ta estalú ta arpristiafova
tunkiyaven. Ta tanto ta misgidosa karivit onyava. Ta Starantanú kiharit vey pristiizhe kiharit
onyaven vey vutit avón shprunifarit onyava. Eshkizhe iíd tadrán verefya makayana. Sheri ta
korunazhenín Nikhada ishya cheykopyarel. Kesh lafialit varlezemtanór tavilyinor? Kashá Nikhád
vuyinese ra-zhirashyanor, vuneysha vavyanel.

Ishdár-Eníl karizhe teynikadimyavel. Djol-Tsulaél shey zhanaletsilenovó inubranyavel.

“Ishdarey, kiinova tilavit onyare? Helistyaru u ta vastriit vey tineyuit Nikhád idalán djemarit ta
küzuvay ta raveykalatsaris vey ta pulumshiraris ta silivit vey tsalivit amustenainen, frelizhe ta
imnateyaris ushogyavor? Secha tsaya maundiór eypyaror vey ta breskit vey meherebit sholenilu
ta dazhemeypdiora eypyaror, [140] djufi-bolo, kulit untarova vunit bluzit vey grunuzhit korunotilisa
salaafyanor. Bolo, eshkizhe verefit onya makayazhor tsey. Kiinova tilyave?"

Ishdár nakeyizhe disuyavel. Ishyavel ardralizhe u ta nugushtova ba ta gormadova sait obnarela
vordagya. “Satelgaey,” ruvyavel, “zarzari ta isskuderi vey ta flenseyranís vutit chumakova dralizhe
intevayaven. Chadizhe tilyavu secha djasyaru u djurova ra-brinyazhe. Kiinizhe etikhyave ta nikh
Nikhada vey adit vey khulit onyara. Losh ta Keguney khaá loshkadimyavor vey vutese upeneyyavor
vunova pe ta mishbatan ta megena semekhya. Ta sefovó ta otoraya sheri bashey dini ta shagalese
Padján-Hadina kreyspoyya harvolyaror. Bashi avonova seti ta Zardoran Amruta urzafyazhor vey
vunit blikhnorgova, zakhova, shagalova vey nikhova ta vadikese ta Keguna pridavyazhor. Idait vunit
vem vey pabas onya bezyara.”

Djufi ta oydralit khiyefín Ishdara, bazhivisizhe zhe, ta gormád Djol-Tsulaela argidanifarit onyava.
Eynád onyavor Nikhád khaá. Rumbi franarit vey beshit bashlaan Djol-Tsulaél karizhe eypyavel.
“Chalí, iíd vuluridár sait pabasovó vey khulenovó vunese-sá lafiyaroridá krilalit onyara,
muralyaru. Kiinit bogova zhoyese trevkonyanor? Layso mogit dardarit sadzametsaú frelizhe
shprunit ra-onyaren resh mogova loshtelya. Tamelunese mishya cheykopyare vey ta zakhova vey
ta nikhova Padján-Hadina klanadakya cheykopyare, layso kashá pe vunit pushtan ksevya vey vunit
skazey khuvfekisyi tunkiyazhe. Padján-Hadín zhoyit madjú vey uvak onyazhor ba bazhilokhyazhor,

kiinizhe sheypaú kinpaú ta kadimandjit Maunova mafelyaren. Ta tsunturese Tameluna mishyate
Dire. Ta narvbrustteynova Dafár-Madja ta iküitalivit yoyeynay mogit banadjinit skaa inurizhe
inululya vey ta Darskaova Amruta djurit piorit lutarese dazhini ta Makmín Skaavá kumpezya zhoyit
harvól onyara. Fazhenit nalyunova Padján-Hadina dini varlezemese losh ta Tadrandarín Starana
lulyazhu vey mogit loshkichivit meytlanilu kulit tayunova pitinaryazhi. Losh ishey vey ta makaey ta
runit talmenshunekarun shey kiharenova Amruta ta fazhenit malachit Darorilu kozhenyazhu zhoy.
Kashá dralizhe korunyazhe, blidit zurhaneley zhoya, Ishdarél, sayra zhoyan djanubyazhe kiinizhe
zavachelko ta Mantaushela ta Drukha Darora Padján-Hadín Amruta. Mishyate say, masinivit
onyare.”

“Sonyaru, kakonaleley.” Ta malachit shuvél resh ta fadova fidiriya djimetsifya mabugyavel. Djol-
Tsulaél dini talshavá stanya beylatsyavel. Kanlayú pe kanlayavá ta ukippabasarun, miaraarun,
khularun, somarun, djikharun, vey medurumit pikerenarun uvkadimyaven, dini vuyinit shagalan
vey zakhan ammundro-prakarizhe, resh ta muit lutarova dakya. Ta Natunsavél Ishdár-Enilova
vuguvakyavel.

[141] “Ishdarey, losh Nikhadey, ta flenseyranisilu kiinova vunese dafaryavu, nobshetyate. Sheri
djurit bonduivit klanamasineriey onyaror. Djurova kiinizhe teynen zhoyit nala vey kiinizhe fidjen
resh ta tanín ta Keguna peyratyavor u zhoyese eypyavor vey u mogit pabasovó mabugafyavor. Tilya
u ta flenseyranís zarsopiit nobsheteri onyara vunese vreyyazha u bashit kavisuovó djeynatarit
onyavi vey u sheri vunit khuludey yibishyari. Eshkizhe, iidilu, inu vunit mishbatay vodevzhegyizhor.
Helistafya cheykopyari u inunizhe ta Zardoray Padján-Hadín samyator. Sheri ta dzelashtey Tuhíb-
Tuura prundji ta zardorese upeneyya khiyefyavu ranti zhoyit djezakhilu ishyaru u Darór Dafár-Madj
vun-sá ta izmuit paydien ta rozha vey ta shmia Amruta onyaror. Djamó shey otorayan upeneyivit
onyaru zhoy u Tuhíb vey Dafár varlezemizhe loshvavyaren. Dini mogit teyzalenen Tuhíb-Tuurova
slintya rapá mogit izmuit tseynakeylova etikhyana, ta inulúl Dafár-Madja, ta tsirstrág Amruta.

Ta malachit shuvél eypya ukayavel. “Eshkizhe shey ta stronovó, kiinú mogit dralvaremirit Amrutova
voynyaren, inuluya makayani, satelkoey.” Djol-Tsulaél ta zumundurelese hemitsivit malidilu
zumyavel. “Blidit Ishdarey, yibyaru u ta rakarovó ta Musaveta vey sheri ta ovleín djurit yunosa
dralizhe tilavit onyare. Argidanit eylán moganu ilazoyara, ar u hait buyukdi kilikit vey imletit shagala
shunya ba daya makayara. Nagliryaru say u bashit talmenshún talkorit onyara. Eshkizhe yunana
kiinizhe ar u zavachél bashese izmuizhe nukmenyana. Bashit yazhta eait shunyira. Tsorni mishyate.
Ta dzevpabassalova ta Darora vey ta Mazhaldarora khitayazhu. Kinzá vey ranti mabugifyazhen ta
tesedit kavisuú ishya cheykopyari. Harvolyaru u seti idá loshkadiman, Dafár-Madj, Tuhíb-Tuúr,
Nikhád, vey ta Zardór Padján-Hadín shey vut setionarit onyaten. Bash, daivizhe, sayra zhoyan,
onyazhe. Seti iíd loshkadiman shey bluzen inumanalyita vey ta fazhenenú khavananyizhen. Idá
aspál onyazha kiín resh ta sheytaey ta untarova mayazha. Mishyate say, vey zhoyit areyit azilovó
misgidyate.”

Ishdár-Eníl ta fadova fidiriyavel, ta sonsaova vuyinanis zagukarizhe. Djol-Tsulél muku-shtá murnit
losh sait talshín samyivel. Sheri ta eshkín vuyinit djani dakizhit meytlaney vey avoney ar vey ar
anikebesivit onifarit onyavel. Vuyinit emvél ta sefraa ta Mantaushela pashuni heslait djamó sheyan
onyava khaá vey vuyinit franarit shasklenit aulú ta bandjuda ta Amrutit darorese karizhe

fidiriparmaarit onyaven. Vuyinit kullestriit ralós ta zardora, vunit zakhova, shagalova vey nikhova
ta voynosilu ta otorayenarun vey ta kiskaarun mafáy vunit ushorey djemarafarizhe, karizhe
khavavyaven. Vuyinit mevotogit shtindém vastriit Nikhada vey ta malachit vey banadjinit Ishdár-
Enila ishi arpraykonit eriese resh ta keylilugosey vuyinit dzametsaarun banchulifarit onyava. Ta
bondueylova ta runit talmenshunekarun shandi ra-zhanyavel vey vutit shprashtit makaova resh
vuyinit byorsaley shandi ra-dakyavel ruzay idá helistizhe kadimyana. Djurilu, [142] ta Obova ta
Soreyanit Soreya bazhiafyanel vutit sadinifechatsit shuvekit avonova resh ta sheytaey slintarizhe.
Seti idá aspalan, fazhenit sanukirova resh ta kulit Itlaney mabugarizhe, Amrutova ta malachit,
fazhenit Darorilu, Padján-Hadín, nalyunyanel. ba pe ta nalaküayan muifavit Starana vey Amruta piti
ta kulit Pradaran vuyin-sá djanubyanel. Kar-pristiizhe kihararit onyaven sheyú.

(*)

Ishdár-Eníl shtadini Tamelunan teynikadimyavel vey lonevovó resh ta astit kuteyrey losh ta
Zardorey Padján-Hadín korunya mabugyavel. Shey sarmusova ta dorova shunya giuryavel. Mu ta
izmuizhe istereynit kekseylainen ta vadikosa kiinizhe zavachél ta Natunsavela Djol-Tsulaél onyava.
Eshkizhe ta zardór vuyinese iidku arfoliyanor. Zhirí say ukhtalenova ta dorese arhatrinifya sait
obnarelay lafiyavel. Djamó sheyan, shey resh ta draley vey ta kumpezey ta imroya vey ta meytlana
Amruta dazhni ta Makmín Skaavá.

Dor Padján-Hadín vuyinova shunya mashrá ta vkuzit rumbiasplachaan dini vunit darian
peyratyavor. Mashrá ta inuonosan vunit ushora sheri ta skaestalín pashni stayalifyavor vey dazhini
ta ebontanavá ruvyiva u Dor Padján-Hadín pashni dralit darór onyanor khaá. Ishdár iküí gidanunit
sonsaavá, druzhivit losh ta adunit ruvenín ta muit Amrutit darora Bralán-Gilír, dinikapolanivit
onyavel. Ishdár, haku-haku, dini iíd darian onyavel, ranti ta Natunsavelova loshmishyavel ba vuyinit
tanshedovó pridavyavel. Seti ta yagusit savavá pitiivit Dafár-Madjay setionarit onyavel. Iluizhe izá
murnit – murnit losh ta zardorey, dinimishyavelShonya mabugyavel. Hatrini ta doran ishi vey
secha vuyinit eshkova korunyavel djurova bonduya, iidku ar u hatá brigoshit onyavel.

ich ta teseduda

Ishdarese terchanit bezyava vey vuyinova

Ta sonsadiór vuyinova djamoya kul-tabizhe mergolyavor tsaya krilivit onyatel. Vuyinova
fesahanyavor ra. Ta
layso
arbrigoshafyava. Mashrá u dlamyavel ta muit khazumisova ta dora, vadikarit seti ta fergolan vunit
ushora, dakyavel. Tamaniunit onyavor. Iirit vey dralblikhnorgit, losh ta bandoriizhe irtusivit
lalivpadjantuhibit hadiney, vey shasyirit, narvsiarit khordiit tesedit nalgenilu nishtaivit tuhibizhe
peaburivit onyavor. Gidanit daldeait tiburún, ta Brestéyn ta Amrutit Dzuecha pe djuran, men vunit
maban marinyava. Mashrá u dlamyavel, sait satiena dini ta chaesea Ishdár-Enila ptazumyavor.
Gidanit ala vunit tsimiena khafeshyava vey eaunit [143] sintinisós dini vunit chaesea khakadimyava.
Iíd malachit zumundielova shtashunya afakyavor. Eypyavor.

“Neley, dralizhe onyara bashova shtashunya. Bari zar palenú onyaren zi u zhoyese ta tanshedova
Djol-Tsulaelay pridavyave vey izmuizhe zhoyit disuova sizdya santiavit onyaru. Kesh Tamelunese
kadimavit onyare sheri zhoyit veykaley sheri ta aatisey u Gashanese resh zhoyit ushorese loshifya
resh ta bisharit kavisuín losh ta shuvekín Talór-Shirela nashkudorizhe ta estalarun ta rozha vey ta
tadranosa, purbenyatu ba kesh onyara tamaghá seti kiinan bashese zhirashya makayatu?"

Ishdár-Eníl sait talemosova rezafya khiyefyavel mashrá u disuyavel. “Zardorkoey, fazilu, kadimavit
onyare bashova venedya, mishtaratilu ta Natunsavela, u ta tanshedese, kiinova bashese
pridavyavu, kheyemizhe disuyate.” Bashit setión seti ta kavisuavá dzaleybit onyara. Bashit avón
seti ta talshotan bashit ushora ta isaova ta malachuda vey ta sagmeova fazhenit talshosa, vey
kimsiit vey keylishunit, dinifelyazha. Tashe ruvyate u zhoyeylo Gashanese vugdzevyazhe resh ta
tamagpaesea dini ta Amrutit danvalan loshifya.”

Padján-Hadín sait fergolay ta zumundielese ptazumyavor – vuyinit banadjinudova foliarizhe.
Bezyava u ar savuyinaris teradarit onyavel u ta ayfanalit nalgen shuvela odnokyana ba savukyana.
Dralshún idá. Eshkizhe aspalchait standusova danivya cheykopyanor. Ar u mu drimál lapanyara
resh malachelese upeneyya u sait abovó inubranyatel – secha anuvi vut arneshvarbuit u tamagit
onyaven. Padján-Hadín saova ta yarfazaraese vugteynifulatsya teyzalyavor. Tashi u tansubifya
halán misgidyavor.

“Neley, ra-chonyaru u imfayizhe onyana u shey ta natunnalekú ta Nalyuna munka ta skaan
peltantoizhe onyaten. Haslazkuilu, losh zhoyit ushorey sheri vunit pabasín vey harvilín nobshetavit
ra-onyaru. Losh zhoyit ushorey losheypyazhu vey rekh zhoyit karit veykalova korunyazhu. Eshkizhe
minuríd loshizhe…"

“Vey rekh kimsiafit standus, eshkizhe?” dazhemfelyavor ta malachit shuvél.

Vuyinit talshotova brinyavor. “Helistizhe, shagalisharél onyarel, Neley vay idaizhe talshavit vey
miaraavit onyavu, ruzay shey provadjova inubranya ra-ivdiyari” Ta dor klana ta fergolan
keylitedyavor.

“Mashrá u shey mogit genbonova branyavi, dorkoey?"

“Neley, zhoyova neshvarbuyare, ruzay bashit lapisunú…"

“Shandi ra-korunyavu…"

[144] Ta vishu ta dora ta malidilu, ta vosivnoilu vey ta etarasharit miarailu khaeayava. “Rekh,
diniizhe zar gleyarun shtakadimyate. Ta cheykopenovó iíz karyazhu. Rekh, mogit minuridova vey
standusova lafiyazhi.”

“Dralizhe, dorkoey,” Ishdár disuyavel. Resh basheylo uridya vey stanya shtakadimyazhu vey bashit
franarizhe misgidirit disuova lulya, var, djamó sheyan, ta skaestalovó ra-tsalya cheykopyari.”

“Dralizhe uvakirit idá, malachit zumundieley. Makhá djani.” Padján-Hadín divay ta fergolan
ramyavor resh ta malachit shuvelova vunit dariay fidirimorya. Frelizhe hatrinifyavor resh vuyinit
seylarova kharusatiya. Ar djuraris vemyavor.

Ranti ta gidanit sonsaesea hatrinifyaven ta dor sait madjova fidirimaldjayavor. “Neley, kiinizhe
bashova mishtaratyaren?"

“Ishdár-Eníl mishtaratyiru.”

(*)

Padján-Hadín takaafit vey ratesedit minuridova lonevafya vaykalyavu. Iíd malachit zumundurelova
arpilaya cheykopyaror vey tsorni, bezizhe, ta nrirzhuit sarmus vunese dafaryira. Fidiri sait nalgenay
arshtrumolit aslaasulese magenyavor. Sundjit maba vey sundjit rama, iküí mu ta chadit iyamelavá
ta Tsunturit sitagsala manaragyavor. Iidju vunit brivit onyava var munkait zhnivbirova vey gidanit
teynimindjit stanbirova lafiyava. Chadit vadikdiú ta Drukha vey vutit zheytumú resh uridya vey
takaya iizese kadimyaven ranti otringleyit onyaven. Yaraspalan ta kulit iyamelova, resh sait
okanigüaey, faronavit onyavor. Idá pientaivdi ta kurudjora ta darora onyara. Ta mantalutarúd vey
ta darúd sait endjonovó lafiyaren.

Ta Talortál chadizhe afakunafit onyava vey ta gilirisit zhozhaís shey lküianzaisova vunit blikhnorga
shtakimsiafyava. Seti shey ramfelan ta gurdinova ta razhgeyrisit soreyanit vey eydit adjanshpira
bazhi sait ramavá giuryavor. Ragazaru idaa kiinova ta malachit shuvél ruvavit onyavel, talshyavor,
inu ta skaestaliena otrinifya, zhirí tantoisilu, dralizhe onyava. Seti sait ayfanalit labaman
djanubifyavor. Brolaküayit onyavor vey gidanit tendayarit pitikumezhay daldeaanit iirsilisha
tinotirit onyava. Ta masagú resh ta okanudey kemoriyi makayaven. Ishvemyavu kashá djurova
tunkiyanor.

[145] Ta uridenovó korsetneyrokyavor, azilarizhe u seti ta teynikadiman ta malachit zumundurela
teynifulatsyiten. Rezit vey radit samya khiyefyavor.

Ishdár-Eníl khaemdilesyavel, vunese kulmurnit teyniramarizhe. Dazhini shey ta
Lilinizhe,
shtakimsiafit shenenavá seti razhgeyrit vey Taloreynit aspalan rahá ta shunena Ishdár-Enila
bafanyava mashrá u ta labamese ta Dora dlamyavel. Galeylit hirzumlantuova diváy sait sanan
genarizhe, losh tumpi priponit tsamlemisey seti ta ritan spoyavizhe, kemarinarit sait tamovó
baribonduya, chesdilayit onyavel. Razhgeyrisit vey dralkadimafit madjteynilu, Ishdár-Enilese
kiryavor u djanubifyatel.

Djani gidanit kladibún yagusa kimsiit bukhonit parmaarun, loshizhe losh pechaey shirrumelarun
aynliivit ta faeley sprania vey sparitalenivit sikiviena tuula ta labamese teynifulatysiva.

Ta dor ta muit eypár onyavor. “Ishdarkoey, zhoyit labamay tashe uridyate. Pashuni dralkadimavit
onyare. Ta aspál eayara vey ta loshón pashni shtakimsiafit onyara. Chalí, sheri bashit miaraín vey
pabasín zhoyese tashe ruvyate. Mabugizhe, Ishdár ta tesedudilu ta Dora khamalidyivel ruzay ta
korunotovó ta dararun izmuizhe ra-pilayavel, talshyavel, vey misgidya veykalyavel resh ta
fidiribachulova estalarun arbinaya.

“Sonyaru, dorkoey. seti bashit djatornit dafaratsudan kiaraya zhoyese alavanyara.” Kilikit
madjlanova ta bukhonivit parmaakainen lulyavel vey vutese pe ta mechiküaivit kladibese vuyinu
felyavel. “Kesh sheri ta keurey Djol-Tsulaela Gashanese zhoyeylo purbenya artalshyave, resh ta
tsorniizhe izá brinkiarit kavisuovó dyonya? Bashit loshón tuizhe tunkiirit onyara.”

“Ishdár, kulizhe skaestalatsit onyare. Dayaru, ruzay, khay artalshyavu. Zhoyit ushorese eypavit
onyaru vey secha halán nakeykuchait onyaror u ta skaova bazhi ta yunosan ta Kansala murnizhe
branyatu, djufi-bolo, tikhodyaror u eshkizhe korunalizhe onyana u izá loshonyatu. “Tamagit djakú,
tamagit djatú, kiinizhe ruvyavor.”

[146] Ishdár-Eníl sikivova narana vuyinit zhotese ptalulyavel djurova avelisarizhe. Dor Padján ta
priponuday ta irednedja malidyivor. Rahaova pe sait kladibese felavit onyavor. Idalán ovativit ta
banadjinuday ta vishua Ishdara, vardiivit netoit dakiit moliena vey iküieaafivit lilinit vey zulovit
alaay u ta uriden vunit shagala rahaizhe remoyyava.

“Chalí, delkoey, zhoyese ruvyate, kiinit bashit farish dini shey iidan onyara?” Padján estalatsit djatyi
vey vavya tsaya vunit zakh aurit vey vunit shagál seti ta skaestalavá onyaven tsey khiyefyavor.
Bishyavor, “Nagliryaru u ar u nalnobshetdiél vey dodjdiél resh ta Natunsaveley onyare. Vuyinit
tanshéd vlorsildjizhe iküigadanurivit onyava vey djasyaru u guzelunit asardzibenovó sheri ta
imfayudey zhoyit ushora lafiyarel secha vunit harvolovó resh ta kadimazhit mishbatey Amruta ra-
kalyarel. Ishdár-Eníl mosit, ishiit, vouvakeshkit alailu vunese zumarit onyavel.

Karizhe, eypyavel, “Zhoyit upikandjit farishova trevkonyaru secha gidanit ba inunmaldjait ra-
onyara.” Klopanova iglait faelaris ta malaveltia inu sait tsimiena zhotlemyavel. “Sheri ta yibín Djol-
Tsulaela sheri bashit ushorey vochadizhe ishyaru, ruzay u ta yakinunova Amruta vuyinit zakhese
blidyara, oderzhyiru. Tuhíb-Tuúr onyaror idapá kinpaova versidjizhe hasvinya cheykopyari. Vunit
avón bashit ushorese kekseylyara ra. Djasyari u ta pabasú Gashana Amrutese ra-zhirashyaren.
Bashi ushór shtinkorunyaror ta Gashantanovó kalya vey vutit amgalova mampisya. Eshkyara u ta
tadrán ta kulit untarova diniglubferuzya zagaiyazha vey iküí sheyan, Amrút sadarit vey otrinit
dersinya cheykopyara. Kashá Gashanese kadimyane, resh ta losheypesea dyona, ta kavisuú
arstranit onifyazhen vey fazhenit sopiova kamizyazhen. Ta nuvnairenú Tuhíb-Tuura khatavilyi
makayanen vey ta imfayúd Amruta vey bashit ushora tuzotyi makayana.” Ta dorese zumyavel,
khiyefarizhe ra-shunyi idalán tedjit kiinizhe tikhodyavel. Lan izmuit lan savukya makayavel sait
gadanovó tebyavel. Ta setión ta dora meytlanit vey dilayit onyava. Hezhadyana khaá, talshyavel,
vunova khashya dini ta Maunan, kiín, ishyaven sheypaú, kadimya cheykopyara, djufi-bolo ta dral
Amruta vey vuyinit zavachós ta vavabiyonit vey banadjinit Djol-Tsulaelese vuyinit izmuit vey murnit
dzametsa ishi samya cheykopyara.

“Ruvyate, nelkoey, kiinit eshkit daken resh Gashaney onyana losh Staraney varlzemtanyi? Ta Narú
Gashana ishi murnizhe mu tseynakeylova, nosova, vey alanova lafiyaven, vey idá onyara u Koit
Shatardjaova inu shey lanyuiena tuzotyaten vey ta mishbatovó ta rovinosa resh shey ta ebonín
Itlana, kiinú ta Talruvarorova Talór-Shirél alavanyaren, shaspaydienit tebyaten. Resh ta
shatardjaova, mashrá hait vey shey tadavá, ranavá, vorozhavá ta talmenhazarun, hazshtranarun
vey skaarun, imfayit vey anazaivit tebya iidova iküí chadchovód aulavá korunavit onyaren. Tuhíb-

Tuúr franartantoit varemirit vey kalirit marfanór mogit zheytuma onavit onyaror. Pelnikhór zhoyit
ushora, helistizhe. Togya ratá makayanu u haova piri ta draley [147] zhoyit ushora vey Amruta
korunyanor. Kiinizhe onyara u ta Natunsavél tamagizhe tikhodya chonayyavel?

Ta malachit shuvél kinzaese mishya losh sait prazheney izmuizhe ra-ishyavel. Mavdonizhe akisova
fala sait zhotese lulyavel vey tretiizhe djurova yachyavel. Rumbi fayisan, kiín zarzari vutese krazhni
franarit bezyava, ruvyavel, “Dorkoey, helistizhe yibishyare u mashrá pashuni franarit tantoan ta
Starantanú sheri ta Gashanit munkapaleshatey dini Aeaan nashkudoririt onyaven. Secha chad-
diniizhe ta agara Starana, kiinizhe ishyare, tsorni sadarit yunanár onyara. Dazhini ta Staranit
Tadrandaravá ta vadá djeyelyara u ta Gashantanú Aeaova vey ta divait dzarovó kiinizhe mabugbirú
ta mundroarun mafáy ta Staranit ushogaringonosey vey ta yoneysalín vetáy ta zhimoavá igüayaren
tsey mashrá u ta Gashanit nalyún ra-shunya oneryara. Iíd hovór izmuyara ra, ruzay ta lodzinit
maretikhú vey pomkalúz dazhem Gashanan vey ta Staranit Mayukeylan chadtantoizhe djeyelizhe
vey shprunizhe iniyaven. Ruvyi djatyavu u danvalú Tuhíb-Tuuray losh ta Starantanín loshkadimarit
onyaven ta trichit nalova piti ta shatan Aea vutese vahalya vey shey Gashanit depikarovó inululya
reshú ta rozh losh Gashaney vey Amrutey biküetyita. Helistizhe shunya makayane, dorey zhoya, tu
ta Staranit nalyunós Aeaa rahait dralit drimalese ta Darskaese zavachyana, layso kashá ta rozhova
mogese teynifulatsyana. Ruzay kiinit grugilu? Kashá bashit ushór sheri iíd pabasey ishyaror, inu
djuray vodevzhegyi cheykopyaror. Kashá sheri djurey ra-ishyaror, sobonyi cheykopyaror. Djol-
Tsulaél shey iidova Indurandiorilu Nikhád tilavit onyarel. Vuyinit murnit vem ta imfayúd, ta
manféys, ta shmi, vey ta sayunit ivdiú Amruta onyara. Bashese pashni akadjayarel vey seti bashan
vuyinit kalova vey miaraovó felyarel. Gashanese kadimyate vey bashit uvakova ta losheypesea izá
brinkiarit dafaryate.” Vunese ordarizhe zumyavel, vunit isterit sizdova vey ta daldeait dzuechaova
ta brestteyna diváy vunit ritan zatvolarizhe. Pashni dralunit drindaen onyava.

Dor Padján Ishdár-Enilese argidanifarit paremiluvakhtilu zumyavor. Kiinit khatsír onyavel ranti
nikharasirit ta nalyunniray vey ta talmenhaziena, ta tadranay vey rozhay onyavel. Kiinit anikebesíf
vuyinit zakha! Savuyinova dini shuvekbiran bonduya ra-aravyanel, talshyavor, ruzay mudjaizhe
vavatsit vey shprunit uvak dini ta Drukhan onya. Eshkizhe iidit maova brinkiafya makayanor.

Sait madjova fidirimaldjayavor vey vuyinit endjiyavor. Ra-inumoriyivel. Padján saova siarifya vey
shonya mabugya tikhodyavor. Tsorni u resh ta muit kuey vuyinova chegarit onyaror, brigoshit vey
rahelistit, kiinizhe mushiltrasutór tikhodyavor. “Blidit Ishdarey, bashit lestri Amrutese zhoyova
pashuni tikhodafyara vey bashit diísh sheri ta skanalnirey, inunizhe ta maldjaa vey ta
nashkudortaya ta atonnira, [148] zhoyova glavaniyaren. Ruzay yaraspalan-sá Talorova, ta uridova,
ta takait standusova vey ta marsetionova inunizhe ta inudjeniena ta tadranosa vey ta rozha
giuryate. Bashit treygadanovó sheritalshyazhu. Tsorniizhe, stanyati. Tansubifarizhe, vunit asulova
aslaafyavor, mergolarizhe u ta vulese kelokhyata.

Divay vunit ritan ta banadjinit tsireait marináz marinyava. Ashivit todroza, dini shey drozan kiina
azís felyiva, siaráz, tuhibáz, shiráz, vey koáz ta To eynuovó rivshoarizhe: ta imár, ta tsirtsír, ta vul
vey ta dozh, kiinizhe prundji ta Satapit Todjiova: ta nikh, ta shagál, ta zakh, vey ta blikhnorg. Seti ta
rakeynan zhanyiva banadjini dzuecha, ta mudjatéyn ta klanamaa vey ta tilararun ta Talruvarela
Taldzuechaa, ta Talruvár shey Fazhenena. Ta todróz banadjinit priponit ruzay shprunit brovilu iküí

divayteberian tuzhanivit sait golit hiznuan tebyiva. Piti sait shumeshan djurova ishusyavor. Djurova
pe ta labamese paremilu vutanda felyavor.

“Dorkoey, shunyaru u djilendoór ta Maa onyare. Kesh onya ra-makayara u say tashi sheyavá onyara
ma kiinova tunkiyari? Kesh onya ra-makayara u Amrút tamagit mishbatova rapilaivit vey djasirit ta
skainena ta yavtaa dzevya cheykopyara? Tashe Koit Shatardjesea zhoyeylo shtamishyate, izá seti
ta labaman ta losheyposa losh bashit ushorey vey ta tamagit Talnarín Itlana bashit sebit birzaova
lulya.”

“Dargaey,” Frelizhe shey iíd kolvenudaris vey iíd luftayit skaestalainen. Ra sayaspalan! Kadimyate,
ta banadjinenovó iíd Taloreynit aspala giuryate! Ta difoese ta gilirisit kimsiafit stanbira virsiyavor
vey dinilugnayavor. Luurit vey shprunit, ras glushova ras rumbitendayova korunyavor.

Ishdár-Eníl, vunit genbonova pe ta hiznuan vuyinit aküayan branavizhe ta malachit dorova pritiizhe
dini ta dozhese rekhtayyavel. Hatrinit vunan ptavisyavel. Mashráu u ptakadimyavel, sait forit
blikhnorg dudj vunit krindzyava. Ta dozhova sait chaiena inumanalisyavel vey mashraizhe ta dor
vuyinova dini treysanokisese ovatyivor. Ta dozh zar vutova shtazarideynafyava. Kulizhe shas
talshya, tsaya ta oyhandizhit estál ta kulit unatara onyata, tsaya hait untár djamó vutit tutatarit
tasulavá ba shunya ba foliya ra-onyata, dzeparyaven. “Kiinit stanistani onyare!” ruvyavor ta dor.
Kiinizhe lushél ta Turushka Djeyelún onyare!” ta Dor ruvyavor.

[149] Ishdár dini ta chaesea Padjana paterizhe zumyavel, “Vey kiinit tsirotíndz onyare bash!” Ishdár
disuyavel.

Daivizhe, talshyavor ta Dor mashrá u vunit vakhtova dinitsirifya tikhodyavor.

[150] SIPÁL MAKYÁL

“BLIDIT MARFANÚ, DRALKADÍM UKHESE SHEY!"

“Blidit marfanú, dralkadím ukhese shey!” Ishyaru u ishvemarit onya cheykopyaray reshkín ukhova
iizese yaraspalan teyniuvakyavu.” Zumarizhe diváy ta gidanit alinduit labaman sait loshifavit
kiaraesea dini ta Kansalbiran, Tuhíb-Tuúr tretiizhe vey drimalatsizhe eypyavor. “Ta tantoú
lanyueynit onyaren vey ta tunkiú ta Sanukira nasandjit onyaren. Secha faranarizhe ta vem ta
Gashanit Mazhala onyava dini ta tsorniit klesedan akait samya, zhoyit blidit marfanór Dafár-Madj
Amruta pe zhoyese ta tuudova ta loshvavosa kivavit onyaror. Secha helistyaru u shey ukh zhoyit
blidit marfanorova pilayaray, sheypaese Darorkoova Dafár-Madj Amruta pilaafyatu.” Vunit
madjova fidirimaldjaarizhe Mazhaldarór Tuhíb-Tuúr vunit marfanorova kiryavor, kinpá tsorni vunit
tugeyilu pe mu ta Gashanit savaküayainen, pientaizhe say teynifulatsivit, djanubyavor. “Mashrá iíd
anuvi yavaspalavá etsipralizhe loshkadimarit onyavi resh sheri kindju mishbatey ta oyheslait vey
oyhelistit onyana sherikavisuya. Muú veykalovó dzea korunyavi, kiinovó djani gyoryazhu. Ukhova
iizese keuravit onyaru reshú shey mogani ta muúd ta talshosa karizhe dzavanyata. Secha mu
keurivór, Zardór Padján-Hadín Amruta, ubimiizhe naradivit onyaror, ta samenova ukharis
marpilaafyatu.” Trichizhe klaná teyni Djol-Tsulaelese zumyavor vey vuyinese shumeshteynyavor.

“Togyaru u shey ukh ta Mantaushelkoova Djol-Tsulaél, ta Natunsavél Amruta vey ta Mantaushél
ta Talmenhazarun ta Muifavit Musavetarun Itlana pilayaray. Resh iíd chilinunit losheypín, losh
Darorey Dafár-Madj kadimavit onyarel vey vuyinit zumundielay, Ishdár-Eníl, ta Oba ta Atonit
Ushana, loshyirel. [151] Ishdarkoey, bashit lipalay dini Tamelunan, shtakadimavit onyate. Var
igriizhe losh Dorey Padján eypavit onyare, vey basheylo vugdzevya ra-makayavor, eshkizhe mashrá
mogit losheypavá, hait kirova vunit talsharun vey tikhodarun sheri ta estalín moganu, dafarya
makayazhe.”

Djol-Tsulaél ta Mazhaldarorese yemchayavel. Bretirit satikhodyavel vey u Ishdár-Enilese dzaleybit
uvakova dafaravit onyavor, kiín sebivdiilu , risdoizhe vuyina shibatya aravyara.

Ta Mazhaldarór bishyaror, “Geytuizhe Ishdara djanubyaror Indurandiorko Nikhád, mogit Gashanit
rivshodiór dini Amrutan. Franarit zavachosa vey dralpilavit dini zarzari Drukhavá onyaror. Iíz
geytuizhe zhoya, Nor Ko-Kitsán, Aukaldarór ta Oba ta Soreyanit Soreya. Franartantoit marfanór
zhoya onyaror, tuzotivór zhoyit tuddjada vey hatrinit amgalarór zhoya. Vuneyre pientait lipalova
lafiyaru kiinova arratraizhe iíd aspalan sherieypyazhi.” Mazhaldarór Tuhíb-Tuúr sanokarit alaova
vey shumeshkirova Ko-Kitsanese masinyavor. “Karizhe, vey rahaizhe lait chilinuda, ta dralpilaivit
vey dralvaremirit talmenshunél, Az-Beyrúm ta Shenit Dzariena. Secha say dini ta shenan
depikarizhe, makaunit dini ta Djirait Palanaafiman, ta Ilaípana, onyarel. Prundji vuyín zhoyit
pientait masinivél onifyavel, ruzay ar sheri iidey ratraizhe. Ta Gashanit Mazhaldarór lilinizhe
arnalavoit u tashi khashunyivor.

“Dralkadimavit ta Etsipralloshese ta Taldokasenarun onyatay.” Tuhíb-Tuúr, ta nalavoilu, sait brol
loshkadimavit kiaraesea flanchayavor. “Ta tanto mogay inumishyara vey secha nakeyya vey

drimalatsit onya cheykopyari ta franaritorsalunit vey djamoiküitugunurivit prazhennarenovó vey
fidirikreynetelirenovó dinipeyratlulya say ra-makayari.” Ta Darorese Amruta djimetsifarizhe
ruvyavor, “Dafarkoey, kesh losh Djol-Tsulaeley sheri iíd korkavisuivenín losheypya sarmusyave? Ta
Natunsavél tekenyivel u trichizhe vey kari vuyinit artesedit kirmishtartín, kiinizhe ta naldvolkím
venyara, ra-eypyivel, ruzay halanís isterisyava u vuyinit farish dini iíd estalavá duneyyiva layso
kashrá rakulizhe daivit samyava. Dafár-Madj Djol-Tsulaelova halán brigoshizhe teynichayavor. “Ra,
Tuhibey, ra.”

[152] Imár ta vavabiyonatsa vey ta shprunuda ta Gashanit Mazhaldarorese kadimya bezyava. Layso
arpetukizhe tansubyavor vey sait djemarait tuludova lulyavor. Ta franarit pantagovó sait aba
vuyinit chinokesea ptarinyavor. Tretiizhe vey drimalatsizhe eypya grimabugyavor, shey gadán
rimsiit vey dralbukhonivit kari ta eypotín ta Shenit Ebonarun onyava. “Ta untár seti ta Treskelan ta
Tsirarun zhanyira. Ta kolvenatsit korunotú tashimú mogese vonluyaven vey ta hegú vey ta eriú ta
tadranosa ta beneynova, ta garova, ta silova, ta menatuova, ta tikuova, vey ta dulova
teynifulatsyara. Fazhenit mishbatova, Maunova, hazbatova vey onebit vey kimsiit, ratá dazhini
mogit ebonavá viritivit, zhanya cheykopyari mog yartá. Ta Karfeyú ta Runa eygilivit onyaren. Ta
chaú Djanara shenese djimetsifyaven vey Semeri zhomounyara. Layso runese30 mogay ta Ebren,
kiinizhe fitoún, ovat’sukurivit vey tikuunit bulukhit onyara.”

Kiinit chalí onyara ta mishbat kiinova danivyare, Mazhaldarorkoey?” Djol-Tsulaél nirzhuit
sarmusova ta kavisuova savuyinese fultasya nagliryavel. Bishyavel, “Ta disuú, mafaytalshyaru, dini
ta runan onyaren. Seti ta Shprashtit Makaan ta runit talmenshunekarun onyara kinzá ta izmuit
meytlán zhanyira vey djurit izmuit zamova mogani zhanya luntutalshizhe misgidyara. Lapanyara,
chonyaru, hait bonduivit ish dini ta runan sheri kiiney ra-yibishyari kiín ta spateriova ta metimait
rozha Itlana tebyara.” Fayisyavel, ar resh ta rubetey u resh ta talemey, secha zarzari vutova
tunkiyavel. Ko-Kitsán sait djanubova birmayavor vey Mazhaldarorese Tuhíb-Tuúr brigoshizhe
zumyavor.

Az-Beyrúm keylitedyavel, ta marinazova flenurarizhe, kiín sait ritay marinifyava. “Kul-paremizhe,
Mantaushelkoey, ukhese, mu vey shey, oderzhya makayaru u ta Vataranit Makaú ta Runa, secha
rashéy mu shagala ba mu korunota, khil vey shey, forfeynit palanaafotú onyaren. Secha eshkizhe
ta palanaafosova mogit tsorniit tunkienesea fulatsya makayaren, djufi-bolo, iíd talmenshunotú
kiinizhe kalstinarit byorú igüayi ra-makayaren. Dazhini ta talmenshunekavá ta Runa rahá piri ta
shaskarit taleaey vey tuzhaney losh shey draleney zhanyira. Ta Talmenshunós ta Isaekarun pron
ilazoí vey mosí, onyara. Mafáy mogit meydashín iidova igüaya ra-makayari var meydashovó ra-
shunyara djur. Ta kulit untár mu onyara.

Zatvolalit neylonú, khaá, talmenshuneley,” Nikhád dazhemfelyavor, “ruzay bashese oderzhyaru,
stronú djamó mogit ishan vey daan kihararit onyaren. Lanyuizhe onyana vutova bretya. Veykalatsit
vavosova korunya cheykopyari.” Beriatizhe Djol-Tsulaelese teynizumyavor vey bishyavor,
“Djasyaru u rapá iíz ta kulit flanerova ta Mauna moganu damayara. [153] Ta kozheneriovó samogit

30 Mistranslated in the English as “south”, Ebren is actually north of where the meeting in Koit Shatardja was taking
place.

yakinuna khalulya cheykopyari, tamagizhe idapaú, kinpaú mogit dralova ra-ekhdatyaren, djurova
mogeyre veykalyazhen.

“Ta Gashanit Mazhaldarór dinitalshifavit shunyivor. “Dini bashit gadanavá ta izmuaris zhanyira,
Indurandiorey, djufi-bolo, versídj ta Adunit Talmenhazesea mogit mishbatova manukanavya
cheykopyara. Ta amgalen ta Satapit Feresharun idaryara. Ta Tanto ta To Makaarun moganu
onyara. Iíd shtrurnenú ra-bretyi cheykopyaren. Ta Keningsbuk ta Djanartanrun vey ta Isináawa
Kuda ta Djiratanarun zarzari vut ta meytlanova ta to gidanit makaenarun kiinú ta untariova ta
tadranosay pelsulyazhen. Togya u tanto onyara dzea u vutova tardjenizhe versidjyati. Iidú ta
gadanú ta taldokasa onyaren. Dini ta Djanarit Fereshan ta Isha, ta Keningsbuk av de Nordlinga,
feryiva:

Yong en Sverd
Buk en Sten
Desa eyr de Fir Makta
Av di Eynhet.

Dukhulór vey Kutún
Feresh vey Talmakus
Shukhrám ta To Makaú
Ta Muuda.

Indurandió Nikhád dazhempriyavor ruzay tretiizhe vey drimalilu eypyavor, “Kesh hait ruven aridarit
onyana? Ta meytlán iíd to makaenarun, dukhulór vey kutún, feresh vey talmakus, loshmuifyazha
vey ta byudemova mogit skaese teynifulatsyazha, var djasyaru u iíd ‘muúd’ (ta gadanova
fidiriruvyavor tsaya idá sakadúl onyana) sheri kiiney ta Feresh eypyara hait mevemit dzelashtit
mepelesón, hait fazhenit untarnulak onyara, kiín mogova kulbandjafyazha vey pitimenaryazha,
shey afakudova inululya, vey murnizhe ta rozhova ta kobit zavachosa rashunirit stronesea
teynifulatsarizhe.”

Khiyefarizhe dini ta sopiese Djol-Tsulaela ra-zumya, vey sait bulukhisarit madjesea kezumarizhe,
Ko-Kitsán khaeypyavor, “Ta shtrurnenova Satapit Talór-Shirela kinpá ruvyavor:

‘Ranti ta To Zakhmakaú ta Untarova brugyaren,
Idatá eayazha ta Muúd.’31

31 Interestingly the English translation presents this as saying, “the Four Powers”. The original Itlani uses, ta To
Zakhmakaú, questo è, “the Four Heart-Powers”.

[154] Nor Ko bishyavor, “Salashunenova lafiyavu kiín sheri ta dzelashtit Kutuney ta Runa zhoyese
korshtrurnyava. Chadit skaesea ta gidanit aguunova vey sekayova teynifulatsyazha kashá iíd
byorova ra-zhanyati vey ra-byudemyati. Kashá ta kut zhoyit salashunena mu iíd To Makaainen
onyara, eshkizhe ta tamagit fazarait vey lanyuit prundji onyaren.” Ko-Kitsán sait madjesea
kezumarit onyavor raaréy vey sait uvak seti shey gadanan ardyakusit djatyiva.

Az-Beyrúm sait madjova vunit madjese fidirimaldjayavel tsaya vunese kaderya. Vunit madjova dini
vuyinit lulyavel. “Idá kiinova ruvyavor ta ayukaldarór izmuit onyara, djasyaru. Ta Kutunova muizhe
zhanya cheykopyari ruzay shey ta min samarit makaenú prundji zhanyi cheykopyaren vey vutit
farishovó khitaya cheykopyazhi. Ta karit fidiri ta taldokaseniena dazhini zhoyit ebonan dini ta Djirait
Fereshan Chadit Dozharun zhanyira. Ta talmenshunél kepesizhe pronanduya mabugyavel. Vunit
uvak vleseyrit onyava vey ta shol makaatsyava.

Ísina lusa lúbonto bodji úluu.
Ísina ila dja Kima únato.
Súria útiko afánara ibóntela tel lelay Mari.
Tsina útalo Túala Roni?
Fal tsana Méylana lusímeto.

Nikhád raradit bezyava. “Kiín iíd gadanú mogese parayaren? Rapá piri bashey iíz onyara kinpá ta
Djirait eypova pilayara. Mogit tantoova fargayavi ta gadanovó ta adunit lametidzekarun vey ta
ureisaova ta parmizhardjaa fidirimampisya. Aurkednait vavovó ta byorsala vey ta khordiarun tsorni
tunkiyari, kashá ra, ta talvón Amruta vey ta alaván Gashana sheytaizhe silyinen.”

“Zhoyese fardayyate, Indurandiorey. Kari ta otín ta Djirait Isaekarun, ishi ta gadanovó kiinizhe
muizhe ferivit onyaven vut pronanduyari. Ravzhurizhe32 iíd burakhenivit gadanú ruvyaren:

‘Chadvá pevlúsh sait orlunova bonduyazhi.
Chadvá rumél dini Derevushsalan salayara.
[155] Sintín franarizhe bonduivit Sashiriena ta Fridadja.
Kinzá eayara ta Sintinís ta Runa?
Var izá ta Maka khamedjifyazha.’

Franartantoilu, Dafár-Madj bashlait samyavor. Karizhe khadinitalemyavor. Tansubifyavor vey
eypya mabugyavor. “Az-Beyrúm ta murnit pesh iíz kinpá ta Djirait eypova dayara. Prundji zhoy ta
Satapit Blavkaova makbashavit onyaru. Zhigutyatay, marfanín, u ta Feresh Chadit Dozharun prundji
ruvyara,

32 In those days, the common tongue of Itlán was often still called, Ravzhurian.

Túala Roni útalo áeya, iéyana Íronu Maru.
Te sei tílinay túrala wa te sama bodja útalo.

Ta Sintinís ta Runa eaizhe eayara, ta Runit Fridadjova taleaarizhe.
Pe sheyavá dralí ba djamí eayara.

“Pe sheyavá dralí ba djamí eayara!” Marfanín, mu vey shey, ta etarasharit ubikeyova inumanalyati.
Franar-flanilu ta Adisaova vey ta korunotovó ta pesharun istonavit onyaru. Zi ta muit tantoiena pe
ta bredian Itlán, ranti, rumbi ta Klanamishan men ta Vanbrediay, Rozh-Shpiláv vey vunit tilarú
muizhe dini ta Gimlaan ta Zarideyna pevulifyaven, ta farish ta Satapit Todjia – blikhnorg, zakh,
shagál, vey nikh, dini shey mogit talmenhazavá vey Satapit Fereshavá sherieypyiva. Prundji ta To
Makaú grimyiven kiinú ta Maunova dinifulatsyazhen kiín resh ta sheytaey mogit untarova
zaloyazha. Kesh ta To Makaú eriú ta dzelashta, ta byudema, vey ta pitinuvinosa onyaren ba eriú ta
drala, ta rozha vey ta otrinuda onyaren? Otorayyaru u iidova iíz yaraspalan veykalyazhi. Ruzay,
sayíz, mogit mampisova mabugya makayari – ta Sintinisova ta Runa zhanya makayari vey djurit
farova vey sevolharolova redjya makayari. Tuhibey, tashe ta muit güisarovó mogit Birafuna
gyoryate.”

Mashrá u Darór Dafár djanubifyavor vey Tuhíb-Tuúr eypya mabugyavor lilinit khashrákh vey kletág
ta sopiay ta sonsaa vunanis kadimyaven. Ta sonsa saova kazurizhe anazaspoyyava.

“Fay! Shey ukh!” Uvakunit, iküinagustunurivit buuékh ta sonsaanzaay kadimyava. Shey danagizhe
khaptazumyaven. Lanís ta tantoaris resh ta nashkudorey ba ta kiharey zolyava. Vishu ta malida vey
ta inudja pe sheypaan zhanyiva. Izá dini ta sonsatreskelan tansubyavor Padján-Hadín. Ta shonilu
klopanyavor vey vunit vishu siarit ta nagushtay vey ta veratay onyava. Sal Amrutit girekarun vunova
rekhtayyava. “Girekín! Idá peshorova tazhbilyatay!” Sait madjova panayavor vey ta versukese ta
labama trichizhe Nikhadese keflenkiryavor. Ta peshú ta [156] Khorgirarun ta Dzuechaa, ta emdalit
imfaygirekú ta Dora teyni ta Indurandiorese khakeylivirsiyaven.

Nikhád ta labamay khaptadoladyavor, vey voynbyorova ta odeshiena vunit aba fidirimoriyavor.
Teyni ta faddrozese vugramyavor, ta byorova ta Dorese sopiafarizhe. Ta ingulilu vey mosogit
nagushtilu yaimyavor. “Dorey Padján, kiinizhe zhoyese khulya makayave? Kesh ra-onyavu zhoy
kinpá bashese sheri ta megeynit nuvnaenín sizdirit vey khaneygumivit mafáy bashey vey bashit
ushorey, ta Darór, shtrurnyava? Iíd medurumit Savél ta tazhbilalél onyarel” Teyni Djol-Tsulaelese
shumeshkiryavor. Ta girekú khafayyaven vey ta Dorova seyranizhe divayyaven. Vutit blikhnorgilisa
vunova guryaven. Vutit byorú moriivit onyaven ruzay vutova igüaya santiyaven. Ta Savél vey vuyinit
zumundurél, Ishdár-Eníl tansubifyaven, vishuú ta djasa vey ta ubikeya tavilarizhe.

Ta girekovó masagese lugarizhe, Dor Padján-Hadín keyliramfelyavor. “Nikhadova djasyaru zhoy
kulizhe ra. Ushorey, iíd loketzhotit dazhemeypdiór, kinpaova idalán kalyave, nallulova mafáy ta
nalyuney Amruta sevolyavor vey upikyavor. Dini ta rekhtayit Khoran Tameluna, chadpaú mashrá
iíd yavaspalavá lokhyaven mashráu u khordiú bogit mogese tadranyaven, raiskemizhe, resh ta

skaova pesulya. Ta “Kegún” idá dralparuvivit, bonduivit golér otuit vey mosogit kabeltekarun, ta
meytlanova dini ta natunshatunan khalulyava vey tsorni ta skaova naryara. Dalí zarideynarit
dzevsonsailu tayamalyavu resh iizese kadimya ukhese shtrurnya var shey talat losh Amrutey
kreybukhonivit onyara. Nikhadova tazhbilavizhe, tumpi mu cheykopen zhoyese samyara veu idá
onyara vunit natunloskorunekova gyorya vey tazhbilya. Girekín, ta Natunsavelova ovatlulyatay!"

“Ra!” Djol-Tsulaél teyni Nikhadese keylichichumyavel, Ishdár-Enilova, kinpá shan vuyinan
tansubarit onyavel, ta khaneyese kladjarizhe. “Eynadúlk bash!” Nikhadese krivetyavel. “Khuvfekisit
sariúlk bash, djemarit ta tedjaris vey ta khularis! Mashrá u vunese meymliryavel Nikhád ta
keylispoybatova vunit harvolivit pardjeya pristiizhe khamayavor vey Dafár-Madjese karvuyavor.
Djol-Tsulaél vunese karizhe maldjayavel vey mashrá u vunova miriniyavel, sait madjovó diváy vunit
ritan felarizhe, vunit byor sait voynnurenova fidirimasinyava.

Tashi u ta girekú ba ta Dor disuvavya makayaven, Tuhíb-Tuúr saova uv sait varemirit vey kalivit
marfanoran spoyyavor. Ta voynlafiit meplinoudit bur vunit ritova dlunyava vey fuinivit, kaspait
buuekhilu, lokhyavor. Seti iidan ta girekú lanunova ta burosa fidiriotrinafyaven, shey miaraova shey
fadtanovó zarideynarit tebya [157] senyakhsilarizhe.

Nikhád buryivor vey layso tashi u ta khaneyese lokhyavor ta girekú pe ta Natunsavelan onyaven
vey vuyinova ta ovativudese tonshayaven. Malidizhe shprunit onyavel. Layso ranti telivit vey
bazhiafivit, banadjinit onyavel.

Franar-vesinilu, dini ta talmeneypbiran Tuhíb-Tuura ubikeyún onyava. Seti ta ketashavá ta bilasa
ta byorarun, Gashanit girekú dini ta fadese khastronvirsiyaven. Ta Amrutit tuzotdiú ta Dorova inu
ta kalstinay gurya khiyefyaven. Ta madjova Ko-Kitsana miriniarizhe, Az-Beyrúm naskesyavel u
sheypaú inutansubyaten. Piti Dafár-Madj, kinpá sait marfanorova, Tuhíb-Tuurova dini sait pranavá
murozhtebarit onyavor, kemiesyavel. Rekh, helistafarizhe u shey to vut marchegarit onyaven,
fidiribuuekhyavel, “Maráika, gúsulo Shúbuy! Fridadjtaney, mogova pesulyate!” Mashrá u eypyavel,
ta kounit marináz seti vuyinit ritan kasiya vey glanya mabugyava. Sheypaú inutansubyaven vey
mashrá vesinan ta fad bashlayava.

Talsharizhe u ta shinarit talmenshunél ta Runay mu vuyinit makait Djirait palanaafit pronainen ba
pronanduainen igüayarel, rapá kiharyava. Rekh, lilinit, budulafit, tlantlorarit, feshún ta taleaa
fidirishtrayava.

Vey khatailu, darór, mazhaldarór, talmenshunél vey shuvór shaskrinizhe pofalyaven.

[158] SIPÁL MAKSHÁ

“TA TALEA TA TAINAA SETI IDÁ HARKAZAN DEGRIMYAVA, RUZAY ISHYAVU U SHEYTÁ DINI
ZHOYIT ZAKHAN TSIRYANA.”

Ta talea ta Tainaa seti idá harkazan degrimyava, ruzay ishyavu u sheytá dini zhoyit zakhan
tsiryana. Iíd Atonit kinsraay inudzevya ra-vemyavi. Rahaizhe ta yoneyese ba ta djanese Ayleaa
shtamishya kiharyavi. Resh ta astit güisarey mogit dzeva vkuzeaizhe mabugya cheykopyazhi vey
resh idaey ta salaova tunkiyavi. Dini ta derevushsalit seyranan tsey, kinzá ta savún brinkiyava, layso
shas ta azafadey razhgeyrisafit tsirtsira, mogova dini mogit salasavumesea dinirinyavi. Ta sintinisú
kul-eaizhe moganpi eayaven. Tumpi ta talmenova mogova razhgeyrisafyava. Shasfridadjazit harkáz
onyava.

Pristiizhe kadimyava ta ea vey ta stirdjit buuékh ta ealirarun, mantaizhe piti-piti merarit, chadvá
salaa
tsit shikasalaarovó idá eaan medjyava. Losh zhoyit talmendjariey hatrinizhe sayra zhoyan salayavu.
Kiinizhe salatait sueyza djurova zhoyese rezafyava. Khalilinu, pashni luntuatsit vey ratuzotirit ta
chadit lanyuenesea divay zhoyan tikhodyavu dini ta lipalan kiinova mogit dzevarsál nikhkorunya
veykalyava. Salashunya ra-zhigutyavu vey ta sashirú ta fridadja ishyaven u krazhni franartantoilu
rahait idarit talshunenovó33 lafiavit onyavu. Varvari iidey, kovroit tikhodyavu vey bezyava u shey ta
mosaris, shey ta shprunudaris, vey shey ta idarudaris ta yavharkaza profalavit onyava. Zhoyit [159]
sundjit ramovó inu ta salasavumay moriyavu vutova pe ta gilirit, iküinebuvurivit vulese felarizhe.
Shey hilegova vey chendjova bazhi vutan gurdinyavu. Ta Satél zhnivtsirova mabugafarit onyavel.
Dralizhe ishya onyava u palonsagmeit uridova tashi dzevya mabugya garminyazhi. Zhoyova ra-
foliya beylatsyavel. Izá djanubyavu, vuyinova zumarizhe.

Rairtusivit, yehukanit, prevatsit hadinova Runtanela lafiyavel, djufi-bolo, malachotuit beylatsyavel.
Dini franarit, udjchagit salaaban ta oydresiarana, shevesivit izizá daldeaanit raobrageshkit
shunteyniena, genyivel. Ta ab zarmasagizhe ta embaesea yuresyiva. Ta tlintlinarit dzorseyranisovó
vey ta daldeait nezurazova seti vuyinit geytuit nezuran, kiinova tashi shunyavu genarit onyavel
tsey. Tulit vey iirit onyavel, secha rakrazhni. Shonekit flidjenova lafiyavel vey muralyavu u
paremunandjit mafayél dini otseran onyanel. Djufi shey iidey, pashni elit vey djagadit, ubuit vey
adalinunit, haizhe bezyavel, tsaya silivit dini salashunenan kiinova ras endjiya ras tayamalya
makayavel. Ras kiharya ras ta bashlaova iíd arassalaa prisya ra-ukayavu.

Mashrá u ta drevova vey ta khatsirifenova dini ta tsirchiskonan nulakyavel, kiín ubimiizhe, izá ta
yavharkazan onyavel dzea, secha djurova idatá ra-foliyavu, saese kepesizhe pronya beylatsyavel.
Lilinizhe, chintalenova hatrini vuyinan, urzizhe zhedjamó ta treskelan ta kednait shunosa,
khanagliryavu. Ta uzhisudit sizdova hait ama ta Talmenshunelese dlamya shunyavu ba shunya

33 Talshunen: spiritual vision. This word is multiparsable as either tal/shun/en or talsh/un/en., questo è, light-vision or
big thought.

togyavu. Tashi u lilinizhe dini ta uzhisese inunusyava, togyavu u ta aparesiit vey dalishuneshkit
sizdova vorina khayibyavu. Ta Talmenshunél saese sususiyavel, Grun Oyavey rekh muku shta
tantoisilu bashlaifyavel. Rekh, muku shta, saese kepesizhe pronya mabugyavel, secha ta gadanovó
obragya ra-makayavu. Lilinizhe khaptazumyavel. Ta ealirú piti-piti merarit onyaven tsey vey
foliyavu u tamagenú ta eaova prundji sabutarit onyaven. Pulán-Shuv ratá zhoyese klanazumyavel.
Eshkizhe ra-ishyavel u medjifavit onyavu ba togyavel u dini zhoyit Eait Valandusan stayalyavu.

Mu mantaseyranarit ealirese, dini ta arshrunifarit taleaan Talora, ptazumyavel. Djurit buuekhova
djeynatavel. Lilinizhe vey kul-malidizhe Djurese disuyavel, hait rapilaivit nobshetenova eyparizhe,
istavi shola kiinova murnizhe djur dayana. Rekh pronanduya mabugyavel. Kepesit ba etarasharit
Djanarit makatayókh onyava:

Broder Arel, Hoyfluyer av de Himela!
Teg min vorta til de Veysera av de Graneylanda!
For ey vuly lerne de Vating av de Grun Konga!

[160] Zurhanorey Ealír, Mantalír ta Fridadjarun!
Zhoyit gadanovó ta Ishdaresea Semeria fulatsyate!
Var ta Isaova ta Shirit Dararun tilya cheykopyaru!

Ptazumyavu dini ta shprunifarit taleaese ta eait fridadja vey mu murnit ealirova kekularya
shunyavu. Skirlanit vey meytlanit sholilu vuyinese disuyavor, shol kiinova shandi ra-tilyavu – vey
rekh, min tamagit ealirú vunese loshifyaven vey dini rashunivit mantaesea ptaliryaven vey
inupristiyaven. Seti idaan, ta uzhisit sizd ta rapilaivit vorinama vesinisilu emdilesyava vey rekh
prundji inunusyava. Ta Talmenshunél saese shtakadimyavel.

“Dralea, malachit dorey. Kesh bashit anufovó karyave vey kesh Oden34 ta itovedenovó bashit zakha
vey shagala djatavit onyarad?” Idalá djeyelit onyava zhoyit mostazvór iíd shunena u ranti ta
Talmenshunél eypyavel ardanagivit onyavu u krilyanu.

Ubimiizhe, iíd birza ta sabashlataa resh ta Seyraney ta Tainaa pashni dralizhe ushogenivit onyava.
Pulán-Shuv piti ta zhnivtsiran denikova kupasoyavel. Pe djurese yagusit bazovó vey paramaovó
felarit onyavel. Vutit seylár djani ikúí ta kulit zodinan gruzdyiva. Tamagpaú dini ta idarbiran
medjifya mabugyaven vey fidiri sait salasavumiena shpelepya mabugyaven, anuvipaú dini sait
salaabavá, tamagpaú sundjit, dini ta gilirisit imarese kadimyaven. Rapá eypyava. Ta archád, resh
doshtenya ba resh anufya inukunyaven. Beylatsyava u sheypaú ta djufliova dralizhe pilayaven.
Yibishya mabugyavu u tanór draltelivit vey dralralivit sala onyavu. Djani tilyanu u iíd zhoyit zheytúm
onyava khaá var zhoyova lulavit onyaven. Paremirit vey dralvaremirit tanór onyaru say. Vutova
ruvya rayizhe djatyavu, “Vi eyr ala siblinga! Zheytúm onyari mog shey!” Argidanifarit pilanova vey
zakhrezova tikhodyavu resh kiiney kuniryavu. Zhoyit luntuenú tretiizhe zainuglimya bezyaven. Kesh

34 Oden: the Djanari name for the Creator.

iíd ta omanomo onya makayana, sheri kiiney Rozh-Shpiláv feryavor? Ta Savún ta Tanifa ta
yavaspala aurova ta talmena vey feloraova ta adala dini zhoyit zakhese vey nikhese
klananeygumyava, kiinova ratá tashi tikhodavit onyavu – ruzay treti-santiizhe djurova dinilulyavu.
Ta bibutarit vey khakhakhiarit tsirtsirese resh ta Talmenshunelese eypya mishyavu. Zhoyese
khamalidyava u zhoyit gadanú Djanarizhe fidiritayamalyaven. [161] “Ersam Veyserin, va hav du
iseyne? Ishdarelkoey, kiinova talmenshunavit onyave?” Malidizhe, shprunizhe eypyavu. Aurit vey
alasevit dyakus fidiri ta djedjeyelay zhoya teynivisifyava. Kiinit valayunova mu urit harkáz korunya
makayara! Iída ayfanalifya cheykopyanu. Lilinizhe arvastriit vey arhelistit sheri zhoyey u, ratá tashi,
tikhodyavu.

ratá prisyavel. “Makait talmenshunór onyare dzea vey

“Seti ta Dozulruvan tsey, shunyaru, malachit dorey.” Ta Talmenshunél zhoyese forokh-Ravzhur-
Itlanizhe disuyavel. Ta ragisirit bazovó vey ta denikirit parmaovó, bari kreyshagalizhe, di-ashiyavel.
Mogit chatalatova
losh rahait
manukanavarit ishnarey piri ta Sashirín. Idait maka eylamizhe shunyira. Idakín bashova zhanya, vey
resh ta muit kuey, ta oreynuova dini mogit atonit Seyranese dinipeyratya kapolanyivu. Secha halán
ta guribaris iidese onyava, zhoyit talshunenú zhoyova ra-tedjyaven. Kesh resh ta mishbatey
moganu lahadyare? Kesh zhoyit Lipalova ta iskemese manukanavyazhe? Ta maka, ta yavyo, ta khul,
ta kreyíf vey ta benéyn dini ranaglirivit tantoavá vey birzaavá moganu ksevyaren. Iidova talshunavit
onyavu.”

“Satelkoey, lahadyaru ruzay ta makaaris , djasyaru u ralán djuraris lafiyaru. Zi ta aspalay ranti
bashese loshiyavu dini ta idarbiran ta Derevushsala ta Pyagarun, zhemunka Shtemoran, ras
talshunenovó ras salashunenovó lafiavit onyaru. Zhoyit zakh, shagál vey nikh kiinizhe ta Givanún
shasshirifyaven.35 Djasyaru u rahait zhirash bashese onyazhu. U zhoyova kiinizhe loshdzevarór
kelekyave, aktoshubizhe onyara, djasyaru. Kesh zhoyova kul-abiyonilu dini ta durumese
rekhtayyane?"

Pulán-Shun ta kegtaronova kefelyavel, kiinova resh ta zhnivirit bazovó vey parmaovó mamadjya
igüaarit onyavel. “Bashova hazaese rekhtayyanu, malachit Dorey Linddora. Bashit givandurúm resh
hait drimaley onyara khaá, helistyaru. Eshkizhe ta Kurudjór Odena bashit nikhova vey
talmenshunosova ta damotagilu vey bashlait tantoilisa ta pilana vey ta gazaruna dralgadanyavor.
Ta kaltogova tebyate. Iidova dini ta Gudtidingasbukan makbashavit onyaru,

’Sheri ta yazhaspaley inudjyate ra,
Savukyate u ta yazhaspál saese inudjyata.
Ta inudjen shey aspala idá aspalese frelyara khaá.’”

[162] Sheri idait fereshey ratá tashi djatyavu, shtaruzay, ta korunotú vey ta ish ta Djanartanarun
mogese oyanamizhe rapilaivit onyaven. Sheri vutit ferenín kozhá ishyiva vey vutit ferteynovó
makbashya ra-makayavi. U prundji vut suú Uramuna vey u vutova ta mishtaratilu Oden Vuova

35 A play on words: shasshirifya and sashirifya.

privodyaren djatavit onyavu. U kurudjova lafiyavad, Yesu36, kinpá ta Djanartanú Atón onya
gazaryaven, prundji djatavit onyavu. Gorduya cheykopyaru bolo u ta safinaova iíd ruvena, Yesua ,
ta Kurudjór Odena, “Ta inudjen shey aspala idá aspalese frelyara khaá.” Eshkizhe djurova dini
zhoyit ruveneshese feryanu.

“Satelkoey, kinzaese mishyari say vey kiinizhe dini iidit birafunan ta rozha vey meytlana
havaifyave? Franartantoizhe basheylo dzevyavu, bolo, rahait argidanit daova sheri bashey ba sheri
ta farishey bashit ebona dini iíd tadranan lafiyaru say u ranti muizhe zhoyit fereshovó vey timetovó
zhoyanis dini Shtemoran dini ta yuddjadan zhoyit ushela branyavu. Secha zhoyit talshunenú
inugivanifyaven vey zhoyit talmenshunós kulizhe urzifyava kesh zhoyese arsobonya ra-makayare?"
Luntuizhe ruzay kreyshagalizhe zhoyit talmendjariova flenuryavu vey khiyefyavu argalavaniit flidjya
u tikhodyavu.

Pulán-Shuv zhoyese talsheynizhe zumyavel. “Zi u malachél onyavu, tashi franarizhe vey pashni
inunizhe, dini ta murnnnikhit agaravá ta Runit Zornasta ta Yema, dini ta shatisan Fluyvurmsoy, ta
birza kiinova ukh ta Ravzhurit sholilu Stragún-Cha mishtaratyaray, kari ta korunotín ta ishdaruda
vey ta makaa, vey ta mishbata ta rozha ta Odenhaza ralyivu. Rumbi u zhoyit ushór ta blikhnorgova
branyavor resh losh ta Nikhunín onya, ta Ebdarél zhoyit ebona onifyavel, vey togyavu u dini ta
rozhan vey ta rezit shasvuzhnian piti zhoyit Djanarit skaan daryanu, ruzay idaizhe ra-brinkiyava.”

Ta zhnivivit parmaú vey bazú franarizhe korunivit onyaven vey mashrá u eypayvi Pulán-Shuv vutova
pe gidanit kladibunese felyavel. Bashlaizhe, Parpár-Klotashél klanaramyavel vey djurova ta
tamagpaesea, kinpaú dini seyranisese pe ta vulan ba pe flanerzagaivit mlodjavá loshifyaven,
teynifulatsyavel. Secha ta savunova seti ta yavharkazan ra-dyonyavel, Parpár-Klotashél tsorni ta
salese shtaloshifyavel. Vuyinit zum pe zhoyese ramarfanit beylatsyava.

Ta Talmenshunél bihyavel, “Ranti ta Ebtét Starana mabugifyava vey Amrút shastaborizhe
mundroyiva, gidanit dumayún dazhini zhoyit ebtanavá khafidirishtrashyava: kashá-ba-rá bashlait
vey noarpit samyani ba mogit chadit meytlanovó resh dinivavya igüayani vey istavi mogit shprunda
ta rozhova pe ta urzekesea stronurya. Djuri-bolo, ta vem rashunivit, radjativit vey rapilaivit samya
avonunyava var idá franartantoit meresa dazhini mogit ebontanavá onyava. Bolo, zhoyit zakh
varvari ta argidanifarit tadraney vey ta perneyey fulatsirit djurilu ta shasmiaraekesea vorezifyava.
Eshkizhe rakeynit misbat lapanyana ta Fereshovó ta Isaekarun anazaya vey sheypaesea eliseynya
u fazhenit mantaesea ta varema vey ta shtarozhifa, ta meytlanilu [163] sait zakharun, shagalarun
vey nikharun maldjayaten. Ta yunosova zhoyit ebona, zhoyit kalirit amgalarese, Alfgar Brinkloper,
branavizhe, seti iidit birafunan khamabugyavu. Salashunilu, ranti pe zhoyit pushtan, bashova
salashunyavu. Sundjit ba shprunit, gidanit nashkudorilu vey varemilu ilazoit pevlushay ta palumea
fidirivirsiarit onyave pe badakshit merinese tsaya inubranavova pe inunit shishieynit zhakan
pesulya. Uvakova djatyavu,

Find Furfut, de yong vo sey. Han shal lete din Beduling til hets sil.”

36 Yesu is the Djanari form of the name “Jesus”. In modern day Itlani He is known as “Yeshu-Khrist”.

“Vey idaizhe onyava, malachit Dor u Shtemorese kadimyavu resh bashova zhanya vey ta
meytlanova bashit talmenshunosa vey shprunuda resh iíd chilinunit chumakey dakya. Shey
durumit harkáz sait eaay rekhtayyira vey helistyaru u bashit durúm ra-tlimoyyazha. Ta taldokasenú
chad-tamagizhe ruvyaren.”

Varvari ta gadanín ta Talmenshunela kedyivu vey eylanú, fazhenit vey namagit, djedini zhoyan
anazayi mashrá u eypyavel. “Kinzaese chalí tsorni mishyati vey kiinizhe ta mishbatova ta rozhese,
sheri kiiney eypyare, zhanyazhi, satelkoey?” Dalí eypya vemyavu, idalán iküimosit ta shunen
kiinova zhoyanu felyavel.

“Muizhe ta shanpevlushit shatese Ani, arvalmashizhe pe ta runit zhimboan Peleshirskaa, dzevya
cheykopyari. Izá ta tunkiirit totvechovó vey ushogenovó dinilulyazhi. Rekh, keyli Semeriese resh
losh ta Drukhey ta Shirit Dararun, dini ta shatan Palu, garmineypa. Kashá ta Semeritanú
potrokyazhen, Ebrenese dini ta shenan purbenyazhi resh zhoyit franartantoit marfanelova vey
pelnikhelova, Kovorinél, Tuzotarél vey Narél ta Kitsana ta Tuhibaza, kuteyrya. Izá dini ta banadjinit
shatan Lazen losh otuit vey kalalit marfanorey vey loshdzevarorey, kinpaay krazhni franarizhe
kreyivit onyavu, shtazeytariyazhu.”

Ta Satél meytlanova, vavabiyonova, vey rozhit rezova fidiritobarit onyavel kiinovó griebadiyanu.
Zulovyaren. Chadku vey dini chadit tunkiatsit krioruavá, dini vuyinan djurova naglryavu. Karizhe,
hait okrimenova sheri ta maldjaey vey ta handizhey mogit birafuna zadakya mabugyavu. Ubimiizhe
ta Satél tuzhanovó sheyzá lafiyavel. Mashá chadvá aulan, beylatsyava, hichizhe vadikarit onyavel,
resh ta estalovó ta mishbatesea ta rozha manukanavya. Franarit vey djeyelit ta maldja ta Seyrana
ta Tainaa onyava. Dini zhoyit talshzelan silyivu. [164] Talór layso armantaizhe dini ta kutsunduranit
fridadjese nebyavor. Ta aspál razheyrisifarit onyava.

“Talmenshuelkoey,” latsagyavu, “kinpaú ta lirlirú kinpaesea eypyave, var vutit sholova ra-pilayavel,
vey kinpá onyara ta uzhisám, idalán bonduivit ta forokhit shunmakaay, kinpá bashova loshyana?"

Pulán-Shuv zhoyese malidilu ptazumyavel. “Franartantoit marfanú, dorkoey, franartantoit
marfanú, ruzay kadimyate, blidit Tsirtsirey,” ruvyavel ta Talmenshunél, “uridyati.” Ubimiizhe, sheri
vutey arruvya ra-vemyavel.

Ta salese uridarit birafaresea manaragarizhe, vutani, dini ta seyranan djanubifyavi. “Satelkoey,
tashe savukyate” Pulán-Shuvese mafayruvya santiyavu ruzay ta nashkudorún zhoyit shagalova
vey zakhova djemarafyava. “Aniese dzevya mogova lanyuizhe hatrini ta Staranit agaran fulatsyana.
Dini idait fridadjavá ba pevlushavá damdzevya ratunkiirit imurova keuryana.” Zhoyit ish sheri ta
timetín vey ta dzevferenín dralizhe zavachya mabugyava. Aurizhe zhoyese zumyavel. “Secha
iidizhe beylatsyana, marfanorkoey, imfayit onyazhi. Runese Aniay dzevyazhi. Ta Shirit Daresea
Semeria kuteyryazhi.”

Iküimosurivizhe, ta uridenovó zhoyanu uridya dalí makayavu.

(*)

Djani ta harkazzodín zhoyit Tanifa vokorunivit onyava vey shey mogit anuvi trevkonenú nedenivit
vey resh ta dzevosey lonevivit onyaven. Ta Silver Ster shey mogit trevkoneniena chiimifyavor.
Chadit klotashú resh mogit nurenovó fulatsya kiinizhe prundji resh ta pemishosey mogese
zolyaven. Pulán-Shuvese azburatsizhe teynimishyavu var muralyavu u, muku shta, loshklotasharit
onyani. Bonduivizhe boshyavu u dini ta yoneyan Silver Ster ra-purbenyani. Zhoyit pranova
endjiarizhe, Pulán-Shuv zhoyova ta sopiese anazabira ta dervushsala vugdjimetsyavel, iküí kiinan
ta yavharkazan kadimyavi. Fidiribuuekhyavel, shta sholilu zhoyese rapilaivit, ar pronit u eypit, vey
rekh, lilinizhe giderit khochisilu, pashuni banadjinit zhartuhibit klotashór ta derevushiena zhoyova
teyniyavor. Mashrá u dlamyavor, ta Talmenshunél sait madjova sabutizhe fidirimaldjayavel vey
vunit vishuova aftonyavel. Tsirtsír-Ramey, shukhrám Aanór. Bashit zurhanór onyaror vun say. Ta
ilazoesea, pilaivit vey ra, shunirit ta peshea ba bonduivit ta spulekiena, bashova fulatsyazhor. Vunit
sholova tilyate vey bashova ratá inubranyazhor.” Zhoyanu onyavor ta oybanadjinit klotashór
kiinova hatá shunyavu.

Mashrá u vunova peifyavu, pe ta forit ruzay pantait iveytsit bavelese, ayfanalit dazhini shey
Itlantanavá, vunit shprashtit sagmeunova zhoyova iküiya tikhodyavu. Onyava tsaya [165] mu
onyavi. “Aanorey,” ruvyavu, “Sonyaru.” Maarova, zhoyit talmendjari, dini zhoyit tugeyit madjese
tebarizhe, pe namagifarit mishbatan teyni ta pevlushan inupemishyavi.

Dzev tumpi shim goliunarun onyava. Seti shey djamomisharit vesinan, ta pevlushova ar vey
arshprunizhe gruzdya makayavu vey urzishe ta buuekhunova djurit tendayarun djatya makayavu.
Shan ta Talmenshunelan pemisharit onyavu.

“Kesh vetáy ta zhimboan dzevyazhi?” latsagya sarelyavu. Kari zhoyit meyey ishyavu u peklotashit
dzev Aniese zhirí min palenarun onyana. Vey ta tanto mogay inumisharit onyava. Eshkizhe ta
zhimbovulova resh derushovó vey tedjzumarit chaovó antlatya djitayani. Feynizhe alachailu
zhoyese disuyavel, “Visliilu misgidyate…"

Vey rafranarizhe onyava tashi u shunenova shunyavu, khaá, kiinova ratá tslayanu. Fidiri ta
derevushiena kadimarizhe, pe ta mishbatan kiín trichizhe ta shevesea ta runit zhaka eynadyava,
zhetashi zhoyan, djurit varolún puvyintaarizhe, djurit yoteynú lapuarizhe, djurit zilú fidirizilarizhe,
zhanyiva ta oymiyonit pevdam kiinova hatá shunyavu. Franartantoilu talemya ra-makayavu var
kulizhe silivit dini ta mosmosan vey ta tazvorunan onyavu.

Ta sheriprazhenalivit langship ta Djanartanarun onyava.

Ratá yoneyova idalán gidanit vey prevaturit shunavit onyavu. Pulán-Shuv, ta iküimosen pe ta
tsimavá vey ta halalá dini ta chaavá zhoyese zumyavel. “Kesh resh pevdzevey lahadyare, malachit
dorey?” Kiinova ruvya ra-ishyavu. “Satelkoey, langship, vey kiinit sittalkora! Izmuit mosen!"
Lilinizhe, kiinizhe mushiltrasutór silivit dini ta mosudan vey ta fedurian tikhodyavu shta.

Palonsagme-halalaarizhe, ta Talmenshunél zhoyese disuyavel. “Eyrá, malachit dorey, iíd rahait
tabit langship onyara. Iíd Djanarit drekknar onyara, pevaringonyón, kiinova murnizhe ta Nordlingit
eb sitagya ba varolya makayara. Var layso mashrá mogit franarit tantoavá pe Miderdan ratá iidit
yoneyovó sitagyavi. Iidit yoneyú izmuizhe suú Nordhema37 vey Itlana onyaren.”

Ta Talmenshunelova halalaya dralizhe onyava. otorzakhya shta tikhodya dralizhe onyava. Shey
mogit teynifulatsandjenú, lugabizhe ta klotasharun, dini ta drekknarese nuryiven vey mogit
pevdzév mabugifyava. “Kesh ta yonéy mishtaratova lafiyara?” latsagyavu.

“Khay khaá, Zeyplukh , ‘pevbuleri’ mishtaratyiror.”

“Rekh, mishyati,” ruvyavu, “Lahadyaru.”

37 Drekknar, Miderd, Nordhem: here Pulán-Shuv mixes native Djanari words into her speech (Dragonship, Earth,
North-home).

[167] SIPÁL ZARMAK

“REZIT PEVLUSHÚ RASHUNIRIT SEGADJOVÓ BONDUYAREN.”

“Rezit pevlushú rashunirit segadjovó bonduyaren.” Kiinizhe ersumkiit, dralizhe bonduivit,
radjativit, ranaglirivit, tendáy, kinpait dlam ta shasshtrurnivit beneynova parayava, pe mogese
kadimyava.

Vetáy ta runit zhimboan Peleshirskaa dzevyavi, ta shatay Sintinís Runa ta inalese Ania pe ta
tabrildzoran Tarina, vey shey dralunizhe misharit onyava. Mogit nikhú otoryaven, ta uridenú dralit
onyaven, vey ta aspalú iküitalorivit vey djemarit ta eyposaris vey ta halalaaris onyaven. Chadvá
banadjinit Djanarit vaflapronova iíd zakhunit vey alafonebit pesheliena tilyavu! Chadvá prazhenova
ta birafosa vey ta zakhuna shan ta razhgeyrisudan irmanarit tainatala shtaruvivit djatyavu. Sheri ta
Nordmanín vey ta Engelín, adunit tashiekú ta Djanartanarun, ta tsornitait Nordlinga, ranti tsey pe
ta vanbredian, Miderd, depikyaven, tashi Itlanese iküí ta Runit Dzevanzaan kadimya, gidanit
prazhenalenovó ruvyaven! Chadvá iküifridadjazurivit harkazova pe brozan ta Zeyplukha, hirzunivit
mafáy ta zhozhaey dini zhoyit razhgeyisafit vey pantait dzevaban, eryavu. Zarideynya dralyara vey
tikhodya mabugyavu u iíd birafún onyara ha kiinova korunya makayaru.

Zhoyit tekdus onyava. Iküí ta karit todoavá ta harkaza djanubyavu ta eaova misgidarizhe. Ruzay iíd
tumpi meresa ta varolosa var ta yonéy ornivit ta oymiteynit sorona, zolit ta Djanartanesea, onyava.
Murnya dini ta bashlaisit aparesiit shikaan ta vkuzeait pevlusha zhoyese gozyava ra. Teyni ta siarit
yoteynese Djanara, kiín piorizhe pe ta zanagan pitiizhe flifliyava, djurit zar drevdrevit lalivsiarit
keyrabú seti ta chey masagavá ta rakeynit siarit aralen pe ta dzaleybit koit keyraban, ptazumarizhe
djanubyavu. Ruvyi djatyavu u iíd ta mudjatéyn ta Djanarit Atona, Yesu ta kurudjór Odena. Ruvyira
u ta kurudjór Odena drevtuyepese telyivor vey [168] rekh beneynyavor vey rumbiizhe
shtazarideynifyavor. Helistizhe ta Atonú, vey Runskait vey Djanarit pe iíd aspalese eaarit onyaven,
talshyavu.

Lilinizhe, shrakhunova ta pevlusha, mursiirit vey blamodjait, sheyzá kuldivay zhoyan khadjatyavu.
Raisharizhe kashá yonéy ba amún onyava ta nekasteriova ketashafya santiyavu var ratamagpá pe
ta yoneyan kiharisyava vey ubimiizhe ta eriú ta yoneya rahaova khayibyaven. Tashi u ta
nekasteriova ketashafya ba ta talemova resh buuekheney achoya makayavu, fidiri ta shikaay, kiín
mogova sheymasagizhe divayaven, tureyomova ta tendayarun vey ta shrakhosova ta
parakhapulanit pevlusha djatyavu. Ta yonéy kazurizhe achiyava vey rekh didiruyava. Kuldiváy
mogan ta tendayú shrakhyaven. Khaizhe vey fidiri rahaay, kiinizhe bezyava, ta ruskeyliova durumit
otsinkirit yoneya dini mogese pristiunizhe susumya shunyavu. Arshprunafivit ta trenzuay, mogova
djeyelunizhe bukhonyava. Rekh, lilinizhe, dini ta shtrashttralavá ovatyivu. Rahait ketashova
djatyavu. Vlorinekú! Sazhoyese talshyavu. Rekh durumifyava shey. Sheri ta astenín arrumbiizhe
sobonyinu idapaiena kinpaú zhoyeylo onyaven.

(*)

Zeyplúkh vargit vedunova dekuvayyavor. Dini ta budulafarit uzhisan stronagasivit vey kreyprisivit
onyavi. Shey durumifyava. Kinlán ta tantoaris tlimoyyava, nentya ra-makayavu. Secha idatá ra-
ishyavu, raaréy pe ta yoneyan onyavu.

“Tsirtsír-Ramey, kinzá bash?” Ta uvak Parpár-Klotashela mirkrenit vey aguit djatyiva. Teynivugu ta
zhakan dzulyavel. Ta tur tretiizhe vuyinit gomay keprevyava. Mashrá u mishyavel ta tur, dini ta
shishiese vuyinba, pilandrayava. Priskus ta yoneyay sheyzá pe ta zhakese dinitendayarit onyava.
Dersinavú shassopiizhe kreykunarit onyaven. Beylatsyava u pevshiya ra-makayaven. Ishi-Pronár
Parparese teynivirsiyavel. Vishuova nashkudoruna lafiyavel.

“Parparey,” ruvyavel, “Ba Tsirtsirova ba Pulán-Shuvova zhanya ra-makayaru. Ta klotashór Tsirtsira
ta merinese maldjaya iskemyavor vey dazhini ta priskusenavá vunit talmendjariova zhanavit onyari
ruzay rahait kirtéyn ta dukhulora tavilyira. Djasunyaru u eshkizhe zarzari vunova vey Pulán-Shuvova
dini ta pevlushan silavit onyari. Kiinit khamundro vey kiinit kosoriilu! Ratá tashi iidit brikienova
shadavit onyaru. Kiinit maka iíd?” Latsagizhe Parpar-Klotashelese resh ta disuín zumyavel. Ishi ratá
tashi idalán urzit vey shasnaglirit tikhodyavel. Idá arbuanova ra-brinyavel. Ta mundro mafáy
Zeyplukhey khalilinyava krati. Ta yonéy kreyprisyava, ba zhirí anám djura. Sheyzá vetáy ta ilazoan
ta shishiit rapilaivit zhakan ta priskus vey ta dersinavú dinitendayarit onyaven.

[169] Parpár hadinakovó inu sait vishuay lugyavel vey zaradizhe dinitalemyavel. Ta gar vuyanküi
stirdjyava. Eshkizhe kutum vuyinese prisyiva, talshyavel. “Etikhyaru u iíd ta vadík vlorinekarun
onyara. U iidlán runizhe vadikyanen kapiavit ba tashishunavit ra-onyanu. Eshkizhe varlezemivit losh
ta Starantanín onyaren, ra-ishyaru. Rahait Amrutit yonéy mogit Djanarit peteynovó ba yoteynova
ratá shtinazhelafyana. Etikhyaru u prundji ta Starantanú mogova omanizhe duneyyanen vey
otorayyaru u mogova mundroya vey ta Djanartanovó rabonduizhe dini ta tadranese fulatsya
shudjyanen.” Vetáy ta zhakan ta shenvalmashese zumyavel. “Beylatsyara u anár ta argidanit kusa
hatrinurizhe seti zardogoliunan pta ta zhimboan onyara vey ar ta dersinavainen izá. Zurhaneley,
shey ta ratardjenizhe bugivit dersinavovó iizese loshafyate vey vutova nulakyate reshú ta
tamagpaesea zhirashyaten.” Ta aatzér Parpara Ishiese malidyava ruzay djufi-bolo azburya
veykalyavel. Parpár bishyavel, “Ta zhirashova ta oyhatrinit shatay dakya cheykopyari. Kari zhoyit
ishey pe ta merinavá Semeria onyari. Ta zhirashova djani dakya cheykopyari. Ta tamagpaesea,
arptá ta merinan mishyaru. Resh ta imfayey ta dukhulora vey ta Talmenshunela prundji inudjyaru
zhoy. Sheri zhoyit khitaenín bashese nobshetyazhu.” Hyecheit nareshilu, shey ramfél kiina
shaskarit beylatsyava, Parpár-Klotashél ta argidanit shtranakese ta yoneya pe ta zhakan garunilu
batyavel. Zherunvalmashizhe onyava kinzaay pemerinifyava. Ranti izá teynikadimavit onyavel,
zhanya malidyivel u ta yonéy, tamagizhe u mu bizmutarit asalbugún, oyizhe muakit samyava vey
ta merinese tiletyava makhá u pezhakifyava.

Mashrá u dlamyavel, sal eylebit Semeriit shattanarun, miesavit diváy hapaan ba haan pe ta yenian
zhanyiva. Parpár-Klotashél shunya ra-makayavel kinpá ba kiín vutit versidjova shifyava ruzay

vuyinit fandjo zaflanifarit onyava. Hiznu ta budisan teynikadimyavel vey vutanküi dlunyavel. Vuyinit
oygidanit djasú izmuifyaven. Pe ta yenian, mab vey shumesh ubimi-tardjenizhe bugivit, zhoyit
blikhnorg ksevyava, ta blikhnorg Tsirtsír-Rama, dukhulór vey birafarór, malachit Dor Linddora,
Loshdzevarór ta Talemnshunela Djanara. Parpár-Klotashél zhoyansa khakepeembaifyavel. Zhoyese
isteryava u Ishi-Pronár iíz iidova shunya ra-onyavel. Ishvemyavel kiinizhe vuyinese sobonyanel vey
kiinizhe Pulán-Shuv ta Lipalova zhoyesha keyliafyanel. Ta zakh Parpara garya mabugyava, vuyinit
nikh hazanya mabugyava. Chadozhakú kadimyaven. Ratá ishvemyavel u ta oreynu dini ta
Seyranese ta zurhanelsala dinifulatsyita ruzay. Sait razoovó Pulán-Shuvese shprunizhe vey
trichizhe ishafyavel. Djasyavel u ta Seyrán shassopiifarit onyava vey u urzit vey shaspevshiit onifarit
onyava, bolo, iidova shunya ratá vemyavel. Sait shumeshova pe zhoyit vedunivit mabese felarizhe,
budalaya mabugyavel, shey ta gararis, ta bosharis, ta kevaris, ta perneyaris chadit franarir aularun
ta vadikosa vey ta zavachosa kiinizhe Seyrantanél [170] ta visese vuyinit shagala vey zakha
peltantoizhe dinipristiyaven. Bezyava, Parpár talshyavel, u prundji vuyín pe iíd merinan ta silivit
miaraarun vey tsalivit amustarun beneynyanel. Ananél vuyinansa ptakadimyavel. Secha vuyini abú
milantit onyaven vey vuyinit vishu ta eriunushemay vey ta brustay eveneyivit onyaven, tardjenizhe
bugivit ra-onyavel. Zirashyavel u Parpár-Klotashél shtatansubifyatel. “Parparey,” ruvyavel,
“mergolyate u ta palanadiú bashit gomova pashfagyaten., rekh ta Talmenshunelova zhanya
mishyate. Losh Tsirtsír-Ramey samyazhu.” Palanadiú ta yoneyay kadimyaven Parparova zhirashya
ta budova fidiribranya vey vuyinit bugovó pashfagya. Ananél zhoyansa keembaifyavel vey
chadozhya mabuhyavel. Maarova, zhoyit talmendjari, fidiri ta kusay fulatsavit onyavel vey dini
zhoyit gilirit shaszhivit madjese djurova felyavel.

Lilinizhe morilúg, seti ta difoan ta budisa diváy zhoyan, brinkiyava, ta silivit dukhulór kinpá
talshunyaror vey kinpá, talshunarizhe beyneynyavor. Tamagpá aguizhe vey uvakunizhe iküí ta
budan lugarit onyava.

“Diyiitala! Diyiitala! Zamova dafaryate! Zamova dafaryate say! Shey ukh! Tashe! Zhoyova
branyate!” Narvkunzayit vastriél, genivit dini drunit vey koit udjchagit peananisurivit aban saova
ta uvese ta buda lugyavel. Mavdonizhe vey golizhe zhoyansa keembaifyavel vey ta talmendjariova
zhoyit iktiifarit kartiniay anazamoriyavel. Ta gidanit mavdonilu vey komdjakilu djurova zhoyansa
kefelyavel. Sait madjovó panayavel tsaya ta budese teynya u arvugifyaten ruzay mudjaizhe, idá
travba ta anufosa onyava. Ta vastriél pidetuizhe ta talmenardjaesea ptazumyavel. Ta bud
brigoshizhe teynivugu leloyava vey saese zuzuyava. “Ta ishdarél Akrentoa onyavel,” ruvyava pa.
“Vemyane,” tamagpá ruvyava. “Idá vastriél ratá ta sameylay fidirikadimyarel vey ta vutruvenú sheri
vuyiney rahá ar u ta krazhniafivit suudit prazhenisú resh ta sheytogatsit emneyatsekín onyaren.”

“Tita diyihalo! Bashlaisyatay. Shey ukh! Tsorni! Ta dukhulór tumpi ta Salaunova salayaror,"
ruvyavel. “Ta kaltogilu, ta varemilu, ta veyrit togosilu, kiinizhe ferivit dini ta Fereshan ta Azarun,
medjifyazhor.”

“Khaá?” ta budtanór ruvyavor. “Idait feresh lapanyara ra, tumpi shagaltsuren ta totolekarun
inusiena vey ta prazheniena djemarit onyarel, korunivit resh ta
onyara. Iíd peshél ta
shasahadekovó glavniya.” Vunit marfanór ra-disuyavor. Togarór onyavor.

Seti idaan, ta vastriit Semeriit Ishdarél kilikit madjoltaatoit shasteberiit logatova fidiri ta neyisay
sait aba fidirimoriyavel vey sait chadit ritazovó ta kandza, ta amhavuna, ta sefa, ta togolo piti sait
tsaman spoyarizhe, men sait mabay, pe sait vashanese, tretiit ruzay arpristiifarit logatosova
mabugyavel. Rekh mumya vey maraya mabugyavel. Vishu ta kodesa vey ta pevshia vuyines
kadimyava mashrá u surit, maskatarit pronanduova mabugyavel kiín aruvakunifyava vey pe saese
arifyava kiinizhe ta tendayú kiinú seti ta zhakan pe saese loshkoshyaren. Semeriizhe pronyavel vey
iiizhe pronyavel,

[171] KWATO JI VALA

Naya mimiso akomato na inu vi Si.
Su inuni simbu
Naya kukuna ukimano na inu inu
Naya fafaliti e eyeke ukeelo ashanaya.

Vala namukotevi ulutu chi siketafa
Misi namukotevi ulutu chi siketaili
Siyishirana na ato ma nayovala
E te siya isa nayitarasu.

Imala pelu iyipu e chiru pelu tomo
Sunu pelu haharo chi ukosunu
Vi siya vata kano nakopurani
Pelu chi say nalaelo.

E vi inuni au jamu tita kukupo
Siya vala atavona tita titilini
Talu tita chi mu kari besa
Siya vata te na say akemoto.

Talu vala vi Si vakiato saypala.
Siyipisula urini chi ikosunu
Vari te naya unta iya fari ifa,
Akopilato firete, palana e omano

PRON TA ZARIDEYNA

Mogit mishbatú mogova inu Bashay fulatsyaren
Pe inunit zhimboese
Mogit kunú mogova inunizhe kapolanyaren
Mogit korunotú vaysyaren.

Rahait zarideynova lafiyari piri idaey kiinova dafaryare

Rahait misbatova piri idaey kiinova tavilyare
Mogova zhirashyate say u zarideynyati
Vey dini Bashit isaan etarashyati.

[172] Imár ta talmusesea vey tsiráf ta tasulese
Sunmaka ta chaesea kiinú shunyaren.
Inu Bashit varemay ratá branyari,
Teyni idaese kiín say onifyazhi.

Badakashit yavtaay djamó shey salashunenavá
Bashit zaridéyn shey dlinovó valonyava
Var shey ra-onyara idá kiín bezyara
Bashit varem dini mogan say pronyara.

Var resh ta zarideyney Bashese aatisyaru yaraspalan.
Ta dukhulorova kinpá shunyara pesulyate
Var dini mogit untaran farishova lafiyaror,
Ta rozhova, ta palanaova, ta omanova teynifulatsyaror.

Sait nasova pe zhoyit mabese kefelarizhe vey sait tsimovó pe zhoyit tasulese chegarizhe, bezyava
u voynit uutova zhoyay fidirirensiyavel ba iíd zhoyese ratraizhe ruvyiva. Eshkizhe ta uút ta beneyna
onyava. Vishuilu pugadjendja, dini ta zhakyeniese khakhiyavel vey gidanit korok ta shirit vey
voynlafiit küisa ta vulese lokhyava, gavkinzaese karvuavit onyavel. Rekh santiizhe dinitalemarizhe,
reshú ta kulit bud djatyata, uvakunilu gyoryavel:

“Urutikulu itiwuku. Ta dukhulór shtakadimavit onyaror! Vugsamyatay! Savukyatay u talemyator!
Maila! Maila! Maila!”38

Lilinizhe, chayit vey shprunit talemdus kimsiit Semeriit pevimara zhoyit talmusovó djemarafyava
vey zhoyit muit taleaova ta zarideyna rumbi chadit durumit vesinavá ta beneyna lulyavu.
Khakhakhiyavu, ta dozhova vey ta shirtarlaova fidiri zhoyit zhotay idafararizhe. Zhoyit chaovó
anazayavu vey vastriunit, isait, banadjinit vishuova, piti zhoyan feynizhe alaarizhe, khasamorayavu.
Ta vastriit Ishadarél Akrentoa sait tugeyit madjgolova pe zhoyit nasese felyavel. Ta fridadjese
ptazumyavel vey sususiyavel, “Nyato, Maila. Sonyaru, Ushelgu.” Ta chesilu vey ubimiit meymilu,
ta satapél Akrentoa tansubyavel, ta budese ta uveshilu divayzumyavel, vey ruvyavel, “Ta kaltogova
tebyatay, eéy ebontanú Semeria. Ta tanto onyara dzea.” Rekh, Parpár-Klotashelese zumarizhe,
kinpá gareynizhe ta djeit difoese ta budseyrana shtakadimyavel vey tansubarit sayra Ananelan
onyavel vey kinpá ta [173] pronanduova shunavit onyavel, ruvyavel, “Zhigutyate, eéy Pesheley ta
Yakinuna, u rahait silivit miaraú vey tsalivit amutenú lapanyaren. Ta kaltogova tebyate.” Vey seti
idá shinarit ruvenan, dini ta budese voemdilesyavel vey ra-shunyivel aréy.

38 Maila: The Divine Mother, Goddess worshipped by the Semerians.

“Bashese ruvyavu u idapá ta Ishdarél Akrentoa onyavel!” mu peshór tamagit sayrait peshorese
achoyavor. “Seb-seb khaá,” ta tamagit peshór vunese bratargizhe disuyavor, “vey onyaru zhoy ta
Runit Sadzór! Iíd rahá ar u djikhós vey ta shtinganak resh ta sheytogatsekesea feduriya.”

“Palanadiú!”Parpár
“Kadimyatay, ta bugovó Tsirtsír-Rama dinidjadyatay vey vunese amborinova dafaryatay!"

fidiribuuekhyavel, kinpaovó vuyineylo

idapaesea

loshvugfulatsyavel,

Halanís shinarit vey meytlanit amborinaris ta palanadiiena lularizhe, pitidjanubifya khiyefyavu
ruzay kensorisatsit onifyavu vey zhoyese garyaven ta kutumú. Breskit palanaafova dini zhoyan
nagliryavu, vey ta yeniese shtalokharizhe, salayavu.

(*)

Kinlán franarizhe salayavu, ra-ishyaru ruzay pe forit chadmlodjit pushtan, kiinizhe ratá tashi
shunyavu ba dekuvayavu, dini iskonit fadan djemarit ta bresarun, ta razgeyrisafit mlodjisarun, ta
nevisarun ve ta lantalarun medjifyavu. Eait talortál iküí amardaldeaanit iküitalit zlinshavá
strachniyiva kiinú pe franarit talnattulit chanzaavá nambilit, mundjaivit
lalivshirisit zikay
marinyaven. Ta pelesú shey dreshirit vey dredaldeait anafivit onyaven. Ta drindaotit marinarit
zarlanit zhelatuniena ta semeria ta runit derevushsalarun sparitalyiven. Ianél Ishi zhoyanpi
tansubyavel. Min Semeriit zavacharelú shaskiharizhe hatrinizhe tansubyaven.

Hirzunisivit dini hait tokamlódj, pe ta pushtan ksevyavu. Genivit dini forit salaaban onyavu.
Rumelunit andjaddiyuzú ta bugesea, zhoyit shumesha vey maba, telivit iglaveshiena ta golchinala,
pefelyiven. Ratsit tikhodyavu, zhoyit bugú halanís shkaryaven, ruzay, meyrandjizhe yibova ta
etarasharit shprunuda vey palanaifa zhoyandje naglirya makayavu. “Shey shirenilisa ta Semeritanú
palanaafyaren!” Iidizhe ruvyira. Chadchovód tarshú vey djilú vey ranenteshkit kichú vuta ta
Semeritanú dini sait palanaotavá igüayaren vey tsorni ta kekseylivór iíd isha onyavu.

[174] Ianél Ishi eypyavel. “Dini ta Sikalavá ta Palanaafosa Palua, dini ta darekfadan Darora
Chumüatoa-sá,39 onyare. Fanvayyavor u iizese felyite vey u ta oytalkorit zolit palanadiiena
pashfagyite.”

Zhoyit zhigutmaka shtakadimya mabugyava.

“Kinlán franartatoizhe salaavit onyaru?” Djasyavu u franarizhe inuonyavu.

“Zar palenavá, malachit Dorey.” Djani, Darór Chumüato Kansalova
loshuvakyazhor vey
djanubifyazhi resh losheypy. Mogit pabasovó karredjyazhi, mogit ushogenovó loshafyazhi, ruzay
muizhe palanaifya vey arshprunifya cheykopyazhe bash.” Ta vishu Ianela Ishi raproduizhe guzelit,
garafivit, vey nashkudorivit shunyiva.

39 Chumüato: The Semerian language has adopted its own Romanization, according to which the name would be
spelt: Chumwato. Here the Itani Romanized version of the Datebification is used.

“Ianeley Ishi, kiinova brinkiyava? Ruvyate, tashe. Misgidya ra-makayari. Pulán-Shuvese tashe
ruvyate u tsorni-sáy mishya cheykopyari. Darorese Chumüato tashe sobonyate u vuneylo djani
eypyatu.” Zhoyit sevmezit gadanovó ta zar lazarit Semeriit flanayelesea sopiafyavu. Inuproolarit
meymmishyaven, anikebesivit ba mursiivit, redjya ra-makayavu.

“Djasyaru, Tsirtsirey, u djamit sobonenova lafiyaru. Ta mundroilu mafáy ta yoneyey vey ta
rekhtayarit sayzutnailu chadpaú silyiven. Ubimiyara u iíd korunen ta vlorinekarun onyara khaá
secha beylatsyara u hait soronova ta kosoria, rapilaivit mogese, igüaavit onyaren. Kinpaeylo
loshvadikyaren, vey kiinit vutit metimait tseynakéyl onyata, redjya ra-makayari. Etikhyari u
bulskutú, demivit ta Starantaniena, onyaren say. U ta Zeyplukhova byudemavit ra-onyaren vey
bashova tsaya beneynavit branyaven, kiryara u vutit dzametsa ba bashova beneynafya ba
peshlulya onyava, vey u kashá mu pabas vonluyana ta tamagit upikya. Bashit shtazarideynáf ta
shinarit palanadielay Akrentoa burakhen mogese shey onyava. Ta talmenshunekú ta Runa chadit
ishova vey meytlanova fulatsyaren. Bolo, mogit zakhú kurushyaren var rahait kirenova Pulán-Shuva
zhanavit onyara. Ba ta tendayú ba ta amunú ta djeyelit pevlusha ba ta vlorinekú, vuyinova
lafiyaren. Rahait eshken fidiri iidiena dralyara. Shas vuyinit manukanavosey, otorayyaru u layso
bashit talshunós frelyana iíd birafunova djurit harvolivit karese teynifulatsya.”

Zhoyit talshovó kozhenya prakyavu. Dini ta vutrelavá ta uzhisa ta beneyna, zhoyit shagál voidarit
onyava tsey. Secha vugmoriíf fidiri ta Djamoardjaiena dazhini ta Itlantanavá radjativen ra-onyaven,
ruzay eylamit onyava. Djurit samfazeylú rapilaivit onyaren. Ta hazán vey ta nashkudór zhoyit
zakhese dinitendayyaven vey zhoyit shagalova voidarafyaven. Ruzay, djufi-bolo, hait vavabiyón vey
meytlán vugdini zhoyese muku-shtá pilandraya bezyaven, mashrá u ta idarudese prakyavu.

“Kashá bashit gadanú izmuyaren, Nene, zhoyit talmenshunós frelya cheykopyazha. U ta Lipál
vonluyata ra-savukya cheykopyari. Murntaova zhanya resh [175] anufhunusya cheykopyaru. Ta
cha ta zakha, ta shagala, ta nikha djemarizhe anazayi cheykopyara.

(*)

Antriit palen djamomishyava vey ta diishit pashfagilu ta palanadiarun Semeria pashni zhoyit
malachit saese kumpezyivu, Men zhoyit pushtay ta shtapalanaifa branya vey kiharizhe
shtavavatsifya atriyavu.

Rapátogya ba gorduya brevyava u ta Talmenshunél izmuizhe beneynavit onyavel. Ta zakhú
hazaneynit onyaven vey mogit shagalú inuzagukyaven idaova kiinova katsilya ra-makayavi. Kiinova
ta nalyún Djanara tsorni korunyana, kapiya ra-makayavi. Ta oydjamenova vesamadjatyavi.

Ananél zhoyese kuteyrya vey zhoyit vasuriova kozhenya kadimyavel var Ianél Ishi kiinizhe ta tantoit
tansaldarél ta Seyrana ta Tainaa mashrá ta inuonosan Pulan-Shuva kelekivit onyavel. Ananél
banadjinél ta inunit shenay onyavel. Ta Inaldarél Ribila Tarón onyavel. Dazhini shey ta peshelavá
ta Seyrana, ta oyfeynit bezyavel, ruzay djemarit djeyelit djeshpruna onyavel, kiín ishi zhebazhi ta

visan nafroarit onyava.40 Ta ribíl piti kiinan daryavel, zheshenizhe ta bredinishtaa, Peleshirskaese
vey ta pevlushit vey ta tabrilit aringonese, kiín djuranküi shen-pireni vey pireni-shen
djamomishyava, gilukhizhe chilinit onyava. Ranti eypyavel vuyinit uvak kepesit vey palanaafit ruzay
shprunit vey vavabiyonit onyava. Vuyinit chaú ishi haizhe inunit beylatsyaven tsaya dini
raendjieshkit untaran inubranivit onyavel ba tsaya ramaldjaeshkit untarova ta rozha ba ta
imfayuda mampisyavel. Madjova pe zhoyit tsamese felyavel mashrá u izá ksevyavu.

“Yaraspál ta aspál ta Kansala onyara, malachit dorey. Darór Chumüato shey mogova diniuvakyavor
dini sait Fadunese ta Losheyposa resh sheri mogit pabasín vey harvolín eypa vey sheri ta istavieriín
vutova intevaya. Genya vey bashova lahadafya makayare, malachit dorey, ta Shirit Darorova
Semeria zeytariya. Dini ta munkafadavá bashova misgidyazhu. Meymyate, ta Darór misgidyaror.”

40 Here the English translation is not correct. The verb nafroya means “bubble” not “flutter”. Although John Harris
did have a good comand of the Itlani language, he did let slip some inaccuracies.

[176] SIPÁL ZARMAK MU

“RUVYIRA U PABASÚ DZETAYÚ TA SHAGALARUN VEY ZAKHARUN ONYAREN, VEY IDAOVA
TOGYA TSORNI MAKAYANOR.”

Ruvyira u pabasú dzetayú ta shagalarun vey zakharun onyaren, vey idaova togya tsorni makayanor.
“Dukhulór vey Talmenshunél dini Sintinisan Runa,” ta nobshetenís ruvavit onyava. Rahaova ar,
rahaova la. Kinlán terchanizhe onyava Djanarit tanshedisova ta Ravzhur-Itlanit ferteynilisa
kamizyaTa Uridenzaova ta Shivananit Minina branarizhe, Mishár-Chan sait yuddjadese
shtamishyavor, resh sheyovó dralnulakya vey djurova nukmenizhe shpatya. Voazdizhe beylatsyava
u Ishi djurova pitigirarit onyavel kiinizhe vuyinit zurhanór Yeni ruvavit onyavor. Oyazdizhe dini ta
voemdilesan Tsirtsira haizhe havaivit onyavel tsey. Ta tseynakéyl Mishár-Chana idarit onyava. Sait
kurudjorova zhanya cheykopyaror.

Ta nobshetenís ta murnit danivkír onyava, kiinova lafiyavor. Lan shinarit u djurit sizd vey van
onyaten, djufi-bolo, rahait kelekova lafiyavor u djurova kalya. Beylatsyava u ta Runit Talmenshunél
ta dukhulorova Sintinisese Runa teynifulatsyarel. Kashá idá izmuyara, vey rahaizhe djurova
pentuya makayavor, izaese mishya cheykopyaror Mishár-Chan. Ta yuddjadova rachegivit branya
veykalyavor. Ta tanto vunay inumishyava. Bolo, ta yuddjadova nukmenizhe shpatyavor. Ta
shpatavusova savumisese dinifelyavor [177] vey hazbatu fidiri ta shatisay, dini ta tanshedyolese,
seti ta sonsaan ta yuddjada ta zurhanora Giván-Ana djurova kebranyavor. Djureylo,
shprashalenisova branyavor:

“Niko, kashá diniizhe shim shirelenarun ra-shtakadimyatu, ta yuddjád vey shey dini djuran basha
shibatyazha. Bashese ba bashit tuddjadese hait garova ba voalavanova teyifulatsya ratá
harvolyavu. Zhoyese fardayyate, tashe, vey u ta rozh pe shey ukhese onyata.” Seti sneha tegavá
resh ta imardzeveriova ushogenya fayyavor var ishyavor u franarit dzev idá onyana, ar u zarmak
gleyarun, kari vunit khitaey. Tegovó igüaya khiyefyavor kinzá dralpilaivit ra-onyanor vey ta
ravemirit latsagovó ra-felyanor ruzay Shtemór gidanit shat ra-onyava. Nakeyya cheykopyavor.
Vutruvenú sheri ta khakadimey ta Talmenshunela vey ta voemdilesa vunit uramela vey kurudjora
dini ta zakhavá vey ta shagalavá chadpaarun samyaven tsey secha djamomishyaven chadit aulú zi
u Mishár-Chan dini ta shatisan onyavor. Miarayavor u vochadpaú vunova pilayanen ba duneyyanen
vey u layso la vutaris nashkudorifyanen.

Karizhe, Mishár-Chan lahadit vey atriit mishya onyavor. Ta karit trevkonenovó vuna dini ta
imardzeveriese nuryavor vey dininebyavor. Bari sheyova dini ta yuddjadan inubranyavor. Mu ta
oytalukhit trevkonainen Tsirtsira, bolo, saeylo teynifulatsyavor. Pe ta aküayese vunansay djurova
kespoyyavor. Bluzit, draligüaivit feresh onyava, Ta Sholú ta Inunit Runa, istonen ta runkarfeyit
sholarun, pientaizhe resh ta sasanidzevarín vey ta birafarín onyava. Ishi vunese ruvyavel u Tsirtsír
ishi ta sholiena vey ta inunit skaiena vutit vana evaniyivor. Eshkizhe ta feresh haizhe praykonyana.
Ta prazhen Ishiay sheri ta dukhuludey Tsirtsira fechenilu ta niba vey ta miaraa vunova
djemarafyava. Misharese talshya anarakafyava u vunit kurudjór vuna palyavor, varakarór vey
kunarór onyavaor. Kinlán vunova muku-shtá shunya kuniryavor.

Mishár-Chan ta
imardzeveriova bilasyavor vey feynizhe menvulifyavor. Drozit sjimetsova
korunarizhe, teyni ta eyludit shatisese kezumyavor. Ta bibút fidiri ta poregiena ta zhnivtsirarun
panaifyava vey vey kimsiizhe shirit etarasharit kolú djamó ta pelesarun ta shatisa fidirizagaifyaven.
Kul-todjiizhe saova ta valmashese sopiafyavor. Mu karit zumdusova korunyavor. Ishvemyavor
kashá-ba-rá Shtemova shunyavor shta.

(*)

[178] Ta franarit purben Sintinisese Runa dralizhe mishyava vey Misharese ta tantoova djeyelizhe
talshya, pabasova lonevya, damotagya, uridya vey talshya shta, dafaryava. Rahá pe ta sobonzelan
haizhe sheri ta dzevpabasey ba ta harvolín ta dzevait Djanarit Talmenshunela danivisyava. Ta
sobonzél sheri ta tadraney vey ta perneyey vey ta irbrasit teradey u ta Darska Amruta bazhi ta
khordisalavá ta Keguna lokhavit onyaven – tinotdurumit vey rachadizhe pilaivit, djammayigit sal
Amrutit skahaztanarun, djemaryava.

Ta tadrán djurit peserova dinilulya mabugarit onyava vey beylatsyava u shprunit vey meytlanit skaú
bazhi iíd kodesan voaurifarit onyaven. Kesh ta dralvaremirit Runska astyana? Mishár tikhodyavor
u sait yakár shtrashtazhit onyava. Kinlán ta isanirosova vey ta kolvenosova vovaremyavor,
djetalshyavor. Kinlán muku-shtá otrinya kuniryavor – kulizhe otrinit kul-todjiilu. Ta zaridéyn
sorinora, akh, idá ta izmuit zarideynós onyara khaá!

Ta imardzév sheytaizhe tlimoyya bezyava. Krazhni ta tantoaris resh ta talshosey, radrelizhe resh ta
vavosey. Idá voisteryava. Karizhe, rumbi chadit franarit gleyavá ta purbenosa teynikadimyavor.

Sait imardzeveriova dini ta oygidanit fidiriteynivit pevulbiravá dini Sintinisan Runa dinishpatyavor
vey teyni ta pevulbirit kamiznuvzaese ramyavor. Sheri hait teynikadimín dini ta shatan helistizhe
ishyanen vut. Eshkyara, daeshkizhe, u ta dzevarsál iizese yoneyilu kadimyana vey kadimavit shandi
ra-onyara. Haslazkuilu, Mishár veykalyavor, ta zolit sobonova loshafyanor vey, kashá shtrunyana,
vutit kadimova radizhe misgidyanor. Tikhodya mabugyavor u shey sait tantoova seti kamizbiravá
inuerarit onyavor, ta raisharit zavachekesea latsagarizhe, raigüaizhit samfadovó setneyrokarizhe,
vey resh ratá uridizhit uridín djanubifarizhe. Uridenovó dini sait panagese vey peshelova pe sait
pushtese vey yeralova dini sait nentesea, iidku ta fazilu, dakya cheykopyavor. Ta kunós dralisyara
khaá ruzay khafaydus, hatá-shtá, resh razhgeyrisit uridey vey razhgeyrisit blikhnorgey helistizhe
isteryana. Ruzay tsorni vug ta sayenesea, talshyavorta dukhulorova zhanyatu vey rumbiizhe sheri
ta mishbatey zhoyit zarideyna veykalyazhu. Giván-An beneynyavel vy idá sheyova mayava

“Sabutyaru, dzevarorey, kesh zhirashya makayaru?” Ta malachór hiznu ta kamizgól marfanatsit
vey küorit beylatsyavor. Eshkizhe, Mishár djetalshyavor, krazhni franarizhe inu ta peshtalatay
onavit onyavu. Razheyrisit uríd vey razhgeyrisit blikhnorg, talshyavor, halonit aatís onyana.

Ta ala ta malachora eait vey vakhtshifit onyava. Mishár sheri vuney talshovó lafiyavor kiinovó
zhesáy anlatya heryanu. Tashi vunan onyava chumak inu kiinay menbatifya ra-vemyavor. Mishár-
Chan ta uvakova fidiriidarafyavor, sait chaovó tiruvayavor vey eypyavor.”

[179] “Malachit satór,” mabugyavor, “salova zhoyit marfanarun mampisyaru. Iíz vutova zeytariya
cheykopyanu ruzay djasyaru u vutova kamyodyavu. Kesh Djanarit sorinsalova losh dukhulorey
vutani shunavit onyare?"

Irmán ta chipa ta vishuova ta malachora klanayava. Bari rayibeshkit onyava ruzay Mishár sorinór
onyavor vey talkorizhe ta vishuovó neymeyryaror. Upeneyyivor u ta malachór hiznu ta kamizgolan
haova ishyavor. Vunit vesamadjat ishvemyavor kiinova, resh ta sobonenova lauraya, korunya
cheykopyazhor. Vey pashni tugatsit vesamadjatova lafiyavor. Shey seti ta shonshonan ba ta
kazuran karifyava vey tsorni-sáy mu ar vemalit u ta tamagit beylatsyava.

Sneha satovó pe ta kamizgolan shtanulakarizhe vey rekh anuvi nedenovó vey yagusenovó vunanis
lyebramarizhe, dini raiskemit khiyefan lachipivit bezya u onyavor, ta malachór eypyavor.
“Satorkoey, kiinizhe mishtaratyire?"

“Mishár-Chan Shtemoray mishtaratyiru.” Mishár disuyavor, iidku ta vishuova ta malachora pashuni
mavdonizhe zumyavor.

Ta malachór archipivit u tashi shunyi mabugyavor vey iidku rahait teyzalova korunyavor djurova
bonduya. “Akh khay, Mishár-Chaney Shtemoray, fazilu, iíz dzevarú onyaven khaá kinpaú ubimiizhe
bashova pilayaren. Samfád basheyre faronyiva losh ta azilín u iíz mashrá mu aspalmakan
misgidyate.” Sait madjova fidiridafararizhe, dini ta chaesea Mishara ordarizhe zumyavor. Ta zar
rapilaivorú ta madjovó sabutizhe mardivaytebyaven. Rekh ta malachór bishyavor, “Vul-Stran
Sintinisay Runa onyaru. Zhoyese azilyiva u shey tunkienova mashrá bashit samtaan bashese
ushogyatu.” Shpatavusova ta zavachgolay vunanis kevayyavor, divaydjimetsifyavor vey ruvyavor,
“Tashe zhoyova rekhtayyate. Bashit samfadova bashese obragkiryazhu. Iküí razhgeyrizhe zgorikivit
iküibiran pristiizhe ramyaven. Seti sonsaan, rakeynizhe ta iküibira, fayyaven. Ta malachit kamizdiór
ta sonsaova anazayavor vey Misharova dini tsaradzit, eait vey dralisizhe shefanlafiit dzevarfadese
manukanavyavor. “Misharkoey Shtemoray, bashit samtaova tashe giuryate mashrá u bashit
marfanovó misgidarit onyare. Tashe zhoyova teyniuvakya santiyare ra kashá haova tunkiyare.
Razhgeyrisit, olutit uridú vey razhgeyrisit kaderit pusht, shukhrám zhoyit pientaenú. Eait vey
vakhtshifit alaova Misharese khafeshyavor. Mishár-Chan ishvemyavor kiinova Ishi sheri vunit
ishvemín talshyanel. Ishi ishi sheri vunit urzudey ta malachit shoshonaresea, orit ba elit, vunese
bratargoshayyavel. Vunese kulizhe rahá. Ruzay helistyavu [180] u idá Giván-Anese ipokyava vey
Ishi ishi sait zurhanoratova cherechevyavel vey ishi Misharese varvari vunit kunatsudey vey vunit
dzevarir chaín kasanyavel. Rumbi u ta kamizdiór fidiribranyavor, Mishár dini ta fadese
azafadifyavor. Sait anuvit trevkonenovó pe ta pushtese spoyyavor.

Pe ta fergolan, seti ta inunit pelesan, beyleyshova zhanyavor. Pe djuran tanshedisova pefelyiva,
iidku Ravzhur-Itlanit shola vey ferteyna, “Resh Mishár-Chaney Shtemoray.” Franartantoilu pe ta
difoan ta pushta losh ta beyleyshey pe sait embaavá djanubyavor. Vunit madjú djurova shey

masagiena tebyaven, tsaya djurit dinilafienovó naglirya shas djurova anazaya makayanor. Sait
ramovó aurizhe pe ta khaneyan tebyavor.

Ta beyleyshova anazaya veykalyavor. Mashrá u djurova korunyavor ta urzit seylár ta avtudreva sait
rusanzaesea kadimyava. Kiín-vá dini ta beyleyshan zhanyiva, lalivsiarit iveytsilu, hirzunyivit onyava.
Iíd ivéyts diginilivit mu murnit Djanarit shtaferivit ferteynilu dini drindanulakivit noladan onyava.
Djurova ferya ra-makayavor. Ta iveytsova mavdonizhe voodeshyavor vey djedini djuran fereshova
zhanyavor. Djurit eshuru tsaya luníd gurdinyiva. Dresiarleteliana onyava vey djuranpe zarzari
Djanarit vey Ravzhur-Itlanit ferteynú zhanyiven. Ta Itlanit kirmishtarat makbashyiva, Feresh ta Isha.
Ta rumelaú ta feresha fidiri istit, amarmisulit ilantriivereynay, losh korshtizhe bukhonivit difoín
korunyiven. Pe ta geytuit rumelan Djanarit blavka, kiinova Mishár makbashya ra-makayavor,
gishyiva. Djurit silavi ivardjolit onyava. Anuvi ferteynú vey gadanú tuhibit silavia onyaven. Pe ta
tugeyit masagan Ravzhur-Itlanit blavka, chendjferizhe ta dredrunit silaviilu, brivirit ta Runskait
ferekiena, gishyiva. Izizá gadanú vy ferteynú ta shirit kivsilavia shunyiven. Anuvi gadanú vey itorisú
ta daldeaanit silaviay sparitalurivit onyaven. Feresh iíd mantadrindaa vey koruntalkora izmuit azdál
onyava khaá. Mishár djurova tebyavor tsaya hait pesulnishta sait kurudjorese onyata. Ta
Keningsbuk ta Djanartanarun onyava.

(*)

Mishár, ta Keningsbukova ratá tashi shunavit onyavor. Layso ra-ishyavu u zarsholit avuro
lapanyava. Ta Djanartanú krazhni etsipralatsit onyaven iidova garminya onyaven. Djeizhe, chey ta
mishtaratrumelan, madjferivit shprashál, valayit ta madjferota ta fereka, kiín arpriponit onyava.
Makbashyira, “Iíd feresh sheyova tashiruvyara. Bashit zakhilu djurova makbashyate.” Mashrá ta
kadimazhit palenan ta fereshova ta zakhilu vey ta nikhilu, istonyanor. Ta [181] atonnirova vey ta
isanirosova ta ishdararun vey ta shuvekarun rachadizhe brinyavor ruzay kashá iíd ta zhanova
Tsirtsira zhirashyana, zachalí – iíd blavkaova uridyanu.

(*)

Beylatsyava u ta aspalú pristiizhe djamomisharit onyaven, vey ta feresh, kul-malidizhe,
dinimoriatsit yibyiva. Chadvá harkazan,
losh ta fereshey pe saan ba hatrini, kulgenivit
khadinisalaifyavor. Chadvá aspalan ta samfaday ra-branyavor idalán ta meytlanay vey ta
djeyeluday ta feresha chadlán ovativit onyavor. Eéy, idait Satapit Feresh onyara khaá, talshyavor.
Vunit yibishese ra-ichyava u ratá tashi idait fereshova anazaavit onyavor. Nakeyya cheykopyaru,
dini saan talshyavor, ba eshkizhe mu aspalan khamedjifyazhu zhanya u shuvorifavit onyaru.
Eshkizhe tanto onyara dzea u idá zavachorova ta pushtese teyniuvakya. Ba eshkizhe iíz peshelú
zolyaren. Eshkizhe zarzari vutova lafiya makayazhu! Talshyavor. Djani yibishyavor u muku-shtá sait
orogilu talsharit onyavor. Ishi tashi idá ta imurenovó vunese teynifulatsyava. Iidova saese say
brinkiya ra-mergolya cheykopyaror. Misharey, bashese shuvyate.

Ta palen chadizhe tunkiirit damotagilu djamomishyava vey ta uridenú dralyaven. Mishár ta
chadtunkiirit shpunudova vey pilanova shtadakarit onyavor. Za, kashá-rá gavizhe ta pilanova, zhirí
arpelikilivit chonzaova sheri ta estalín dakyavor. Aanizhe, murnit salaya makayavor. Murnit
salayavor. murnit uridyavor, vey murnit istonyavor. Tanto resh chadit tamagit norín ta birafosa
arrumbi kadimyazha, saese lapisyavor, tsorni zhoyit kurudjorova zhanya cheykopyaru. Ta aspalmák
karivit onyava vey djufi-bolo, teynikadimyava rapá. Seti ta kamizbiran latsagyavor. Vul-Stran,
ubimiizhe, idá aspalan ra-sefrayavor vey nobsheten ra-zhanyiva. Mishár sait samosova min
aspalilisa areymalakafyavor.

Rekh lilinizhe, sobonakís ta soboneriilu kadimyava. Minyonit Djanarit drekknar, zheshenizhe iiza,
ubimiizhe ta vloriniena, mundroivit onyava. Halán dersinavú vey halán beneynavú onyaven, vey ta
rabuyukarit vey tamagit akú ta prisivit yoneya ta merinese Semeria rumbimoriyiven. Dazhini ta
beneynavavá kinpaú peyeniifyaven, mu dukhulór sha aularun zhanyivor.

Rafidiriuvakeshkit kurúsh iküí ta zakhan Mishár-Chana reysakhyava. Ra! onya ra-makayava!
Talshyavor. Ra shey iíd, murnizhe resh dini iíd shasparaenan karya vey shas u Tsirtsír hatá ishyator
kinlán vunese akadjayaror. Ra, iíd onya makayara ra.

Mishár-Chan ta samfadova shtabranyavor vey sait enovó dini ta imardzeveriese pristiizhe
nedenyavor. Ta talukhit Fereshova ta Isha dini djurit beyleyshan, pe ta aküayan vunansa tebyavor.
Tsaya loshek onifyava, ta murnit bogalit marfán kiinova lafiyavor. Paluese mishyanor, ta banadjinit
natunshatún Semeria, khitaya kashá ta beneynavit dukhulór pe ta Djanarit drekknaran vunit
kurudjór onyaror, vey kashá khay, ta blikhnorgova zretya.

[182] Muku-shtá murnyavor. Kesh shey dini iíd zarideynan vunay inuvitamyina? Kiín chalí ta
bandjinit taldokasen fidiri ta Fereshay paraya makayara.

“Dukhulór vey Kutún
Feresh vey Talmakus
Shukhrám ta To Makaú
Ta Muuda.”

Kashá khaá, vunit kurudjór, malachit Tsirga, ta dukhulór iíd taldokasena onyavor, kashá hait gidanit
farishova dini ta narenan Itlana lafiyanor, kiinizhe rekh, iíd estalú, iidit gilirit, shaszakhit, shasparait
karese kadimavit onya makayaven? Budalayya mabugyavor. Misharey, bashese shuvyate,
talshyavor. Beylatsyava u ranti-vá u ta estalú ardralifavit onyaven, ta zaridéyn antriit chugeynova,
antriit djimetsova, antriit kiponova, antriit khavugova ushogyava. Mishár-Chan tikhodya
mabugyavor u ar birafaris dakyavor u izmuizhe vemyavor, vey ratá tashi iidizhe tikhodyavor!

Mashrá u ta imardzeveri sait yonsambiray diniimarifyava, Mishár fidirimaldjayavor vey ta
stabeykhit, drevit beyleyshova vunanis chegyavor. Murnizhe
iidku, djetalshyavor, Satapit
Fereshova vey ta gadanovó ta Ishdararun kalyazhu.

Ta shasfesit padjanit fridadjese pta vey fidirizumarizhe, vunit zakh echigivit onyava ruzay vunit
shagál ta miaraova tebyava. Ta chadozhakú vunit vishuay keprevyaven.

[183] SIPÁL ZARMAK ZAR

“TA TALMENSHUNENÚ AATYI BRASYAREN.
RANTI VEMYAREN, KADIMYAREN VEY KARI
SAVUTIT KELEKÍN TERADYAREN.”

Ta talmenshunenú aatyi brasyaren. Ranti vemyaren, kadimyaren vey kari savutit kelekín
teradjyaren. Izmuizhe onyara u mashrá ta arassalaan nikhdzeva talmenshunek ba ishdár resh
talmenshuney anufhunusya makayara ruzay kiinizhe layso seti zhoyit malachudan tilavit onyavu ta
oyflanit talmenshunenú, ta oymeytlanit vuta, vey rauvakivizhe vey ragyorivizhe teynikadimyaven.
Zhoyit dekuváy iíd aspalan idait onya cheykopyava.

Meymizhe zhoyova genbonafarit onyavu var Ananél zhoyese sobonyavel u ta aspál ta loshkadím
losh ta kansaley ta Darora, zhoyit muit djatdus losh ta Shirit Darorey Semeria, djani brinkiyazha.
Lilinit tralova ta shprunuda dini zhoyan yibyavu, etarashit vavabiyonova, sheri iíd lipalan karizhe
kulkhitaya. Zhoyit shagál krazhni voidarit vey zhoyit zakh krazhni vorezit onyaven. Muku vey sheytá
ta idarudova tunkiyavu. Kashá iíd lipalova ta iskemese manukanavyatu, shas ta Talmenshuneley,
talmenshunya tunkiyavu.

Lilinizhe, bari rafolieshkizhe muizhe, vey tsaya uvakivit zhoyit harvolilu, zhozhaís ta runpirenay
khaptafudjyava. Ta chanzait marinenvó seylasafyava mashrá sait batova dini ta fadese iküí ta
anazait ipatinaan ta shirzikit chanzaarun stronlugyava. Chaylafiit zhozhá onyava, kiinit pa, mashrá
ta fazhenit ba rakeynit Ananosan, eylskaizhe giuryara. Ta teylusay ta sadza vey ta avela ta pevimarit
klena iküianisurivit onyava. Ta fad zadurumifyava.

Sazhoyova tansubarit pe mantachendjit tabrilrusan zhanyavu, kiín ta gidanit ilazoovó hait rapilaivit
skaa pitizumyava. Zhoyit aslait koit suchaáb divay zhoyan dini ta aurit, ivarafit zhozhaisan tibrayava.
Ta fridádj, djemarit [184] ta padjanit taleaay Talora, eayava. Djurit razhgeyrisudova pe zhoyit
vishuan yibyavu. Ta badakashay, inunizhe seti ta eylanan, sashiryonova tretiizhe zhoyese dlamarit
shunyavu. Mashrá u arhatrinifyava, pitilazarizhe, zhoyanu, foliyavu u sashiryón kulizhe ra-onyava.
Zirín, durumit vey ostinkirit, ishi saova maarizhe chadit sizdesea onyava. Femlaviú vey uludrumú
djuraydje maskatyaven vey feshyaven. Tretiizhe, emdál piti ta zirinan sizdyi mabugyava, tsaya
djuranpe priponizhe tansubyava. Malachél franarit dakiit hadina, dlunarit chaarun, genivit ta
koana, ruzay lalivdrunit sesay, ibivit shirizhe vey daldeaanizhe, hirzunivit onyavel. Eypyavel. Vuyinit
uvak terchan-rilizhe prinadyava vey shtaprinadyava. Vuyinit gadanú djamoardjait vey zaradizhe
daeshkit beylatsyaven.

“Miara onyaru. Ushél Itlana. Girél ta Pamleshevarun ta Pesharun. Ta kurudjór Itlana, vunit chaú
vey djakú, vunit Manukanavarór vey Tuzotarór, Tsiasuk-Pron onyare. Ta Kutunova ta Easa
teynilulyate. Fidiri ta Fereshay ta Adisaa tilyate. Ta etsipralovó shey zakharun ta Talmakusilu
anazayate. Ta Kheyemhazova djilendoyate. Ta madjova ta untara lulyate vey sheypaovó zhoyese
teynifulatsyate. Ta Ushél ta Nikhunarun vey Talruvarél Uramuna, Vananarél shey Taleaa, shey ta
Varema vey ta Parema resh shey Suín iíd unatara onyaru. Shey zarideynaresea zhoyit Pronova

pronyate, var
teyniuvakyate vey ta fazhenit zarideynova sheyesea teynifulatsyate.”

izmuizhe sheyú zarideynyaren. Ta kulit Vataranova fazhenit zarideynese

Feduriyivu. Ta meytlanilu vey ta mosilu ta melentauna Miaraa brugyivu. Idá aspalan ta dukhulór
Tsirtsír-Ram beneynyavor vey ta imreytór Tsiasuk-Pron vananyivor. Rekh, lilinizhe, ta untár diváy
zhoyan khafadjyi vey dini akisesea kreyakifya bezyava – shey prisakú ta [185] zarideynarit taleaa.
Muku-shtá vugdini zhoyit samfadan zhoyova zhanyavu.

“Malachit dorey, kesh lahadyare?” Ananél zhoyese eypyavel mashrá u sait shumeshova iküí ta
sonsaanzaan iküistridjyavel. Nashkudorivizhe zhoyese zumyavel. “Ta Darór misgidyaror.”

Zhoyit anuvi lonevenovó meymafyavu, lan-lan dralizhe zhoyit genbonova govafarizhe reshu
dralflidjit emdilesyatu. Fazhenit absalova zhoyeyre fidirifelivit onyava. Shirit vey daldeaanit gitunilu
piti aslaunit, namaggomit asulan, ovleit drozsizdit karanchiarun osoklayogivit divay ta ritenan,
prozavá ta pantagarun vey surit ibenan, zhoyova genafyavu. Mashrá u vosundjifyavu, Semeriit
zavachór zhoyit udjtsamit yehukanit hadinova balyava vey djurova dini shumeshsarese, kari ta
hadinotey khordia, vugmoriyavor. Djatyavu u iíd ta ayfanalit genbonót Semeriit dora onyava. Tsaya
kurudjór ta Semeriit Drukha alavanverolirit onyavu.

Ananelova iküí ta iküizaan loshmishyavu. Prundji vuyín dini veluzhit aban, djolit, degenilivit
udjnchagit drunit sesay genyivel. Neyník ta bevurananarun dini vuyinit hadinan djanubisyava.
Pristiit kulzumdusova zhoyese korunyavel mashrá u fidiri ta sonsaay manaragyavu. Eait vey
bedraeynit alaova zhoyese feshyavel. Djufi-bolo, brigoshyavu. Zhoyit Lipál aridarifarit onyava vey
zhoyit dzaleybit farish dini iíd estalavá raaréy shtindaivit onya makayaven. Hakín tikhodyavu u ta
loshkadím losh ta Semeriit darorey gilukhit onyana. Aralbát maldjaivit onyava khaá.

Karizhe, seti ta Reykonbiran ta Shirit Dararun Semeria teynikadimyavi. Tulit, nambilit, lanunit,
dreveynit sonsaú moganu zhanyiven. Ta oyüolit ferdrindailu ta ovleit vey tugeynit Semeriit
ferteynsala druzhyiven. Djurova makbashya ra-makayavu ruzay djurit drindaatsúd zhoyova
moriovatyava. Tretiizhe ta sonsaú ta djeay grianazaifyaven. Franardjateshkit vey shprunit uvak
peshela mogova fesahanyava.

“Darorkoey, Dorko Tsirtsír-Ram Linddora djatdusova resh bashit amgalova dakya aatisyaror.
Vuneylo, Satél Ananél, Inaldarél ta Ribila Tarón.

Dini ta namagit vey shapunit fadunese moryivi. Rahait shefanenovó piri eaizhe fidirikumunivit
daldeait reykón vey sneha stabeykhit aküayovó resh kiaraín lafiyava. Pe ta reykonan ta Semeriit
Darór djanubyavor. Ta khanéy luurit vey kumunivit shpira, diginilivit ta oypriponit drozit
daldeaanit, shirit vey djolit noladeniena, onyava. Ta Sikalún ta Shirit Dararun Semeria ovnelaovó
vetáy ta masagavá lafiyava, [186] kiinú mantaunit talnatova semekhtebyava. Iíd pe lanunit
klanaküoran adit vey pantait shirit, daldeaanit, vey djolit dreva ksevyava. Feynit seylár ta
bibutchaya dini ta imaran onyava. Ta muit peylanakese ta skafa dlamyavi pe kiinan ta reykón
djanubyava. Ta Darorese zumyavu. Glavaniit emdál onyavor vun khaá. Tulór ta djolit kunzaya,
zardootuit, blikhnorga khordiora, djamó ta malachudan ruzay tseyizhe shprunit, meytlanit vey

chesit onyavor. Daldeait kupahiova genyavor, pedjanilurivit amarizhe vey djolizhe. Vunit abú
abzhamen ta shirana, ta djolana, vey ta daldeaana onyaven. Vunit ramú pe djolit, lunidit shanabavá
onyaven. Uv kinpaan tansubyavu, latsagya ra-tunkiyavu. Iidpá onyava Tas Chumüato, Darór
Semeria, kiiizhe vunova dini Runskaan mishtaratyari. Sheri vuney ruvyira u ta oyheslait peshór pe
ta kulit Itlanan onyavor. Chadpaú vunese resh ta amgaley kadimyaren, vochád ta estalainen dazhini
ta skaavá Itlana shas vunit degileney veykalyiven, ruzay Semeri vey meytlanit vey noarpit dini ta
chaludarit morodjirunan Itlanit dazhemskait estalavá samyava.

“Dralkadimavit onyate, Dorkoey Tsirtsír-Ram Linddora. Ta Shirit Darú Semeria seti bashit talvonit
birafunan bashova dralkadimafyari. Sheri bashit tseynakeyley vey harvoley ta igriilu chadizhe
djatyavu. Mogit Kansál loshkadimyava vey sheri bashit imfayudey vey ta upikosey ukhit chumaka
chadizhe basheylo losheypya lafiyaru.”

“Darorkoey, Varvari ta gidanit kiaravaremey bashit Tuddjada vey Ebona vey ta shtazarideynafeney
zhoyese dafarivit ta Ishdarelay Akrentoa seti ta shenit merinavá, chadit burakhenú vey ta rozh pe
vuyinese onyaten, bashese sonyaru. Ordarizhe ta Darorese zumyavu, rekh zhoyit zumisova
diváyklaná ta anuvipaesea iíd djatdusa spoyyavu. “Tsirtsír-Ram mishtaratyiru raaréy. Iíd aspalay
kiinizhe Tsiauk-Pron pilayizhu, kari ta talmenshuneney zhoyese dafarivit Miaraay, ta Ushél ta
Nikhunarun vey ta Talruvarél Uramún-Tamua.”

Seti iidan, ta darór zhoyese khailu ta duneya vey ta zhiguta zumyavor. Pe sait nalaküayan
keylitedyavor. “Rekh, iíd aspál khaá ta taldokasa vey gidanit korishosa onyara var iidizhe
taldokasyiva u pron ta tsiasuka iküí ta zakhavá vey ta nikhavá Semeria eliseynizhe prevyana.
Miarako, yaraspalan iíd talruvenova fidirifazafyavel vey bash, malachit dorey, djurova mogit
merinesea pridavavit onyare. Bashit benéyn vey shtavanán iíz pe ta shishiit zhakavá ta Karfeya
Derevusharun,41 vey blikhnorgilu vey nikhilu ta birafunese ta Talmenshunela dini vuyinit mampisan
ta rozhese, fazhenit miaraova teynifulatsyaren. Sheypaú varlezemivit vuyineylo bashese sonyaren
vey bashese zavachya lahadyaren.”

[187] Gavrésh iidey basheylo eypya vemyaru, gidanit darorkoey. Kiinizhe onyara u sheri ta Karfeyín
Linddora ishyare, ska, layso zhoyese, rapilaivit makhá ta igrian? Vey kiín sheri ta Birafuney ta
Talmenshunela ishyare? Kheyem, kashá bashit chaú sheri ta etikhín bashit zakha ruvyaren, prundji
hait ishova sheri zhoyit farishey dini vuyinit Lipalan trevkonyare.” Ta darór zhoyese talsheynizhe
vugzumyavor.

“Sheri Linddorey arishyaru u tsorni ruvya makayaru ruzay idá prazhen kiinova hatá fidiriruvyazhu.
U say Tsiauk-Pron mishtaratyire zhoyese malidyara ra. Tashi chadit aulavá, ranti dukhulorís onyavu,
layso armalachit u bash, malachit dorey, ushél zhoya kepesit vey makait isaluvaoava42 zhoyese
chadku sususiyavel. Sheri ta Djana dji Lusa, sheri ta Eboney ta Pevlusha, ta Eb ta Tsiasukarun, vey
iidova zhoyese ruvyavel, ‘Siyasanoto Küato dji Djana dji Lusa. Alopisula uta? Ta pronese ta Tsiasuka
djeynatyate. Ta untarova pesulyazha.’ Igriizhe vey pashni arproduizhe hait tuzhanovó losh ta

41 In Semerian, Pomolito.
42 Isaluva: Semerian term, in Itlani isaruven, a “wise-saying”.

Satelkoey Pulán-Shuv lafiyavi vey vuyinit vasuriova seti vuyinit birafunan hasvinarit onyavi. Ras
mogit zhirashova ras mogit tuzotova aatisyavel, ruzay tsorni djasyaru u djureysha shey eshkizhe
silyiva. Zi ta mundroay mafáy ukhit yoneyey, rahait kriniderova ta Talmenshunela zhanavit onyari.
Reftiit mampisunova pe ta pevlushavá Semeria korunavit onyari ruzay kulizhe shas ta iskemey.
Djamó iíd dozhavá ra-mishyari.”

“Ta darorese ordarizhe zumyavu, “Idakín mishya cheykopyaru zhoy resh ta nurova mogit Lipala
keylineygumya. Djasyaru u ta tanto mogay inumishyara vey u ta mevemit stronú mogese
mafaynuvnayaren.” Glavaniya shunyi vey dyakusit djatyi khiyefyavu ruzay anám zhoya dukhulór
onyava tsey kinpá iíd tsorni zhoyit disuandjenovó teynilulya ra-vemyava.

“Shukhrám ta gadanú Ishdarora, malachit Dorey. Zhoyit nalyún vey ta ebón ta kulit Semeria
bashese shey eshkit vey aatisivit zhirashova dafaryazhi. DanivyatuIshyari u iíd mundroova
korunyaven ta vlorinekú, secha vochadit kriniderova vuta zhanyavi. Krazhi inunizhe mishavit onya
ra-makayaven. Nagliryaru u fidiri hait hatrinit bonduivit zodinay vadikarit onya cheykopyaren.
Kashá ta mundroavovó gelyani, mogit disuovó lafiyani. Mashraizhe, bashit shtazarideynafova
etsipralit tebyazhi, reshú sheypaú togyaten u ra-dersinyave. Idaizhe, bashova ra-fahunyazhen aréy
vey shey yazhit mundroú basheyma zhirí tantoizhe menbatyizhen.” Ta darór zhoyese rezit
zardoalaova dafaryavor. Ta upeneyaris vey ta vavabiyonaris djemarit onyava.

[188] “Rekh, mishyazhu say, Tas Chumüatoey. Turu vala pelu sisa! Dralit zaridéyn bashese onyara!"
Tretiizhe eypyavu; talshú sheri ta yazhpabasín vey rapilaivit disuandjenín dini zhoyit shumeshan
djiryaven. Djimetsifyavu vey ta divayit tamagpaesea teynieypyavu, “Ta korunivenú Semeria
yaraspalan ra-tsalyizhen.” Djimetsifyavu shta vey ta darorese djemarizhe bevlanuyavu.

Ta darór djimetsifyavor vey Ananelese eypyavor. “Satelkoey Ribila Tarón, ta nos vey ta endjón ukhit
Seyrana onyava ta malachit dorova zhanya vey tuzotya vey vunova dini ukhit birafunese tanafya,
ruzay mashrá iíd anuvi shirelenavá chadit estalú mayiven vey ta gatveyú ardjeyelit vey arshprunit
onifyaren. Moganu arimreytifarit vey arshprunifarit Dor Linddora, ta beneynova valgavizhe, sait
mishbatova cherechevyaror. Tsorni onyazhor vun kinpá ukhit Seyranova manukanavyazha vey
mafáy ta kalstiney, kiín dini ta durumbiravá ta untara rekhtayyara, tuzotyazha. Vunese kalyatay
kiinizhe ratamagpaese kalyanay. Draldzév.”

Ta darór tansubyavor vey mogese ta shumeshova bevlanuyavor. Rekh, hatrinit zavachorese , kinpá
tsaya razaay khaemdilesyava djimetsifarizhe, ruvyavor, “Helistafyate u ta malachit Dor Linddora
shey venirenovó lafiyator. Idatá ta darór djimetsifyavor vey ta skafay keramyavor vey iküí sonsaan
seti ta hiznuan ta faduna fidirimishyavor. Vey izá tansubyavi, Ananél vey zhoy, iküimosurivit,
misgidarizhe u hapá mogova fidirilulyata.

(*)

Dini zhoyit samfadan shta, ralán ta tantoaris fargayavu. Ta munkait shirzikit sonsaovó
anazaspoyyavu vey vutova ta vadjurese fidiriiküiramyavu. Ta mantatulit derevushú, shirotindzit
vey seylarit, sheyzá zhoyova divayyaven. Vutit dralkadimafit uchukú, zhoyit chanzaese ta zarit

bana, kiinizhe varemarit vey sanokarit pranú, kemaldjayaven. Dinitalemunyavu. Ta notsiudit seylár
shataboatsit ruzay palanaafit onyava. Ananél mishya misgidyavel. “Ananeley, Ianelese Ishi tashe
ruvyate u moganda mareypya tunkiyari. Iíz misgidyazhu makhá u teynikadimyazhel.” Ananél
losh kilikit neygumisey vey
shumeshkhayyavel. “Karit bashit vemey, malachit dor,” vey
khalikhtayilu vuyinit forit abarun, ta faday fidirimishyavel. Breskit ananseylarova rumbi vuyinan
branyavel.

Piti zhoyan, lilinizhe, dini mu ta pitimarinarit uchukavá keletlogatova djatyavu. Arhatrinit vey
aruvakunit onifyava. Kiinit am ba lirlír idá onyava obragya ptachayavu. Ptachayavu resh shunya,
kiinit nor ama ba lirlira idaizhe keletyana. Malidunilu vey tazvorilu zhanyavu u idá mindji
pushtegarun onyava. Vutit sholilu [189] zhoyese eypyaven, idalán vopalit ta sholarun ta pesharun.
Bolo, djeyelit, drestranit, vey djemarit ta tsura vey ta tatseda onyava. Zi auliena vutit sholova ras
djatyavu vey ras igüayavu. Kinlán afakit onyavu u djurova tilavit onyavu. Min kishtivit uvakilisa
loshketashilu eypyaven.

“Gadanú, gadanú, gadanú resh ta dorey idaizhe ruvyaren mogit zheytumtanú hatrin-inunu vey
inun-hatrinu. Gadanú, gadanú, gadanú resh ta dorey kadimavit onyaren. Gadanú, gadanú, gadanú,
khuvfekisit mishbat dini dozhavá, chadit dozhú djeyelí. Rachaalit ta chadit chaesea ta lirararun.
Mosogtelyusit ta pronarit gidanekesea ta kreydjeyeluna. Iidova djitayate. Iidova djitayate. Boduivit
bralanshát. Tulit dzarú vey djiftí. Dzelashtit mesál vey orit vey elí. Lulyaren. Byudemyaren.
Brodjevyaren. Otseryaren. Beneynafyaren. Keylikiharyaren ar vey ar. Izaese vuyinova lulyaren vey
chadozharizhe chadozhyazhel, khay, chadozhyarel, chadozhyarel ta Banadjinél ta Untara.”

“Kari zhoyit makaey disuya khiyefyavu, “Marfankoín, sabutú, sabutú vey varovit pulanosú vey
isterit dozulú vey chadit dozulú ukhese vey ukhit ebese onyaten, sabutú vey sabutú pe sabutavá.
Kari ta tasedotey ta Pushtegit eba eypyavu. Bishyazhu, “Kiin iíd bashit ruven parayara, kiina
ruvyaray, mafanín, var franartantoizhe inu ta dralvaremirit derevushsaliena Runskaa onyavu vey
mashrá tantoavá vey chadit tantoava, ukhit banadjinit sholova djakilu ra-djatyavu vey zhotilu ra-
eypyavu.”

Ta min derevushtanú vutani, zhoyese radaeshkit otilu, peyyavenvey idatá ruvyaven, “Runmakaél
zarideynyarel. Drevushtanú shey, zumyaren, shunyaren, ishyaren. Narvbát. Narvbatova djitayate.
Ta Zotalemaresea zumyate. Zotalemarú khay! Zum, zum! Idá kul.” Seti idaan, ta eyparit mindji ta
Pushtegit eba dini ta derevushesea ptainuspernuyaven. Ta uchukovó maraya vey krepetya
zumyavu. Mashrá u inunorshtayyaven, vutova shtinmalakhtuyavu. Zhirí mu vesinova resh vutit
ruvivenovó benziya ba dinidaya lafiyavu.

“Krazhni franarizhe inu ta Vataranay vey ta derevushsaliena kiinovó idalán chadizhe varemyare?"
Dralpilaivit uvak zhoyanis udjkadimyava. “Ianeley Ishi,” pristiizhe vey argidanifarit anikebesilu
djimetsifyavu, “Ta Satelko zarideynyarel, sheri idaey helistyaru say, vey vuyinova pesulya
cheykopyari. Tanto kozhayara. Tsorni Darorese Chumüato mishyate, tashe, vey [190] ta oypristiit
Semeriit khoryonova nulakvenyate var ta Vlorinovó ta Shena gelya vey ta zarideynova ta Darela
Djanara pesulya cheykopyari.

(*)

Kiinú-vá travasú ba zaradenú eshkizhe onyaven seti ta lestridakan yoneya resh ta pesulosey Pulán-
Shuva, ta aatilu ta Semeriit darora pristiizhe khainululyiven. “Helistafyate u ta malachit Dor
Linddora shey venirenovó lafiyator,” ruvavit onyavor. Iíd ta mishbatova shaschendjafyava vey
djurova ilazoizhe anazayava. Teyni ta nimareynese, veluzhit vey talkorizhe lonevivit Semeriit
imarliryoneyova zumarit onyavu. Kul-glavaniizhe tansallafiit onyava. Bazhi zhoyit narosan onyana.
Semeriizhe ta yonéy Koiniküato mishtaratyiror. Idá Zhozhaprón onyara.

ta blamodjaudey

ta shaskarit anzonín

igriit brinkienarun vey

Terchanen iíd, ta argidanifarit yib ta narosa vey ta korunmakaa zhoyandi. Malachit onyavu tsey.
Kari zhoyit ishey dini zhoyit makit aulese djamoyavu zhe. Izmuizhe ta djamomishova ta tantoa,
varvari
ta dzevosa,
shtinmalakhtuyavu. Iidova rapaese grimyavu var idá izmuizhe ra-chilinyara. Ruzay tsorni, idalán
grakheneshkit vey shasopiit kiinizhe tashi ra-tikhodyavu. Zhoyit taníf dini ta Seyranese lornizhe ta
muit dus zhoyit arshprunifa vey arhelistifa onyava – zhoyit talmenshunen ta Talruvarela Miara ta
zarit onyava. Say iíd, ta sil ta Satelkoa Pulán-Shuv, ta minit zeyshova pe zhoyit argidanifarit
farishese vey disuandjudese, kiinizhe narór iíd Birafuna felyava. Seti shey rekhtayarit konseyan,
argidanit vey arikshenit pevshiova pe zhoyanese felyiva. Izmuize onyava u Ianél Ishi ta tantoit narél
ta Seyrana vey prundji izmuyava u idá Papár-Klotashelese ra-isteryava. Djurova shprunizhe
guribyavel. Shey iíd zhoyay kulizhe ra-tayamalyava vey prundji tamagpaú djurova nagliryaven. Kiín
chalí ta toit teynifulatsár [191] ta shprunuda vey ta helistuda onyata – var sheypáu ishyaren u shey
valonú todji kadimyaren. Arkhiya cheykopyanu.

Fidiri ta Inalay Iküenza djani mishazhit onyavi vey lonevizhe shey tanovó ta Seyrana kinpaú
zhoyeylo onyaven dini Paluan loshafyavu vey iidova vutese ruvyavu, “Sheyú mayiren. Tsiasuk-Pron
onyaru. Kiinit-vá salashunenovó udj ta tsornian tebavit onyari, kiinit-vá akadjalafiit vemovó ta
dukhuluda ba amgalenovó ta vastriuda hatrin-blidizhe mukhtayavi, shey djamomishavit onyara. Ta
untár dinitsirifyara. Durumifyara shey ruzay dini shey iidan fazhenit Itlán sait vananese prakyaror.
Iíd chumakese panaifyavu vey shey vut zhoyeylo. Resh iíd Birafuney, Pulán-Shuv zhoyova fidiri ta
shatay zhoyit dukhuluda lulyavel vey tsorni razhaneshkit onyarel. Djasyaru u ta dralvaremirit
Talmenshunél silivit onyarel ruzay zhoyit zakh zhoyese ruvyara u ra. Talmenshunenú vey
nobshetenú zhoyese iidova ruvyaren, tsorni iidova pentuya cheykopyaru. Murnizhe Ishi-Pronarova
vey Ananelova zhoyelo teynifulatsyaru resh mogit lokhavit narelova zhanya. Iíz samyatay, ta kalilu
vey ta miarailu makhá u shtkadimyazhi vey ta Semeriit darorese haizhe-va u makayaray,
zhirashyatay. Mishya cheykopyari.”

(*)

Min aspalavá pe ta pevlushan onyavi vey ta zhozhá shprunit onyava. Ta imarlír, mantaizhe piti
mogan, ta zhelatunit mudjateynova Semeria lafiarizhe, pe hichan ta djolana, ta daldeaana vey ta
shirana, mogova meytlanizhe keylimoriyava, ruzay shassopiit onyavi vey ta mishbatova zhanya
ra-makayavi. Sheyaspalizhe zhoyit tikhód ta luntua argidanigyava. Zhoyit fandjo sindji
ardjeyelifyava. “Ta Kutunova ta Easa teynilulyate,” Miara ruvavit onyavel. “Fidiri ta Fereshay ta
Adisaa tilyate,” ruvavit onyave. “Ta etsipralovó shey zakharun ta Talmakusilu anazayate,"

ruvyavel. Ruzay sheri iidín rahaova ishyavu. Vey reshkín Tsiasuk-Pron? Kulizhe shas ta taldey
zhoyese onyava.

Idatá dini zhoyit shagalan talsh khaeayava.

Ta pushtegú zhoyese zhoyese ruvyaven, “Ta Zotalemaresea zumyate. Zotalemarú khay! Zum,
zum!” Shukhrám idá! Ta “zotalemarú!” Ta tsiasukú onya cheykopyara, ta Ebón ta Pevlusha sheri
kiiney eypyava Darór Chumüato. Kesh ra ruvyavor u ruvyi dhatyavu, “Ta pronese ta Tsiasuka
djeynatyate. Ta untarova pesulyazha!” Ruzay ta tsiasukú pronyaren ra. Onya cheykopyara zhoy
kinpá vuyese pronya cheykopyara.

[192] Shey idá zhoyese shtatendayyava.

“Santiyate ra, malachit dorko,” ta Talmenshunél ruvyavel, “var chadvá chayantoit vey meytlanit
pronizhit pronova lafiyare bash tsey.”

Seti ta uvimdjalan ta yoneya tansubyavu. Ta klenimár vey ta pevivúdj zhoyit vishuese tsinidyaven
djufi-bolo ta zarideynova zhoyit zhomoivit nikhese teynifulatsyaven. Rekh, anufyavu,

“Eéy Uramuney, ta mishbatova silavit onyaru.
Zhoyit zakhova ta proniena djemarafyate, pilaivit murnizhe Bashese.
Shunavit onyaru, tsorni zhirashyatad u pronyatu!"

Seti idaan eliséyn pe zhoyese kekadimyava vey zhoyit taluvak mantaizhe panaifyava. Fidiri zhoyit
tsimiena makaprón khamabugifyava,

UVAKÓS TA TSIASUKESEA

Uvakyaru, uvakyaru!
Tsiasukovó khaá!
Uvakyaru, uvakyaru!
Tsiasukovó khaá!

Kadimyatay! Loshonyatay!
Imfayaris dafarya kha!
Ta rozharun, tuzotarun,
Ta pronilisa zakha kha.

Klaná ta pevan, klaná ta lushan!
Sopiovó tavilya kha!
Dzevarelese, yakinunese,
Manukanáv ishi khaá!

Uvakyaru, uvakyaru!
Tsiasukovó khaá!
U mogese tuzotyatay!
U ta shprun samyata kha!

[193] Mashrá u pronyavu, shey ketashú ta yoneya vey ta pevlusha khabashlaifyaven. Pe ta
tendayavá ta imara vey ta dozha uvakunit vey shprunit prinadú zhoyit gadanovó hatrin-inunu
fulatsyaven. Ranti karyavu, shey bashlait samyava. Kiharyava rahá. Zhoyit zakh murnit tikhodyiva.
Raendjieshkenova, hait helistudova ba oderzhova itovedyava, kiinú zhoyit urzudova vey otorayova
inudoshtenyanen. Rekh, khastvoyova tendayarun vey glusharun lilinizhe seti ta tugeynan djatyavu.
Chesit mukiharilu sal eydsoreyanit tsiasukarun mantaizhe piti ta visan ta dozha khadoladisyava.
Keshtaloshglushyaven. Zardoseyranova diváy ta uvan ta yoneya korunyaven vey ta nar ta sala, sait
sarilu, fidiri ta dozhay panaifyava vey zhoyese zumya djimetsifyava. Vunit sholova ra-pilayavu ruzay
vunit chaovó neymeyryavu. “Mogova malakhtuyatay,” ruvyavor.

Djani ubimiifyava u ta zhozhaarasilu, ta Ebontanesea ta Pevlusha loshramurya ra-makayani.
Krazhni pristiit, krazhni djemarit ta ivarit harvola onyaven. Meymatsit onyaven vey ta sopiova
pilayaven. Ta dinilulova ta imarlira aatyavu vey ta Zozhaprón sait seravekovó bilasyavor. Djani
arpristiifyavi vey ta tsiasuksalese pimyavi vey omanizhe loshmishyavi. Mashrá u keylimishyavi,
tsiasukú vuglokhyaven ta [194] uvay vey tamagit tsiasukú vutova mudjayaven. Mashrá tantounan
idá brinkiyava vey ta Ebontanú ta Pevlusha rahait damotagova saesea lulyaven.

Diniizhe mu gleya, durumit vey melutuit nafatmedjinese teynikadimyavi. Pe ta dozhesea dulizhe
zagaivit onyava. Ta tsiasukú sait nareshova laafyaven. Ta nafat arkrepsomifava. Ta yoneyova
artretiafyavi vey keyliya bishyavi. Ta tsiasukú inu ta shunay kreystanyaven. Keylibishyavi. Djani
kussál, ptake pe ta tendayavá zhudanarizhe, mogova divayyava. Sheyzá mogandi ta medjinarit kus
beneynavit yoneya zhanyiva. Zhoyit nikh zhoyay inubranyava. Vlorinit onyava.

Idatá, urzizhe, inunizhe, anuvi dersinavovó shunyavu. Sulukesea, nedenesea vey tamagit
medjinarit kusenesea nuraniarit onyaven. Sheypaú vlorinekú. Vutova dinimoriyavi. Aatyavu u ta
heynuziffadese lulyiten. Rekh, mu karit dersináv, dalí zarideynarit, pelulyava. Lui. Brustteynit vey
geynizivit onyavel. Vuyinit genbón milantit vey hazá-hazá brustivit ta turay onyava. Irmanarit,
shikaudit, parmizhit, rapegeshkit sizd hatrini vuyinan lazyava. Mashrá u vuyinova pebrozafyavi,
urzit ruzay pilaivit uvakova djatyavu.

“Ishyavu u kadimyane…"

[195] SIPÁL ZARMAK MIN

“BEYLATSYAVA U TA KOY VEY TA YEM VEY
TA GILÍR ISHI ANÁM VUNIT ZAIDEYNA ONYANAN…"

Beylatsyava u ta koy vey ta yem vey ta gilír ishi anám vunit zarideyna onyanenMishár dini saan
talshyavor. Bezyava u inu vutay tayamalya ra-makayavor.

Mishár-Chan bari zar shirelenovó resh ta dzevarsalova Pulán-Shuva gelya igüayavor – zhirí idalán
franarit tanto vunese beylatsyava. Secha kashá izmuizhe grovya cheykopyanor, gorduyanu u ta
djamoós ta tantoa vunese eskelifarit onyava. Vunit zaridéyn djirzho ta misha vey ta faya, ta eypa
vey ta komola onifyavor – ishi seti anuvi aspalavá ratraizhe, ishi tumpi anuvi golyiunavá hiznuizhe.
Helistizhe dralit birafova shasotorayizhe giuryaror. Ta shinarudova djura varemyavor. Ruzay layso
iíd vuneyre tsorni krazhniyaror. Djamó sheyan, sait kurudjorova shtashunya vemyavor, ra,
tunkiyavor, vey idá djani. Sheyovó idarafya, sebafya, tunkiyavor. Ivarifya vey shtamabugya
tunkiyavor reshú ta dukhulór ishyator u dini iíd untaran ra-murnyaror. Ba eshkizhe tumpi onyara u
Mishár-sá murnit onya ra-vemyavorEshkizhe krazhni ratraizhe resh ta fazhenit mabugín onyava
dzea. Eshkizhe ta dukhulór silivit onyavor dzea. Safetit zhigutenú anisurivit ta vekhtay vey ta
miaraay dini vunit shagalese vey zakhese tendayyaven. Iíd tikhodova ra-brinyavor. Dini djuran
krazhni franartantoizhe depikavit onyavor.

Antriit teynikadím, antriit nuvós, antriit latsagdus. Iíd krazhni shtaatsit onifavit onyava. Disuovó
tunkiyavor vey djani. Izmuit disuovó. Teyni [196] ta Isakiru dji Pomalitoya Ifai, ta Kerteksál ta
Skaimfaya Semeria, ta dralpilaivit KSS kerlatsagyavor. Var ta sobonen sheri silivit Djanarit
langshipey dini ta kulbrediit sobonzelan zhanyiva, helistizhe ta KSS areyit sobonova lafiyana. Iidku,
rahait areyit tedjenú onyanen. Iidku, saova idarizhe azhelafyanor, vey muku vey sheytá khitayanor,
kiinova ta Satél Pulán-Shuv vey vuyinit shinarit Seyrán pabasyaren. Iidku, talshyavor, Ishi-Pronár
resh haizhe dazhemkorunya hatrinit ra-onyanel. Tsirtsír-Ramova zhanyanor vey sheri vunit izmuit
chadaley khitayanor.

Ta soboneriova dini ta natunkamizzaan ta Kamizsitaga ta Inala resh ta KSSova talatya igüayavor.
Silivektutova dinidafaryavor. Rabonduivizhe saova azhelafyavor vey ta plaseriova resh djanilova
sait Runskait azhelavusa masinya igüayavor. Kashá ta naynuavit dukhulór fidiri ta bugafeyivit
Djanarit langshipay izmuizhe Tsirtsír-Ram onyavor helistizhe ishya cheykopyavor. Ta blikhnorgova
sait kurudjora azhelafya vey kultrevkonya makaya cheykopyavor. Kesh iíd otua sait kurudjorova
duneyya layso makayanor? Ra-helistyavor, ruzay djufi-bolo, ta blikhnorgova shunya cheykopyavor.
Saese hemitsya cheykopyavor u sait eshkova resh sait kurudjorova zhanya korunavit onyavor. Iíd
ishi arubuifarit prazhenova karzagukya cheykopyavor. Vunit fanvayosilu Giván ta nurenova ta
dukhulora peyratyavel layso secha iidova korunya ra-vemyavel. Varvari iidey, ta turilu sait
zarideyna himyavel. Tsorni Tsirtsír-Ram vunit lestriandjór onyavor. Iidova rakorunivit branya ra-
ivdiyavor. Kashá Tsirtsír-Ram losh ta dzevarsaley ta Talmenshunela dzevarit onyavor vey u ta
Semeritanú vunova azhelafya ra-makayaven, eshkyara u ta nalekú vunit blikhnorgova
sulintsirafyanen vey vunit eydushovó pe ta pevlushese kreyspoyyanen. Iíd vunit ayfanál resh ta

raazhelivit beneynavín onyava. Mishár-Chan ishyavor u iidova peznoya cheykopyavor. Vey kashá
djufi eshkyara u ta paruvenú sheri dukhulorey sha aularun sheri Tsirtsirey kulizhe ra-onyaven? Kesh
tumpi djornit fedjukáy ba panagspoyafit vey sharit avalaen onya makayara – eshkizhe, tukbél ta
neyruska? Akantieynit loshlokhen? Khitaya cheykopyavor.

Miarayavor u sait silivtút ta KSSese upeneyafit makbashyina. Miarayavor u ta nalekú vunese
tardjenizhe togyanen. Ishyavor u iíd vohelisten onyana ruzay vunit kelekeshkensál shtimraifarit
onyava. Sait kurudjorova chorya layso ra-makayavor var mashrá bezudit zarideynan vunova
shunavit ra-onyavor. Murnizhe iidku, Satapit Fereshova vey ta gadanovó ta Ishdararun [197]
kalyazhu, dini saan talshyavor, var kiinizhe ruvyira, “togós miaraova fulatsyaravey miara sonsaovó
anazayara.”

(*)

“Satelkoey, pashni ploshit tutova vey kerlatsagova kamizavit onyavi. Togyavu u heslayana u sheri
djurey sobonyite.” Ta Semeriit kertekór piorit vey iirit tansubyavor, vunit iktiit dakiit blikhnorg ta
chesova vey ta dyakusova fidiri shey iküianzaisay kelumyava. Ta mulananit dralpi;aivit nalgenova
ta Semeriit Kerteksala genyavor. Halanisizhe taypovnaiviit Ravzhur-Itlanit sholilu eypyavor.

Aylea-Sintinís ordarizhe djeynatyavel ruzay rahaova ruvyavel. Parpár-Klotashél vuyinansa
bashlaizhe tansubyavel. Ta kertekór bishyavor. “KSStanór Alifoto Sima onyaru. Dayaru u seti ta
inuonosan ta Narela bashit Seyrana aatyare bash. Kesh ra?

Santidus, urit ba folialit bashla onyava. Parpár-Klotashél zhomoit bezyavel. Voazafadit khafáy
onyava. Aylea-Sintinís karizhe eypyavel. “Ta mulutarit Satél ta Seyrana iíz onarit onyaru. Ta
bazhikanél ta Talmenshunela inunizhe iizay onyarel vey tsorniizhe tamagit buyukova dini pashni
inunit skaan upikyarel. Dralkadimavit onyare, Aliforo Sima. Kiinova tilyave?"

“Peshór saova azhelafarizhe kiinizhe ‘Mishár-Chan Shtemoray’ ta dukhulorova, losh kinpaey
dzevyaray, mampisyaror.” Ta kertekór disuvavova Ayleaay misgidyavor. Kadimyava. rahá.
Bishyavor, “Ta Darit Tuddjád Chumüatoa sheri ta azheley, ta lipaley, vey ta podavey ta dora
djemarizhe ta KSSese sobonyava.” Ta prazharit prazhen iíd latsagarorese ishivit onyara, ruzay ta
blikhnorgova ta dukhulora ta pentuilu zumshunya vemyaror. Var ta dor zarideynyaror, ta
zarideynese pronivizhe kari ta otín ta Ishdararun, rahait blikhnorgova tavilya lafiyari, ruzay iíd tut
vey keren disuandjit onyaren. Kiinit bashit amgalen onyara, satelkoey?"

Aylea mashrá sneha franarit taakavá dini djetalshosan shunyivel. Ta kertekór zhomoit bezyavor
ruzay Parpár-Klotashél ishyavel u Aylea ta djeit talmenshunenovó vey ishovó leypasarit onyavel.
Aylea-Sintinís ishdarél gidanit djatorna onyavel. Tumpi [198] ta muit kuan ta dorova seti vunit
tanifan dini ta Seyranese zeytariyavel ruzay dralunizhe vunit narenova pilayavel. Mashrá chadit
aulavá vunit prazhenova Ishi-Pronaray djatyavel, ranti-vá u dini Sintinisese Runa resh kuteyrya
kadimyavel. Sheri ta farishey Mishár-Chana seti ta ekhdatosan ta dukhulora vey vunit zaradit
mifliey losh vunit urameley, Giván-An, prundji chadizhe tilyavel, ruzay ta flidjova Mishara duneyya

ra-makayanel. Layso kashá ta azhelova Mishara pradya makayanel, helistya ra-makayanel kashá ta
lipalova ta dora zhirashyanor ba paydiyanor.

Parpár-Klotashél khaeypavel, “Alifoto Simaey, kesh tsitigova iíd peshora lafiyare? Kesh djurova
shunya ivdiyanu?” Ta kertekór kilikit dredakiudit tsitigova fidiri sait asulneyay moriyavor. Parparese
djurova inseriyavor.

“Khay,” Parpár tretiizhe vey drimalizhe ruvyavel, “iidpá onyara kinpaese dini ta Klotashbiran
Kodreva eypyavu. Ta kinzaova ta dukhulora, kinpaova kiinizhe sait kurudjorova azhelafyavor,
tuizhe mampisarit onyavor. Kashá-ba-rá iidpá ta ushór ta dora onyara khaá ba hait dralralivit
tedjarór, seti ta chumakan ta Starantaniena ba tamagit djamekiena felivit, ruvya ra-makayaru,
ruzay
ishyaru, ta Talmenshunél ra-vemyavel u mogova talatyator. Ta meymilu
khainumishyavi resh iíd zeytariova anlatya. Ayleaey, togyaru u heslayana iidizhe korunya shta.”

iidova

“Veykalivizhe onyara chalí,” Aylea disuyavor. “Ardralizhe peznoya u vinziya onyara. Zholpiorey
Alifoto Sima, lan-lan dralizhe iíd kerlatsagarorova menbatafyate tashe, makhá u artilya makayati.
Kashá ta Talmenshunél zhanyitel vey mogese shtakadimyatel, sheri iíd estaley veykalyazhel. Kashá
ra, ta yarbazhikanél, Ishi-Pronár, mogova seti ta sebsopian manukanavyazhel. Iskem vey Yavyo
bashese.”

(*)

Mishár-Chan ar vey argozyivor. Tsorni u tumpi ta dazhikilu vishuit loshkadimova losh kaney ta KSSa
nulakavit onyavor, arbedrait disuova zhanya miaraavit onyavor. Ubuizhe, grunuzhafizhe, vey
gozarizhe iíd ta slazku ra-onyana.

“Togyaru u ta dukhulór zhoyit kurudjór onyaror, kashá zhoyit etikhú pradyinen. Kiinizhe
kalstinyana ta blikhnorgova naynuavit dukhulora pentuzumya resh zhoyit ishova karafya? Rahait
lindabór onyaru!” Ta pan vunandi arshprunifyava. Ardjeyelifyava ta gar.

“Satorey Mishár, kiinizhe ruvyaru, secha bashit azhelavus dralizhe nalit onyara, tutyira u hait
Mishár-Chan khavoemdilesyavor hatrinurizhe tashi mak ba makshím aulavá. Runskait nalekú
mogese sobonavit onyaven u rahait pentupradova sheri bashit shtakadimey zi idataay [199]
lafiyaren. Runskaese shtamishyate tashe vey izá bashit shtakadimova seti ta imfayteksalan izá
nuvyate.Iíd ta vavit silivtutova ta Runskait nalekarun zagukyazha vey bashit estalovó sebafyazha.
Haslazkuilu, bashese ruvya cheykopyaru u ta blikhnorgova ta dukhulora bazhi mogit lestrian ra-
lafiyari mog aréy. Ta blikhnorgú vey ta dukhulora vey ta tamagit Djanarit nosheylaniarun ta vlorinit
mundroa Djanarese shtamasinyiven.”

Resh ta muit kuey djeyelit yiben dlunarit shasmiarauda ta zakhova Mishár-Chana stirdjyava vey
shasyibafizhe vunit shagalova iküishikaafyava. Paluay inubranya say, Uskimese, ta natunshatún
Runskaa, tsorni dzevya resh sheyovó shtasebafya vey rekh, Djanarese leypasova dakya khiyefya
vey ta Djanartanesea upeneyya vunese mergolya u ta blikhnorgova Tsirtsír-Rama shunya, vunit
zakhova vey nikhova ta shasarasafit flokhunay vey vunit shagalova ta bruskinit freuay

djemarafyava. Iíd vokoruneshkit chumak onyana. Tikhodya mabugyavor u muku-shtá seti moroit
vey uutudit komolova felivit onyavor. Kesh rahá dini vunit zarideynan omanizhe mishya makayana?
Ruzay, haizhe deykumyava ha. Rahaizhe iíd tukbelova ardyonya vemyaru. Talmenshunór onyavor
vun ra ruzay ta mantamaka ra-shtrunyava resh khitaya u shtinsopiirit onyavor.

“Zhoyit kurudjorova shunya tumpi vemyaru! Tashe!” Vunit buuékh dinizakhit vey mepvanit
onyava. Saova arrezafya khiyefyavor. Kiinizhe shtinshagalit shprashtór djatyi ra-vemyavor. Ta
kalova vey ta pelchadalova ta KSSa dakya tunkiyavor. Ta zarsholit mishtaratdiyuzova pe ta
mulananit nalgenan ta kertekora makbashyavor. “Zholpiorey Alifoto, zi u ta Starantaniena
ovatyivu, franartantoilu shey ta osokainen zhoyit zarideyna kumpezya khiyefyavu. Djufi-bolo, ta
ivéyts, kiinizhe küeletiosók dazhem zhoyit flenavá lakitaryara vey uv zhoyit chaavá fadjyira.” Rekh,
sheri ta osokín talsharizhe, khasakáf vunese kadimyava. Eshkizhe tuzhanova korunya makayazha
khaá.

“Zholpiorey, sitkorunivenova, zhoyese dafarenivit mu ta Djanarit dzevariena, zhoyeylo lafiyaru…"
Ta djesoteruit beyleshova fidiri vunit dzevneyay moriyavor. Djurova anazayavor, ta degilenova
vohirzunyavor, vey ta komdjakilu vey ta mavdonilu ta fereshova fidirilulyavor. Ta fereshova
anazayavor vey djurova ta kertekorese tavilyavor. “Kiinizhe shunyare, iíd Djanarit fereshungu
mantait sitivendrindaa onayara – eylamit zarsholit reytút losh ta Ravzhur-Itlanit blavkaey vey
Djanarit ferteynín. Kiinizhe onyana u iidit banadjinunit talukhenova zhanyanu kashá mu tanay ta
Djanarit dzevarsala zhoyese ra-dafarenyita? Tashe, Zholpiorey, zhoyese ta izmuova eypyate!” Ta
chaú Mishara ta chaovó ta Semeriit kertekora dlunyaven.

“Sorinór, kiinizhe onya zretyare, chadvá eylamit vey talukhunit azdalovó seti vutit dzevavá dakya
makayaren – dini iidan rahait djamtabenova yibyaru.” Alifoto Sima vunese givanit vey chayagit
othegilu disuyavor.

[200] “Tashe! Bashese mulutonyaru! Makbashyavu u dersinavú ta dzevarsala menfidiri ta yoneyay
onyaven. Savukyate u vuteylo eypayatu reshú ta izmuova ta beneyna zhoyit kurudjora vey sheri ta
kinzaey vunit blikhnorga khitayatu.” Mishár-Chan ar vey arvemundzerivit vey paydiirit seti shey
ramfelan tikhodyavor. Bishyavor, “Eshkizhe ta shubait savukova trichizhe Djanarese purbenya
dakya makayanu, kashá bashit gadanú izmuyaren. Ishi arfranarifarit pardjeyova komolya
grunuzhyaru. Zholpiorey, tashe zhoyese zhirashyate.” Ta chaú Mishara nuuzhifarit onyaven. Vunit
blikhnorg khaurzifyava, ta arás vunit praniena vey gomiena fidiriprevuryava. Sait geytuit madjilu
sait chaovó digilyavor. Ta chadozhakovó inuakriyavor. Ta kertekór talshatsizhe ta fereshova
iküirumelurarit onyavor. Izizá rumelese patalsayavor.

“Zhoyit eshkova korunyazhu,” ta zholpiór ruvyavor, ta fereshova teyni Misharese pe ta fergolan
vugshumarizhe. Rekh, Zholpiór Alifoto Sima sait fulatseshkit shumesheyperiova, kiinova ranti hiznu
ta fergolan ishi genyavor, bilasyavor. Chadit sinavá Semeriizhe eypyavor. Mishár misgidyavor.
Radya khiyefyavor. Rahaova dini ta kavisuan, piri ta kukuit grimova sait mishtarata,
dayavor.Karizhe, Alifoto ta eyperiova syloryavor vey eypyavor.

“Rivshoarél ta Djanarit Seyrana Pulán-Shuva basheylo eypyazhel. Ta fereshova loshfulatsyate.”
Alifoto
losh kanchorey seti fergolan vunanis kozhá eypyavor, teyni Misharese chailisa
kirteynarizhe.

Ta surlutarit kanchór tansubifyavor, diváy ta zavachgolan manaragyavor vey madjteynyavor u
Mishár rekhtayyator. Fidiri ta sitagay mishyavor vey kilikit lazdamese diniyaven. Diniizhe makshím
sinarun seti sitagan, loshkadimbír, hatrini ta Darit Tsunturan ta Shirit Dararun dlamyaven, kinzá ta
dersinavú ta vlorinit mundroa samarit onyaven. Karizhe, rumbi franarit tantoan, ta shagál, ta zakh,
vey ta nikh Mishara ta izmuit miaraova dinitebya mabugyaven. Ta osók, kul-bezizhe, auryava.

(*)

“Aylea-Sintinisey, Parpár-Klotasheley, shukhrám Mishár-Chan Shtemoray. Ukhit
loshkadím
brunatsit onyata. Ta rozhova teynifulatsyata. Zhoy vey tamagpaú ta KSSa zhemunka ta sonsaan
onyazhi kashá zhirashova tukiyanay.” Beylatsyava u ta lazdamiél vey ta salís ta KSSa kiín vunova
izaese teynifulatsyaven, vunova losh ta peshelín ta Seyrana murnit branya tachatsit onyaven.

[201] Vunova sundjafavizhe, mavdonizhe pentuyaven u kulizhe shasbyorit onyator. Rahaova
shudjyaven. Kashá ta zar peshelovó mundroya vemyanor idaova shasbyorit madjilisa korunya
cheykopyanor. Ta flidjay iíd zar tandranarelarun shunyira u dralralivit vey pitkanit otserdiú
onyaren. Mishár Parpár-Klotashelova, kiinizhe ta zeytariivél seti ta Klotashbiran ta Kodreva,
shubaizhe duneyyavor.

Aylea muit eypyavel. “Kiinit bashit stayál losh ta Seyraney ta Tainaa?"

“Mishár-Chan Shtemoray mishtarayiru, ta trebavór ta dukhulora Tsirtsír-Ram. Zurhanór Ishi-
Pronara, kinpá hait shinarit tuzhanova losh bashit saley lafiyarel, chonyaru.” Krazhni vunit
ishirenainen ba etikhirenainen fidiriteradya ra-vemyavor. Ishi-Pronár zhoyova ta Starantaniena
pesulyavel. Helistizhe iidova ukhese ruvyavel. Aylea rahaova ruvyavel. Secha ishyavel u Ishi-Pronár
halantá inuonyavel helistyavel u rahaova sheri ta podavey vuyinit silivit zurhanorey ba sheri vunit
farishey dini shey iidan grimyavel. Ras Pulán-Shuv haova danivisyavel, kashá haova sheri iidey
ishyavel.

Mishár bishyavor, “Mashrá u dini vuyinit yoneyan Inunshún dzevyavi zhoyese sheri shey
brinkiavenín sobonyavel. Zhoyese ruvyavel u zhoyit uramél Giván stiludjivit onyavel vey u zhoyit
kurudjór, Tsirtsír, losh ta Talmenshunelay Djanara Shtemoray inumishyavor. Ishi peznoya
khiyefyavel u vunova skudyatu var djasyavel u vunit birafunova fayya ba karafya khiyefyanu.
Vuyinova pitistronyavu vey tayamalyavu. Zi idataay ukhova rekhtayarit onyavu secha ta mishbat
votrichit vey durumit onyava. Tsorni tilyavu u ta langship ta Talmenshunela mundroivit onyara vey
u vuyín vey zhoyit kurudjór eshkizhe silyiven. Tumpi ta pradenova iíd faza aatisyaru.” Mishár sait
vavabiyonova etarashya yibyavor secha vunit zakh reysakhivit vey turarit onyava.

Rahait adál dini ta uvakan Ayleaa zhanyiva. “Ta funduovleit vey dralizhe shtateyzalivit prazhen
yuadit lindabora, eshkizhe?"

“Ra, satelkoey, ruzay ta kapolená valbervuzhniit ushora, djemarit ta silaris vey ta hazanaris onyara.
Vey iidova lafiyaru” Mishár ta djesoteruit beyleyshova vunit dzevneyay fidirimoriyavor. Djurova
mavdonizhe Aylea-Sintinisese klanamadjyavor. Eypyavor shta. “Iíd, mashrá zhoyit dzevavá,
zhoyeyre branyiva. Shinarit nobsheten vey pindjís ta miaraaris, helistyaru. Djurova anazayate.”

Aylea ta beyleshova anazayavel vey ta iveytsova vohirzunyavel. “Kiinizhe shunyare, satelkoey,"
Mishár bishyavor, “shprashál ta azilosa pe ta diniit dinigilan peferyiva. Kinpá djurova feryava ra-
ishyaru ruzay zhoyove iizese manukanavyava.”

[202] Klanazumarizhe, Parpár-Klotashél achoyavel ranti muizhe ta iveytsit hirzunenova ta Feresha
shunyavel. Zhanyavel u ta gadanovó sizdya zaradyava. Iíd hirzunivéyts Pulán-Shuva shibatyara –
ritlem onyara, kiinova genya vuyinova rayizhe shunyavu. Djuranpe zhanyira vuyinit fertéyn. Vey ta
madj kiín ta shprashalova dini ta Fereshan feryava helistizhe vuyina onyara. Chadku djurova
shunavit onyaru…"

“Iíd peshór ta izmuova eypyaror.”

[203] SIPÁL ZARMAK TO

“ISHYAVU U KADIMYANE. ISHYAVU U ZHOYOVA ZHANYANE.”

Ishyavu u kadimyane. Ishyavu u zhoyova zhanyane. Iíd gadanilisa, Pulán-Shuv, tsorni dini
shtrumolit pushtan ksevarizhe, dini ta heynuziffada ta imarliryona, karizhe ta yibishudese
shtakadimyavel. Mu aspalmák vey zardo onyava.

“Bashit uvakova muku-shta djatya, satelkoey, vey ta anova bashit vishuese shtakadimya shunya
dralizhe onyara. Mashrá chadit aspalavá chadizhe nashkudorifyavi vey chadit sobonenú onyaren.”
Ianél Ishi uv ta pushtan Pulán-Shuva tansubyavel, eyparizhe oderzhunit vey rasit zerilu ruzay losh
halanís ta teyradjudaris. Vuyinansa tansubyavu.

“Zarzari vutova shunya dralizhe onyara.” Ta Talmenshunél zhoyese klanapatalsayavel. “Tisrtsirey,
kiín brinkiyava?"

“Iidizhe bashese latsagazhit onyavu, satelkoey. Hazbatu Aniese mogit langship mundroyiva.
Tardjenizhe bugifyavu,” sheri
iidey raaréy tsorniizhe ruvya kelekyavu. Areyit tugovó
djamobranarizhe, bishyavu, “Ta yonéy akishtizhe bugafeyyiva vey ta Semeritaniena pesulyivi vey
zhirashyivi. Pe ta pevlushan silyive. Djasyavi u beneynavit onyave ba ardjamizhe – ruzay bashova
zhanya ra-makayavi. Hait djeyelit vey durumit maka bashova inu shey mampisay bonduyava.
Karkarizhe, ta talmenshunenú ta heslaúd vey ta mavdón marfanarun zhoyese
iizese
teynifulatsyaven. Frelizhe dzea say zhoyit prazhenaris. Zhoyese ruvyate, Pulankoey, kiín bashese
brinkiyava rumbi u ta Zeyplukh mundroyivor?"

Pulán-Shuv mavdonizhe eypyavel, “Ta Djanarit tadrandisál faranartantoizhe ishyava u ta vlorinekú
muku-shtá dini ta runit pevlushavá vavatsarit onyaven vey u hait fazhenit soronova ta kosoria
igüaarit onyaven. Kiinit onyaren vutit pelchadál ba bog dini ta Tadranan ta Staranit Ebteta ra- [204]
ishyari. Etikhyaru u kiinizhe bulskutú vadikyaren vey u ta oyiskonit himarese varemyazhen vey
zavachyazhen. Rumbi u shprunit shtrasht ta Zeyplukhova vedyava, sinisilu kundjivu, secha
ratardjenizhe ipokyivu. Salilu ta Vlorinit Pevkhordiiena pitistronyivu. Ta tantoova resh ta pabasosey
ba ta makaosey ra-lafiyavu. Etikhyaru u halán ta tirgosharis zhoyese igüayaven, var lilinizhe
khashasyibifyavu.” Pulán-Shuv rozhrezit bezyavel mashrá u sait prazhenova fidiriruvyavel. Onyava
tsaya u hait boduivit shprunova ta djedjeyeluday moriyavel. Iidova tashiizhe shunavit onyavel.
Bishyavel.

“Ranti yibishit shtaonifyavu, pe uruit drevlabaman, dini usbuizhe zgorikurivit ovatlakan, hiznu
zharifarit hapit keyrabavá, ksevarit onyavu. Kilikit dasonisú ta shirit djeyua seti ta khaneyan ta
ovatlaka naaribretyaven, mashrá u ta yonéy rinzdovyava. Giliryava vey tavyava vey ta imár
talemalit ra-onyava. Dini ta meyladjan vlorinit bonduyona onyavu. Tumpi mu kilikit ushemzgorík,
marinarit munka zhoyit ovatlakan, ta shunenova taleayava. Djustonit, myolit, shirit taleaova pe
sheyese spoyyava. Zhaliit tikhodyavu vey zhoyit shumesh tutatyava, djufi-bolo, mergolya
khiyefyavu u zhoyit chaú ta taleaese dzangariyaten mashra u zhoyit tsorniit podavova tretiizhe

loshafyavu. Chadit aspalavá dini ta ovatlakan, shas hait talatey losh tamagit zhivoney, samyavu –
tsiín mu murnit tekela kinpá zhoyese uridenova vey dozhova teynifulatsyava. Karizhe vuyinese
teynieypyavu. ‘Zurhaneley,’ ruvyavu, “kinpá zhoyova iíz tebyara vey kiín mogit yakín onyara?'
Chadku khiyefyavu u ta tekél zhoyese eypyatel ruzay brasyavel. Malachit ta otua vey ubuit ta vishua
onyavel. Kesh iíd kiren vuyinit chadala sheri sait kalstinimurey kiinizhe telbandjél pe ta vlorinit
yoneyan ba kesh kiren sheri zhoyit ovatudey? Redjya ra-makayavu. Onya cheykopyara u sait
pitiekesea [205] sheri zhoyit kerlatsagín ruvyavel vey u sheri idaey, kiinova zhoyese ruvya vuteylo
losheypyavel. Lilinilu, rumbi chadit franarit aspalavá, eypyavel.

‘Dini ta Durumoran onyare, ta natunyón Vlorinzaa. Ta bralanardjaese Inunanár teynifulatsyizhe, ta
oyinunit paleshát ta Skaa Vlorinza vey sheri ta harvoley vey ta yazhpabasín ta Nordlingarun dini iíd
tadranan izá djurit Naray latsagyizhe.’

‘Kesh resh ta Starantanín vadikyaray?’ latsagyavu. Ta tekél eyparit onyavel vey ra-vemyavu u
fayyatel.

‘Mogese sheri mogit pabasín vey nalkorunenín latsagya bashese ra-onyara. Onyara u sheri bashit
pabasín vey harvolín bashese latsagyati mog. Ta bonduivit harvolú ta Ska Vlorinzaa djura
shibatyaren.’ Ta malachit zavachél ta vlorinekarun pashuni piorizhe sheri sait eylskaey eypyavel.
Ta Djanartanú sheri iíd Vlorinzait zretey ta sadaruda ishyaren, ruzay makhá ta tsornian djurova
kulizhe ra-sherivavyaven. Eshkizhe, talshyavu, iíd kulzakhit bogatsova dazhini ta Vlorintanavá
kedesaurya makayanu. Resh ta yazhigüaey djurova shagalizhe shprashalyavu.”

Zarzari Ianél Ishi vey zhoy ta prazhenay Pulán-Shuva katsalunivit vey zakhovativit onyavi. Ta
ushanilu vey ta mosilu ta Talmenshunelese chauryavi mashrá u sait prazhenova bishafyavel. Ratá
shunyavu u Pulán-Shuv idalán grakheneshkit, ruzay peltantoizhe, rezit vey shprunit shunyitel. Idá
kichen onya bezyava kiinova tumpi vuyín intevaya makayarel. Izá, grunuzhit vey urzit, dini ta
heynuzifffadan ta yoneya palanaifarizhe tsey ksevyavel. Layso vesamadjatya ra-makayavu u
meyladjtanél ta vlorinekarun onyavel – kiinizhe banadjinit pronlirél dini ta havunavá ta fitounarun
ta shenit naarun. Pulán-Shuv lornizhe zhoyit tashovó nagliryavel.

“Kiinit-vá ta durumut etsipralú vey ta bonduivit pabasú ta Vlorintanarun onyaten,” Pulán-Shuv
bishyavel, “ishyavu u vutit meyladjtanél franarizhe samya ra-makayavel. Zhoyit tayamalova
pabasya cheykopyanu. Slashunenú mogese kiryaven u zhoyeyre tiforiizhe kadimyane, secha rahait
shubait zhirashese miaraya makayavu. Murnyavu. Kiinit valayit lapán u [206] ranti dazhini ta
iküiananurivit tsunturavá Talmiaraa43 onyavu. Djani khayibishyavu u ta mantait magishova44 ta
Nordlingit veseyrarun,45 ruzay seti zhoyit ginan, dini idá ovatlakulkan, idá omanomoen ra-onyana.
Zhoyit tseynakéyl onyava sheri ta Staranit havaey losh ta Vlorintanín artilya. Rahait ska Itlana ta
Skaova Vlorinzaa malakavit onyava vey helistyavu u idá onyava gavizhe reshkín losh ta Starantanín
varlezemifyaven. Kedesaova, semekhova, vey khordiit zhirashova dakya vemyaven. Zhoyit ovatíf

43 Talmiara: Capital city of Djanár. Natively known as Hoplikhstad.
44 Magish: High magick. Known to the Itlani as maka.
45 Veseyr: Djanari wizard. Equivalent of the Itlani ishdár.

vey ta sobón kiinova vutese dafarya makayavu, helistizhe gidanit azdál resh ta trelese ta Vlorinzait
sadarifosa Peleshirskaay onyanen.”

Ishi ta prazhenese ta Talmenshunela dazhemprisyavel. Burakhen onyava u dersinyave khaá,
satelkoey,”ruvyavel. “Kiinizhe onyara u ta Durumór byudemyivór tashi u tayamalya makayave?"

“Ta yoneyova bydemyavu zhoy.” Mashrá ta kulit tantoan zhoyit meyladjtanuda dini ta Durumoran
ralán ta tantoaris munka ta ovatlakan zhoyese dafaryiva. Ralán ta kelimaaris, ralán ta ivarit imararis
– kulizhe rahá. Ruzay ta makaú Nordlingit veyserina ta Vlorintanesea ra-pilayiven – secha tsorni
vutova pilayarenseti mu harkazan, kiín, kiinizhe rumbiizhe sobonyivu, shasfridadjazit harkáz
onyava, ta oydralit harkáz ta harkaziena resh ta makaey, zhoyit shagalova ta arassalese rezafyavu.
Tretiizhe, kari ta otín ta Djanarit ishdararun vey talmenshunelarun, megolyavu u makaprón
zhoyandje atarashyata. Muizhe saese bashlaisizhe mumarizhe rahait versidjova teynifulatsyavu
ruzay idatá ta flanúd zhoyit prona khaarshpunifyava. Karizhe ta girtekél madjifyavel. Zhoyova
bashlaafya khiyefyavel ruzay zhoyit maka otrinafivit onyava. Zhoyit otrinudova pronyavu vey shey
ta makaú ta Vatarana zhoyit pronova djeynatyaven vey zhoyese zhirashya kadimyaven. Zhoyova
manfeysya ra-makayavel. Djani ta yonéy ta vavatseniena zarideynifyavor mashrá u zhoyit uvak
aruvakunit u ta tendayú ta pevlusha ba ta uludrumú ta imara onifyava. Djani ta aatkanór zhoyit
girtekela uv zhoyit ovatlakan emdilesyavor – voküorit ruzay ravoshifit peshór onyavor.

‘Durumelulkey,’ ruvyavor, ‘Mafáy ta Pevkhordiín Vlorinzaa ba mafáy zhoyit yoneyey bashit
makaovó khiyefyate ra. Mehotepú salaifavit ta salaginit pronilisa bashit makaa onyari mog ra.
Bashlayate!'

“Vunit lundjagú zhoyese ra-vodevzhegyaven. Fidiri sait gitunay shpateriova moriyavor vey zhoyit
ovatlakova shtanazayavor, zhoyova fidiri ta lakay, zhoyit pranilu, korshtizhe moriarizhe. Ta
malidova vey ta urzudova zretoneryavu. Zar vunit peshorese vey ta [207] girtekelese aatyavor u ta
brozese ta yoneya zhoyova ptateynifulatsyaten. Ea, shafesit pulantál seti ta eylanan, zheidatá
kadimarit onyava. Dini ta pevlushese zhoyova spoyya harvolyaven. Pe ta brozan, ta dozulilu vey ta
zhozhailu vedyivu ruzay zhoyit pronova layso aruvakunizhe vey arshprunizhe bishafyavu. Idatá
sheypaú dini ta yoneyan yibishya mabugyaven u ta pevlúsh, djamó shey safavá, puvpanaifya
mabugarit onyava. Durumit vey otinkirit zirinú arstrasifyaven vey ta zhozhaú shprununit vey
shprashtit onyaven. Ta femlaviú, shprunit vey byudemit, feshyaven vey uludrumyaven. Bezyava u
layso ta ea-sá senyakhyava. Ta yonéy kazurizhe rinzdovyava. Djani zhoyit girtekú kulizhe freuirit
onyaven vey varari ta zarideynín djasyaven. Durumór naynuya mabugyavor. Ta djalb zagaifyava
vey ta zakhovó vey ta shagalovó shey yoneytanarun pitinaryava – piri mu. Ishyavu u djani otrinit
onyanu vey iidizhe pronyavu:

DE VEYSERINS FRIHETSONG

‘Luft, vatera, fura ala!
Kom til mey! Kom til mey!
List til de vorta av min kaling!
Kom til mey! Kom til mey!

Vaga av de zey en blitsinga strang!
Kom til mey! Kom til mey!
Makht av de forstrekte vereld,
Begravte dup, kom til mey!

Brek de shel av des flitende ship!
Kom til mey! Kom til mey!
Leys mey nun det ey ensnape!
Himel, vatera, fura ala!

PRON TA OTRINUDA TA TALMENSHUNELA

Imarey, dozhey, tsirtsirín sheyú!
Zhoyese, zhoyese tashe kadimyatay!
Zhoyit teyniuvakova tashe djeynatyatay!
Zhoyese, zhoyese tashe kadimyatay!

Tendayín pevlusha vey femlaviunín!
Zhoyese, zhoyese tashe kadimyatay!
[208] Makaín ta bonduivit ardjaa,
Kurgivit djeyelizhe, zhoyese kadimyatay!

Gurova ta marinarit yona tashe prisunyatay!
Zhoyese, zhoyese tashe kadimyatay!
U tayamalya makayatu, tashe kadimyatay!
Imarey, dozhey, tsirtsirín sheyú!

Pulán-Shuv sait pronova iidku tretiizhe uvakunyavel, var djurova fidiripronya sait ralepivit makaovó
muku-shtá otrinafyana. Vataranit maka ta obragovó ta tantoa vey ta zama ra-pilayara vey secha
halanís babaneshkit ta harvolilu vey ta abiyonilu onyara, losh ta gadanín vey ta makaenín ra-
tukbelya arheslayana.

Fayís onyara mashrá u chariinit arás iküí ta imaran, mogit yeüayova panaarizhe vey mogit
kunzayova mirsiafarizhe, mirsiisyava, kobresiyava, flifliyava vey rotsyava. Layso eypirizhe, ta
makaprón shprunit onyava.

Eypya ukayavu. “Satelkoey, ishyari kinpáu iíd mundroova korunyaven.” Pulán-Shuv malidivit vey
ishvemit peltantoizhe shunyivel. Bishyavu, “Dazhini ta dersinavavá ta byudema Durumora mu
isharél zhanyivel. Secha sait mishtaratova hapaese piri bashese, vuyinit ‘otrinafarél’, dafarya
brasyarel, iidova zhoyese ruvyavel – ta Vlorintanú, kiinizhe djasyavi, losh ta Starantanín
varlezemivit ra-onyaren. Ra, losh ta Keguney Amruta loshvadikyaren.”

Pulán-Shuv pe ta pushtan arptaifyavel. Aranikebesifyavel. “Rekh, pabasovó korunya vey
ushogenovó loshafya resh ta shtamabugey mogit Birafuna, shubaizhe Paluese shtamishya
cheykopyari. Beylatsyara u chadit estalú deykumavit onyaven vey u ta etarasharit menatu shey
dralit vey banadjinit enarun arpristiifyara.” Ta mlodjovó inulugarizhe, Pulán-Shuv ta pushtay
omdua branya khiyefyavel.

Ianél Ishi feynit ruzay rasit madjova pe ta tsamese Pulán-Shuva felyavel. “Zurhaneley, chonyaru u
oydralyana kashá ta nakeyilu vey ta drimalilu keylikiharyati. Layso ar ta sobonenainen Paluay
onyaren vey ta Semeriit nalyún sheri ta funduovleudey iíd estalarun vey sheri vutit safinaín ishi ar
ver arnashkudorifyara.”

“Kiinit sobonen ar u iíd, marfanorey zhoya?” Shumavizhe menpé ta pushtay, djufi ta khiyefey Ianela
Ishi ta feynit safteba, Pulán-Shuv sait ramovó pekhaneyafyavel. “Tashe, ruvyate, var nagliryaru u
areyit narád murnizhe mafáy mogit drimaley vadikyazha, mogit vavabiyonova arurzafyazha, mogit
flegesovó beykyazha vey mogit shprunova fidiriprevuryazha. Semeriese djani shtamishya
cheykopyari.”

“Ar ta damotagaris vey ar ta sobonaris tunkiyare, satelkoey.” Ianél Ishi Pulán-Shuvova vug ta
nevese manukanavyavel. Varvari ta dazhikuney sait uramela, Pulán-Shuv alayavel. Overstempte
den, min frend,” Djanarizhe ruvyavel. “Shukoryaru, chalí, marfaneley," [209] ruvyavel. Mu aspalan
ar ta damotagaris vey rekh yazhaspalan losheypunova uvakyazhu vey losh bashit sobonenín vey
zhoyit kumpezivit shprunudey, mogit Lipalova arhatrinit djurit tseynakeylese neygumyazhi.”

(*)

Kha vey kha, ea shta vey kiinizhe azilyavu ta Semeriit yoneytansál ta yoneyova Semeriit dozhesea
shtasopiarit onyava dzea. Beylatsyava u ta yoneytansál prundji losh Semeriit nalekín nobshetyaven
vey iíd malidyava ra. Idatá djurova rachadizhe versidjyavu, var sheri ta giney ta Satelkoa
nashkudoryivu, ruzay kulizhe taldaivit onyava u secha ta aatkanór onyavu zhoy, ta yoneytansál losh
nalekín dini Paluan bishizhe nobshetarit onyaven vey u vutit nalyún ta aatkanesea ta yoneytansala
sheri ta brinkienín izá sobonarit onyaven.

Karizhe, Pulán-Shuv vey Ianél Ishi vey zhoy, tsorni losh Ananeley, resh losheypya setilabamanifyavi.
Ianél Ishi muizhe eypyavel. Anazamadjizhe zhoyese kirarizhe, Pulán-Shuvese teynivishuarizhe
eypyavel, “Satelkoey, savukyate u bashese, Dor Tsiasuk-Pronova, inseriyatu.” Ta Talmenshunél
zhoyese malidivizhe zumyavel. Vuyinit chaú ta duneyilu vey ta zhigutilu djemarifyaven. “Khay,"
ruvyavel, bari sususiizhe. “Tsorni zhigutyaru. Salashunilisa vey talmenshunilu, ‘“chadit pronizhit
pronovó lafiyaror ta dukhulór tsey.”

”Idaizhe onyara khaá, satelkoey,” karizhe, artugizhe sheri zhoyit talmenshuneney Miaraa eypya
ukayavu. Talmenshunilu, ta Talruvarél Miara zhoyese kadimyavel vey zhoyese eypyavel sheri zhoyit

farishey vey podavey, sheri zhoyit chiliney dini iíd Birafunan. Zi ta tsorniay, kari ta gadanín Satelgua
Miara, Tsiasuk-Pron mishtaratyizhu. Onyava tsiaukprón-sa khaá, kiín ta imarliryonova bashova
pesulya manukanavyava. Shas ta Eboney ta Pevlusha bashova zhanavit onyavu zhoy ratá.”

“Bezyara u chadizhe zhoyese ichyava.Kiinit tamagit sobonenú, chalí?"

Ianél Ishi khabishyavel kinzá fayyavu. “Rumbi ta mundroan mafáy ta Zeyplukhey ta yoney
tardjenizhe bugafeyyiva secha marinyavor tsey. Ta Semeriit ivró ta tiletatrit yoneyova ta merinese
rumbimoriya makayava. Pe ta shishieynit zhakan mu ta Semeriit karfeyiena izá samyava tsey.
Chadit dersinavú pe ta merinese marinyaven vey ta Semeritanú aguit vey reftiit mampisova resh
ta razhanavín korunyaven – vutani, bash-sá. Hapá, hatrinek, dersinyava ra.”

Ta vishu Pulán-Shuva iküigarifyava vey valbervuzhniit onifyava. “Kinpá, chalí? Helistizhe ra Aylea,
zhoyit blidit zurhanél, ba Parpár-Klotashél? Ruvyate, tashe! Kinpá fidiri mogit gidanit vey blidit
Seyranay silavit onyari? Kinpaova sulinyari?"

[210] “Satelkoey, kinlán djamó ta togeshkan onyata, onyavu zhoy! Beyneynova dekuvayyavu vey
rezit onyava. Idá tazvoray rahait shtakadimova talmenshunyavu. Ruzay, iíd kednaardjaese
shtakadimya vey bashit Lipalova ta iskemese manukanavya zhoyit yakinún onyava. Ushorgu Itlán
zhoyit blikhnorova bazhi sait leloarit shishiavá ra-peyratyanor vey Ushelgu Imár zhoyit nikhova
Uramunese ra-lirfulatsyanel – var Uramún zhoyova shandi dini ta talmenardjaese ra-kamizyanad.”

Bishyavu, “Iidova tamagpaú zhoyese shtaruvyaven, u ta Ishdarél Akrentoa adunit Semeriit
makapronova piti zhoyan pronyavel – vey ta satapit Todji muk-shtá muifyava. Seti zhoyit kulit
shtapalanaifan, mashrá u misgidyavu ta Semeriit Darorova zeytariya vey vuneylo kedesait
pabasovó moga kavisuya, min emdalonú, marfanú fidiri ta ebonay ta pushtegarun, zhoyese sheri
bashit podavey shtrurnyaven, vey ta pevtsiasukú zhoyese iizese bashese manukanavyaven. Ebonú
ta Derevushsala, ta Tabrila, vey ta Pevlusha bashova zhanya vey Itlanova kari bashit narosey
otrinafya muifavit onyaren.”

“Ruzay ar ta ishandjenainen onyaren, satelkoey,” Ianél Ishi diniprisyavel. Ta Semeritanú bashit
neyruskova vey idá Tsiasuka heslaizhe etsipralafyaven. Iíd ta meydashovó ini areyit mampisosay
menbatafyazha. Ta nalit sobonprazhen onyara u zarzari ukh dini ta Valmashit Pevlushunan
naynuyavay. Seti mogit shtakadiman dini Paluan kiinzihe keyliya veykalya makayazhi. Iíd tsorni
zhoyova pashuni chilinunit sobonakese teynifulatsyara – sheypaesea rapilaivit ruzay kiín ta
yoneytansalay zhoyese mashrá ta harkazan nobshetyiva…"

Tsorni, zhoy, Tsiasuk-Pron, ta malidivór onyavu. Ianél Ishi bishyavel, “Mishár-Chan, ushór Tsiasuka,
Paluese maldjayavor vey sheri bashey latsagyaror.” Ianél Ishi zhoyese tazvorivizhe trichchayavel.
Bishyavel, “Rumbi u vunova fidiri ta Dzariena ta Shikaa pesulyavu, franartantoilu mogese
tedjnivotsayavor vey secha muizhe rahelistit onyavu kashá vunova vodevzhegya ba bedraya,
etikhyaru say u raishivizhe zhoyese ba ta Seyranese, zhirashova bonduivit vaniena kamizavit
onyaror.” Ianél Ishi yuadit vey isheynit zumisova Pulán-Shuvese masinyavel.

“Izmuova eypavit onyare, zurhaneley zhoya,” Ta Talmenshunél tretiizhe vey drimalizhe eypyavel.
“Franarizhe ta korunosova vey ta keylivugovó Mishár-Chana hasvinavit onyaru. Secha hatá-hatá,
haku-haku, krazhni talkorizhe saova diniimurafyavor, djufi-bolo, djedjeyelizhe, peshór ivarit zakha
vey rafechivit harvolosa onyaror. Secha rachadit ishova sheri ta Djanarit talshota vey ta
funduovleuda ta Itlanit narena ba atonnira lafiyavor, djufi-bolo, sait omoilu, brevizhe ta
chumakova ta ekhdatosa, ta tuzotosa, vey ta ralosa malachit rapilaivit Dora peyratyavor. Secha
vunit ovatíf ta Starantaniena peznoyava u idá chumakova kulkaryator, vey bashese, blidit Ishi
zhoya, djurova, losh ta shassait zhirashey Givana, [211] bazhi ta mavdonit binaan ta Seyrana ta
Tainaa, karintevaya kadimyava, djufi-bolo, ta zakh bashit zurhanora ivaryara. Varvari iidey chokhyi
krechyavor, kiinizhe prundji bash. Var ta Tanto ta Endihona ta Taldokasenarun kadimavit onyara,
ta Djanarit Keningsbukova branyavu reshú Mishár-Chan djurova makbashyator vey istonyator.
Prundji danivkirovó branyavu reshú mogova zhanya makayator. Zhoyit harvolún onyara ta
ushorova vey ta kurudjorova muafya muku-shtá.”

Pulán-Shuv zhoyit madjova endjiyavel.

“Tsiasukey,” ruvyavel, “Losh bashit ushorey karizhe shtamuifyazhe khaá.”

[212] SIPÁL ZARMAK SHIM

“TA CHENDJ TA TALEAA DJURIT CHUMAKOVA FIDIRIKORUNYAVA.”

Ta chendj ta taleaa djurit chumakova fidirikorunyava. Pretegit, tsaradzit, lilinit onyava ta tayamál.
Halanís panagspoyit arbuan ta salese kadimyava mashrá u lilinizhe fidiri ta kansalbiray Tuhíb-Tuura
charegyiven. Gavidakín khaá u Az-Beyrúm ta dzevmakaovó ta chendja krazhni rayizhe ra-igüaya
khiyefyavel var ishi ta panagspoyatsova, ta birubikeyova, vey ta blikhnorgit urzova vuyinese
teynifulatsyava. Ras ta makaovó ta chendja sheypaesea dini ta kansalbiran fidiritavilya heryanel.
Seti ta brinkiavá ta tsornia, bolo, beylatsyava u kulizhe shas ta kelekín onyavel.

Divayturpalivit dini lilinit vey budalafit femlaviakan ta khataleauna, Az-Beyrúm, Ko-Kitsán, Dafár-
Madj, vey Tuhíb-Tuúr kinsraese kirdisharun, mu goliunan inu ta kligoiena ta shatuna, charegyiven.

“Az-Beyrumey! Ta palananirovó Djiraa pilayare! Tuhibese zhirashyate!” Iküí chadozhakavá, Dafár-
Madj sait franartantoit marfanorese kezumyavor. Az-Beyrúm ras ta nashkudorova ras ta ubuova
sait vishua konomya makayavel. Ta abova Tuhíb-Tuura ritay-sanese inureysakharizhe, resh ta
tutatey vunit tasula djeynatyavel, rahaova djatarizhe. Az-Beyrúm sait geytuit madjova pe ta
mabese Tuhíb-Tuura felyavel vey sait tugeyit madjova ta fridadjese panayavel. Ta fridadjese
ptazumarizhe, banadjinit vey ketashchinduit pronova zardoizhe hiznu ta togolavá pronya
mabugyavel. Ta gadanú voobrageshkit onyaven ruzay ta iltanu parmizhit vey otorimarit onyava.
Vuyinit geytuit madj lashdansiarit taleailu kasiya mabugyava. Kha, ta talea mursiirizhe irmanyava
vey shafesyiva. Az-Beyrúm sait pronova fayafyavel [213] vey sait loshekesea chadozhakeynit
chailisa klanazumarizhe ruvyavel, “ Frelizhe ta shprunudaris resh iidey, murnit, ra-lafiyaru. Tuhíb-
Tuúr beneynavit onyaror.”

Dafár-Madj gidanizhe djeyelit huún fidiritalemyavor vey mashrá u sait marfanorova sait pranilisa
shikevuryavor, budulayya mabugyavor. “Yakinún ta vitamár ta zakharun onyara, marfanorga.”
ruvyavor. Draldzevit separova pe ta vayinese felya mishyavor. Ko-Kitsán vunova lilinizhe ba
feynizhe vunova khavugmoriyavor. “Nakeyyate, narorkoey, u ralán ta voynaris pe bashit tsimesea
kadimyata, var secha iíd voyn ta kunzayova dlunya ra-makayara, ta oykilikit lanís kashá dinitrukivit
pashni dulafya makyara vey ta gidanit bugafeyova ta blikhnorgese, ta zakhese vey ta shagalese
korunya makayara.” Dafár-Madj vuginuyavor. Sait zhotova ta pantagilu akriyavor.

Rumbi fayisan, Dafár eypyavor. “Kiinova tsorni korunya?” Muit kuilu rahelistit vey shaspevshiit
beylatsyavor.

Az-Beyrúm disuyavel. “Ta blikhnorgova Tuhíb-Tuura shta ta nalekesea Gashana vugfulatsya
cheykopyari. Sobonyi u ta Mazhaldarór beneynavit onyaror vey vutit lonevovó resh ta
Mazhaldarifey korunya cheykopyaren.”

Ko-Kitsán dini sait talshosan stanyavor. Rekh, ruvyavor, “Ralán ta tantoaris resh ta tesedey vey ta
meresaín onyara. Eyperiisilu ta Gashanit nalyunese sobonyazhu vey savukyazhi u vutit

cheykopenovó ta sulinsava vey ta nalyunosa korunyaten. Ta lipalova, kiinova Tuhíb-Tuúr mogese
dafaryavor, keylivasuriafya cheykopyari. Sintinisese Runa mishya vey izá ta Taridelova zhanya
cheykopyari. Idaizhe, ta shtrunit ishovó vey manukanavova resh keylimishya lafiyazhi.”

“Zurhanorey Ko,” dazhemruvyavel Az-Beyrúm, “Shukoryaru zhoy ra. Ta tanto mogay inumishyara
vey mogit mishbat shprunit vey pristiist onya cheykopyara. Ta Adisa danivyara u ta kut arrunizhe
tebyira. Kesh ra-ruvyave u dini bashit shunenan, ta kut pe kilikit, surit chengolan mlodjivit shirit
vey daldeait karvantay ksevyava? Razá idait ivéyts idalán palonizhe igüayira u dazhini ta ebonan
Semeria. Mashrá zhoyit dzevavá, idait chendjgolovó, korunivit resh ta vimerey savenarun, izá
shunyavu. Tudanivunyaru u trichizhe izaese dzevyati. Ta Ebonú ta Runit Karfeyarun chadit ishovó
tebyaren. Togyaru u ta Shirit Darú Semeria ta tebarú ta kuta onyaren. Seti kuteyran losh ta
Tarideley Sintinisa Runa ralán ta tantoaris fargaya cheykopyari. Ta korunandjenovó ishyari mog
dzea. Shukhrám chon zhoya.”

(*)

Franarizhe ra-naeviyava u ta nalekú ta Mazhala teynikadimyaven resh ta blikhnorgova Tuhíb-Tuura
shtadakya. Ta korkurmozú ta imfayuda rastit onyaven vey ta tugú sheri ta yofriey kul-lestriizhe vey
djeyel-tugizhe keririt [214] onyaven. Indurandiór Nikhád beneynavit onyavor vey Djol-Tsulaél
tazhbilivit onyavel. Ta nalyún Gashana shtadralnulakivit onya cheykopyava. Chadit estalú, priponit
tugú ta skayuna, versidjyi tunkiyaven. Ta prazhár sobonyi cheykopyara vey dazhemskait gyor
shtrunyava. Ta estalú mayiven vey pristiizhe mairit onyaven tsey. Ko-Kitsán, kiinizhe ta narór ta
Oba ta Soreyanit Soreya, resh shey iíd tugovó, vey ta beneyngyorova vey ta sulinsavova ta darora
dlekeshya inuvenyivor. Gidanit skasavún, seti ta tsorniit krioruan, djamó ta eshkan onyana ruzay
ta naldvokím zhirí kozhá ta vimeryorumaris vey ta meresaa venyara.

Ko-Kitsán prundji ishyavor kiinova tamagizhe ta beynéyn Mazhaldarora Tuhíb-Tuúr parayana. Az-
Beyrúm vey Dafár-Madj azafadizhe raisharit beylatsyaven. Eshkizhe idá krilandjit onyana var sheri
ta djeit buyukosey ta Gashanit nalyuna rachadizhe pilayaven. Seti ta karit beneyntalemdusan
Tuhíb-Tuura, Ayukaldarór Ko-Kitsán, natunshuvór ta Oba ta Soreyanit Soreya, iidova ishyavor – ta
virtantoatsit narór ta Rezit Mazhál Gashana vey ta Mantatuzotarór Satapit Koit Shatardjaa
khaonifyavor.

Idakín, shprunizhe ra-eshkyana u Darorova Dafár-Madj vey Talmenshunelova Az-Beyrúm
Semeriese loshmishya makayanor aréy. Darór Dafár-Madj murnit dzevya cheykopyanor. Ta naltút
ruvyana u haiszhe
inutayamalyavor. Az-Beyrum, talshyavor, kiinizhe sait dodjdiél vey
loshsemekharél, saeylo dini Gashanan samyanel. Zi sait shtaloshifay, shtahatrinifarit onyaven vey
idaova ras silya ras paydiya vemyavor.

Ta mindji ta shuvekbirese shtamishyaven vey izá, dini ta darian Ko-Kitsana, losheypova lafiyava.
Shey ta dariú vey vadikfadú Tuhíb-Tuura resh ta sherikerosey shpatyiven vey zeyshyiven. Tesedit
maíf ta mazhaldaruda arrumbiizhe, ruzay djani, veykalyi cheyopyazha.

Resh ta tsorniey, pabasú korunyi tunkiyaven, shagalú idarifya tunkiyaven. Fandjo dini ta shagalan
vey ta zakhan Ko-Kitsana etarasharit onyava vey zhomó dini sait mepese pilandraarit onyava u ta
estalú lakitarya vey deykumya mabugavit onyaven. Ta estalú djamó ta kozhenan onifarit onyaven.
Vunit shunenú izmuit fidjyiven. Veykalyavor u ralán ar ta tantoaris fargayanor. “Kiinizhe mogit
chumak tsorni keyliyana?” Ko-Kitsán dini ta chaesea sait marfanarun, krilatsizhe ruzay ta ivarudilu
ptazumyavor. Darór Dafár-Madj muizhe eypyavor.

“Tamelunese shtamishya cheykopyaru. Zhoyit kurudjorova zhanya vey dini ta guribosan khorya
cheykopyaru resh ta Darskaova Amruta inu ta dzelashteniena ta Keguna shtalulya. Djasyaru u ta
zhanós ta Kutuna ta taldokasarun bashese vey Az-Beyrumese lokhyazha. Zarzari ukhay tsorni
inumishya cheykopyaru.”

[215] Pristiizhe Az-Beyrumese patalsaarizhe, Ko-Kitsán ta Darorese shtazumyavor. Dini vunit
chaesea djeyelit, aurit, dlunatsit chaurilu zumyavor. “Diniizhe ta ubikeya vey ta yofria ta
Mazhaldarora vey ta nallula dini Amrutan, bashit kinza vey pabasú, Darorguey, rapilaivit vey
raetikhirit onyazhen. Iíd ubikeyova kulizhe akirpaya cheykopyari. Ta prakova ta guribosa bashit
kurudjorese branyate. Shprunit vey korunmakait peshór onyaror, kiinizhe shunyavi. Semeriese
tsorni mishyate vey ta Kutunova ta taldokasarun vey ta talshunarun zhanyate. Ta chendjova Az-
Beyruma kiinizhe tuzoteri loshfulatsyate. Kiinizhe ta narór zhoyit Oba iíz samya cheykopyaru resh
ta tantoatsit nalyunova Gashana manukanavya makhá u ta fazhenit mazhaldár kelekyita.” Teyni ta
madjese Az-Beyruma maldjaarizhe, bishyavor, “…vey aatisyaru u Az resh zhoyese dodjya iíz
samyatel.”

Mashrá u ta kavisu keyliyava, secha muizhe bashlait samyavel, Az-Beyrúm ar vey arinudjirit
shunyivel. Karizhe eypyavel.

“Ayukaldarorkoey, idá kiinova danivyare, onya ra-makayara. Zhoyit harvól ra-onyava u ta makaú ta
chendja pilayiten secha rahait keleken zhoyese samyava. Iíd chendj, shinarit vanay, losh ta
Palanadiín ta Siarit Pila samyava zi muizhe zhoyese kadimyava djur. Idaizhe samya cheykopyara.
Secha shey ta makaú ta chendja mogese shandi ra-pilayiren, chadit enkoshivit onyaren vey vutova
zufurnizhe igüayari. Dazhini ta oyshinarit vey oymorait kilavá ta chendja onyara iíd – murnit zhoy,
fidiri shey zhoyit zurhaniena ta Palanadisala ta Siarit Pila, ta bonduivit makaovó iíd chendja bilasya
makayaru.”

Ko-Kitsán talsheynizhe Azese vey rekh Dafár-Madjese zumyavor. Vunit shagál vetáy chadit
chugeynatsit iküibiravá ta rayaka, ta narena, ta atonnira, ta nalyunosa, ta nashkudora, ta varema,
vey ta miaraa, kiinizhe prundji ta etikharun, ta fandjoarun vey ta otorayarun dzevyava.

Az-Beyrúm bishyavel, “Kashá vemyare u ta tuzotarit chendj losh ta Darorey dzevyata, vunova
loshmishya cheypyazhu zhoy. Tamagit lokovi lapanyara ra.”

Ko-Kitsán bashlait samyavor. Talshatsit shunyivor. Karizhe eypyavor. “Chalí ar sheri iíd chendjey
tashe ruvyate. Helistizhe djurit igüá murnizhe resh anuvipaín ba tumpi mu peshey ra-harvolyina.

Kesh onyare bash ta murnit chendjfulatsarél? Kiinizhe onyava chalí u ta chendj bashese
kadimyava?"

Az-Beyrúm saova pe igüairit aküayan birmayavel vey rekh eypyavel. “Ra-ishyari kashá ta bilás ta
talmakusa imrozizhe meketivit onyara ba kashá hait rapilaivit talmenit ba kednait maka djurit
igüaova pitinaryara. Onyavu zhoy kinpá ta sitkorunivenova zhanyava vey [216] idakín pashni
eshkyara u harvolyiva u pe ta muit chegavese telyita. Haslazkuilu, tamagit Palanadisaltanú ta
makaovó ta chendja bilasya shasiskemizhe khiyefyaven. Beylatsyara u idá murnizhe zhoyese
lokhyava.”

Seti shey gadanan, Dafár-Madj arevaniivit vey archipivit onifyavor. Mashráu u ta talmenshunél
eypyavel, pe ta aküayan keylitadyavor. Djani seti ta difoan ta aküaya onyavor, tsaya shey karit
aklanisova men ta tsimiena iíd malachit talmenshunela benziya kodesyavor. Djani ta shprunit
ishvemova ketebya ra-makayavor kiín vunandje etarasharit onyava.

“Talmenshuneley, tashe zhoyese ruvyate, kiinihe iíd sitkoruniven bashese kadimyava? Kiinizhe
djurova zhanyave.”

“Za, kiinizhe ruvyira, prazhenú tantoova igüayaren ruzay zarideynova fulatsyaren. Iidova ruvyzahu,
ta Djiratanú ebón telivit ta pevlushese onyari vey ratá savukyari u krazhni franarizhe inu ta
tendayiena vey ta pevtralay onyati. Seti mu banadjinit eaan, mashrá zhoyit Eait Valandusan, vetáy
ta merinan munka zhoyit shatisan Sináila manaragarit onyavu. Khalilinizhe, teyni ta eylanese
fidirizumarizhe, piti ta tralarit pevlushan, pashni shinarterchanit shunenova khayibyavu.
Taleadafarit dlin, pashni parmizhe dresiarana, pevetáy ta visan ta tendayarun eaunyava vey
ptakezhundanisyava. Aurtsudilizhe zhoyese teynikiharyava. Secha rahait zhozhá djurova lugyava,
secha rahait prevdózh djurova fulatsyava, djufi-bolo, hait rashunirit vey radjatirit makailu,
helistizhe ta merinese batarit onyava. Pe ta tendayavá tsudilizhe medjinya bezyava. Izá
salaginafivizhe tansubyavu. Zhoyova inuprisya ra-makayavu. Djani yibishyavu u ta medjiniren
peazurivit beyléysh onyava. Duranpe ta oybanadjinunit siarazú zhanyiven kiinú shasvanit, aurit
taleaova ta djeay fidirimasinyaven. Mashráu u arhatrifyava vey pe ta shishiese peksevifyava,
hatrinizhe kinzá tansubyaru, salaginafivit vey iküimosivit kiinizhe onyavu, kiharya ra-makayavu.
Lilinizhe manatait argidanifarit zerova yibyavu kiín tretiizhe saova dini oybanadjinu elit uvakese
mayava. Mu murnit, talmenit itorisova Ravzhur-Itlanizhe zhoyese pronyavel, Chendj tala, shpateri
lapisarunRayizhe iíd omoit tayokhís shtapronyiva, sheyku zhoyit blikhnorgova, shagalova, vey
nikhova ardjeyelizhe dlunarizhe. Chendj tala, shpateri lapisarun, shta vey shta ta parmizhit
pronarél zhoyese pronyavel. Karizhe, sazhoyese shtakadimavizhe, ta beyleyshova anazaya
veykalyavu. Luurit onyava. Ta azú pe djuran chadizhe kumunivit onyaven. Razhgeyrisit ta chega,
dimbalenova ta rozha vey ta shprunuda fidirimasinyava.

[217] Ta beyleyshova anazaarizhe, var rakachivit vey rashpativit onyava, ta talmakusova, kiinizhe
iíz shunyaray, pe priponit ruzay pantait brovan, zhanyavu. Dini zhoyit rotsarit madjesea
ptalularizhe, zakhishizhe vey shasbedraizhe, ta brovisova voaztebyavu vey ta sitkorunivenova diváy
zhoyit ritan felyavu. Mashráu u iidova korunyavu, ta chendj glanya vey mumya mabugyava.
Djurova ta shatisese vugfulatsavizhe, djurova bonduivit bazhi zhoyit aban tebyavu secha ishi

djurova genyavu. Karizhe, djurova vey djurit eylova, ta peazurivit beyleyshova, zhoyit zurhanesea
ta Palanadisala resh vutit kieyrey vey amgaley inseriya makayavu. Rahait meytlán, stron ba arás
piri zhoyit chegey ba ta hatrinúd zhoyit blikhnorga, ta makaova ta chendja otrinafya makayava.
Djasyaru u ta chendj vopraykonit vey razhirashit hapaese onyana piri u vuteylo onyatu djurova
bilasya. Chadit djurit makaú mogese rapilaivit samyaren tsey. Ranti ta tanto savukyana djurova
aristonya cheykopyazhi.”

Ta zakh Ko-Kitsana kimsiit garay djemarifyava vey vunit chaú archadifarit chadozhakiena
tsinidyaven. Sait uvakova tsudilafyavor, “Secha chadizhe heryanu u ta talmenshunél iíz zhoyansa
samyatel, djufi-bolo, iidizhe onya cheykopyara. Darór vey talmenshunél trichizhe ta Semeriit
merinesea mishya cheykopyaray vey dini ta yemshatan Palu, ta byorova zhoyit talshunenay, ta
kutova ‘Sintinís Runa’ zhanya cheykopyaray. Secha kreifú chadyaren vey muifú vochadit onyaren,
bolo, eshkizhe onyazha u muku-shtá vey djani marzeytariyazhi.” Sait madjesea kezumyavor
mashrá u vananizhit budaláy ta shprunova dini sait maban lularit onyava. Ta brinkienú iíd igriit
aspalarun rakatsileshkit zhanyiven. Djufi-bolo, murnit vey bonduivit dini sait etsipralit
murnnikhudan, iidova sait sphrunit stronilu paydiagronyavor.

Dafár-Madj iidova ra-foliyavor vey anikebesirit vey arasuririt shunyivor. Ta shprunúd vey ta drimál
tretiizhe vunit Todjiese shtakadimyaven secha ta garún ta beneyna sait marfanora murozhit vey
kimsigrakhivit onyara tsey. Tilavit onyaru u ta byor ‘Sintinís Runa’ kashá idaizhe onyana, (vey
togyaru u idá onyara), rayizhe dini ta Djirait taldokasenavá grimyara. Prundji ta Keningsbúk ta
Nordlingarun ta Kutunova kiinizhe mu ta To Makaarun grimyara. Sheri iíd neymeyrey upeneyyivu.
Bashit talshunen, Ko-Kitsaney, dini kiinan zhoyit Natunsavél vey Mantaushél, Djol-Tsulaél, ubimi-
haizhe farishyarel, u hait mevemit durumún onyava, kiín dini iíd estalavá vadikyara vey franarizhe
maldjayara. Zarzari Tuhíb-Tuúr vey Nikhád beneynavit onyaren, vey Djol-Tsulaél tazhbilivit onyarel.
Kinlán garizhe u onyata, ta otrinova ta zinama tsorni giuryari. Losh ta Darskaey Amruta bazhi ta
narosan ta Keguna, zhoyit voemdilés raproduit beylatsyana vey zhoyit kiharú, kiinizhe bonduivit,
ra-ortayinen. Kiinizhe ruvyare, Norey Ko, zhoyit kurudjór korunmakait vey shprunit onyaror.
Dyakusyaru u zhoyit inuonova dayazhor, zhirí, idaizhe miarayaru. Paluese mishyazhe, ta Kutunova,
ta medurumunit byora bashit talshunena, zhanya.” Ta foliese Ko-Kitsana ra-ichyava, tu [218] ta
nikharás Dafár-Madja sheri ta taldokasenín onyava kiín vunit lilinit talshmaova sheri iíd estalín
flanafyava.

“Shey ukhese shtrurnya cheykopyaru,” Az-Beyrúm, bezizhe pashni vuzhniirizhe, diniprisyavel.
“Shey ukhese shtrurnya cheykopyaru u idaova kiinova ruvyaray ra-talshunyaru zhoy. Kesh helistya
makayari u ta Kutún mebyór onyara? Kesh eri ba mudjatéyn ta drala onya ra-makayara? Ta
fidiriruvenú ta feresha Isináawa Kuda, ta Djirait feresh Chadit Dozharun, ta neymeyrenovó ra-
pradyara kiinovó shey ukh pe djurese felavit onyaray – zhirí rakari ta heslait vey dralkumeneterivit
istondiín ta Palanadisala ta Siarit Pila. Ta ayzanivú vey ta Satapekú ta Karfeya ta Djirdozha rahait
shukorova sheri ta taldokaseney ta Sintinisey Runa ra-lafiyaren. Vutani zhanyira togen u shinarit
byor onyara, teynifulatsivit Siarelay Itlanese Rozh-Shpilavay-sa. Idapáu kinpaú
iidizhe ta
taldokasenova neymeyryaren, ruvyaren u ta Kutún dini brinkienavá dini ta karan ta pilaivit untara
farishyazha. Onyaren tamagpaú khaá kinpaú iidova togyaren ra, ruzay mudjaizhe, talshyaren u iíd
da krazhni rastit onyara. Layso tamagpaú ta togenese kadimyaven u ta taldokasen tuzhanit losh ta

Peleshirit shatey Sintinís Runa vey losh ta zarideynarit Taridareley kinpá izá depikyara. Seti iíd
estalavá rahait reytál zhanyira. Shprunizhe venedyaru u ta Kutunova zhanyati vey losh ta
Semeritanín eypyati sheri hait ishey kiinova eshkizhe sheri iíd estaley lafiyaten. Ruzay sheri ta
byorey puryati mog ra makhá u djurova ardjeyelizhe istonavit onyazhi.”

Ko-Kitsán bashlaisit samyavor. Vey talshatsit vey fandjoit shunyavor. Vuyinova idalán vuzhniivit
shunya, vunese pashni voisterunyava. Idá vunova zhomoyava. Sait chaovó ptaafarizhe, avatuizhe
vey ta Darorese vey ta Talmenshunelese zumyavor. “Azkoey, rayizhe izmuyara u ta nakéy, ta
kortalshós, vey ta rad, dini iidit estalavá, mogese dralizhe zavachyaren, bolo, ta safinaú zhoyit
shunena idarit onyaren. Ta byor, layso kashá radzelashtit, ta indjedilu ba ta harvolilu, dini ta
lanyuan onyara, ta mepeshiena resh djamit tseynakeylín mafayizhe ta izmuit tunkiarun ta otrinit
skaarun Itlana igüayi.”

Layso kashá ta karit gadán ta tsimiena Ko-Kitsana branyav, Az-Beyrúm diniprisyavel. Vuyinit uvak
skirlanyava. Vuyinit chaú fidirifeshyaven. “Zhigutyate, kiinova ta Satapit Faresh ruvyara:

Ta Sintinís ta Runa eayara,
ta Runit Fridadjova taleayara.
Pe shey dralenesea ba djamenesea eayara.

“Shtaruvyazhu kiinova tashe ruvyavu, helistya ra-makayari u ta byudem iíd byora heslayana!"

Ko-Kitsán yibishyavor u iíd estál izá vey idatá veykalyina ra. Vutit chadalú krazhni shprunit onyaven.
Hait etarasharit yibísh shasfayizhe [219] vunese venedyava u ta shprunstronit gadanesea vey
chadalesea iíd Djirait tsirnikhela mavdonizhe versidjyator.

“Dralunizhe. Ta neyruskova ta Kutuna iíz ra-veykalyazhi. Fayyati say, blidit marfanín. Chadvá aspál
ta ika vey ta birafa moganu samyara vey mogit shprunudova tunkiyazhi.” Ko-Kitsán ta salova
inumasinisyava. Sheypaú, resh harkazova ta palanaafit salaaris zhanya, mishyaven. Djufi-bolo, ta
zakh Ko-Kitsana, ta fazhenit narór Gashana, zachnaivit onyava.

Ta shuvór zhanyavor u salaya ra-makayavor. Ta harkáz ta bulukhilu djamomishyava.

Ta luurit shpirú gilirit vey kimsiafit bazhi ta sundjit ramavá Ko-Kitsana onyaven. Ta gilirisit zhozhaís
rezafizhe vunit sundjit kunzayova aftonisyava. Ta ea kimsiit vey fazhenit onyava. Lavál, Torán vey
Shirél, seti iíd gilirisit minfridadjazit eaann varematsizhe pitieaunyaven.

Ta estalú ta anuvi yavaspalarun, ta yofridus ta Mazhaldarora, ta nulakú resh ta savey ta sulina, ta
skaestalú, ta sobonen sheri ta nalluley dini Tamelunan Amruta, ta tazhbíl ta Mantaushela vey
vuyinit dodjdiela, kiín idalán djeyelizhe ta Obova ta Soreyanit Soreya lashidudjyava, sasait lul ta
anaa kiinizhe tantoatsit mazhaldarór Gashana vey Mantautuzotarór Satapit Koit Shatardjaashey
iidú vunova pashuni penuryaven. Kulizhe ra-moshyara reshkín ra-salayavor. Ruzay ar u hait

fulatsandjit nuren, idá kiín tsirafyava vey ra-laifyana, idá kiinova ras lifarsya ras rozhafya
makayavor, ta nurún dini sait zakhan varvari ta inumishosey ta varemirit Az-Beyruma onyava.
Vuyinese vunit blikhnorg garisyava. Vuyinese vunit zakh fidiribuuekhyava. Shey chaurese, shey ala,
shey cheg vuyina bandjifyavor. Div tamagsheyey, vunit nikh ta rozhova vuyineysha ra-lafiyava.

Vey djufiizhe, vuyinese draldzév runyavor.

[220] SIPÁL ZARMAK BROL

“MAZHALDARORKO, SHUKHRÁM TA TANTO TA KHAVAVOSA.”

“Mazhaldarorko, shukhrám ta tanto ta khavavosa.” Padján-Hadín halan-valberivizhe eypyavor.
“Amrutova vuginu ta endjiarit havuniena ta Keguna shtalulya cheykopyaru!” Zardór Padján-Hadín
takbilizhe vuzhniivit bezyavor. Ko-Kitsán ta brinkienovó ta yavaspalarun dinibeziya khiyefarit
onyavor tsey. Shey ta tunkiovó, ta vemovó, ta rayakovó, ta dvokimovó, ta sodinovó, vey ta
chadolovó ta samafayit vey raveykalavit salarun vey khilarun seti sait sonsaan, fidiriindrusya
prakyavor tsey. Chadit onyaven, onyavor vun murnizhe mu. Ruzay ta nashkudorú Padján-Hadina
omanizhe masagafivit onya ra-makayaven. Ta ushór Padjana, Gashanese resh ta zhirashey vey ta
amgaley kadimyavor khaá. Tsorni, ta beneynavit Mazhaldarór Gashana, Tuhíb-Tuúr, skasulinirit
onyavor vey ta ushór Padjana, Dafár-Madj vey ta talmenshunél Az-Beyrúm Semeriese resh ta
Kutunova zhanya dzevarit onyaven. Iíd etsiprál onyava kiinova tebya harvolyavor. Vay tsorni vun,
Aykaldarór Ko-Kitsán ta tantoatsit Mazhaldarór Gashana vey ta Tuzotarór Satapit Koit Shatardjaa
onyavor. Shey iíd vunova djirdulafyava. Seti iíd merinan chendjunú bonduifyaven vey iíd
tureyomatsit dozhovó talkorizhe iküiiverya cheykopyavor.

Ta farish iíd nalyunanaa kulizhe fazhenit Ko-Kitsanese onyava. Mazhaldarit vey upeneyit djatyi
khiyefyavor. Ta nalit kirmishtaratova Padjana igüaarizhe, vunese gusizhe teynieypyavor, “Ishyaru
kiinizhe tikhodyi cheykopyare, Zardorey Padján, ruzay ishyare u Gashán dini iíd klesedan, kiinizhe
dini tamagit klesedavá ta yavtaa, franarizhe akait samyava. Gashán kreyilazoit muzhetchipovó vey
shprunit vey dralralivit khordisalovó resh saova tuzotya kari ta tunkiín, lafiyara. Djamó shey djurit
[221] nosavá vey rayakavá, ta tuzotós Satapit Koit Shatardjaa ta oytalvonit vey ta oypriponit
onyara. Dazhini shey skaavá, Gashán ‘rezit’ mishtaratyira – vey sebizhe khaá. Mashrá chadchovód
aulavá rozhit samyava vey eylamizhe tadranyara.”

“Vey kesh tsorni-say ta tanto onyara kiín idait djamotabit vavova krechyana?” Padján teynivugu
ramyavor. Vunit vishu ta inudjilu, ta djasilu, vey ta nagushtilu chugeynyiva. Ta shon, kiinova ta
valbér vey ta etarasharit nashkudór fidiri shey iküianzaisay vunit kunzaya djeralyaven, vunay
menprevyava. “Zhoyit ushór voemdilesyavor, peshlulivit ta Djirait talmenshunelay, djasyaru.
Zhoyit ska lulvitamivit vey bandjafivit onyara. Zhoyit zakh ta varemirelay durumafivit onyara vey
tsorni tazhbilivit samyarel. Kiín arbrinkiya tunkiyata u tansubyatu vey vavyatu?” Ta uvak Padjana
dini nursivnoirit shprunifan ptamantaifyava. “Ta korunandjenovó murnit intevaya ra-makayaru
zhoy. Mazhaldarorkoey, onyare bash ta meytlanór Gashana say! Bashit zhirashova tunkiyaru
khaá!"

Ta Ayukaldar-Mazhadarór djeyelizhe dini ta parakhaese sait rakolhaivit talsharun keteyniyapyavor,
resh paín kinpaú ta meytlanova ra-mampisyaren, shasgyorizhe teynikadimyara vey dini tantoavá
ta teyradja vey ta vohelista. Resh paín kinpaú djurova mampisyaren khaá, eylamizhe biküetyira,
vey idatá raomanizhe vey rafranarizhe tebyira. Ha dini ta küelonian ta Zardora ba dini vunit tuit
dazhikan, ta talshotova ta Ayukaldarora polyava. Vodjeizhe ruvyavor, “Dorey Padján, ar ta tardjenit
talshosaris bashit aatisese dafaryazhu. Eshkizhe tanto onyara khaá u Gashán ta zergentiovó ta

sadzaleybit kreyafosa vey ta noarpuda hiznubranyata. Iíd tantoú lan kendiit lan lanyuatsit onyaren.
Bolo, helistizhe yibishyare u ta Starantanú franarizhe hovoryaven u vempabasovó vutit agaresea
lafiyari vey iíd tumpi vutit franarizhe tebirit etikhenovó malakafyana. Eshkizhe iíd ta estalovó
ardjamafyana. Djufi-bolo, ta zolit samarit otrinit Amrutit guribkhordiovó loshafyate. Bashit
pabasovó lonevyate. Bashi totvechenovó imfayafyate vey dininulakyate. Amrutese kiinit-vá
Gashanit zhirashova pridavyazhu, kiinova nulakya makayazhu. Ra-omanyazha. Chadit
iküimanfeysandjit aulú ta adunit meresaaris vey santiatsaris onyaren. Zhoyit nalyunese vey
zoviresea shuba eypyazhu. Djasyaru u sebyare. Tanto onyara khaá u Gashanova dini iíd tadranese
teynifulatsyati secha kiinova iíd paraya makayara resh mogit franar-tantoizhe tebirit meresaín
djasyaru.”

(*)

Zardór Padján Amruta, zhirí tantoatsizhe, murnit onyavor. Bezyava u ta zhirashova ta fazhenit
mashratantoit Mazháldarora Gashana dakavit onyavor vey idá dralit vey maunit estál onyava ruzay
idá ta tantoova tunkiyana. Ta ramzú skaa tretiizhe rinyaren. Padján idaova dayavor. Mashrá djurit
franarit narenan Gashán ratá sait khordiovó klesedesea [222] djamó sait khalavá varzenavit onyava
vey iíd fazhenit eshken medjivit ta brevuday Ko-Kitsana rangesen ra-onyava. Ta skanalit rinkasova
ta shenit skaarun mayana vey shey varlezemovó zaloyana. Stronú dini Gashanan zhanyinen kiinú
dini iidan pashuni tretiya ba djurova kulizhe paydiya vemyanen. Kashá Gashán dini ta tadranese
kadimyava khaá, chadit skaú sait chonzaovó birmayanen, kashá tumpi halanís, vey sait
nalkorunenovó shtasetiulgazyanen. Sheri shey ta fidirietarashenín iíd maa pa helistya ra-
makayana, bolo, Padján tikhodyavor u murnizhe ta dralese onyana djur. Losh ta Keguney tsorni
Tamelunova, ta natunshát Amruta, nararizhe, ra-helistyava kashá ta rozhova sodinyanen,
shubaizhe Staranese senyakharizhe ba kashá tamagit pabasovó vey harvolovó, murnizhe savutese
pilaivit, lafiyaven. Padján ar sheri ta Keguney khitaya harvolunyavor. Chadit paruvenovó djatavit
onyavor, kiinú ar ta keraris tunkiyaven, ruzay ta tanto vochadyava. Estalú pristiizhe lakitararit
onyaven. Skaú forhiyaren. Peshorú vey peshelú ta sprunuda vey ta avonuna urzifarit onyaven.
Flegesú pikaarit onyaven. Kovalit kelekú nashkudorunizhe zaradunit vey voidarit onifarit onyaven.

Shukhrám ta tanto ta khavavosa!

Shukhrám ta tanto sheyova shtasebafya, tultansubifya, Amrutova kumpezya, ta skaova ta evistiit
vovasuridiiena, kinpaú djurova – Todjiizhe – vitamavit onyaven, shtalulya.

Padján-Hadín murnyavor vey tsorni iíd pe vunese lokhyavor. Shas sait ushorey ba ta Natunsaveley,
resh ta amgaley ba ta paydiey, otrinit vavya onyavor – vey vavyazhor khaá. Franartantoilu otrinit
inu ta tinotisay sait ushora onya vemyavor. Ra-onyava u ta Natunsavél vunit shagalova mafáy vunit
ushorey voynavit onyavel, talshyavor. Vunova varemyavor tsey, ruzayvunit ushór ar vey
arshudjanlatit vey dulafizhe dazhemeypatsit udj ta vovavatsese onifyavor. Ta shinarainen vey ta
taldokasenainen ta adunit feresharun, shey vut djemarit ta suprazhenainen vey degilivit ta
küazuvilu, djemarifyavor.

Ra, shukhám ta tanto ta khavavosa, talshyavor. Layso shas ta bedraenín sait yavayzanisdiela, Djol-
Tsulaél, iidit pelit franarizhe korunirit chonayova peyratavit onyanor. Shukhrám ta tanto ta
khavavosa! Ta shtalulova Tameluna lonevyavor.

Karizhe Ko-Kitsanay kadimayava ta sobonen u kozhá ta Gashanit zhirasharis zolyana khaá.

[223] Ta otrinizhe dafarenirit ushogenovó Ko-Kitsanay vey ta Gashanit nalyunay loshafarizhe, vey
kilikit salova ta Gashanit tadranmakait sashiryonarun vey lirotindzarun loshfulatsarizhe, Zardór
Padján-Hadín dinifridadjifyavor resh ta khordisalovó ta Amrutit guribosa dini ta inunit pirenit
agaravá ta Dzararun ta Shikaa, seti ta runvalmashit khalan Amruta, dini ta banadjinit shatuna Aea,
zeytariya.

Ishvemyavu kashá Ishdár-Eníl, dini sait inunit ovatlakan, layso ishvemyanel kiín vunese brinkiyava.

(*)

Ishdár-Eníl, seti ta tantoan ta yofria Tuhíb-Tuura, losh sait pitieley Djol-Tsulaél tazhbilyivel.
Latsagós chadit gleyarun fidjavit onyava u rahait trichit tuzhanova losh iíd pabasín ta indurandiora
lafiyavel vey u Nikhád, oyanamizhe murnit, vadikavit onyavor. Vuyinit kuldjemarit irmín,
daeshkizhe, rastizhe izmuit ra-onyava. Djol-Tsulaél ta natunit nuvnaavél iíd bonduivenarun onyavel
vey Nikhád sasait sadarit pabasovó lafiyavor, ruzay Ishdár-Eníl sait madjova ta zirashosa dafaryavel.
Kari rastit neymeyrey, Isdár-Eníl, ta kamizivit aatovó sait pitielay tumpi azburyavel. Iíd ta oydralit
cherechev Ishdara onyava, u rahaova pabasyavel vey rahaova mabugyavel, ruzay, kiinizhe bazhiél,
tumpi sait azilovó fidirikorunyavel. Tamagu, imruyava u ta Mantaushél khuivizhe iidesea
shasfeyzalit ra-onyavel. Darór Dafár-Madj vuyinova ar vey aretikhyavor vey Zardór Padján-Hadín
vuyinova hovoryavor. Durumyava shey.

Vey Ishdár-Eníl vey Djol-Tsulaél dini ta dralpilaivit Kuridjazaan Daldeait Pelesarun dini ta shatan
Alafit Lush seti ta shenpirenit taronan Veshupila Eylán ebtibirit onyaven. Iíd ardjamya makayara.
Ta Kuridjaza Daldeait Pelesarun ba ta KDP, kiinizhe tabizhe mishtaratyira, kiinizhe zambír, varvari
djurit hatrinudey ta Satapit Shatardjaa Gashana runvalmashizhe, kiín djurit meyladjtanovó
ushanizhe ovattebyara. Ta meyládj lalivit daldeaanit amarana vey dini vey munka anafivit onyava
– idakín djurit mishtarat. Kiinizhe ta banadjinit anrumelú ta kalivraa, hait tikhodova miaraatsit
salafia vardaryara ruzay [224] iidit pelesiena franarizhe divayyina rahait azafadúd onyana. Rahá
artalukhit u ta otrinúd onyara ranti pa raaréy djurova lifiyara.

Kepesit ramfelú ta iküibiray dlamyaven. “Mazhaldarór Ko-Kitsán, varvari ta amgalín ta Dentuuna,
bashit ginlafiit otrinafova aatavit onyaror.” Girtekór, sundjit ta maba vey ta ramarun, ta
talshdusova Ishdár-Enila khaprisyavor. Ishdár raazafadit bazhi vunit chauran tikhodyavel. Idait
chaurotova pilayavel. Iíd girtekór vakhtyavor. Ruzay murnizhe sheri sait varemirorey, Padján-Hadín
talshya makayavel. Reshkín vuyinova inubranyavor? Reshkín mergolyavor u tazhbilyitel ranti

Nikhád Mazhaldarorova Tuhíb-Tuúr yofriyavor. Ta Zardorova varemyavel. Ta murozhit shataboit
shanstanbirit shonshondusova idá banadjinit vey inunit aspala zhigutyavel. Kesh shey iíd
inuspoyizhit vey tsalizhit onyata? Kesh resh rahaey saova inudafarenyavel reshú ranti peshú vey
brinkienú djamokeyliait onyaven, inuspoyyitel?

“Kinzaese zhoyova teynifulatsyare?” Latsagunyavel.

“Ta obsidese ta Mazhaldarit Girteksala otrinafyare vey Koit Shatardjaese purbenyazhe reshú losh
Kakonalorey Ko-Kitsán zeytariyate.

(*)

Ta franarit, ruzay shasbrinkiit, purbén dini Gashanit tekyonan Ishdár-Enilese ar u frelizhe ta
tantoaris vuyinit pabasovó sizdya dafaryava. Shey estalú shandi ra-karyiven, talshyavel. Secha
djeyelizhe ipokyivel u brinkiivenú vuyinova Padjanay inubadakashyaven, vey u idalán omanizhe
vuyinova inubranavit onyavor, djufi-bolo, vuyin-sá, sait tuzotarelova vey narelova, ta Natunsavél
Djol-Tsulaél, vuyinit neyruskova murnit nasya sharisizhe inubranya ra-makayavel. Ta bog resh ta
uramín ba ta marfanín tumpi ta maktariskarilu inudafarenyi ra-makayara. Secha zretarór ta akadjaa
vuyinova garafyavor, djufi-bolo marfanelova vey narelova, kinpá vuyinit semekha skoryava,
inubranya ra-makayavel.

Ta tekyón trichizhe pe ta agarese ta Shuvekbira ta Oba ta Soreyanit Soreya pevulifyava. Franarit
ramós ta dariese ta fazhenit Gashanit Mazhaldarora ra-onyava secha zaradit vey odurebafit onyava
khaá. Ta nezurú vey chagú Ishdár-Enila dini safteberiavá onyaven.

Foliyavel khaá kinlán ta estalú maavit onyaven zi ta urit tantoay ranti dini Gashanan losh ta saley
Dafár-Madja onyavel. Urtantoisilu, kiarakoél, kiinizhe ta dodjdiél ta Mantaushela, onyavel.
Izmuizhe u Tsol-Tsulaelese dini ta lipalan [225] Padján-Hadinese sheri ta nalkorunenín vunit ushora
shtrurnya zhirasharit onyavel ruzay ta ardurumit pabasovó vey ardjeyelit harvolenovó ta
Natunsavela isharit ra-onyavel. Ishyavel u Padján arshtrunit darór onyanor vey u Dafár-Madj
fidirilulyi cheykopyazhor reshú kadimyata ta ma, ruzay ratá vesamadjatyavel u Nikhád vunova
yofriya resh iidova intevaya harvolyavor. Chadlán u ta Natunsavél sheri ta fidiriluley danivisyavel
idá ishi otrinizhe neymeyreshkit samyava. Ta neyméyr Ishdara ishi blenstovanit onyava. Djamó
sheyan, ra-helistyavel kashá-ba-rá Djol-Tsulaél sheri iíd pabasín Nikhada ishavit onyavel. Tsorni, ta
murnit intevaivenú ta benéyn Tuhíb-Tuura onyava, ta dinianaíf Ko-Kitsana dini ta mazhandarudese
Gashana, vey ta menatu vuyinit fazhenit vey djagadit miflien losh Padjaney onyaven. Shukhrám ta
ma khaá, ruzay iidú kari vuyinit vemín ra-onyaven. Ta ramós Ishdara ta dariese Ko-Kitsana
talshoseynit onyava. Tashi u
ishyavel, uv ta fazhenit Mantatuzotaroran Koit Shatardjaa
tansubyavel.

“Neley Ishdár, djanubifyate tashe.” Ayukladarór-Mazhaldarór Ko-Kitsán tansubifyavor mashrá u ta
girtekú Ishdár-Enilova uv sait djanubbiran, gidanit reykonudit, ruzay kulizhe mazhalit, aküayún,

teynifulatsyaven. “Girtekín, ta safteberiovó iíd shuvelay tashe menlulyatay. Vuyinova otrinafya
harvolyaru.”

Ta girtekú ta safteberiovó ta malachit zumundurelay azburizhe menlulyaven. Sait nezurovó
risepyavel, ta ratsudova
Ishdár-Eníl ta
Ayukaldarorese malidisivizhe zumyavel. Sait chadalovó konomya khiyefyavel.

inuflenarizhe, resh ta tuurprevova shtafulatsya.

Ta mazhaldarór eypyavor shta. “Neley, kesh shunya kiinizhe ta azbúr buyukyara? Djurova dayaru.
Bazhiekese ruvyaru iidovó korunyate vey shas ta santiey khakorunyiren. Shuvél ta Oba ta Atonit
Ushana, kesh ra?"

“Khay, Tas Mazhaldarorey, onyaru.”

“Kesh ukhani ra-ruvyita, ‘ta Ushán ta Oyantoit Parma ta Talmena onyara.”

“Khay, satorkoey, iidizhe dazhini mogit Obtanavá ruvyira.”

“Za, prundji ta ushanova dayaru zhoy. Kiinizhe ta azburova bashit narelese, ta Mantaushél,
shaslatsagizhe dafaravit onyare, idaizhe bashese ta ushanova dafaryazhu. Dazhini bashit
harvolavá, ras ta yofriova ras ta blishturova zhanyaru. Otrinit onyare. Amrutese shtamishyate,
Padján-Hadinova zhanyate, vey vuneylo resh ta otrinudey ukhit ebona pikeryate.”

“Mazhaldarorkoey, varvari ta dafarenín ta ushana vey ta otrinuda bashese sonyaru, ruzay iíd,
mashrá u zhoyit narél, kiinizhe [226] diniovat’sukivit am tebirit onyarel, murnit vey shas ta
shprunafit daefey ta uramuda, ta anarakova zhoyese teynifulatsya ra-makayara. Zhoyit azburtél
vuyineylo djamó ta nosavá vey ta krilavá ta shuvekit dvokima vey odnoksala mishyara. Secha
nashkudorovó sheri ta nalkorunenín Darora Dafár-Madj zhoyese fidiriuvakavit onyarel vey secha
khaá vemyavel u fidirianaafivit onyator, kiinizhe tsorni ishyiva, djufi-bolo, ra-togyaru u hait ishova
ba harvolova sheri ta yofrinuvnaey Nikhada lafiyavel. Helistyaru u iidova zhoyay bonduya ra-
makayanel. Shukhrám zhoyit gusit prus bashese: ta Mantaushelova otrinafyate vey savukyate u
zarzari mog Amrutese shtamishyati reshú ta Kegunova Nikhada mafaykhoryati. Tsorni u mishavit
onyaror, iíd djasfulatsarit golér urzifyazha. Secha Dor Padján sheri ta lindiey Djol-Tsulaela losh
Nikhadey upeneyivor, vey goduyaru u martalatarit onyaven, djufi-bolo, togyaru u ta Dorese sheri
ta shasvarazudey Djol-Tsulaela dini hait dyonosan iíd yofrinuvnaa mafáy vunit ushorey upeneyya
makayazhu.” Ko-Kitsán vuyinese ordarizhe zumyavor tsaya ta djeyeludovó vuyinit nikha keitratya
khiyefyavor. Bishyavel, “Hait ishova sheri iíd brinkienín otrinizhe gorduyaru var zhoyit narelese kul-
zakhilu azburyavu. Vuyinit azilovó shassaftebilu fidirikorunyavu. Iidova pelikoryaru. Iidizhe, ta
ayzanenesea zhoyit Oba bogyavu. Kiinú-vá vuyinit shrebuú onyaten, djufi-bolo, shey mog ta
vataranivú Uramún-Tamua onyari vey idakín varemalit vey paremalit onyari. Vuyinit ovattéb ta
talmenhazit golerovó ta kulit Itlana dini morilugeynit parakhaese spoyavit onyara. Ta tadrán mogit
blikhnorgovó vitamyava, mogit zakhú shaschadalafyava, vey mogit shagalovó djemarafyava. Kesh
tsorni savukyazhi u ta shasnulakivit stron iíd binkienarun ta talmenit gatsoroova mogit nikhiena
fidirishukhyata? Narorey Mazhaldarór, ta Mantaushelova otrinafya cheykopyare.”

“Neley, dral-otrinizhe eypyare u ta tazhbíl ta Mantaushela ramurnizhe ta Obova ta Soreyanit
Soreya vey ta Obova ta Atonit Ushana ruzay shey talmenhazovó vey konsulait togarovó ta kulit
untara gidanizhe kreyprisavit onyara. Iidova hatrinizhe hasvinarit onyaru. Iidova dayaru. Ruzay
nagliryaru u ta Natunsavél idalán shasvarazit ra-onyarel kinlán ruvyare. Secha ta Veyshelova
kumpezya pashuni vemyanu, vey secha zhoyese rahait tuzhán dazhem Djol-Tsulaelan vey ta
nuvnaan Nikhada lornyara, djufi-bolo, ha zhoyit zakhese mafáy vuyinit otrinafey shtrurnyara.
Djamó idaan ta Dentuún sheri vuyinit shasvarazudey [227] shukoravit ra-onyara. Seti ta karan
sheya, kul-paremilu bashese, bashit obese, vey ta marfanudese kiín losh ta Natunsaveley lafiyare,
tsorni etikhyaru u Djol-Tsulaél arlanyuit onyarel u beylatsyarel. Zhoyit talshunen idarit onyava vey
djurova inukresya ra-makayaru. Kashá ta Dentuunova verbakyatu, kiín zhoyit ivdi onyara seti
eylamit vey gidanit tunkian, ar ta fidjaris lafiya cheykopyaru!"

Varvari ta vomakaey sait gadanú ta cherechevenovó ta Gashanit mazhaldarora dlunya
valbervuzhniivit onyavel. Djeyelizhe dini vunit chaesea zumyavel, mishbatova dini vunit zakhese
vey shagalese mampisarizhe. Ta puranú ta shasvarazuda vey ta prusosú resh ta otrinafey vuyinit
narela ta ashvuunova ta vokala, kiín ta shprunit talshunen ta shuvora vey ta artashiit brinkienú ta
kansalbira dini ta zakhan Ko-Kitsana shprunafivit onyaven, keprisya kulizhe ra-makayaren.
Uveyratsizhe vey layso arvemundzeririzhe, ratamagit hegova ta izmuova vey ta veyrudova sait
gadanarun djamó hait otorayan fidirivimerya zhanavizhe, sait abova khaanazayavel vey u ta vulese
lokhyata mergolyavel. Sait pranovó namagizhe flaneryavel vey teyni ta shuvorese bevlanuarizhe,
ruvyavel, “Mazhaldarorkoey, zhoyit satapit Todjia bashese sundjafyaru. Ta izmuova zhoyit
gadanarun vey ta veyrova zhoyit zakha tashe togyate. Sazhoyova vey ta neyruskova zhoyit narela
Djol-Tsulaél, dini bashit heslait vey taborit madjesea felyaru. Zumyate u rahait estipralovó ra-
bonduyatu. Ta ivarudova zhoyit zakha vey zhoyit harvolarun bashanu odurebizhe felyaru. Bashese
ra-tedjyaru. Resh zhoyey, resh zhoyit Obey, resh zhoyit nareley, vey resh ta draley ta kulit Itlana,
tashe ishyate vey draloderzhivit onyate u Djol-Tsulaél shey iíd hovoriena shasvarazit onyarel. Iíd
yofriova ba u iíd vargenú brinkiyaten, ra-harvolyavel vuyín. Vuyinese ta otrinudova tashe dafaryate.
Zhoyova lulyate mudjaizhe. Iíz zavachyazhu kiinizhe bashese isteryana vey dini ta brinkienavá
praykonyna.”

Ko-Kitsán malidyivor. Ra-krilyavor u ta malachit zumundurél ta adunit savvimerova ta ivaraana46
igüayanel. Gavkiinizhe disuya ra-helistyavu. Vuyinit banadjinudese ra-disuvavya ra-makayavor.
Vunit chaú rabriviahe klaná vuyinit sundjudan lazyaven. Banadjinyavel khaá, vey vuyinit
blikhnorgova dilayit zhanyavor. Vuyinit setión izá vunanu, sundjit, prusarit, vey grakheneshkit,
vunova dinimoriyava. Vunit shagál ta varemirit Az-Beyrumese khafeshyava. Dini vunit zakha ta khul
rahait zamova lafiyava. Shprunya cheykopyavor. Zhigutenú, chayantoit vey murozhit, vunese
dinitendayyaven.

[228] Kinlán forit, razhgeyrisit, vey shifit Az-Beyrúm onyavel, seti idá harkazan, tashi franarizhe,
bazhi ta shrakhudit keletan ta Dozhlokharun ta Pilana, ranti, kiinizhe imfayit vey keuratsit ribíl
dazhini ta pulanavá vey ta mukaravá ta zarideynosa, vunova pesulisyavel vey vunova vuyinit

46 Savvimér ta Ivaraana: “Ritual Display of Pure Honesty”. In this context nudity among the Itlani is seen as an
indication of vulnerability and complete openness.

seylarilu savumuryavel vey vuyinit pranilisa vunova divaysanokyavel. Ta gar ta kreyifa ar u hatá
tashi idarafyava kinlán gidanit vunit varem vuyinese onyava. Kinlán djeyelit dzea ta gar dini vunit
zakhan varvari ta djasey u vuyinit banadjinit visuova ratá shtashunyanor ras vuyinit borit
blikhnorgova dudj sait shprunudan ratá shtatebyanor.

Ruzay, shukhrám iíd malachit zumundurél vunanu onyavel, vuyinit blikhnorg idalán shprunit ta
vopurkheyit harvola, djufi-bolo, chadlán forit vey haizhe djagadit onyava. Vuyinit banadjinúd vey
grakhenéshk vunova arhatrinizhe teyni-shifyaveniidit vimér ta anazauda zakhlularit onyava. Djol-
Tsulaél lan lanyuit onyavel lan dini vunit talshunenan shunyivel. Sheri iidey helistyavor. Ruzay ta
ivarit irminit prusú iíd malachit shuvela rabreteshkit onyaven. Tretiizhe diváy ta fergolan kiharyavor
vey Ishdarese teyniramyavor. Vunit shagál la vey lahelistit seti shey ramfelan onifyava. Resh vuyinit
abova ta mirlegay kevayya keivadyavor. Djurova vuyinanis ptapanayavor vey muku-shtá diváy
vuyinit tsamavá djurova hirzunyavor. Khahatrinifyavel. Vuyinit razhgeyrisit kunzáy vunit kunzayova
chegyava. Tsaya separya arhatrinit teynitedya ruzay santiyavor. Vuyinit tamú, seylarit kiinizhe ta
naananú, vunova djirdulisafyaven. Vuyinit seylár arshprunit vey arshataboit u hait fudjís ta
chayzhoa dini ta djemarit Ananosan onyava. Vuyinit forit blikhnorgova dudj vunit uruit snavarit
sizdan, rasafivit vey ta ralosilu vey ta vakhtilu, kruzhyavel. Saese shtakadimarizhe, Az-Beyrumova
inumoriyavor.
zhigutarizhe, rahelistit tebova sait salafia endjiarizhe, karvesinilu, saova
Vugramyavor.

Togya ra-makayavor u seti iíd lilinit binkimaan, chilinunit vey flanerunit veykalovó korunarit
onyavor, kiinovó, layso tashi halanís ta tantoaris, korunya ratá vesamadjatyanor. Djufi ta tikhodey,
ta shtrurnenovó ta zakha, ta shagala vey ta nikha bretarizhe, ruvyavor, “Dralizhe, Ishdár-Eniley,
resh ta draley shey Anufbirarun Itlana, ta pirena, ta valmasha, ta runa vey ta shena, losh ta
Dentuuney loshkadimyazhu vey ta otrinafova ta Mantaushela lonevyazhu. Djasyaru u iíd ta
arshprunifarit marfanúd dazhem zhoyan vey Padján-Hadinan vey mogit zar skaavá bugafeyyana
ruzay djufi-bolo, ta tebós ta Natunsavela Amruta, ta Mantaushél ta kulit Itlana, idalán melantoit u
onyata, ar ta kalstinaris u vuyinit otrinúd ayenyana. Vey onya makayara u vuyinit otrinúd mogova
argidanit pilaese sheri ta pabasín ta Keguna vey ta kiharín rashunirit stronarun manukanavyazha.
Sheri iidey shtrurnyite. Zumosyazhu.” Tretiizhe vey drimalizhe vugdiváy ta fergolan kiharyavor,
rekh bishyavor, “Ta Natunsavél Dafár-Madjay stalyivel resh vunit emdalit rivshodiél seti ta labaman
ta kansala onya reshú losh ta shuvekín ta Oba ta Soreyanit Soreya loshvadikyatel. Secha ta franarit
[229] ayfanala onyava u ta Mantaúsh dini sait vanskaan depikyata, bolo, mashrá iíd lanyuit
tantoavá vey kiinizhe kirtéyn ta muuda, nomeysyara say u iíz dini ta Satapit Shatardjaan samyatel.
Azburu ta vemesea Darora Dafár-Madj vey alavanu ta silivit Tuhíb-Tuura, iidit nulakovó paremya
harvolyaru. Vey ta azburova vey ta ushanova dayaru. Shey kiinova ruvyaru ta dralzhana ta
Dentuuna skoryara ruzay djurit veykalovó franartantoilu misgidya ra-makayaru. Mazhaldarit
aatova iíd parailu peferyazhu. Kiinit-vá dumayú kiinovó ta Kansalú shtrunit zhanyazhen, misgidya
cheykopyazhen. Harvolyaru u diniizhe min aspalarun ta Natunsavél, kari bashit aatisey, otrinafivit
onyatel, ruzay ta tashiginú vuyinit otrinifa onyaren u Gashanay ra-fidirimishya cheykopyarel.”

“Tas Mazhaldarorey, helistizhe idá ta otrinúd onyara ra.”

“Shukhrám ta otrinúd kiinova dafarya makayaru. Mishyate.”

(*)

Ko-Kitsán sheri ta ilerit irminey ta Mantaushela upeneyivit ra-onyavor, ruzay oznatís ta otoraya
iküiprevyava. Vunit durumit vey otsinkirit shunen vunese vuzhniyava tsey, ruzay ta veykalú ta skaa
idalán arpiradjit u idaú ta shuvekbirit zarideyna onyaven, idalán ta kanlayainen vey ta
vokorshuneshkit vey voshtaetalafeskit eshkenainen ta fidirietarashenarun havayiven. Bolo, izmuit
miara zhanyiva u shey iíd praykonyana. Otrinit vey hatrinit ta Drukhese dini Koit Shatardjaan, Djol-
Tsulaél eshkizhe sait izmuit harvolovó teradyanel tsey, talshyavor. Kerú divayyaven u vuyinit
tuzhanú losh ta Keguney, oydralit slazkuilu, rakrepsomit onyaven. Kiinova-vá pabasyavel, seti saan
djurova etsipralafyavel. Rahait kirbát ba krin samyava. Khay, vuyinit flenseyranís pe Nikhadan
zhanyiva, ruzay lornizhe idá hait zumeri onyava. Eshkyara khaá u Djol-Tsulaél tumpi Nikhadova
tedjgelarit onyavel vey ta flenseyranís rahait loshvarazova ba potrokova vuni nuvnaese mafáy ta
Darorey harvolyava, layso kashá sheri djurey haova ishyavel. Tsorni u Padján-Hadín Amrutese
shtamishavit onyavor vey vunit ushór Dafár-Madj losh Az-Beyrumey ta lametidzit Kutunova ta
taldokasena mampisyavor, vey gazarizhe ta vutruvenín sheri ta shinarit dzevosín ta Djanarit darela
chadit estalú kelzhenarit onyaven khaá. Resh shey osokovó idarizhe obragya, resh shey eshkit,
rinrinivit vey fechnishtaivit odeshlindienovó korshunya, bari voeshkizhe onyava. Ar ta isharis ruzay
djamó idaan ar ta idarudaris tunkiyiva. Nikhád beneynavit onyavor. Ta Kegún vavavit onyava vey
ta Natunsavel Djol-Tsulaél sheri ta khiyefivit yofria mafáy Darorey Dafár-Madj, kiín [230] Tuhíb-
Tuúr beneynafyava mudjaizhe, iskemizhe hovorivit onya ra-makayavel. Secha vunit nikhese
tisunyava shunya u iíd korunyita, ruzay dralu ta Talmenhazarun vey ta Skaa, resh ta idarudey vey
ta ishey vey ta keylibanchuley ta vunit kerarun, ta Mantaushél otrinafivit onya cheykopyarel.

[231] SIPÁL ZARMAK DAN

“DINI TA DJEYELAVÁ TA SEMERIIT SIKALARUN TA KUTÚN TA EBONA SALAYAVA.”

Dini ta djeyelavá ta Semeriit sikalarun ta Kutún ta Ebona salayava. Izá radizhe damotagyava, medjyi
misgidarizhe. Ta sikalú, ta adunit shpatteblakunú, ta franarizhe tsalivit ba bretirit lakunú ta
chendjay, djemarivit ta küazuvtungoay vey ta amulkiena, mashrá chadit franarit salaeynit
aultaliavá ra-mursiyiven. Franarit, chugeynatsit, batmorait iküibirú mashrá chadit aulavá radzevirit,
rashunirit, ramursiirit samyaven. Ragadanivit zhivonú kedini ta shpateblakunavá depikyaven vey
kozhá nashkudorova resh ta estalín ta pesharun ba ta atonarun lafiyaven. Kuteyrya shas gidanunit
tunkiey nonirit ra-onyara ras imfayizhe onyana. Ta ardjeyelit sikalú Semeria, arpilaivit ta
prazhenalenay vey ta inusay u ta zarideynarit fazay, franartantoilu shasleypasit onyaven. Gidanit
pelesú ta asalay, druzhteynivit ta adunit shtrurneniena, kiinovó tumpi ta oyvastriit vey ta oyheslait
ta sataporainen vey ta ishdarelainen makbashya makayaven, ta iküiosova travasyava. Frelizhe ta
emneyaris dazhini ta ebontanavá vey vutit naravá samyava resh hait rasavukivit dzevisovó dini ta
durumit, ratimetivit agaresea bazhi ta shatan Palu ivgonya. Ta saftéb franarizhe raeypivit
shtrurneniena kadimyava vey ta leypas iíd lakunesea mashrá aulchovodavá ta archadpaesea
brogivit onyava. Tsey khaá, ta Kutún misgidyava, isharizhe u ta Madj kadimyana, ta Madj kiín
djurova ptalulyana vey igüayana meytlanilu kiín ratá tashi [232] shunivit ba naglirivit pe ta kulit
Itlana onyava. Shta ta salaese chalí, talshyava, ta tanto hatrinifyara. Ta Madj dlamyara.

(*)

Ta dzev Semeriese ta baslait djufliay djemaryava vey idá isteryava. Rumbi vutit franarit dzev
Gashanay, Dafár-Madj vey Az-Beyrúm rezit harkazova dini sait samfadavá lafiyaven. Fadsalú
darudit lekoa onyaven. Ta Semeriit nalyunese sheri sait djaniit dlamey korvreyyaven, secha sait
kinzaú shey tamagpaesea etsipralit samyaven. Veykalyiva u ta setión ta Amrutit darora vey ta
dzevarit talmenshunela ra-gyoryina ba layso prazharizhe djegyina. Piri ta oysususiirit uvakisiena
ras okanizhe kavisuyina. Ta nalgyór onyava u ta Amrutit darór ba peshlulivit ba pesulivit ta Djirait
talmenshunelay, Az-Beyrúm, vey u zarzari vut razhanivit samyaven tsey. Ubimiizhe, ta Semeritanú
talkorit tebarú ta etsipralarun onyaven. Djeyelit tunkiún ta tantoa onyava. Darór Dafár-Madj
anarakyavor u ta mifliú dazhem ta Drukhan Amruta vey idá ta Shirit Dararun Semeria, kiinú mashrá
aulavá ishi hatrinyaven, zi ta mabugay ta ranarun dazhem Amrutan vey djurit runit hatrinekan
Starán, layso arhatrinit onifarit onyaven. Darór Chumüato nulakovó korunyavor u Dafár-Madj vey
Az losh mu kalirit dodjdiey zeytariyaten, hapá kinpá ta Kutunova zhanya vey dini djurit paraese vey
makaesea tagirya zhirashya makayana. Loshkadím nulakyiva. Aspál kelekyiva. Gley ordaryiva.
Dafár-Madj iíd byorova zhanya vey varvari ta amgaley Ko-Kitsana djurova byudemya atriyavor.
Yibishyavor u Az-Beyrúm iidova heslait ra-talshyavel ruzay upeneyyivor vun ra. Eshkizhe ta dodjdiór
Darora Chumüato iíd estalova ariküitaleaya makayanor. Karizhe ta ordarivit aspál vey gley
teynikadimavit onyaven – vey krazhni-djani-rá.

Az-Beyrúm vey Darór Dafár ta dariese ta Tuzottebarora ta Shpatteblakunarun, dini adit anaman ta
shata Palu, moryiven. Ta eylbír djura otuit vey pebanetivit onyava vey fidiri ta drevay ta
semeriarun, sitagivit onyava. Iíd ta dralvaremirit derevushú onyaren kiiniena iíd runit karfeyska sait
mishtaratova kamizyava. Pe ta oygidanit anaman ta bredia rahá div ta chendjeynuey resh ta
sitagunovó korunya igüayira. Ta derevushú atonit vey krazhni eylamit dini ta argivanit zornastavá
onyaren. Ta drev talukhit vey chadgrugit onyava. Zarideynarit derevusova beneynya resh haey piri
ta oyteyradjit tunkiey ratalsheshkizhe onyana, ruzay iíz dini Semerian, mu ta oyderevusheynit
agararun Itlana, ta praykonigüá ta derevusharun artabyava. Djufi-bolo, layso iíz, ta derevushú
paremirizhe verolyiven. Ta zaridéyn rahait zhivón, ras am, ras tarsh, ras chendj hatá lulyina [233]
shas u anúf ta sonosa resh djurit igüaey fidiriruvyita vey ta zaridéyn derevusha bari ratá lulyira.

Ta dari ta Tuzottebarora ta Shpatteblakuna idalán otuit vey tungoit vey givanit kinlán ta Givanún-
sá bezyava! Ruzay ta Tuzottebarór ta Shpatteblakunarun, kari vunit vastriudey, luhadjit vey
giurtakait onyavor – djufi ta lanuney ta opartsshirisit olkunaris diváy vunan.

“Küanka Chime, Tuzottebarór ta Darit Shpatteblakunarun ta Shirit Dararun vey Ebona Semeria
onyaru. Byorova adunit vanay mampisyaray, kesh ra?” Kepesizhe eypyavor, kari ta lornit Semeriit
eypotey, ruzay ta shprunúd vey ta rasúd sait küelonia konomyi ra-makayava. Ubimiizhe ralán ta
tantoaris seti ta aramit sabutavá fargayina. Darór Dafár muizhe disuyavor. “Küankaey, sabutyaru!
Sonovó Darorese Chumüato u nulakyavor u mosese seti mogit lipalan zhirashyate bash. Kutunova
mampisyari. Makait vey shinarit vey pilaivit tumpi ta fereshilisa ta taldokasa vey ta shunenilisa ta
satapekarun onyara. Franartantoilu paruvyiva u iíz dini ta Shpatteblakunavá Semeria mashrá
muchovód aulavá tebyira. Djasyaru u rahait zarideynár iíd makait byorova mashrá chadvá franarit
sanukiran shunavit onyara vey u rapá tsorni zarideynarit djurova ba djurit kinzaova zhigutyana. Vey
shunenilu vey taldokasenilu ta kut mogay khaversidjyiva. Zhoyit shprunit tog onyara khaá u ta tanto
ta Endihona ta Taldokasenarun teynikadimavit onyara vey u ta kilú vey ta makaú iíd byora zenamyi
cheykopyara.”

“Pe shey dralenesea ba djamenesea eayara,” khadazhemfelyavel ta talmenshunél. Dafár-Madj bari
tsalyavor u Az-Beyrúm izá vunansha tansubarit onyavel.

Ta Darór bishyavor, “Bezyara u hait voshukór dazhem ta mampisaravá ta Kutuna lapanyara. Hapaú
togyaren u byudemalit mebyór onyara. Tamagpaú togyaren u resh ta draley igüayi makayara.
Küankaey, kiinova sheri ta Kutuney vey djurit udín ishyare? Kiinit djurit naren? Kinpá djurova
sevolyava, trevkonyava, igüayava vey bonduyava? Kiinizhe sheri shey iidín sobonyi makayazhi? Ta
tanto mogay inumishyara.” Ta Darór iküinikharasivit djamó ta tunkian beylatsyavor.

Küanka alasevit, vey razakhlulivit samyavor, ruzay ordarizhe djenatyavor. Tashi eypya
dinitalemunyavor, “Chadit disukadayit latsagú, vochadit [234] tanto, la ta radaris. Marfanorey,
tashe alasevyate.” Hatrinit fercholese klanalyebramyavor. “Ta Kutún dazhini ta azdalavá ta
Shpatteblakunarun onyara khaá, ruzay kashá dralizhe zhigutyaru, dralbonduivit vey divaytuzotivit
dje ta brogbiravá ta Shpatteblakunarun tebyira.” Gambroit fereshunova men arpitiit muntashafay
fidirimoriyavor. Arotorit u djurit bez onyava. Ta küazuvova inufudjyavor vey ta pantagova sait aba
resh ta galdissilishova vey ta brustova djurit hantaenay vey ta difoiena djurit rumelarun menakriya

igüayavor. Aurit vey djeyelit hemitsilu, sait franarit flenhavovó vetáy vey ke ta ulgazavá ta
narvsilaviit vey ovleit Semeriit ferteynarun moriarizhe, djurova talshatsizhe mampiszumyavor. Dini
sait tayan onyavor. Shey vesinova
iküigiuryavor. Shey gadanova sait disua mavdonizhe
fidirisityavor. Beylatsyava u franarit tanto onyava zi u hapá vunit diudova vey zhirashova idalán
tuizhe vey resh estalín iidit chilinuda tunkiyava. “Iíd onyara ta Fanaveri j’itsu Dalini ji Shimwa, ta
Ishván ta Makaenarun, Ta Kutunova iíz idarizhe ritarenyara dini Savuturo j’Ilauru (Kutún ta Ebona).

Az-Beyrúm eypyavel. “Satorey Küanka, sheyova kiinova ishyare sheri iíd Kutuney tashe mogese
ruvyate. Ta gadanovó bashit gidanit feresha tashe mogese makbashyate. Ta Semeriit sholova ra-
pilayari. Tashe makbashyate. Rahaizhe djasyate. Tumpi ta dralova harvolyari, khiyefarizhe sheri ta
shumeshkiryavor.
Kutuney
“Tuzottebarorkoey, tashe malbashyate. Mogese ruvyate, kiinova ta feresh sheri ta Kutuney
ruvyara. Mogit tunki tuyara.”

artilya. Tashe makbashyate.” Darór Dafár

shukorilizhe

Küanka Chime sait flenova vetáy ulgazan ferteynarun lyebyavor, sait franarit flenháv shey
gadanova eylanisarizhe mashrá u makbashyavor. Mashrá u keyliyavor, dini ta Itlanit sholese
tarumyavor.

‘KUTÚN TA EBONA: Oyeylamit koruniven ta makaa, eakorunivit Magdi Svéynsdater, ta
oygidanit ta ishdariena Linddora. Ruvenovó vey prachniovó djamó sait ishan igüayavel,
kiinovó enkoshyael ruzay kozhá dayavel. Ta Kutún dini ta etsipralit Asalshtemunan
Luysanda sevolyiva. Ta oyshtariivit vey ta oyivarit byorkanlayit tsireaay ta asadiarun
Linddora naumyiva. Zarideynafivit onyava vey shey ta makaiena shey ta gidanit Ishdararun
Linddora djemarafivit onyava. Ta Satél Magdi-sá ta Kutunese ta makamakaova dafaryavel.
Ruzay, sevolivizhe, djamó vuyinit daan etarashyava. Gazaryiva u iíd makaen krazhni makait
onyava resh shasversidjizhe dlekeshyi. Idakín ta Kutún dini shtariit silishan hirzunyiva vey
inubonduivit onyava. Idatá ruvyiva u [235] ta Hand fra di Ost, ta madj ta pirenay, kadimyana
vey ta Zar Azdalú shtamuifyanen vey ta bonuivit makaú ta Kutuna ta kulit untarese
otrinifyanen vey ta vishuova Itlana resh ta sheytaey mayanen. Sasait somilisa vey
mampisilu ta meytlanese keylilugivit ta Talmenshunél Magdi Svensdater saese
upeneyyavel u, kiinizhe djurit eakorunavél, onyavel vuyin-sá ta Madj kinpá ta makaovó ta
Kutuna otrinafyanel. Bondubirova zhanyavel, ta Kutunova vohirzunyavel, vey djurova
kozhenya vey sheri djurit ardjeyelit udsaley tilya khiyefyavel. Ruzay ta makaú ta Kutuna
vunova shtinshagalafyaven vey ratá shta produit onyavel vuyín. Muku shta ta Kutún
voimfayit zhanyiva makhá u ta izmuit Madj djurova panaya emdilesyata. Veykalyiva u ta
Kutún mavdonizhe hirzunyita vey shtabonduivit onyata var djurova chegya helistit
shtinshagaludova teynifulatsyana. Dor Harold Krángelson ta Heslaór ta Kutunova
franartantoizhe bonduivit vey ramursiivit tebyavor ruzay djurova pe ta karfeyan Linddor
djurova branya djasyavor. Ta Ishdarú Djanara vey Linddora
loshkadimyaven vey
veykalyaven u tuzotzergentiova ta taleaa vey ta uzhisa diváy ta karfeyan vey djurit
etsipralavá felya. Djufi-bolo ta Dor ta Kutunova tebya djasyavor. Tiforiizhe, tamagit skaese
djurova inumasinyavor. Tumpi vutruvenú sheri djurit kinzaey samyaren.’

“Rahaova sheri skaey ta mishtarata Linddor ishyaru, ruzay ta Kutún iíz dini Semerian onyara, kesh
ra?” Ta Darór shasradifarit onyavor vey khadiniprisyavor, bari shas ta talemey.

“Khaá, Tas Darorey, shukhrám ta morá. Ta Kutún ritarenivit dazhini ta azdalavá ta
Shpatteblakunarun ruzay ta gobit kinza dini ta batmorait iküibiravá diváy vey bazhi mogan ra-
ishyrira. Djasyaru u murnizhe ta Madj djurit kinzaova malaya makayana. Ta gadanú ta
Tuzottebarora zhirashyaven ra.

Az-Beyrúm eypyavel, “Ruzay kiinizhe iíd makaekova zhanya makayazhi? Kesh ta fereshova zumya
ivdiyanu?” Küanka Chime santiyavor ruzay ta fereshova ta talmenshunelese mavdonizhe
klanadafaryavor. Krazhni tugatsizhe djurova pezumyavel, secha djurit gadanú vuyinese
terchanyaven. Mavdonizhe vey bari komdjakizhe anuvi rumelovó teynivugu djamoyavel.

“Idá ploshyara,” malidvishuilu vey dinitalshafivizhe ruvyavel.

“Kiín?” ruvyavor ta Darór. Dafár-Madj keylitedyavor, djamó ta tsiman Az-Beyruma zumarizhe.
Raproduenova shunyaru zhoy ra,” ruvyavor.

[236] Za, shunyaray,” ta yapova ta rumela kiryavel, “seti ta karan ta dinifelena sheri ta Kutuney ta
rumél chiimit vey rasparitalurivit samyara, ruzay sheytamagzá dini ta fereshan, mu dinifelen antriit
dinifelenova shas hait dazhemshapey ba dazhemprisey rekhtayyara. Bari tsaya ha badzubakhyiva
ba – makaizhe bonduyiva.” Mendiváy sait ritay ta koit talmakusova moriyavel vey djurova
divayboduivizhe dini zarzari madjavá tebarizhe, sait adunit Djirait sholilu, kepesizhe pronanduya
mabugyavel, Shuba vúiso, shuba vuvéyuto – Gusímeto, kuda, gusímeto!” Idá onyara: “Ishyatu,
tilyatu – Medjifyate, fereshey, medjifyate!” Ta talmakusova pe te chiimit aklanese ta rumela. Ta
makus koun-rezafizhe glanya vey tutaturya mabugyava.

Lilinizhe, forfeshizhe, ta difoú ta rumela tsirpadjantuhibizhe glanya vey chintalya mabugyaven.
Shey fertéyn shey gadana zarideynarit taleailu tlintlinyava – shey savartanu. Idatá, kul-khaizhe,
shey an khainunusyava. Ta rumél ramaivit samyava vey ta makus durumit vey rakiharatsit onifyava.

“Ta maka ta makusa frelizhe shprunit ra-onyara u ta etsipralovó ta rumela voshpatyata ruzay
helistyara iíd: etsipralú iíz dinimoraivit onyaren khaá. Ta makus vutit setionova silekiyava,
helistyaru. Ar ta isaaris, ar ta daaris tunkiyari. Losh ta Isaekín losheypya cheykopyari. Ras ta
makaova ras ta ishova tunkiirit resg iidey trevkonyaru zhoy.”

“Dralizhe,” ruvyavor ta Tuzottebarór, “Iidova korunyazhi. Losh Darorey Chumüato djatdusova
aatisyazhu. Sheri iíd estaley pashuni chipyiror. Ta arheslait dazhini ta Isaekavá mogit ebona
onyaror. Mogova manukanavyazhor.”

“Idaizhe onyata, chalí,” ruvyavor Dafár. “Zheruzay, ta fereshova loshteynifulatsyate. Resh ta
yaraspaley, mogit vadikós karivit onyara.”

(*)

“Blidit marfanín, ukhova sabutyaru. Miarayaru u anuvi gleyovó ta damotagaris zhanyavay vey u
tsorni shtakimsiafivit vey shtarezafivit rumbi ukhit kuteyrisan dini ta Shpatteblakunavá
tikhodyaray?” Darór Chumüato Darorova Dafár vey Az-Beyrumova sabutyavor, mashrá u dini ta
okanit vadikdariese vey kansalfadisese ta Darit Tsuntura kadimyaven. Ta Darór seti gidanit
kumunivit kavisulabamunan djanubyavor. Iíd produizhe igüayira ranti-vá u ta Darór arokanizhe
losh sait kansaley losheypya vemyavor. Tsorni stomit onyava – ubimiizhe vuteyre vey resh vutit
korunizhit vadikey faronovit onyava. Ta Darór ratedizhe aburivit onyavor vey chadizhe takait
shunyivor tsaya hait etarasharit nikhhemíts dini vunese dlunensiarit onyava. Iíd vey Dafár-Madjese
vey Az-Beyrumese rozhrezafyava. Disuizhe ta travbaa Darora Chumüato, zarzari vut djanubifyaven.
Küanka Chime, kinpá vutova dinirekhtayyava, badakashilu tansubarit samyavor. Darór [237]
Chumüato eypyavor shta, “Küankaey, tashe djanubifyate. Tanto resh ta vimeryorumey ba ta
dvokimey ra-onyara. Eshkizhe dazhini daroravá vey makait talmenshunelan djanubya ra-
ayfanalyare ruzay resh ta draley Itlana loshizhe vadikya cheykopyari mog shey. Semeri sait
farishova korunya cheykopyara. Tashe djanubifyate vey ta kansalese ta itovedararun ta rozha, ta
aura, ta vasuria vey ta muuda mogit untara, tanifyate. Tashe djanubifyate.” Küanka Chime, sayra
Az-Beyruman peaküayifyavor. Lugabyi vunese isteryava.

Darór Dafár-Madj astizhe eypyavor. Keylidjanubyavor vey eypyavor, “Zurhankoey, marfanorey,
franartantoizhe onyava zi u resh mogit zakhovó vey shagalovó loshtelya marzeytariyavi, kiinizhe
dazhini ta daravá mogit untara onya aravyara. Gorduya tsorni cheykopyaru u Darór shas skaey
onyaru. Zhoyese garyara u tsorni dini ta sekayan vey ta lanyuan loshkadimyari ruzay rayizhe
mogese stronyira idaova korunya kiinova rozhatsit zakhú vey hemitsivit shagalú keyli ta yazhtaese
branyanen. Savukyate u drimalizhe vey kul-aanizhe eypyatu. Zhoyit chon onyara u ta tanto ta
Endihona ta Taldokasenarun hatrinyara khaá. Endihón ta brinkienarun djamó mogit daan ba
kozhenan zhanyira, endihón ta korruvivit, franarizhe talshunirit, korstrurnirit, vey franarizhe
miarairit estalarun kiinú mogova ta tuvavosese alamiyaren. Ta Kutún ta Taldokasa kiinova ta
Savuturo j’Ilauru mishtaratyaray, bonduivit dini ta Shpatteblakunavá ta Shirit Dararun onyara ruzay
djurit kinzaova malaya makayari mog ra. Ta nobsheten ta Fereshuna Fanaveria dralizhe sait
etsipralovó tuzotyara vey ta mogese zolarit maka vochadizhe seti ta voshpatosan djurit bonduivit
isha zhirashyara. Kesh mogese zhirashya makayare?"

“Togyaru u khay, blidit marfanorey.” Darór Chumüato hatrinit dodjdielese madjyavor vey surit
urenova dini vuyinit djakese sususiyavor. Vunit chaú ta dinisonsaese plinkitaniyaven. Ta dodjdiél
ta sonsaese klanamishyavel vey pristiizhe fidiriyavel.

istonyavu.
Darór Chumüato bishyavor, “Prundji zhoy ta zolit Taldokasenovó franarizhe
Damakayaru u chadit tsornitait brinkienú mogit untara mogova dini hait mishbatesea ta vavosa
drugiya nuvnayaren khaá, kashatum vutese versidjyani. Izmuizhe eypyare marfanorgaey. Tanto
onyara say u ta tuzhanarit noladova zhanyati vey u ta mishbatova manaragyati kiinova, zi ta
tantoiena Rozh-Shpilava, Tamú moganu felyavad. Ya ta muit ramfeliena kiinovó fidiri ta Gimlaay
Zarideyna korunyavi, iíd mu yakinunese, iíd mu tikese, iíd Tsitiveyese ta Rozhese, manukanavirit
onyavi. Kesh iíd eaarit mishbatova klanamishyazhi ba kesh ta tsitiveyova moganu tsirafyazhi,

idaizhe shey mogit suovó vey vutit suovó ta perneyese vey ta beneynese klavarizhe? Shukhrám ta
Tanto ta Kelekosa!"

Lilinizhe, morilúg seti ta sonsaan djatyiva mashrá u ta dodjdiél shtadinikadimyavel. Gidanit vey rasit
uvakilu fesahanyavel, “Tas Darkoín, [238] Dafár-Madj, Chumüato vey Talmenshunelkoey Az-
Beyrúm, vey Tuzottebarorkoey ta Shpatteblakunarun Küanka Chime, ukhese ta Satelkoova Pulán-
Shuv, tsorniit Darél vey Talmenshunél ta Huyvedingreka av Nordhem, Darska Djanara, inseriyaru.”

Ta Talmenshunél, rekhtayirizhe sait dzevsalay, piorizhe dinikadimyavel. Sayra Pulán-Shuvan
manaragyavu. Ta tamagit Seyrantanú hiznuramyaven. Vofakizhe, Ianél Ishi iíz resh iíd loshkadimey
mogeylo onya ra-makayavel var Pulán-Shuv vuyinova seti hait teyradjit, zhoyese rapilaivit
chumakan,
inumasinyavel. Ta zar Darorú, ta Talmenshunél vey ta Tuzottebarór ta
Shpatteblakunarun sabutizhe tansubifyaven.

Darór Dafár-Madj franar-aurizhe ta Satelese Pulán-Shuv zumyavor. Vunit chaú ta moilu vey ta
ebadiilu anazaunivit onifyaven. Shonya mabugya saova yibyavor. Brigoshit kiinizhe mushiltrasutór,
ovativit dini ta muit tralisan ta varemosa, tikhodyavor. Peshelova idalán banadjinit ratá tashi
shunyavor. Ratá tashi idalán hatrini zarideynarit prazhenalelan onyavor, kinpá ta mazh
vutruvenarun, prazhenisarun vey sususiarun onyava! Ordarizhe vuyinova zumyavor.
Franartantoilu vuyinova vish-vishu zeytariya vemavit onyavor, ruzay dini shey ta estalavá ta
nalyunarun vey ta skaarun vutit mishbatú mararalyaven ratá. Mashrá u vuyinova chauryavor,
helistyavor u ratá shta ramaivit onyanor. Layso ta tsurú vuyina raomanizhe zhaneshkit onyaven.
Ta Nordlingú etsipralit ebón onyava khaá. Zhirí udj ta tsornian

Darór Chumüato eypyavor. “Satelkoey Pulán-Shuv, ta Tsunturese Subahani dralkadimavit onyate.
Shukhrám ta Darór Dafár-Madj Amruta, ta talmenshunél Az-Beyrúm Djiraa vey zhoyit dodjdiór,
Küanka Chime, ta Tuzottebarór ta Shpatteblakunarun Palua.” Darór Dafár-Madj sait chaovó inu ta
chaiena Pulán-Shuva ra-lulyavor. Az-Beyrúm halanís, feyn-chesizhe, bevlanuyavel.

“Sabutyaru. Darorín, Talmenshuneley, Satkozhendiorey, sabutyaru ukhese shey. Dazhini ta
Nordlingavá, kinpaovó ta Djanartanú, mishtaratyavay, tamagit boduivit mishtaratilu pilayiru.
Dazhini ta ebontanavá ta Itlanit shola Pulán-Shuv mishtaratyiru. Veyserin vey huyvedingin, vey
talmenshunél vey natundarél, zhoyit ebona onyaru.” Vuyinit chaú ta chaovó Darora Dafár
zeytariyaven vey franar-vesinilu djurnidyaven, vey rekh bishyavel. “Shukhrám ta dukhulór ta
taldokasa, tsorni peshór, yavtá mishtarativit Tsirtsír-Ram, tsorni, ta Talruvarelay Miara, Ushél
Itlana, mamishtarativit, Tsiasuk-Pron. Tamagit tanú zhoyit Seyrana iíz zhoyeylo say onyaven: Aylea-
Sintinís, Taridarél Sintinisa Runa, Parpár-Klotashél, ta narél zhoyit girteksala, vey Ananél, ta
Ribildarél vey Yunarél Ribila Tarón.

[239] “Sabutovó chalí, sheypaesea,” ruvyavor Darór Chumüato. Tashe, djanubifyatay. Ta estalovó
moganu say sherivadikya mabugyati mog shuba: ta Endihón ta Taldokasenarun vey ta Tadrán ta
Staranit Ebteta.”

Pulán-Shuv resh peaküayifya keylikiharyavel. Shey mog rekhtayyavi ruzay santitavel. “Darorey
Chumüato, mu antriit tanél iíz onya aravyanél, Ishi-Pronár, zhoyit kalalit amgaldiél vey zurhanél.
Togyaru u munkamisgidyarel.”

Khavavilu, ta Darór ta dodjdielova ta sonsaese kirmadjyavor. Djurova tretiizhe anazayavel. Pritiizhe
diniramarizhe vey gidanit drimalilu vey shprunilu,
Ishi vetáy ta kavisulabamunan
ramfelunyavel, trichizhe teyni Pulán-Shuvese vey zhoyese mashrá u sayra vuyinan tansubyavu.
Hait rapilaivit dzevarór vuyinanis hatrinizhe rekhtayyavor. Vunova tashiizhe shunavit onyavu,
eshkizhe dini salashuvenan, talshyavu. Idatá zhigutyavu u iíd rapilaivorese, tashi anuvi shirelenavá,
seti ta Klotashbiran ta Kodreva, eypavit onyavu. Isvemyavu kiinit vunit tuzhán losh mogit lipaley
onyava. Tsorni zarku onyava u mogit mishbatú mararalyaven.

Ianél

“Darorey Chumüato, kiarakoín vey tanú ta Seyrana ta Tainaa, shukhrám Mishár-Chan, ushór vey
tuzotarór Tsiasuk-Prona. Mishár birafarór, iveytssorinór, dzevarór vey zhoyit franarizhe silivit
zurhanór, ovativór ta Staranit Tadrandararun, vey tsorni karkarizhe, kumpezivit vey otrinit
onyavor.”

Ta chadozhakú dini zhoyit chaesea khachadifyaven vey ta gar vey ta yavyo dini zhoyit zakhan
zhoyova ta shtraese puvafyaven mashrá u zhoyit chaú ta mosilu vey ta votogilu argidanifyaven.
Razakhlulivit samya chadunizhe prakunyavu. Rayizhe sheri ta ayenín ta inubranosa zhoyit ushora
ishvemyavu, ruzay zhoyit mishbat inunizhe ta eylay zhoyova manukanavyava kiinizhe prundji vuna.

Ta dzevarór, ta itovedilu, ta miarailu, ta garilu, ta nibilu, ta ubuilu, vey ta vekhtilu zhoyese
zumyavor, vey djeyelit, sekayunit, garuneynit, khakihardusilisa ta Todjia budalayya mabugyavor.
Zhoyese virsiyavor vey shprunit votakaatsit ruzay haizhe shasgadanit sanokese zhoyova
divaysavumyavor. Ta fech ta adalarun krazhni djeyelit, krazhni shprunit, krazhni bugarit onyava.
Shasadalit samya, ta imarese kadimya kiinizhe tsiasuk ovativit dini ta zelan shasversidjit nalfindia,
prakyavu, ruzay zhoyit pilán ta djeyeluday vey ta veyruday vunit aanit chadalarun khadjemarifyava.
Karizhe, eypyavu.

“Ushorey, kadimavit onyare.” Resh mavdonit, franarit zumdusova dini zhoyit chaesea korunya
vugramyavor. “Tsirgaey, suorís bashova branyavu vey tsorni peshór onyare.” Vunit uvak prisyiva
vey budalayya khamabugyavor vun shta. “Sheri ta brinkienín mashrá zhoyit franarit inuonan, zhoyit
tayamalan vey pesulan, vey ta dazhemit shirelenavá vey aspalavá, Ishiko zhoyese chadizhe
ruvyavel,” ruvyavor. “Blidit Tsirtsirey, tashe zhoyova fardayyate. Zhoyova ratá pilayavu vey tsorni
pe zhoyese, malachit, [240] shprunit, sadyakusit vey drimaleynit chayaru. Kesh ta zhirashova
vonluavit vey inuonavit ushora peyratya makayare, kinpá resh ta prisivit, spulizhe dzevivit
mishbatova vinziya kadimavit onyara?"

“Ushorey, murnnikhit kunarú onyari mog shey. Ta varemirovó inubranya makayari ratá, var ta zakh
ta zhigutyól onyara kiinova ishi mogandi fulatsyari.” Rekh, zhoyit ushorese fidirimaldjayavu vunova
muku-shta sanokya. Kiinizhe suór, secha say mak aularun onyavu, zhoyit shumeshova pe vunit
tsamese felyavu vey vunit ritova separyavu.

Sneha aulovó tunkiyavu mashrá u imreytifyavu, resh ta silivit tantoova vey sarmusovó ta inuona
zhoyit ushora draldaya, ruzay nagliryavu u ta Kulún haizhe mogova ta gobizhe tunkiirit zamese
pridavyara. Beylatsyava u iíd khaá fazhenit mabúg onyava.

Resh ta loshifavit Taleaaresea teynieypya djimetsifyavu. “Ushór vey kurudjór shtamuifavit
onyaren,” ruvyavu. “Ta Seyrán loshkadimavit onyara ruzay rakuldjemarit samyara. Amrút, Djanár,
Gashán vey Djira tsorni-sáy loshtansubyaren. Ta Tadrandarú Starana lokhavit shandi ra-onyaren.
Iíd lipalova ta iskemese fulatsyati.”

[241] SIPÁL ZARMAK YAL

“TA EYPÓS RAISHI TRETIYARA.”

Ta eypós raishi tretiyara. Haku-haku estalú hegova saovó fidirinulakya lafiyaren, kiín tabotilu
netelyi ra-makayara. Haslazkuilu, bezyara u Darór Chumüato chadizhe arishyavor u hapá fidiri
mogay togyaven u ishyavor vey pe mogit aküayesea karizhe rozhifyavi, resh savukya u iíd loshéyp
karizhe mabugifyata. Zhoyit ushór zhoyansa djanubifyavor vey zhoyit madjova endjiyavor tsaya
brasya u ta tuzhán zhoyeylo ratá shta silyita. Vunova ra-vodevzhegyavu.

“Küanka-si,” ruvyavor Darór Chumüato, “tashe ta fereshova fidirifulatsyate vey iizese uv shey
mogan djurova felyate reshú sheypaú shunya makayaten.” Küanka Chime kari ta aatisey ta darora
korunyavor. Seti ta dinifelenan Savaturo dj’Ilauru, anazayavor. Darór Chumüato eypyavor shta.
“Tashe mogeyre iíd dinifelenova makbashyate reshú sheypaú tashi vutit zakhavá vey shagalavá ta
fazovó pilaivit mogese lafiyaten.” Küanka Chime, vunit oydjeyeldjemarit vey oytesedit uvakunilu
Semeriizhe makbashyavor. Mashraizhe ta Itlanit sholese tarumyavor:

‘KUTÚN TA EBONA: Oyeylamit koruniven ta makaa, eakorunivit Magdi Svéynsdater, ta
oygidanit ta ishdariena Linddora. Ruvenovó vey prachniovó djamó sait ishan igüayavel,
kiinovó enkoshyael ruzay kozhá dayavel. Ta Kutún dini ta etsipralit Asalshtemunan
Luysanda sevolyiva. Ta oyshtariivit vey ta oyivarit byorkanlayit tsireaay ta asadiarun
Linddora naumyiva. Zarideynafivit onyava vey shey ta makaiena shey ta gidanit Ishdararun
[242] Linddora djemarafivit onyava. Ta Satél Magdi-sá ta Kutunese ta makamakaova
dafaryavel. Ruzay, sevolivizhe, djamó vuyinit daan etarashyava. Gazaryiva u iíd makaen
krazhni makait onyava resh shasversidjizhe dlekeshyi. Idakín ta Kutún dini shtariit silishan
hirzunyiva vey inubonduivit onyava. Idatá ruvyiva u ta Hand fra di Ost, ta madj ta pirenay,
kadimyana vey ta Zar Azdalú shtamuifyanen vey ta bonuivit makaú ta Kutuna ta kulit
untarese otrinifyanen vey ta vishuova Itlana resh ta sheytaey mayanen. Sasait somilisa vey
mampisilu ta meytlanese keylilugivit ta Talmenshunél Magdi Svensdater saese
upeneyyavel u, kiinizhe djurit eakorunavél, onyavel vuyin-sá ta Madj kinpá ta makaovó ta
Kutuna otrinafyanel. Bondubirova zhanyavel, ta Kutunova vohirzunyavel, vey djurova
kozhenya vey sheri djurit ardjeyelit udsaley tilya khiyefyavel. Ruzay ta makaú ta Kutuna
vunova shtinshagalafyaven vey ratá shta produit onyavel vuyín. Muku shta ta Kutún
voimfayit zhanyiva makhá u ta izmuit Madj djurova panaya emdilesyata. Veykalyiva u ta
Kutún mavdonizhe hirzunyita vey shtabonduivit onyata var djurova chegya helistit
shtinshagaludova teynifulatsyana. Dor Harold Krángelson ta Heslaór ta Kutunova
franartantoizhe bonduivit vey ramursiivit tebyavor ruzay djurova pe ta karfeyan Linddor
djurova branya djasyavor. Ta Ishdarú Djanara vey Linddora
loshkadimyaven vey
veykalyaven u tuzotzergentiova ta taleaa vey ta uzhisa diváy ta karfeyan vey djurit
etsipralavá felya. Djufi-bolo ta Dor ta Kutunova tebya djasyavor. Tiforiizhe, tamagit skaese
djurova inumasinyavor. Tumpi vutruvenú sheri djurit kinzaey samyaren.’

Pulán-Shuv eypyavel. “Ta fereshún sheri ta nareney ta Kutuna ruvyara vey sheri djurit makaín vey
saishudey danivisyara. Kul-dralunizhe. Ruzay mu estalova dayaru zhoy ra. Seti ta karan ta dinifelena
ruvyara, ‘Lili itamasino-a pelu maki tai. Tumi ulava dj’a-piropiro ukisiamo.’ Iíd onyara, ‘Tiforiizhe,
tamagit skaese djurova inumasinyavor. Tumpi vutruvenú sheri djurit kinzaey samyaren.’”

Darór Dafár-Madj ta Talmenshunelese fechilu ta mosa, ta malida, ta katsala vey ta parema
zumyavor. Dralpilaivit fagisova vey ta zakha vey ta gomtarona yibyavor. Iidizhe ta Satelese
disuvavya ra-krilyavor ruzay iidizhe ra-disuvavya ra-makayavor. Ta Talmenshunél dini sait shifunit
setionese vunova miriniovatarit onyavel. Kinlán urit ba franarit iíd loshéyp onyata, vuyinova
ardralizhe pilaya cheykopyazhor. [243] Dafár-Madj eypyavor, “Satelkoey, yaraspalan gidanit
etsipralova murnizhe bashese vey bashit ebonese pilaivit teradavit onyare. Kinlán bonduivizhe
onyava u bash, bash-sá, vey bashit ebón ta ishova ta shola Semeria lafiyaray vey djurit etsipralovó
istonarit onyaven. Kiinit tamagit boduivit ishovó tebyaren ta Djanartanú? Pulán-Shuv ta darorese
djeyelit vey mampisit chatalilu zumyavor. “Iidova ta dazhikekú akalya cheykopyazhen vey ta
zakhhatrinekú tilyazhen.” Darór Dafár miarayavor u vuyinit gadanovó talkorizhe neymeryrarit
onyavor vey u ta nobshetenova vuyinit chaarun dralizhe kamizarit onyavor var breskit keurova
helistizhe masinarit onyavel. Lilinit vey rakrilivit ruzay pashuni dralkadimavit onyava. Iíd keúr
onyava kiinova nivotsaya vey peyratya harvolyavor.

“Eshkizhe tsorni ta tanto onyara u ramurnizhe shey taldokasenú loshifyaren ruzay shey franarizhe
tebirit estipralú dini ta taleaese voodeshyazhen,” ruvyavor Darór Chumüato mashrá u
tansubifyavor. “Ta Shpatteblakunú bazhi ta shatan Palu sitagyiven resh ta Kutunova bonduya vey
tuzotya, Dor Herold Linddor, ta trichit tashiór Dora Tsiasuk, iíz, togyavor u kashá ta Batmoraova
sitkorunyanor vey tamagit azdalovó diváy ta Kutuna dini mu dzaleybit bazhivulit birzaese
loshafyanor, ta mampisarú ta Kutuna ba ta shtinigüaarú djura, djurova zhanya khiyefya
vodevzhegyinen. Miarayavor vey togyavor u, var ta tuzotzergentiú ta karfeyovó bonduyaren tsey,
archadpaú komostaryanen u ta Kutún vey tamagit chipit farenú izá bonduivit onyaren tsey.”

Bashlaizhe izá djanubyavu, ta djatirenovó vey ta tilirenovó benziya vey mezabeyya khiyefarizhe.
Shasgadanya veykalyavu.

Ananél eypyavel. “Iidova ta makbashenay-sá ishyari: Ta Kutún dini Linddoran, minkarfeyit,
franarizhe vey shprun-makaizhe bonduivit, runit ska, sevolyiva ruzay izá imfayit ra-onyava. Shtariit
vey shprunit tsireaay korunyiva. Byor, gidanit ruzay kozhá daivit, ralepivit makaa onyara. Murnizhe
djurit meketivit chitviay bilasyi makayara. Kindju chitvi ta Linddortanesea ta mishtaratilu de Hand
pilayira. Ranti ta chitvi vey ta byor muifyaren ta kulit Itlanese Maunova teynifulatsyazha.”

Izá divayanufivit ta kepesit uvakay Ananela vey vunit djeyelit dlunatsit shagalay djanubyavu. Idatá
yibishyavu reshkín Pulán-Shuv vuyinova kiinizhe kalalit kanelova tebyavel. Ananél bishyavel,
“Idaryara u ta byor tumpi djurit meketivit chitviay imfayizhe igüayi makayara – tamagizhe murnizhe
ta shtinshagalúd seyonyana.”

[244] “Idakín ta byor byudemyi cheykopyara!” Darór Dafár valberivit vey uvakunit onifyavor. “Djufi
ta grugín anlatya cheykopyari u ta Madj vey ta Byor muifyaten. Var ta azhél ta Madja mogese

rapilaivit samyara vey var vutit harvolú djamó mogit ishosan onyaren, ta byor-sá onyara kiinova
zhanya vey vokorunya cheykopyari. Ta tuzhanova resh sheytaey prisya cheykopyari, idaizhe
Itlanova inu ta untarbandjarit evistiay pesulya.”

Darór Chumüato pe sait aküayan vokeyli djanubyavor, tsaya ta sopi ta kavisua haizhe vunese
isteryava. Seti ta difoisavá vunit zhota zardoala bonduifyava.

“Ruzay idaizhe eshkizhe onyara, Tas Darorkoey,” Az-Beyrúm diniprisyavel. Ta nalilu, ta teziilu vey
ta sadyakusilu eypyavel. “Ta natunshuvór Ko-Kitsán, tsorni ta tantoit naldarór ta Gashanit Mazhala,
shunenova lafiyavor, dini kiinan Djolit Mamadjarél ta byorova kozhenya khiyefyavel. Kesh ra-
eshkyara u iidpá ta talmenshunél Magdi onyava, kinpá dini ta dinifelenan grimyiva?"

“Kesh Ko-Kitsán ruvyave, kinpait mishtarat-sá Koit Kitsanova daniviskiryara?” Ianél Ishi sait aküayay
bari khamendoladyavel. “Aylea! Kesh iíd ta Koit Kitsán bashit shunena onya ra-makayana. Kesh ra
ruyave, Tanto Kelekosa, Birafún Korunosa vey Vokorunosa, Sanukír Pelikila vey Vopelikila,
Korunenú Ivara vey Khula vey ta kadimós ta Koit Kitsana ta Satapit Shatardjaese Gashana moganu
onyaren? Kesh zhoyese ra-azilyave u ta Koit Kitsanova zhanya mishyatu, chumak kiinova korunavit
onyanu kashá brinkienú zhoyova ra-menbatafyaven? Kesh ra-taldokasyave u ta Beyrumova ta
Azarun vey ta Toit Makaova tebyara? Bashit gadanovó idatá kozhá dayavu ruzay iidova dhjatyavu
u To Makaú dini ta Keningsbukan ta Nordlingarun grimyaren.”

“Iid izmuyara khaá,” diniruvyavel Pulán-Shuv. Ta Djanit Feresh ta Isha iidova ruvyara:

Yong en Sverd
Buk en Sten
Desa eyr de Fir Makhta
Av di Eynhet

Dukhulór vey Kutún
Feresh vey Talmakus
Shukhrám ta To Makaú
Ta Muuda.

[245] Darór Chumüato eypyavor, “Marfankoín, tashe, sheypaú djanubifyatay. Rezifyatay. Khay
khaá, sebyaray shey ukh.” Az-Beyrumizhe flenkirarizhe, Darór Chumüato ruvyavor, “Shukhrám
mogit Baeyrúm ta Azarun vey divay vuyinit ritan ta Talmakus ta Taldokasa!"

Lilinizhe Az-Beyrúm ta chendjova diváy sait ritan khateynivutrelyavel. Inunit zhigutú ta makaa vey
ta ishosa dini sait shagalese vey zakhese prevunyaven. Idatá Mishár-Chan sait dafonova
ivarkrichyavor. Dazhini iíd chadit Mantaisaekavá eypya santiyavor. “Vey shukhrám zhoyit kurudjór,
Dor Tsiauk-Pron Linddora, ta Muit Maka grimivit dini ta Nordlingit Keningsbukan.”

Zumdusova ta malidivuda zhoyit ushorese meplinoyavu. Zhoyit patalsaova ovatyavor.
“Tleizmuyara, kurudjorgaey zhoya, ta Djanarit blavkaova, bazhi ta ayzanosan vey zhoyit zurhanela
Ishi vey ta Talmenshunela istonavit onyavu. Sheyova, kiinova shunyavu, tikhodyaru vey djatyavu
seti bashit trebifan, kiinizhe ta izmuova vey ta fazova tsorni-sáy khaishavit vey daavit onyaru. Shey
iíd zhoyit zakhay branyava ratá.”

Darór Chumüato shtaeypyavor. “Marfankoín, rakín ta Kutunova djasyati! Ta Durumit Mamadjarél
ta shunena Ko-Kitsana ta Talmenshunél Magdi onyarel, helistyaru, var ishdarél gidanit djatorna vey
djatala onyavel. Kausya vey dyakusukaya cheykopyari. Ta Loshif ta Taldokasenarun mabugavit
onyara. Moganu say, dini iíd fadan-sá, zar ta dokasivit Makaainen ta Djanarit Keningsbuka lafiyari:
Yong en Sten, Dukhulór vey Talmakus. Ishyari u Dralmakaú onyaren vut. Iidova shunavit onyari.
Onyau, kiinizhe zhoyit tashiekú, ta Tebarór ta Kutuna. Ta franarit ebbróv ta Shirit Dararun Semeria
tashi chadit aulchovodavá ta tuzottebár iíd azdala onifyava vey iidizhe mashrá chadit aulavá
djurova imfaytebyava.”

“Layso-djufi, marfanokoey zhoya,” diniprisyavor Dafár-Madj, “Kiinizhe-vá ta izmuit madjova iíd
byora zhanya makayani? Kiinizhe hatá pentuyani u ta Kutún dini ta trevkonese meeka ra-
slusheyyata? Ta shunenova kiinova ukhese prazhenyavu, zhigutyatay. Helistizhe tikhodyavor vun
u ta peshél ta shunena, kinpá ta Kutunova trevkontebyava Djol-Tsulaél, ta Natunsavél Amruta vey
ta Mantaushél ta kulit Itlana onyarel! Eshkyara u bashit neyméyr ta taldokasena sebyara khaá ruzay
kiinizizhe sheri djurey helistyati? Kesh ta zkhishovó Ko-Kitsana idalán omanizhe inukresya
makayari? Kesh ra-onyara u Djol-Tsulaél dini ta nuvnaavá vey ta pabasavá Nikhada vey ta
mevavavá ta Keguna odeshlindiyivel?” Fayisyavor vey diváy ta fadan sheypaese khildizhe
zumyavor. “Secha say imfayizhe meyladjafivit onyarel vey vuyinit ebtetú ta Gashanit nalekiena
[246] keririt onyaren ruzay shey kiryara u udjatit nakeyova seti ta dlekeshan iíd byora korunyati.
Dralizhe ishyira u byorú, ranti otrinafivit onifyaren, eylamizhe muku-shtá dral-kozhenivizhe
shtasalaifyaren. Ta rilín krazhi gidanyara vey ta shprunúd ta pesharun krazhni rakalalit onyara.
Venedyaru u nakeyyati.”

“Ta Etsiprál ta Kutuna,” Darór Chumüato disuyavor, “seti zhoyit abunifan pe ta Nalaküayese
Semeria zhoyese ruvyira, secha, udj ta tsornian, djurova vobonduya ra-makayavu. Sutantoay-
sutantoese, dini ta franarit raprisivit ebbrovan ta Dararun Semeria iíd ishova klanadafaririt onyava,
reshú ta sebit tanto djurit terada kadimyata. Azkoey, ta Talmakusova Dorese Tsiasuk tashe
dafaryate.”

Rekh, Az-Beyrúm ta kochendjit marinazova mendiváy sait ritay feynlulisyavel. Mashrá u djurova
dini vuyinit madjan tebyavel, kozhaizhe feshisyava. Gidanit komdjakunilu djurova zhoyese
klanadafaryavel. Mashrá u ta kochendjova ta taleaa, ta franarizhe dokasivit Talmakus,
divaymininurivit zhoyit madjilisa tebyavu, kasiya vey razhgeyrisifya mabugyava. Fidiri ta
Talmakusay urzit mum fidiritendayyava. Bari rayibeshkizhe vehusyava. Beylatsyava u zhivifyava,
tsaya resh hait fazhenit chumakey saova lonevarit onyava vey hait fazhenit madjese ayfanalifarit
onyava. Az-Beyrúm kedilu zhoyese zumyavel. “Ratá shunyavu u ta Talmakus tamagpaay,
tamagizhe u zhoy, bilasyita!” ruvyavel. Izá djanubyavu. Kiinova astizhe korunya ra-ishyavu.

Karizhe, Darór Chumüato eypyavor shta. “Dor Tsiasuk, tashe, ta Talmaukusova pe ta chiimit
ineynese ta rumela ta feresha felyate, kiín sheri ta Kutuney ta Ebonna ruvyara.”

Az-Beyrúm diniprisyavel, “Darorey, paremilu ta adunit etsipralesea ta Shirit Dararun bashit
Tuddjada, ta bonduivit aklanova ta rumela ta chendjilu bilasya khiyefyavu ruzay kulizhe shas ta
iskemey.”

“Khay khaá, talmenshuneley, ta Talmakus sitkoruniven gidanit makaa onyara vey bashese onyara
djurova tebya vey tuzotya, zhirí tsorniizhe. Helistizhe, bashese kadimavit onyara. Ruzay ta maka
arzambenit onyara ranti garminyira vey togyaru u harvolyiva u ta chendjova, resh iíd gobit
drimaley, dazhini tamagit drimalavá, Dorese Tsiasuk fulatsyate. Dorey, ta Talmakusova pe ta
fereshese tashe felyate.”

Raisharizhe kiinova tamagizhe korunya, kari ta aatey ta Darora korunyavu. Ta Talmakusova
mavdonizhe pe ta rakeynese ta shasteynit aklana ta rumela kiín ta dinifelenova sheri ta Kutuney ta
Ebona lafiyava. Feshova ta lashdanit kotala fidirimergolyava vey idatá khadurumifyava. Mashrá
anuvi franarit vesinunavá kulizhe rahá brinkiyava. Rekh, lilinizhe ta Talmakus lashdanizhe soreyanit
tutaturarit taleailu griglanya mabugyava. Tretiizhe, daliyibeshkit vey muizhe prisivit difoulgáz diváy
ta munkadifoavá ta [247] shasteynit aklana ta rumela emdilesya mabugyava. Rekh diniferen seti
ta pitiit difoulgazan, iidku Itlanizhe, shunyiva. Iíd gadanú emdilesyaven:

Idaizhe ruvyavor Talór-Shirél:
Ranti ta To Zakhmakaú ta Untara brugyaren,
Idatá eayazha ta Muúd.

Rekh timet, murnizhe anamilisa vey akilisa, emdileyava. Mishbatsalova ba akniitafidimovó
tavilyava. Bazhi ta timetan zhanyiven ta gadanú Batmorá ta Easa, ta Mishbat ta Taleaa.

Darór Chumüato fidiribeeukhyavor, “Shukhrám djur! Djur khaá! Mogit manukanaven ta easese vey
ta rozhese. Mogit timet teyni ta Savuturo dj’Ilauru. Küankaey, kesh iíd timetilu, ta Kutunese
mogova manukanavya makayare?

Küanka shtarasifyavor rumbi tikhodya u dyonarór ta kavisua ra-onyavor. “Khay vey kheyem,
Darorkoey, togyaru u khay,” Küanka disuyavor. Sheri iidey rakulizhe helistyavor ruzay munkaizhe
iíd birafa branya ra-vemyavor. Ta zaridéyn vey ta vadík Tuzottebarora ta Shpatteblakunarun
murnnikhit vey shasbrinkiit onyava. Bishyavor, “Idá anamú ta Shpatteblakunarun zi krazhni franarit
tantoay rakuteyrivit onyaren, vey ta mish chadit eriiena, vey makait vey akhmegit, paydiyaren.
Rapá krilyava u ta Taldokasenú khabilasyinen, idakín iíd paydieriú ba bretivit ba tsalivit onyaven.
Ta telesú-sá Semeria ta leypasova iíd brogivit fadunesea ra-savukyaren. Secha iíd dzev tumpi
makmín goliunainen bazhi ta shatan onyara, shey mogit tariikaris vey makaainen tunkiyizhen resh
mogit tseynakeylova maldjaya. Ta mishbat ras omanit ras trichit onyara.”

“Mishyati mog rekh,” ruvyavor ta Darór. “Dini ta darian Küankaa zeytariyazhi mog shey.
Ushogenovó resh zhirí zar palenín teynifulatsyatay. Izaay, iküí ta Batmoraan, kiín ta Kutunova
iíz dagatyazha, Küanka Chime,
tuzotyara, keylimishyazhi. Mogit dzevarsál shey mogay
Tuzottebarór ta Shpatteblakunarun vey Manukanavarór, Pulán-Shuv, ta Djanarit Darél, Tsiasuk-
Pron, Dor Linddora, Darór Dafár-Madj Amruta, Az-Beyrúm, Talmenshunél Djiraa, Ishi-Pronár, ta
Tuzotarél Runskaa vey vunit zurhanór Mishár-Chan, ta [248] Kunarór, Aylea-Sintinís, ta Taridarél
Sintinisa Runa, Parpár-Klotashél, ta narél ta Gireksala ta Talmenshunela, vey Ananél Ribildarél vey
Taydarél Ribila Tarón – iidpaú, ta Zhanavekú ta Kutuna.

Karizhe khaeypyavu resh argidanifarit nashkudorenova zhoyit zakhay vey shagalay vonurya.
“Narorkoey,” ruvyavu, “Chonyaru u vodralit sakáf onyara u mogeylo loshdzevyate. Todyaru u
nolád banchulyira iíz kiín mogese eshkizhe kalstinyana. Diváy iíd labaman zumyateKesh ra-
shunyare? Chadit ta oygidanit, oyshtariivit, vey oymeytlanit naridjú Itlana dini iíd fadese loshifavit
onyaren! Secha iíd, mashrá tantoan ta Endihona ta Taldokasenarun, heslaen beylatsyana, ruzay
kesh onya ra-makayara u stronú, argidanit u mog, mogova mamadjyaren reshú mogit versidjatsit
chaú inu tamagit estaliena vey birzaiena samyaten kiinú mogit kausova tunkiyaren? Helistyaru u
ta timetilu Küanka-Chimea vey vunit diit zhirashilu, ta Kutunova zhanya makayazhi. Kiinova-vá
tilyazhi bashese sobonyazhi. Savukya ra-makayari u mu antriit Itlanit Talnár mashrá ta upikosan iíd
Birafuna fidiri ta untaray lulyita. Kulbrediit etikhú anikebesyinen. Ardralyana u iíz dini bashit birzaan
samyate, reshú togeshkit mudjaprazhenova mogeyre shey ushogya makayate.”

Darór Chumüato talshatsit vey boshivit shunyivor. Sait madjova sait vishuese panayavor, tsaya
muchovód aulovó ta vadikaris, ta gararis, ta radaris, vey ta inudjaris inuakriya. Ruvyavor, “Ishyaru
u sebyare, djufi-bolo raanarakit onyara zakh zhoya. Ta Kutún franarizhe nur vey endjón zhoyit
Tuddjada onyava vey sheypá kinpá pe ta Nalaküayan dini Paluan djanubyava, ta enkosháv ta
etsiprala djurit kinzaa kuniravit onyara. Kilán setionya vemunyanu ranti ta sitkoruniven karizhe
enkoshyizha – nareneynit brinkien franarizhe misgidirit vey vesamadjatirit ta Dariena Semeria –
layso kashá rapilaivit ta archadese ta ebontanainen.” Ta Darór sait madjesea pe ta labaman
kezumyavor, mashrá u losh peflenit seyranisey bulukhisyavor. Salashunenú sait dukhuloruda saese
shtafeshyaven mashrá u ta yazhtait miara dini voidarit uzhisese vugkifayyava. Djeyelit, raluurit
talemdusova dinirensiyavor. “Dralizhe khaá, iíz samyazhu, vey kiinit-va menmasinova vey
tiruvaova, kari zhoyit eshkey, usogyazhu. Zhoyit chaú seti shey ta kiharavá vey ta korunenavá Itlana
iglayizhen. Ta imfayilu mishyatay. Draldzév ukhese shey!"

(*)

Bazhi tantoisan ta lonevosa, shey mog, anikebesivit vey brigoshit, kiinizhe onyavi, dini ta darian
Küanka Chimea muku-shtá loshifyavi. Sheypá sait dzevneyova lafiyava, dini kiinavá zhanyiven shey
tunkienú vey eshkizhe mu ba zar emdalit azdalú. Pulán-Shuv eypyavel. “Küanka-si, ra-dayaru
kiinizhe shey ta tunkiivit uridenova, resh iíd dzevey, [249] dakya ba fulatsya makayazhi. Secha

tumpi makmín goliunarun, ruzay kashá ta maka ba ta mevém mogit mishbatova paydiyanen, ba
kashá shassopiit onifyani, azdizhe chadit anzonovó resh mogit tseynakeylova maldjaya tunkiyazhi.”

“Küanka sait etipraliena djemarit onyaror,” Küanka chagurisilu disuyavor. Sait fazhenit farishova
giurarit onyavor khaá. Ta aulú ranti bari kulizhe tsalivit vey djamodahaivit onyavor vutit ulidurovó
inubranyaven. Tsorni ta taleaova ta duneya isterzhanarit onyavor. Vadikunavit onyavor vey ta
Shpatteblakunovó dje-vey-munka pilayavor vey ta archadova ta sitkorunivenainen vey ta
blavkaainen dini vutan, kashá ra ta shunilu vey ta chegilu vey ta djatilu zhirí ta istonosilu vey ta
meresailu dralizhe pilayavor. Bishyavor, “Klotashova vey toramzeriova iíz resh zhoyit khilit igüaey
tebyavu dini kiinan mogit ushogenovó ta uridena vey mogit dzevneyovó fulatsya makayazhi. Kashá
hait akniú krazhni djumit zhanyinen, ta toramzeri djamoya ra-makayazha vey djurova inubranya
eshkizhe tunkiyazhi ruzay kari djurit eshkey mogova zavachyazha.” Pashni hemitsivit sait gyoray
bezyavor. Ta meytlanekú vey ta Isharú vunova djeynatarit onyaven. “Vey prundji khaá iíd…"
Gidanit sabuova anazayavor vey talmekerova inumoriyavor. “Ta taleaova, mashrá u dzevmishyari,
tunkiyazhi. Frelizhe ta talmekerainen resh shey mog, vey dushikit lafiyaru. Tsorni ta zhivbiresea
resh mogit neyovó ta urideniena djemarafya!"

tikhodarizhe

isteryaven. Shprunizhe eypyavor,

Ta zhnivbirú vey ta uridentebbirú dralizhe ushogivit onyaven sheynorit uridenay kiinova dzevár
hatá vemyana. Dini ta natuniküibiran, djamó ta sonsaan ta daria Küankaa, djamó ta zhnivbiravá,
zhanyiven prundji klotashbirú vey djamó vutan, salabirú. Ta vishuú ta iküimosifa ta Dzevsaltanarun
izmuizhe shibatyavor.
Küankaese
“Ishvemyaray reshkín iidlán mavdonit ushogova mogit tunkiarun iíz bazhi ta hazbatavá Palua
korunavit onyari. Ta disu omanomoyara vey mu ta oydralizhe boduivit etsipralainen ta Istonzaa
onyara. Ruzay iíd izmuizhe etsiprál ra-onyara khaá. Tramilivit vey tsalivit faz onyara. Ta
Shpatteblakunú bazhivulit pashuni palyaren. Shey iíd resh ta tilarín vey ta istondiín onyara, kinpaú
resh franarit tantolanín iíz kerakalya kadimyaren. Chadpaú iíz mashrá aulavá depikosyaren.
Dralkadím ta Istonzaese ta Shpatteblakunarun.” Küanka ta piorilu eypyavor. “Kesh mishyati chalí?
Ta Batmorá misgidyara.” Küanka ta tabunit sonsaese kiryavor, kiín inumunka sait dariay
manukanavyava. Seti ta klotashbiravá shey mogit fulatsizhenú dini ta dzeaklotashurivit
toramzeriese nuryiven [250]. “Keyliese chalí! Draldzév mogese shey!” Pulán-Shuv ruvyavel.

tsaya

Ta akniitafíd djamó ta klotashbiravá, ta zhivbiravá, vey ta samfadavá durumit vey tungoit onyava.
Turasilu ta talmekerú bilasyiven vey vutit shprunit shirit talea hatrinizhe zartali vilavá ta uvese
fidiritalafyava. Ta akni franarit, nashetvarit vey shaskilit bezyava. “Küankaey, togyaru u ruvyave u
ta itafíd chugeynizhe khulit vey zaradizhe djitaeshkit onyara ruzay ras nutomova ras machkaova
shunyaru. Beylatsyara u kari vey ta talmekerey vey ta chaín mogit mishbat mardyara,” ruvyavu.

“Krazhniyare, malachit dorey! Iíd iküiza mogova ta Batmoraese manukanavyara. Iíd ta Batmorá-sá
ra-onyara ruzay mogit dzev tumpi makmín goliunarun kulizhe onyara. Diniizhe muzardoa goliuna
ta dinibirese ta Batmoraa ta Easa maldjayazhi. Ya izaay ta mish arkiponkorshtit onifyazha khaá.”

Keylidzevyavi, rekh, shey mog okanizhe ishvemarit, govkiinova iíz dini ta durumit batmoraan
nasazhit onyari. Helistizhe ta Kutún haizhe, ta kednailu, ta makailu ba atonizhe, eriilu, anufilu ba

satappronizhe, tuzotirit onyava. Kiinizhe iíd cherechevovó dlunya makayani? Arbashlait onifyavi
mashrá u mogit zhomó vey djeyelit vey okanit talshú dini mogit shagalavá uvdzaleybifyaven.

Makhnuizhe, muizhe pashni tretiizhe, ta iküiza arnamagifya mabugyava. Lilinizhe gidanit namagit
fadunese anazayava. Razgorikivit vey ramaldjaeshkit mogit madjtebirit talmekeriena onyava. Ta
imár gilirisit vey tavit onyava. Küanka Chime mogit zhomoova nagliryavor. “Djasyatay ra, marfanín,
ta mishsopiova ta sonsaese ta Batmoraa pilayaru. Rachadizhe ariküí iíd fadunan keylimishya
lafiyari. Kul-dyakusilu zhoyova rekhtayyatay. Ta timetova lafiyari. Ta mishbatova pilayaru.”

Keylimishyavi shey mog, chalí. Lan-lan dyakusit samya khiyefyavi. Sundjramit, tikhodyavu u ta
mirlég bazhit zhoyit ramavá ar vey argilirit onifarit onyava. Prundji ta imár argilirisit, artavit vey
arkoshtit onifyara. Karizhe, Darór Dafár-Madj eypyavor, “Küankaey, ta lanyuova djamó mogan
nagliryaru. Reshkín iíd tretiit, dretsiit vey fidiritavilivit ramdzevosese mogova felyani, ranti ta
talmenshunél iíz chendjova trevkonyarel, kiín ta makaova ta klanadzevosa lafiyara?” Az-Beyrumese
teynizumyavor. “Azgaey, reshkín ra ta chendjova igüaya mogova trichizhe ta Lakunese ta Kutuna
teynifulatsya?” Az-Beyrúm zhomoivit shunyivel.

“Darorey, ya u dini iíd gidanit lakunese kadimavit onyari ta chendjova resh ar ta taleaaris bilasya
shasiskemizhe khiyefyavu. Dini iíd birzaan ta chendj shasmakait onyara. Djurova netelya ra-
makayaru ruzay kiinizhe tebarél ta chendja, djeyelizhe [251] zhoyandje nagliryaru u djurit makaú
iíz ra-igüayi cheykopyaren. Djasyaru u rahait urafenú pe iíd mishbatan zhanyizhen. Djufi-bolo, heg
ta laafosa ta iizit zaradenarun zhaneshkit onya cheykopyara,” Ananél, ta hiznuay kadimarizhe,
ruvyavel.

“Prundji zhoy ta lanyuova iíz nagliryaru,” Aylea antiyvel. Ta mevém ta birzaa etarashyara vey ta
mishbatova djamó ta sonsaan ta Batmoraa ra-pilayari, layso kashá djurova kul-imfayizhe
maldjayani.”

“Marfankoín! Marfankoín! Rezifyatay! Kesh mushiltrasutekú onyari u ta vesamadjativenú dini ta
duruman mogova inudjasafyati?” Küanka shey mogova rezafya vey ta rozhova vey kimsiit
vavabiyonova vey pevshiova mogese teynifulatsya khiyefyavor. Djeshprún dini iíd paoran
bonduifyara, sazhoyese talshyavu. Iíd vastriorova brinyavu!

Pulán-Shuv, uvakunilu, piti ta keletarit uvakavá, kiinú sheyzá divay mogan fidiriprevyaven,
khaeypyavel, “Ta mishbat djamó ta sonsaan ta Batmoraa mogese idarafivit onyazha. Ta
mishbatova zhanyazhi ranti u ta sonsaova zhanavit onyari vey djuranküi dinimishavit onyari. Resh
ta tsorniey ta manukanavosova Küankaa rekhtayyati.” Seti ta panaan ta uvaka ta Talmenshunela
ta sal bazhiifarizhe bashlaifyava. Ubimiizhe iküitalshurivit, franarizhe bashlait samavit onyavel. Ra-
helistyavu reshkín ruvyavel kiinova ruvyavel. Rahait idarit sakafova lafiyavu sheri ta djamosonsait
pabasey ruzay hakín tikhodyavu u ta tunkiirit ishós zhoyese kadimyana. Idaizhe ishi brinkiyara.
Kiinova arishyavel ba artikhodyavel ta Talmenshunél ruvya brasyavel. Etikhyavu u vuyinit
talshunenú vuyinese shtakadimarit onyaven.

Mashrá u keyliyavi, ta fadún lapeshkorunivit fad vey arvataranit bralán onifyava. Arrazhgeyrifyava
vey foliandjit vey zonafatit skazún yibyi mabugyava. Lilinizhe khafoliyavu u iküí nambilit kanlayan
ta amdjindja ramarit onyavu. Ras ta talsh ras ta arbuán chadizhe isterit onyava. “Iíd bralán ta
liramiena depikyira!” ruvyavu.

Küanka zhoyese ta malidilu zumyavor. “Kesh togyave u ta Shpatteblakunú radepikirit onyaren? Iíd
liramú mogese ra-kalstinyazhen. Kashá iíz zarideynyaren, munkaleypas iíz zhanyi cheykopyara.
Ruzay, kashá zardo ta prazhenainen izmuyanen, tamagit zhivonú iíz depikyaren, kiinú pashni
aranlatalit onyaren.”

“Bashit ruvova dayaru,” Parpár ruvyarel. “Naglirarit onyavu u zumirit vey skuduririt hait amunay
ba amuniena onyavi. Vutit skazulkova gruzdya makayaru vey vutit usbuit shirit chaovó, djamo ta
maldjaseyranan mogit talmekerit talkhala, khayibyavu. Küankaey, kiinú onyaren iíd amú?"

[252] Muku-shtá, Küanka isteryivor u sait ish tunkiirit vey kalirit onyava. Ruzay sait vishuova ta
nashkudora bonduya ra-makayavor. Ta paruvenovó sheri ta vulanavolunín djatyavu. Ruvyira u dini
iíd akniavá depikyaren. Ta okrimova iíd paruvenarun pentuya ratá makayavu. Ta istondiú, ishyaray,
rahaova djasyaren, ruzay avelarit dzumdzu vutova ta misdjunilu nedeshafyana.”

“Ta varemarovó ta feresharun lafarafyate ra, marfanorey zhoya,” Ishi-Pronár diniprisyavel. Ta
ferekú vey ta tebarú ta esharun, ta ivereyna, ta silavia, ta ferdjaria, vey ta djaridaa seti ta
zhigutferosan
iizese
manukanavyaven vey kiinú eshkizhe layso tsorni-sáy ta pesúl Itlana onyazhen.”

ta Taldokasenarun dralizhe korunavit onyaven, kiinú mogova

Küanka Ishiese ordarizhe ptazumyavor. “Idapesea kinpaú ta talkorovó ta ferosa istonyaren vey
korunyaren narofya ra-harvolyavu. Iíd zhoyit vadík onyara. Ruzay khordiú dazhini ta peshavá ta
istonosa eylamyaren vey ta oychád vutit zakhunaris vey kiseybaris ta kasolana onyara.”

“Meymyati mog, chalí,” ruvyavor Mishár. Ta tikhodova iíd birzaa ra-brinyaru vey tamagit
iküiprakandjit khorovó tamagzá lafiyazhi. Mishyati!"

“Shukoryaru,” Aylea ruvyavel. “Iíz ra-djurnidyati, reshú telyuseynit uridova ta amesea iíd durumit
birzaa ra-ushogyati.”

“Kadimyatay, chalí,” ruvyavor Küanka, sait uvakova ta fechenese antriarizhe, ta sonsa ta Batmoraa
inunyara ra.”

Hatrinizhe antriit zardoan goliuna keylidzevyavi, secha ta badakashova taatoya zaradyava.
Beylatsyava u rahait mishbat ba teynivit manaragbír iküí iíd anaman ubimiizhe vataranit bralana
onyava. Djufi-bolo mogit mishós makhnuizhe folialit pritatsilu zakechesakoarit onyava.
Ardjeyelizhe bazhi ta vulan misharit onyavi. Misharizhe, ta zhigutmakaa, ta zakhisha vey ta
makbashosa ta timeta Küankaa kulizhe moluyavi. Ubuizhe u ta timet rafrelizhe tuglafiit dini anuvit
ta oychilinit agaravá, beylatsyava.

“Iíd timet layprakonit onyara u muizhe miarayavu.” Ananél ruvyavel.

“Shukoryavu,” ruvyavel Aylea, “vey bash, mogani shey, dralizhe ta timetovó dayare, zhuhaneley.”

“Harvolyiva u ta timet ta dazhikekovó manukanavyata vey ta rahelistekovó vobedrayata. Shassopiit
ra-onyari,” Küanka ta aurit oderzhilu ruvyavor.

“Mogit nareshova ra-laafyavi. Ta imár layso argilirit onifarit onyava shta mashrá u mogit mishbat
arsurifyava. Mogit talmekerú, prundji, [253] irmanya vey fifiruisifya mabugyaven, kiín terchanizhe
onyava khaá, var ra-ishyira u há ta aurit taleaova ta zhivtala akabaya makayara.

Lilinizhe peylanisese kadimyavi. Djiftiizhe bazhiese kemanukanavyava. Dini saftebivit dinilakisan
chendjeynua mogova zhanyavi. Djamó mogan, gidanunit, selamiit, tulit sonsa kiyasay tansubyava.
Rahait peferenovó lafiyava ruzay dinieylafivit keyrabilisa hait raazheleshkit asalay arshprunafivit
onyava. Ta chendjú mushilit vey lalivshirit onyaven. Küanka fidiribuukhyavor, “Binayate! Shukhrám
ta Peylán ta Batmoraa! Ta timet fedjukayyava ra.” Kha-vey-khá, shey durumifyava.

“Ta talmekerú haizhe shtinbuyukyaren!” Ananél, ketashilu ta malidivit ingula, ruvyavel.

Ta uvak Mishár-Chana zhoyit geytuay kadimyava, “Khay, ruzay shey vut peltantoizhe? Idá ra-
draldayira. Tamaghá iíz vavyara. Hait maka, dralit ba djamit, mogova saftebyara vey mogit
keylidzevova paydiyara.”

“Vey djamó sheyan khaá, ta sonsa anazayi brasyara,” Az-Beyrúm dini ta duruman eypyavel. “Iíz,
dudj ta sonsaan onyaru. Ta asalit keyrabovó vey ta chendjifavit drevmundjaova djura gurdinya
makayaru. Neygumyi brasyara. Vey ta Talmakus rakiharatsit onyara tsey. Mogese zhirashya ra-
makayara. Meytlanit maka iíz onyara khaá.”

Beylatsyava u franarit tanto tunkyiva u mogit chaú ta durumese ayfanalifyaten. Mogit kavisu idalán
mogova stayalafyava u mogit hatrinit divayenovó kulizhe ra-versidjyavi. Resh ra-kreyifya ba ra-
ipokyi dini ta flanit duruman shaskiharit samyavi.

Mashrá u mogit chaú ta durumese ayfanalifyaven, daliyibeshkit ruzay obragit glanova pe ta
chenjeynuit pelesavá ta dinilakisa foliyavi. Ta pelesú shiraktoay diginilyiven. Iíd shirit zhivtalit aktó
dini chadit bralanavá vey derevushsalavá Itlana tabyara. Djurit urzit glanova idarizhe yibya say
makayavi mashrá u mogit chaú ta durumese govyaven. Djustonit ruzay dralkadimavit shafesit shirit
taleailu sheyova petalafyava. Zhirí ruzay tumpi dalí tsorni mogova marshunya makayavi.

“Mogit dinimishova
vugtansubyatay.” Ta kulit tansál ta Makdjia inu ta sonsaay kiharyava.

leypasya makayaru,” rumbi franarit bashlaan ruvyavu. “Shey ukh,

Zhoyit talmendjariova, Maár, mantaizhe panaarizhe, uvakunizhe vey shprunizhe uvakyavu, “Heyet
men pelídutul” Muku-shtá ta Dozulrúv zhoyese kadimyava. Sholilu eypyavu kiinova ratá pilaavit ba

tashiizhe igüaavit onyavu. Prundji rapá mogani djurova pilayava. Djurova vuteyre tarumyavu,
“Ukhova shunavit onyaru!"

[254] Lilinizhe maskát vey khabrúg ta vula brinkiyava. Karidjiós ta drevena, yostoós ta chendjarun,
fidiritalemós ta imara, grunuzhit, adunit, vey yokhivit djatyiven.

Khadusál vey rekh, kiinizhe razhgeyrisit kilbiseylarit talemdus, uvak, djeyelit, aurit, kiinizhe orsiit
sususi eypyava, “Semet Apélien?” ruvyava. “Kesh ta Shunár kadimavit onyara?"

“Men semgotul. Apélien rul Amikónien Ulástulan.” ruvyavu. “Kadimavit onyaru. Ta Shunarór
onyaru, ta Gadandár Lastulana.”

“Kesh ta Lipalova ta Satela Üilat Kirva ta iskemese manukanavyare? Kesh iíz onyarel?” Ta uvak
argidanit, aridarit, arshprunit onifyava.

“Iíz onyaru, Narorkoey, zhoy, ta Darél ta Djanartanarun,” ta Satél ruvyavel. Keyliramyavel.

“Kashá ta Nordlingit Darél onyate vey iidpá Apélien Mikónien, ta Shunár, vey ta Gadndár onyata,
losh kinpaey dzevyare, dinikadimyatay ukh chalí vey ukhit kelekivit mishbatova zhanyatay var ta
Hazbat ukhese anazaivit onyara.”

Pashni terchanyara, sazhoyese talshyavu, u ta Shikatanú idalán inunizhe vutit tashiekit eylskaa
zhanyiren.

[255] SIPÁL ZARMAK SHA

“TASHI TA SONSAAN TA BATMORAA TA KUTUNA KHABASHLAIFYAVEN SHEYPAÚ.”

“Tashi47 ta sonsaan ta batmoraa ta Kutuna khabashlaifyaven sheypaú.” Ta Uvak misgidyava. Ta
Dzevarsál muldaryava. Kiharyava rapá. Bezyava tsaya sheypá vey sheydlín sait talemova fayyaven.
Rekh-vey-khá maskatós vey brugós ta vula, yostoós ta dreveynua, uldjós ta chendjeynua
khabrinkiyaven. Shey diváy mogan brugifyava vey sashirú ta tungoa ta imarova moganu
djemarafyaven. Mogova nodriafyava.

Khafeshú ta tuhibit talea diváy ta difoavá ta gidanunit sonsaa lilinizhe khaendilesyaven.
Khabruglugilu, ta sonsa sait franarizhe tebirit zeysova prisyava vey kozhá anazaisifyava. Rekh ta
Uvak shtaeypyava:

“Aveladu Kab u-Sirón rul Antieyem u-Üilat Kirv semgotul rul a-Kís uráp. Semba!” Tsorni ta Uvak
fidiriuludrumyava mashrá u ta pelesú akakrakenovó ta chendjarun menmergolyava. “Ta misgidivit
Madj ta Seyrana vey ta Darél ta Karfeyuna kadimavit onyaren resh ta Kutunova mampisya.
Dinikadimyatay!"

Ta sonsa tretiizhe grikiharya mabugyava. Mashrá u vugtansubyavi, yostoyava vey uldjyava.
Daliyibeshkit skazís ta dozhglushirit chendja vey kishela mogit kibiesea sabutyava. Raisterit ra-
onyava. Ruzay ta shunenese togya ra-makayavi, kiín mogit chaesea kadimyava mashrá u ta
treskelova klanamishyavi!

(*)

“Akh! Hiznuay zhoya iküigarafivit buuekhova djatyavu, mashrá-zhe klaná ta treskelan dini ta
Batmoraese ramyavu. “Ayleaey!” Pulán-Shuvova krivetya djatyavu. Min durumit vey gidanunit
tinotú mogit mishbatova, [256] diváy mogan klanayaven. Lilinizhe brinkiyava talfeshún mashrá u
Pulán-Shuv vey Dafár-Madj vutit kutovó fidirimoriyaven. Az-Beyrúm fidirinaskesyavel, “Tsiasukey,
mu ta amiena Ayleaova lulovatyava, iíd sopiese meymyate!” Az pristiizhe ta peylanova vey shtadini
ta bralanese, fidiri kiinay kadimyavi zhe, shtaptavirsiyavel, ta fuinirit buuekhovó Ayleaa djitaya
khiyefarizhe. Ta talmekerú ra-buyukyanen tsey. Rekh Az-Beyrumova fidiribuuekhya djatyavu,
Vuyinit uvak djemarit ta meytlanaris vey ta vavabiyonaris onyava. “Maráika, gúsulo shúbuy!
Depikarey ta Fridadja mogova pesulyatad!” Seti idá gadanan, fesh eait kotaleaa khabrinkiyava.
Badakashay, Az-Beyrumova ta Talmakusova ptatebarizhe shunyavu ruzay ras ta amunova ras
Ayleaova dini djurit seyranan shunyiven ras djatyiva ha piri ta prinadey hait lokharit chendjarun.

“Djasyaru u mu ta Dzevarsaltanainen silivit onyari,” nashkudorivit ingulilu ruvyavor Küanka.

47 Tashi: Archaic useage of tashi. Modern usage would prefer uv ta sonsaan.

“Raidalán pristiizhe, marfanorey zhoya,” Darór Dafár ruvyavor, Küankaese mirekhilu zumarizhe,
“eshkizhe vuyinova pesulyazhi tsey.”

“Eshkyara u idá zhesáy ra-heslayana,” ta Talmenshunél ruvyavel, sait madjova pe tsamese Dafara
felarizhe resh vunova saftebya. Ta chadozhakú ta difoovó vuyinit chaarun djemarafyaven. “Ta Uvak
ta Shikatanarun ta mishbatova moganu anazayava vey eshkizhe idá ra-bishyazha. Ta Kutunova
dakya vey tashi krazhni franarizhe mogit pabasovó korunya cheykopyari. Ta tanto mogay
inumishyava.

“Chalí, mishyazhu zhoy!” Parpár dazhemprisyavel, “Zurhanelova ta Seyrana vuyinit neyruskese ra-
inubranyazhu. Secha Aylea vey shprunit vey yudait onyarel ruzay djasyavu u ta amún nimiit vey
pashni tikuit onyava. Resh Aylea-Sintinisey mishyazhu. Az-Beyrúm mishya ra-makayarel var ta
Talmakus losh ta Dzevarsaley samya cheykopyara.”

“Iskem vey Yavyo, chalí, zurhaneley. Mogese shtakadimyate ranti makayazhe. Keyliya cheykopyari
khaá. Parpár dini ta durumit bralanese shas ta zhirashey hait makachendja ta mishbatova taleaya
mishyavel. Ruzay ta oytalkorit skudarél mogani onyavel vey gidanit miaraova resh vuyinit iskemey
tebyavi. Lilinizhe, gidanit badakashay, hemluit buuekhisova djatyavi, “Eyá,” vey, idalán inununizhe,
ta tlananova talmekera fifiruisizhe shunyavi. Ta Depikár ta Fridadja vey ta Uvak ubimiizhe kul-
zakhilu mogese strimatarit onyaven khaá.

Ta treskelova klanamisharizhe ta Batmoraa ta Easa dinimishyavi.

(*)

Ta ked mogit chaovó djemarafyava mashrá u moskaova petaleaurivit itafidarun, taleaivit snehaanit
oznatisilisa vey diyuzilisa zhivtalit aktoarun dinimishyavi, kiinú, ta chendjesea hatimyaven, vey
vetáy mogit mishbatan tutaturarit vey chintalarit onyaven.

Ta shiranú, ta drunanú, ta narvit vey lalivit soreyanú, vey ta vankeán natunyaven prundji losh anín
kiinovó ratá tashi shunavit onyavu vey ratá chorya makayazhu. Shey iidú mogit [257] mishbatova
manukanavyaven. Vey ranti-vá u vosebit sopiova mishyani ta itafíd khadurumifyana – zhirí idá
onyara kiinova miarayavi u parayava! Togya heryavi u ta taleaú ta mishbatova mogese tavilarit
onyava, ruzay pakrihanizhe eshkyava u inu ta Lakunay ta Kutuna mogova sopiafarit onyaven.
“Kalyati! Kalyati!” talshyavu.

Mashrá hatrinurizhe to goliunavá iidizhe manaragyavi, ta taleait itafidovó djitaarizhe, bari
salaginafirit ta tutaturarit, chintaleait, zhivtalit maishbatilu, kiín moganu zaanazayiva vey mogova
keylimoriyava. Mashrá u keylimishyavi, mashrá u ta tanto djamoyava, ishi arnashkudorivit onifyavi.
Seti ta mabugan, mogese ruvyiva u ta Lak ta kutuna, dazhem sha ba makmín goliunavá mogit
mabugbiray onyava, ruzay bezyava u franarizhe djamó idaan dzevavit onyavi.

“Shtinmanukanavirit onyari, Küankaey, ta sebit sopiova silavit onyari.” Dafár-Madj muizhe
eypyavor.

“Kul-paremilu, tas Satór, togyaru u ra,” Ianél Ishi diniprisyavel. Ta naglir zhoyese kiryara u ta
mishbat helistit vey imfayit onyara. Kalya cheykopyari say!"

Ananél ta hiznuay ta sala keylikiharyavel. “Ruzay iíd ta muit ku ra-onyana u ta banadjinúd tedjyara.
Djasyaru u ta taleaú mogova iküimosavit onyaren vey u ta radralit banadjinenese fedjukayizhe
mishyari.”

“Dini iidan, Ishiova semekhyaru,” shey chaú Misharese djimetsifyaven, “var iidizhe dini ta
Nordlingit Kenengsbukan makbashavit onyavu, ‘De shonhet kan neyt di ifelhet lang forsteke – Ta
banadjinúd ta dzelashtova franarizhe konomya ra-makayara.’ Kalya cheykopyari u idá, kiinova
mogese ruvyaren mogit zakhú, izmuit onyara. Ruvyaru u keylimishyati.” Pulán-Shuv, feynit vey bari
boduivit alailu Misharese zumyavel.

“Keylimishyazhi!” ruvyavu. “Rahait bonduivit dzelastova iíz nagliryaru. Ruzay, dralilu ba djamilu,
onyari mog iíz. Etikhyaru, prundji, u kashá mogit ramfelovó vugkorunya khiyefyani ta taleaú
mogeyre vonluyanen. Zhoyova rekhtayyatay!” Ta dzevarsalova vugizhe ta dzeamishivit sopiese
manukanavyavu. Tiari u ta kulit sal zhoyanis kihararit onyava ta taleaú dini ta itafidan sorkoizhe
khaseyloryiven. Ranti ta salova shtadjimetsyavu vey shtakeyliarit onyavi ta taleaú irmanizhe
shtabilasyiven.

“Kari ta etikhín zhoya,” ruvyavu, “Vey ta Vatarán vey ta maka iíz loshnuvnayaren. Murnizhe
keyliese mishya makayari. Tamagizhe, ta taleaú mogese ra-zhirashyazhen.”

“Keyliese chalí,” ruvyavel Az-Beyrúm, “Kiín-vá seti ta karan iíd mishbata onyata, makhá ta karan
djurova dzevya cheykopyari.”

“Küankaey,”ruvyavu, “mogova tashe manukanavyate.” Küanka isterivizhe vey ta vasivizhe zhoyese
zumyavor.

“Heslait kelek, malachit dorey,” ruvyavor.

[258] “Idakín, mabugyati. Keyliese ta Lakunese ta Kutuna!” hiznu Küanka Chimean rekhtayyavu.

Lasyso arpristiizhe u tashi, tsaya kulmairit mogit franarizhe zhanivit kalilu vey vavabiyonilu,
keylimishyavi say. Dini anuvi gleyavá, ta itafidú mayi foliyavi. Mashrá franarit tantoan, ta misa ta
itafida tumpi givanit tungoay onyava, dralkadimavit ma inu ta liramit djindjay pe tamagit anamavá
ta misaa ta bralana. Tsorni foliyavu u bazhi mogit ramavá ta shpirú, makusudit shpirú, zhanyiven.
Ra-kulizhe tsaradzit onyava ruzay dralkadimavit ma onyava djur khaá. Ta arbuán djura gilirisit
onyava. Gidanit mavdonova vey layso argidanit talkorudova kiryava, nukmenit dlambat resh
sitkoruniveney ta makaa, talshyavu.

Ta tretiit tutatós ta taleaarun layso archinduatsit noladova teynilulyaven. Kiinizhe vasuriarit
seyranisú, mogova dinishifyaven. Nerdichilisa chadit anarun, ta shirana, ta lalivvankeana, ta
dredrunana, vey tamagit rapegeshkit anarun, ta zhivtalaktoú mogit sopiova, ishi arpristiifarit
nareshilu, manukanavyaven. Zhoyanu iküianzaova, rapastronivit sonsaova shunyavu. Hait rapilaivit
tuzottayilu chintalyava ruzay mogit shunmakaese taltavilit beylatsyava. Zhoyit zakh vey shagál
djurit banadjinuday djamonurivit onyaven. Idait anovó, ras dini iíd brediit ardjaan ras dini zhoyit
nikhdzevavá ba talshunenavá ratá tashi shunavit onyavu. Idalán mosbudulirit onyavu u ras talemya
ras kiharya makayavu.

Lilinizhe ta Uvak eypyava, “Gadandarey Apélien vey Sateley Üilat Kirva, keyliramyate!” Zhoy vey ta
Talmenshunél keyli ta iküisonsaese kiharyavi. Obragya ra-makayavi kinzaay ta Uvak vanyava.

Ta itafíd ta uludrumay ta Uvaka brugifyava. “Ta Kutunova ta Taldokasena, ta Kutún tashi franarizhe
bonduivit Doray Herold Krangelsonay vey bogizhe tuzotirit ta Ebonay Lastulana, ta ska ta uzhisa,
mampisya kadimavit onyaray. Ta franarizhe misgidivit gadanova eypyatay vey dinimishyatay!"

Ta Talmenshunél zhoyit madjova madjyava. Ta tsorni dralpilaivit dozulruvova zhoyandje
ptakadimya yibyavu. Zhoyit blikhnorg brugifya mabugyava vey zhoyit shumesh djiratsit onifyava.
Ta maka zhoyanküi khaprevyava vey djurova kozhenya ra-makayavu. Kiinizhe tsirdzár ta djeay,
teyni ta otrinifese venedarizhe, tsaya diniovativit mashrá chadchovód aulavá, karizhe ta visova
iküiprisyava. Khauvakunyavu, “Ínsulan kimar sulin!” Masrá u
iíd gadanovó Lastulanizhe
fidirieypyavu, ta uvakova Pulán-Shuva losh zhoyit loshifya djatyavu. Iidku, mu uvakilu Itlanizhe
eypyavi, “Mu ska onyari!"

Rekh, ta chintalrit arastáy tuzotarit ta iküisonsaova tlantloryava, khachintalyava vey inutlintlinyava.
Durumyava shey piri ta urzit tendaytál ta sonsaa-sá.

(*)

[259] Iküi ta tutatarit ashvuunova santiatsizhe manaragyavi. Mashrá u djamoyavi, irmanyava vey
dusalyava. Bazhi ta mantait küorovó ta sonsaanzaan dini kilikit, usbuizhe ruzay vankeanizhe
taleaivit fidirikorshtafivit chendjeynuit fadisese dinimishyavi. Djurit pelesú fidiri lalivloymasit
chendjeynuay, kiinova azhelafya ra-makayavu, korshtizhe bukhonivit onyava. Diváy ta min
pelesavá, oyinunit ta dinibiray, surit vuleynuit labamú zhanyiven. Koit, franarit, snehaanizhe
iburivit, saviveytenilisa, diginilivit onyaven. Pe iidavá talglanú ta koana, ta soreyana, ta shirana,
vey ta vankeana, shey bilasivizhe djanubyaven. Secha rahait zhozhaís ba hait mursien ta imara
yibeshkyaven, haku-haku khairmanyaven. Pe ta pelesavá-sá antsurú marinyaven, karanchiú
mogese rapilaivit emdalarun. Seti ta dzaleyban ta fada kilikit, surit, narvkiyasit labam tansubyava.
Dreshirit karvantit iveytsay, djeylanivit daldeaanit randailisa, diginilivit onyava. Djuranpe, franarit,
iirit, stabeykhit beyléysh, pashuni sparitalivit, peazurivit, natokizhe nerdichivit drevsúk zhanyiva.

“Ta labam ta shunena Ko-Kitsana!” buuekhyavel Az-Beyrúm. Resh ta beyleyshova endjiya vey
anazaya keylivirsiyavel. Pulán-Shuv keylipristiyavel vey vuyinit pranova
zhedraltanto
khamiriniyavel.

“Talmenshuneley,” ta Satél Pulán-Shuv uvakunyavel, “Ras iíd beylesyshova ras djurit djeenova
chegyate. Djasyaru u ta Kutunova kiinova mampisyari, dinilafiyara ruzay kiinizhe divaytuzotirit
onyara djur kapiya ra-malayari.”

“Rahaizhe djasyate, Sateley,” pilaivit uvak ta drozay ta fada khadiniyava, kinzá ta talea chadit
talglanarun rapaay ratashiizhe foliivit tinotovó spoyyaven. Khakhá ta kulit dzevsarsál ta tinotesea
khazumyava. Dini ta vankeanit taleaese Parpár-Klotashél fidiriramyavel, vey vuyinanis, alaarizhe,
Aylea-Sintinís. Sayra vutan, kiinizhe lepivit issík, malachit vulanavolún, ta mashalagarit anavól ta
djeyelit Shpatteblakunarun, tansubyava .

Pulán Parparese teynivirsiyavel vey vuyinova chadalizhe sanokyavel, separova pe zarzari vayinesea
felarizhe. Rekh, ta pelit sabutova Ayleaese dafaryavel. Shey min ta diniovativit inunudjilu vey
shinbirzaivit hazanilu halalayaven. “Zurhanelín,” ruvyavel Pulán, “Djasyavu u zarzari ukh silyivay.
Kiín brinkiyava vey kiinizhe onyara u iíd birzaova zhanyavay? Helistizhe, dini ta itafidavá mogova
ra-djamoyavay. Prundji shunyaru u fazhenit marfanova lafiyaray.”

Aylea ta vulanavolunese teynimadjyavel. “Khaá, fazhenit marfanelova vey manukanavarelova
layiyari. Shukhrám Haya Úlua, [260] tirelko dazhini ta Ebonan ta Djeyelit Vula. Vuyín vey vuyinit
ebón onyara kinpaú, misbatilu murnizhe vuyinay vey anuvipaiena pilaivit, mogova iíd fadese
teynifulatsyaven.”

Ta amél, tsaya ta eypova Ayleaa daarizhe, anuvi keyliramfelovó korunyavel. Tretiizhe djurit yeüáy,
dresiarit, bari tsirudit, taleailu tutaturya mabugyava. Makhnuizhe ruzay tsudilizhe ta sizd ta amela
mayi mabugyava

“Matál!” uvakunyavor Darór Dafár. Vutruvenovó djatyavu u matalú dazhini ta ebonavá ta runit
karfeyarun zhanyiren ruzay helistyavu u iidú prazhenú tumpi resh ta halfemey ta suarun onyaven.”

Mashrá u eypyavor, shey chaú seti ta mairit sizdan ta vulanavoluna ordarifyaven. Dini irmanarit,
leloarit naadegan vey muizhe boduivit ta taleaay tendayilisa virsiarit klana ta blikhnorhab ta amela,
ta sizd malachit peshela emdilesya mabuyava.

Banadjinit khordiél moganu tansubyavel. Dini barikoit udjembait gitunan genivit onyavel. Seti ta
sanan nishtaivit onyava vey ritazova ta pevguriena, fitroiena vey orluniena fulatsyavel. Kepesit,
rasit, nalit uvakilu eypyavel, “Shuba útiko Haya Úlua. Kira Kímiri Kisa.”

“Djiratanél onyare?” Az-Beyrúm ta malidilu khafidiriuvakyavel. Vuyinit chaú gidanit ta mosunilu
onifyaven. “Tashe, mogit dzevarsál murnizhe ta Itlanit sholilu dazhemeypyara.”

“Kari bashit vemey, zuhaneley. Kiinizhe ruvyare, matalél onyaru. Secha ta Djirit ruva vey ebbrova
onyari, ta oychád mogit ebonaris tsorni dini Firentoan, mu karféy Linddora, depikyara. Haya Úlua
ta Narél ta Gireksala ta Lakuna ta Kutuna onyaru.”

Zhoyese djimetsifarizhe, ta malachit peshél surdjeyelizhe bevlanuyavel. “Franarizhe misgidirit vey
tsorni shtakadimavit Dorey,” bishyavel, “dralkadimavit onyate. Tsorni Tsiasuk mishtaratyire? Kesh
idaizhe bashova mishtaratyazhi?"

“Khay, zurhanelkoey. Tsiasuk-Pron onyaru. Secha zhoyit tsaroska dazhini ta karfeyavá Linddora
onyara, ruzay ta kulit Itlana shibatyaru. Rahait mishtaratova piri Tsiauk-Proney fulatsyaru – rahait
ebbrovova piri idaey ta Drunit Itlana lafiyaru. Ta Kutunova vey djurit [261] izmuit alfarudova zhanya
kadimavit onyari. Franar-badakashilu dzevavit onyari resh tilya kashá kekseylen ba flakoshen
onyara djur.

Haya sait patalsaova klana mogit kulit loshenan chaatiyavel. Dini ta chaesea sheypaa khilizhe
zumyavel. “Mu anuvi matalainen onyaru, kinpaú losh ta Lastulanit tuzotarín iíd birzaa vadikyaren.
Dazhini ta onaravá iíd bazhivulit shpatteblakunarun mogova kreyafyavi resh tilya kiinova ishya
tunkiyari sheri ta boduivit timetudey iíd itafidarun vey lakarun vey sheri ta korunenín ta onararun
kiinú iíz depikyaren vet djamomishyaren. Losh mu vulanavolunsaley virsiarit onyavu ranti
khayibishyavu u tamagit sal mu tanelova ukha ovatavit onyava vey u tamagpá vutova nivotsaarit
onyava resh vuyinova pesulya. Var chadit vulanavolunsalú pezizhe martadranyaren resh ta uridey
vey ta agarey beyzhidjarizhe, terchanizhe ra-bezyava u dinivavyatu. Iíd onerenilu, zhoyit salova
naryavu reshú bashit loshekovó inu ta mafayit salay pesulyati. Rekh, kari vutit ruvivit harvoley,
iizese vutova teynifulatsyavu. Idaizhe onyava u ukhanu tansubyaru say.”

“Vug, chalí, ta arezhtese ta Kutuna,” Darór Dafár khadazhemruvyavor, “var idakín iíz onyari mog.”

“Khaá,” ruvyavu, “ruzay muizhe, zurhaneley Haya, matalelko ta Vulspoyararun, sonyaru u zarzari
ta Taridarelova Aylea-Sintinís iíz vey vuyinit baripesulavelova Parpár-Klotashél, ta narél mogit
gireksala, farlafiit marfanú vey kalivit tanú mogit Seyrana, pesulyave.”

Pulán-Shuv zhoyese brigoshizhe zumyavel.

“Ruzay, kiín sheri ta Kutuney!” Dafár-Madj sheyvesinilu arvoradit onifyavor. “Mogese tashe
ruvyate kiinova sheri ta Kutuney ishyare. Kiinizhe mu dazhini ta tuzotaravá ta Kutuna, helistizhe
arishyare u ruvyare.”

Haya alasevizhe disuyavel. “Ta isaekú ishi arishyaren u ruvyaren vey ta shofekú ishi ruvyaren ar u
ishyaren. Ruzay ta anarakekú vey ta otrinekú kozhá ishyaren vey laruvyaren. Tumpi iidova ukhese
ruvya makayaru, ta ebontanú Lastulana, ta adunit Linddorit Doray, ta Tebarú ta Kutuna stalyiven.
Vutit bazhivulit Darska kreyilazoyara vey ta etsipralovo chadit raruvivenarun ishpilayaren. Sheri ta
Kutuney ishyaren ruzay rahaova ta zhirasharit matalesea ruvyaren. Iidova ishyaru, ta Madj kiín ta
Kutunova kevayya cheykopyara, kadimyazha.”

“Frelizhe dzea, chalí, iíd romataris!” Papár-Klotashél lilinizhe khakeyliramyavel, rekh, bishyavel, “Ta
tanto mogay inumishyara vey ta raveykalúd mogova paydiyara. Ta ich ta isha mogit mishbatova
durumafyara, ta rafrél ta zakhuna mogova sepiyara vey ta oreynu iíd shassopiit dukhulorisa mogit
Zurhanelsalova brustteynyara! Frelizhe!" [262] Parpár-Klotashél keylikhadoladyavel vey ta franarit
stabeykhit beyleyshova miriniyavel. Djurova iktiizhe flenendjiyavel. Iíd uregidanit Kutunova ta
shinara vey ta makaa shunyati mog chalí vey kiinova, mogeyre vey resh mogit Birafuney ba mafáy
mogey, korunya makayara.”

“Ra!” uvakunyavu, “Idá beyleyshova anazayate ra! Eshkizhe haizhe divaymakaivit onyara! Idá
mossukova ra-anazayate!” Teyni Parparese keylichichumdoladyavu ruzay krazhni ratrayavu. Layso
tashi anuvi ramfelovó korunavit onyaven, Parpár vugdoladyavel, ta franarit stabeykhit mossukova,
djurit kilikit, priponit kacheriisovó prisarizhe, stronanazayavel. Shirit, taleynit uút ta beyleyshay
fidiritayamalyava vey chayulkit skazova mogit kibiesea teynifulatsyava. Rustyavi. Nodriyavi. Mogit
chaú mogese tsinidyaven. Parpár mergolyavel u ta mossúk lokhyata vey ta Kutunova sait madjilu
endjiyavel.

Lilinizhe, daliyibeshkit vey etarasharit, surit ruzay dlunatsit, mumós djatyiva. Ta Kutún glanya vey
tutaturya mabugyava. Ta talea vetáy djurit difoavá khakhakhiyava mashrá u Parpár-Klotashél
djurova kozhenya prakyavel. Bezyava u ta Kutún saabiyonilu chugeynyava vey djimetsifyava.
Kiinizhe ralepivit klotash endjiyi tamagpaay tsiín ta Madja ra-vemyava. Parpár orinoyavel mashrá
u ta gar vey ta sekáy iküí sait blikhnorgan, shagalan vey nikhan prevunyaven.

ta Kutunova otrinafyate! Otrinafyate

“Parparey,
Dire! Bashova beneynafyazha ba
shtinshagalafyazha kashá djurova ra-otrinafyare! Parparey!” Piti ta etarasharit keletunan ta makait
bruskina kul-shprunilu fidirikrivetarit onyavu. Razaay, zhirí fidiri rahait tabit ardjaay dini iíd
kanlayan ta onosa, zhozhá kuldiváy ta lakan fudjya mabugyava. Ta talea ta talglanarun shprashtizhe
zhudanyava vey rinkasyava secha kul-mosizhe rahait talea degrimyiva.

Parpár uvakilu yostoifarit varvari ta kodesey, ruzay djemarit ta shprunit vavabiyona
fidiribuuekhyavel, “Ta Kutún moga shibatyara. Kiinizhe stroneri ta draluda mafáy shey ta miaraín
vey ta pabasín mogit meydasharun djurova igüayazhi! Ta tantoova resh ta dukhuludit dumayey
vey ta urzudey oreynua lafiyari mog ra. Istavi shey byora kiinova ta neyrúsk pe mogese spoyava,
otserunkhorya cheykopyari.”

Zhoyit talmendjariova, Maár, Ananelese meymizhe klanadafararizhe, Parparese virsiyavu, ta
retokova ta Kutuna miriniarizhe. Zhoyit madjovó diváy ta djolmadjpasivit flenavá ta khordiela
hirzunyavu, ta Kutunova vuyinit madjiena khainululya khiyefarizhe. Vuyinit flenendji krazhni iktiit
onyava. Ta azú pe vuyinit madjpasavá dini ta talglantalan tlintlinyaven. Ta byorova vuyinay
anazamoriya ra-makayavu. Zhoyit madjú krazhni kilikit onyaven vey vuyinit aulú ta ralosa
ratogeshkit shprunudova vuyinese dafaryaven. Khalilinizhe, mashrá u ta byorova chegyavu ta
Kutún daldeaanit, budulafarit taleailu khafeshyava. Chariinit sedori gidanunit meytlana zhoyova
iküiburyava. Vuglokhyavu. Durumifyava shey. Ranti shtamedjifyavu, ta talglanú diváy ta kulit fadan
[263] razhgeyrisizhe glanarit onyaven tsey. Ta kulit losheksál, shey lokhavit pe ta vulese, tretiizhe
vutit shasyibuday kiharisyaven.

Aylea ta muit eyparél onyavel. “Kiinova brinkiyava zhe? Kinzá Parpár onyarel?"

Mashrá u diváy ta lakan zumyavi, djurit tsorniit rezit vey chayit imár ta samisarit chariinilu
mirsiisyava. Foliyavi u Parpár-Klotashél inumishavit onyavel. Ta Kutún pe ta shpiran sayra djurit
shirkarvantizhe diginilivit sparitalyoan ksevyava. Ratamagpá kiharya ba gadanova ruvya vemyava.
Bashalit vey shaskiharit, izá mashrá tantounan ksevyavi.

Lilinizhe ta chendjeynuit lak brugifya vey maskatya mabugyava. Ta talglanú shprashtizhe
irmanyaven. Ta Uvak eypyava.

“Semat Apélien – Aveladu Kab u-Sirón rul Atieyem u-Üilat Kirv semgotul. Pat sadu tsüyat sulin! Ta
Misgidivit Madj ta Seyrana vey ta Satél ta Runit Karfeyuna kadimavit onyaren. Rapaú pirit ta
Madjey vey idapaú vunay dralzhanivit, ta Kutunova chegya ivdiyaren vey zarideynyazhen.
Apelieney vey Sateley Üilat Kirv, mogese eypyatay ukh.”

Pulán-Shuv tansubifyavel. Ta brustteynova sait gitunay madjotonyavel. Diváy ta salese
klanazumarizhe mashrá u tansubifya saova shtnulakya prakyaven, ruvyavel, “Franarizhe ishyavu u
Parpár-Klotashél, zurhanél vey loshkhordiél, sheri ta mishosey ta igriit brinkienarun vey ta kelekivit
sopiey ta Seyrana ra-anarakyavel, ruzay, ratá iidit vavova ta khulosa vuyinay etikhyanu. Eéy Uvakey,
tashe ruvyate, kinzá Parpár-Klotashél onyarel?"

Brugifyava ta vul, “Ta riliniena ta Kutuna imfayit onyarel say, vey ukh vuyinay. Satelko, Kongin av
de Tidreysera,48 dralizhe korunyave ta Madjova iizese teynifulatsya vey chadvá mosen intevayi
misgidyara. Franartantoit marfanór basha, Grun Oya, misgidyaror, ruzay ta tanto shandi ra-
onyara.”

Ta Uvak idatá zhoyese teynieypya belatsyava, “Apelieney, kesh lahadyare?"

Divayzumyavu, ta vansopiova ta Uvaka obagya khiyefafrizhe. Mogova sheyzá divayya beylatsyava.
“Lahadyaru!"

“Idakín, franarizhe Misgidirit Madj, tsorni-sáy ta Kutunova medjyate!"

Idatá ta Kutunese dlamyavu vey ganabasyavu resh djurova kevayya. Mashrá u zhoyit sundjit
flenovó diváy djurit retokan hirzunyavu, mashrá u djurova dini zhoyit madjese ptalulyavu, djurit
tsireait zaftór, razhegeyrisit, dinishifit, daldeanatokanit taleailu glanya mabugyava. Piti zhoyit
shumeshan ta Kutunova panayavu, djurova izizá chugeynarizhe resh djurit selamova vey pelikilova
fidiripurya. Shunenú, vey banadjinit vey ubuatsit, klaná zhoyit tamelan medjinyaven, shunenú ta
yavyoa vey ta perneyosa kiinú pe mogit mishbatan helistizhe kadimyazhen. Ta daldeanatokán ta
Kutuna ta lakova djemarafyava. Mogit nikhovó-sá dlunya beylatsyava.

48 Kongin av de Tidreysera: Djanari for Darél ta Tantodzevararun.

[264] Ta Satél Pulán-Shuv zhoyese teyniramyavel vey zhoyit madjova dinimadjyavel. Ta talea ta
Kutuba irmanyava, tutaturyava vey tantoilu areaifya bezyava.

“Shukhrám Sintinís Runa,”ruvyavu, ta Kutunova mantaizhe tebarizhe reshú sheypaú djurova
idarizhe shunyata, “Sharuzár ta Untara. Bazhi iíd Makaan bevlanuyazhen sheypaú.”

[267] SIPÁL MINMAK

“TA OTRINÚD DJOL-TSULAELA ZARADIZHE FIDIRIPRAKDAKYIVA.”

“Ta otrinúd Djol-Tsulaela zaradizhe fidiriprakdakyiva,” Ishdár-Eníl saese talshyavel. Sheypaesea
idarizhe bezyava u Djol-Tsulaél rakulizhe shasvarazit onyavel ruzay diváy shey iíd brinkienavá
chadizhe ta ubikeyaris vey ta rahelistudaris zhanyiva. Ta otorayú vey ta rahelistenú ba savananivit
ba kvelizhe dinitarshurivit onyaven. Yavbrinkienú ta Natunsavelova hovoryaven ruzay tsorniit
rahelistenú djorstamizhe vuyineyre vadikyaven. Darór Dafár ta Natunsavelova inu ta Amrutit
Drukhay lulya vemavit onyavor. Padján-Hadín, uv ta loshifavit talnaravá, losheyparit dini Koit
Shatardjaan, vuyinova hovoravit onyavor vay ta Indurandiór Nikhád vuyinova mamadjya
khiyefyavor vey, loshizhe losh ta Mazhaldarorey Gashana, Tuhíb-Tuúr, beneynavit karyivor. U ta
shuvór Ko-Kitsán, tsorni ta tantoit Mazhaldarór Gashana, vey Ishdár-Enilova vey Djol-Tsulaelova
otrinafya veykalavit onyavor ta oymorait fidiri sheyay onyava ruzay var layso vun ishya
cheykopyaror u ta otrináf Djol-Tsulaela rahaova piri ta imurey teynifulatsyana, vey onyavor vun
khaá kinpá ta oyshprunit tashishtrunenovó sheri vuyiney lafiyava. Ta osokú iíd funduena aluatovleit
onyaven khaá. Shtaruzay, eshkizhe gavizhe iidova moluyavor. Ishdár-Eníl franartantoilu Djol-
Tsulaelese bogyavel vey vuyinit tseynakeylovó, vemovó vey amustenovó, kari sait ishey vuta,
dayavel. Vey Ishdár sasait tseynakeylovó, vemovó, vey amustenovó trevkonyavel. Ralyi kiinizhe ta
koruntilél [268] Djol-Tsulaela franartantoizhe vemyavel. Iíd-sá ta oygidanit kulmá resh ta bogey
onyava. Ruzay ralán iidaris tsorni seti vuyinit shubait kiponan vuyinese zhirashyava.

Ko-Kitsán tikhodya mabugyavor u Djol-Tsulaél hait boduivit ruzay chilinit korunizhit farishova dini
iíd prazhenunan lafiyavel, secha saese djurova netelya ra-makayavor. Haizhe, djeyel-djeizhe
tikhodyavor u shey iidova fidiritukbelyi savukya cheykopyavor – resh ta draley ba ta djamey ra-
ishyavor. Mazhaldarór Ko-Kitsán savukya shukoryavor u Ishdár ta meyradjese dini Alafit Lushan
shtamishyatel resh Djol-Tsulaelova Koit Shatardjaese vugmorya reshú vuyinit fazhenit nosovó
kiinizhe indurandiél shtamabugyatel – ruzay kiinizhe Ishdár-Eníl sait narelese sheri ta ginín vuyinit
otrinafa upeneyyanel? Djol-Tsulaél sait ukhtalenova kiinizhe mantadazhemeypdiél ta Mazhaldarit
Tsunturese dini Koit Shatardjaan kaluzavit onyava, vey idá ta trichit loshvadikosova losh
Mazhaldarorey Ko venyana. Idait trichit talatova losh ta Shuvekín ta Soreyanit Soreya irebulyavel.
Sait yavfarishova kiinizhe amgaldiél Darora Dafár Amruta vey ayzanisdiél vunit kurudjora, Padján-
Hadín, chadizhe arheryavel. Tsorni, zarzari vut voemdilesavit onyaven.

Ishdár dini ta misgidbiran ta meyradjit kamizfada brigoshizhe djanubyavel. Sait gadanovó
shtateyzalyavel vey sait adalovó kuyutyavel var djamó sheyan, ta ginesea dafarivit Mazhaldaroray
Ko-Kitsán resh vuyinit otrinafey shukorya vey vutese, zhirí tantosilu, karimachkaya, Djol-Tsulaelese
upeneyya cheykopyavel. Ta ginú nirzhuit ra-onyaven ruzay ta otrinafova ta Natunsavela
mergolyanen vey vuyín vey Ishdár resh zarideynya, pabasya vey khorya yazhaspalavá otrinyanen.
Djol-Tsulaese sheri shey iidey omanyana ra. Ta misgiddus lafranarit u onya bezyava. Ta zhot Ishdara
givanit onyava dzea. Girtekú ta Natunsavelova keyliteynifulatsyaven. Ta araspeles, kreyafarit ta zar
fadovó tlantloryava, mashrá u ta girtekór vey sait meyradjtanél djurova iküimanaragyaven. Ta
shagál Ishdár-Enila kreyluntuyava.

Ta vishu Djol-Tsulaela ta eydit pebaneturivit chendjeynua Pulanosit aspala onyava. Rahait
blensabutovó sait bazhielese eypyavel. Ta morarit girtekova rahaizhe batsyavel. Omoit eydit
rasiarit gitunay vey sesay, ushogivit ta meyladjay resh ta otrinafey, genbonivit onyavel. Kilikit, ninit
neyova fulatsyavel. Djurandi anuvi shtadafarivit trevkonenú zhanyiven.

Ta Natunsavél bonduluntuizhe divayzumyavel tsaya hait ravemivit djak ba cha haova, ardralizhe
etsipralit, djatyana ba shunyana. “Lornizhe ta vastriit vey grunuzhit toapi, Tuhíb-Tuúr, voynivit
kiinizhe vunit shagál mafáy zhoyey onavit onyata, ta draldaese kadimavit onyaror vey zhoyit
otrinafova nulakyavor. Vunit bugú vunese artalkorit purosa [269] ubimiizhe fulatsyaven ruzay
kashá talshyaror u vunese zavachyanu kiinizhe vemyavor Dafár, pashuni fedjukayyaror.”

Ta dralizhe shtateyzalivit inserien tsorni korbyudemivit onyava vey tsorni kinzá mabugya ra-
ishyavel. Veykalyavel u ta trichúd oydralizhe nukmenyana. “Tuhíb-Tuurova ra-zavavachyazhe,
Kakonalelkoey. Ta yavmazhaldarór ta Gashanit Mazhala beneynavit onyavor.” Ishdár ta disuova
Djol-Tsulaela misgidyavel. Kadimyava rahá.

“Lapanyara pa kinpaova zavachyazhe bash khaá vey idapá ta shuvór Ko-Kitsán onyara – tsorni
dinianaifavit dini ta narosese vey vunit Oba vey vunit skaa. Bashit otrinafova skorovit ta gina
korunyavor u, kari ta vemín Darora Dafár-Madja, bishizhe dini Koit Shatardjaan zavachyate.”

Ta vishu Djol-Tsulaela ta nagushtunilu chugeynifyava. Kilbieydit onyava ruzay tursiarit onifyava.
“Helistizhe tardjenyare bash ra! Amrutese shtamishya cheykopyaru. Padján-Hadinova zhanya vey
shyovó shtasebafya cheykopyaru. Helistizhe,
iíd estalú kiinizhe tsorni onyaren ra-samya
cheykopyaren. Kiín sheri Dafarey?"

“Kinzá tsorni ta darór zhanyiror, ruvya ra-makayaru,” Ishdár bishyavel. “Losh ta talmenshuneley
Az-Beyrúm vey losh ta shuvorey Ko-Kitsán, rumbi ta yofrivonluan Nikhada, tayamalyavor. Kashá
zarideynarit ba beneynavit onyaror, ra-ishyaru. Sobonivit onyaru u Padján-Hadín Amrutese murnit
shtamishyavor resh ta Kegunova mafaykhorya vey resh ta Amrutit nalyunova djurit flenendjiay
vuglulya. Vunova zhanya vey izá vuneylo shtaloshifya harvolyaru.” Maliden ta vishuova Djol-
Tsulaela klanálilinyava. Murnit dini Koit Shatardjaan samyi rahaizhe harvolyavel. Ruzay, rekh,
rezafit talsh vuyinit shagalese kadimyava. Sheri ta shtamishey Padjana Amrutese gazaryavel. Ta
vishu Djol-Tsulaela varvari djurey areait vey arrezit onifyava.

“Chalí, savunova darorafyavor” ruvyavel. “Basheylo dzevyazhu. Seti ta masagan ta fazhenit
darora onya cheykopyaru.,” ruvyavel. “Iíz dazhini iíd tungoeynit amulkavá, dazhini iíd vochilinunit
shuvekavá samyazhu ra. Eshkizhe mogit pabasú pesulyi makayaren tsey.”

“Ishdár-Eníl ishvemyavel kashá ta Natunsavel zhigutyavel tsey u vuyín, Ishdár, mu ta vochilinunit
shuvelainen onyarel vuyin-sá? Ishvemyavel kashá Djol-Tsulaél prundji vuyinova urzit vey
vopraykonit gazaryara. Ishvemyavel kashá-ba-rá mamadjyirel, kashá-ba-rá ishi mamadjirit onyavel.
Talsharizhe u ta Natunselova trichizhe mafayya ra-heslayana, vuyineylo resh ta tsorniey shukorya
veykalyavel – ruzay vesamadjatya ra-makayavel u ta tet Djol-Tsulaela ta ginesea sait otrinafa

franarizhe shaskeypumit samya savukyina. Vey kiinit dralese ta otrinúd onyana, kashá ra resh ta
keylivasuriafosey ta emdalit pabasarun? Vey sasait pabasovó lafiyavel. Padjanese shtamishya
cheykopyavel.

[270] Chalí, mishyati, Kakonalkoey. ishdaranzaova ishyaru.

(*)

Ta aspalaú kiinovó Ishdár-Eníl losh Padjaney lafiyavel mashrá vuyinit anuvi kuteyravá dini
Tamelunan fargaivit ra-onyaven. Ta draléyp, ta halalá, ta draltelyusit uriden, ta uramit vey
varemeynit shonshonós, ta garminós ta pabasarun, shey iidú ta mifliova dazhem Ishdaran vey ta
Zardoran Amruta ordaryaven – ba zhirí idaizhe talshyavel Ishdár. Ruzay kiinizhe onya makayava u
Padján vuyinova idalán omanizhe branyavor, layso shas vuyinese djaüoya? Djufi-bolo, mashrá u
vuneylo onyavel, anuvi pefeleshkit praykonenovó tilavit onyavel khaá. Mashrá vutit franarit
gleyavá ta mareyposa, Padján ta birzaova isharit dzevanzaa vuyinese teradavit onyavor, kiín mu ta
anuvi pebrediit igüairit ishdaranzaainen onyava. Dini ta bluzit agaran Koit Shatardjaa biryava vey
ubimiizhe murnizhe Darorese Dafar-Madj vey Mazhaldarorese Tuhíb-Tuúr vey vutit zheytumesea
vey kalirit dodjdiesea pilayiva. Dazhemnimbait iküisonsailu dzevya shudjizhe onyava ruzay dini
tuteyradjan ba khatunkian pashuni praykonizhe zhanyiva. Djurit igüailu, Djol-Tsulaél eshkizhe
haku-haku inu Koit Shatardjaay rayibirizhe tayamalisya makayanel. Onyava ta harvól Ishdara
muizhe ta Natunsavelova Koit Shatardjaese vugmishafya vey sheyovó idataay keylinulakya. Kiín-vá
shtrunyana, talshyavel Ishdár, Djangaese shtamishya cheykopyaru.

Snehagleyit imardzév onyava Koit Shatardjaese vugpurbenya, dzev kiinova Ishdár krazhni rayizhe
mashrá iíd yavaspalavá korunavit onyavel. Ta fadnulaken pe ta sashiryonan ushogivit Ko-Kitsanay,
resh ta khilemdalit vey nalit igüaey ta “Mantadazhemeydiela” Amruta pashni isterit onyava.
Shasotorayizhe, harvolyiva u iíd rilinneshvarbu onyata reshú ta ginsál ta otrinafa Djola arpeyratalit
shunyita. Secha Djol-Tsulaél neshvarbuovó vey mantait kirmishtaratovó chadizhe varemyavel, ta
ana “Dazhemeydiela” maintait ba ra, vuyinese pashni kinsiit onyava. Iíd ukhtalen-sá daldeaizhe
meyladjafyara. Dini Koit Shatardjaan samya rahaizhe harvolyavel.

[271] Ta teynikadím ta Natunsavela, tsorni indurandiél, vey sait zumundur-dodjdiela, kulizhe shas
hait nalit foliey ras hait yorumenilu subutyiva. Djufi-bolo, girtekú dini ta imararuni zolyaven kinpaú
ta Indurandielese ta ginovó vuyinit otrinafa vey ta iktialamiovó vuyinit zavachosa pridavyaven. Iidú
ta mashrait Mazhaldaroray Ko-Kitsán-sá peferivit onyaven. Sait anaova kiinizhe Mantaushél ta
Talmenhazarun vey Muifavit Musavetarun Itlana, losh chadunit avoney piti ta talmenhazit
nalgoleravá vey piti ta obavá tuzhanvit vuteylo, teblafiyanel, ruzay vuyinit nosú iíz kulizhe savelit
vey atonnirit oyanen. Vuyinit induranit rayakú, helistizhe kulpevisit khaá, vuyinova nishtaivit ta
Drukhese ta Mazhaldarora tebyanen vey iidizhe hait talatovó losh nalyunit brinkienín dini Amrutan
okrintuya makayanel. Ruzay, iidilu tumpi nobshetarél onyavel. Naglirya makayavel u yagusit stronú
resh vuyinova kiinizhe natunit farisharél inululya, resh vuyinova inu ta fazit meytlanay vey avonay
tebya, resh vuyinova teynimasagya vey seti ta kligoan tebovatya vavatsyaren. Iidova peyratyanel

ra. Idarizhe foliyavel u yundiél talmenhazdiarun, resh kinpaín rahait lestriova lafiyavel, tsorni
onyavel. Rivshodiél nalyuna onyavel, raaréy nararit, ta Darór kiina hazá silyivor. Kashá shey iíd
samya savukyina, eshkyara u ta Kegún, shas vuyinit avoney, hegova ta meytlanova teblafiya
zhanyana vey Amrutese kiinizhe kalirit kanél ta fazhenit darora Padján-Hadín, shtamishya ratá
makayanel. Estalú layso ardjamit onya makayaren, saese talshyavel, ruzay idá zaradizhe
vesamadjateshkit onyana.

Ta Natunsavél zhanyavel u sait fazhenit fadsál pe ta nigenan ta Musavetuna ta Soreykoveynay
frelizhe frelit onyava vey krazhni ubimiizhe onifyava u varvari ta ichey nalizhe buyukarit nalyuna
dini Amrutan, vuyinit shastelyusit nosú kiinizhe moskadiél shuvekarun mashrá tantounan vuyinit
eylán onyana. Ra-savukyanel u iíd chendjifyata. Djol-Tsulaél Koit Shatardjaova lan-lan djani
inubranya harvolyavel. Mu antriit dinifechivit silivit talnár Itlana dalí folialit tsornitá onyana,
talshyavel. Ta harkazifova luntuizhe misgidyavel.

(*)

Ta durumúd vey ta bashlaís ta harkaza rafrelizhe djani kadimyava. Djol-Tsulaél nulakovó resh
Ishdár-Enilova, zretonerizhe resh ta Nimareynit Sondusey, zeytariya lonevyavel.

[272] Ranti Djol-Tsulaél teynikadimyavel, ta musavet usbuizhe taleaivit onyava mashrá u shimen
privodarainen seti ta musavetit sitagsalan, rumbi franarit, zaradit vadikaspalan, loshifyava. Iíd,
khaá, ta zarit sav ta nimareyna, faronivit resh idapaín kinpaú seti ta Musavetuna ta Soreykoveynay
depikyaven vey vadikyaven. Ta prazharit sav ta nimareyna, ta Sondus, seti ta vesinan-sá ta
Talorrovina arvkuzizhe brinkiyava. Tsorni, ta durúm dzea kadimavit onyava. Hatrinurizhe halán
rumbi tata zarmak zaran onyava. Ishdár-Eníl seti anuvi sinavá arratraizhe teynikadimyavel. Pe
aküayan, dazhini ta djanubbiravá ta alavana, djanubifyavel.

Ta sav kulizhe tabyava, Djol-Tsulaél talshyavel. Ta sikál ta musavetuna areaifyava mashrá u
zumundurú vey viramustarú bashlaizhe diniramyaven, areyit talglanovó vey shikevovó ta
bibutchaya dinifulatsarizhe. Ta chayseylarit bibút ta konotsia iküí ta sikala sashirilisa vey
feynimarenilisa kreyprevyava. Ta savór karit dinikadimyavor. Ta dzaleybit chendjgolese, cheb ivarit
dakiit vey shirit, dralkumunivit chendjeynua, mishyavor. Ta satapit fereshova Sheytatál ta Soreya
anazayavor, dralgadanova pe shey privodaresea felyavor vey djanubifyavor. Rekh, to makbasharú
mudji-mudji keylikiharyaven vey mu ineynova ta Feresha fidirimakbashyaven. Satapprón pronyiva,
vey rekh bashlaifyava shey. Shey privodár djeyelizhe dini ta bashlaan sait sonatsa Uramunese resh
mu antriit anzoney ta zarideyna vey ta zarideynosa, samyava. Rekh, ta savór tansubifyavor, ta
inumasinova fidiriruvarizhe. Ta kulit Sondus min todoovó gleyaris tlimoyyava. Djol-Tsulaél vey
Ishdár-Eníl pe vutit aküayavá tsaya dini djeyelit sabashlaan djurnidyaven makhá u shey tamagpaú
fidirimishavit onyaven.

ishdarsonsaese tsorni mishya
Djol-Tsulaél muizhe ta anufeynit bashlaova prisyavel, “Ta
cheykopyari say, lan-lan djani, tashi u hapá zhoyit inuonova foliyata. Kesh helistyare u ta sopiova
pilayare?"

“Ta sopiova pilayaru, Kakonalelkoey,” Ishdár kozhá vuzhniilu disuyavel. “Secha iíd ba palit
dzevsonsaova ratá igüayavu, djufi-bolo Padján pashni idarizhe djurit birzaova vey buyukosova
netelyavor. Mishyati. Klotashovó munkamisgidarit lafiyaru.

Zaradizhe togya onyava u ta Satapit Shatardja iidit ustalgunit ezhovó lafiyana vey Djol-Tsulaél ratá
iidit anarisovó murnit kuteyryanel, ruzay hait draldá onyava khaá u etispralit dzevsonsa birzayina
dini anaran kinzá anuvipaú mampisyanen. Ta ishdarsonsaú artabizhe igüairit onifarit onyaven,
ruzay Djol-Tsulaél seti iíd [273] igüaan ra-azafadyavel kiinizhe pe ta skazulkit vashanan klotasha
raazafadit onyanel. Vuyinit miaraú, amustenú, pabasú vey nuvnaú, varvari rahait ugretey vuyina,
pashuni deykumyaven, talshyavel, vey tanto onyava dzea u estalovó sebafyatel vey idaova
rumbipesulya cheykopyarel, kiinova makayarel. Padjanese vishu-vishu eypya shudjizhe onyana var
vuyinit tazhbilova keylilulyavor, vey djufi vuyinit otrinafey, eshkizhe otorayovó vey etikhovó sheri
vuyiney lafiyavor tsey, kiinú ta imurova ayenya makayanen, ruzay aulú ta ralosaris vey
ayzanisosaris helistizhe shasfazeylit vey inufargaivit onya ra-makayana. Iíd shudjen onyara kiinova
ukaya cheykopyanel.

Ta dzevís ta Adzafarese Koit Shatardjaa rafranarizhe tlimoyyava. Seti ií ratrait gleyan, chadit
munkamanaragarovó ra-zhanyiven. Ta Shatardja, ta oychadit harkazavá, salaatsit vey ravavatsit
onyava. Murnizhe ta Gidanit Zhanalú vey Satapit Aspalú hait izmuit anikebesova iíz ayenyaven. Iíd
mu ayen onyava reshkín Djol-Tsulaél djurova idalán tarkiryavel. Omoizhe ta manukanavosova
Ishdara rekhtayarizhe, ta igüaivit mishbatova rachadizhe versidjyavel. Hatrinurizhe zarmak sinovó
inu ta musavetit ningenaay dzevyaven tashi u fayya.

“Iíz onyari, Kakonaleley.” Ta ketásh ta uvaka Ishdara ta bashlaova vey ta rezova ta harkaza prisyava.
Djurit praslait vey danagarit lilinúd korunyava u Djol-Tsulaél yibishyatel u mashrá frelizhe franarit
tantoan eypavit ra-onyaven. “Ta klotashovó iíz ranishtaivit branyate,” Ishdár bishyavel, “Vutova ra-
shtatunkiyazhi. Ta vaysekú iíd agarisa eshkizhe vutova igüayazhen ba sait vugmishbatova ta
musavetese zhanyazhen. Idaizhe-ba-rá, imfayyaren.” Djol-Tsulaél kozhá sheri ta kalstinimurey ta
vaysekarun ba sheri ta lestriey ta amesea talshyavel. Vuyinese malidyava u Ishdár iidit naskudorovó
tebyaven. Var untarmait brinkienú kihararit onyaven vey tanto resh ta imletenín ta spultotolit
shprashtekarun ra-onyava.

Ta shatbat djumit onyava. Djurit pimanú ta rafoay vey ta opartsshirenay skazyaven. Ta torus
tavyava. Ta talea Talora iizese ratá dlunyava. Ta sitagú krazhni tulit vey krazhni hatrinit onyaven u,
layso seti ta eaan ta aspala, ta tinotovó pe ta vishuesea ta tamagarun ra-marspoyyaten. Vey
yarharkazan, tumpi zar fridadjazú onyaven, ta lalivsiarit zurhanelú, Lavál vey Torán. Istavi vutit
kreyzagaivit taleaa ta hazbatovó dini ta arfazhenit, arnamagit, labudurivit shtranakavá ta
Shatardjaa urzizhe ruzay frel-dralizhe taleayaven, ruzay ra iíz. Durumunyava. Ishdár fidiri sait
dzevneyay
fidirilulyava vey djurova bilasyavel. Bluzit dreveynuit sonsaese
teyniramyavel. Djurit adit shirit badnuún yosotoivit, nafroprantiivit vey inushaskunzayifarit onyava.

tainaisova

Rahait shuneshkit sonsakúr, anazaeri ba rodj zhanyiva. Ishdár kepesit ba aatit uvakilu eypyavel,
“Mishtaratu Darora vey Mazhaldarora, anazaifyate!” Lilinizhe myolit khapasi vey karidji, khait ba
suburgrunuzhit fidiriotriníf, djatyiva. Ta sonsa anazaisivit onifyava.

[274] “Yibyaru u mashrá zhoyit inuonosan tilarit onyave,” Djol-Tsulaél gormadizhe shprashalyavel.

“Shtrunenovó tilyaru reshú estalovó keylivasuriafya makayatu. Shtrunenovó, kiinú ta todjiese
chilinyaren tilyaru – kiinizhe layso bash zhoyese ayzanyave, Kakonalelkoey.” Vuyinit shagál franarit
varemeynit harkazesea losh Padjaney khavugovatyiva, vunit razhgeyrisit uruit blikhnorg dudj
vuyinit forudan, vunit shonavtu losh idaey vuyina fechivizhe. Iíd zhigutenú vuyinit salashunenovó
vey medjit talshovó iküidjemarafyaven tsey. Ishdár saese ta yartaese shtateynifulatsyavel. Ta
shasfardayit vraneteyni savaremova Djol-Tsulaela foliya mabugyavel. Idá vuyinese imuryava vey
ishvemyavu reshkín ratá tashi djurova foliavit onyavel. Eskizhe ta azburáts vuyinit draldaova
pitiyava ba vuyinit naglirova uuzhafyava. Zakovroifya mabugyavel.

Diniramyaven. Ta sonsa sagukifyava vey vutanis shpattebyiva. Ta lak bari chiimit onyava. Ishdár
sait tainaisova turasilu areaafyavel. Anuvi fergolú vey labamú udj ta pelesavá zhanyiveyn. Olkunivit
yagusnorit küazuveynit fereshilisa vey brusteynivit satilisa onyaven. Franarizhe inubranivit etiéyl
istondia onya beylatsyava. Seti ta dzaleyban ta fada surit, seyranit, chendjdinan onyava, piti kiinan
omoit ramemuchivit sonsaanza tansubyava.

“Pa ra-vesamadjatyana u idait ‘etsipralit ishdaranza’ idalán imruit korunyina,” Djol-Tsulaél shaarilu
ruvyavel.

Ishdár vuyinese maladjilu zumyavel. “Iíd ishdaranza mogese gidanizhe zhirashyazha, Kakonaleley.”
Secha djurit sittalkór vey kinza nirzhuit ra-bezyanen, djufiizhe, franarizhe bonduivit samyava vey
djurit buyúk davbiizhe praykonyara. Etikhyaru u ta shirit sonsa danivís djurit setiona onyava ruzay
ta shpatmaka djurova raleypaseshkit, piri anuvipaesea, tebyara.”

“Khay, khay. Zachalí, keylimishyati khá. Ta talshova ra-brinyaru u izizá dazhem nimbaavá
kreyfechyinu, eshkizhe resh ta sheytaey silyi, ratá shtadimya resh zhoyit lipalova karintevaya. Kesh
ta ishdaranzaova bilasya ishyare?"

“Rahait bilasova tunkiyara,” Ishdár disuyavel, “tumpi ta dzevsonsaova iküiramyate vey seti ta
karsonsaan ta tamagit masaga emdilasyazhe. Ruvyira u hait yib ta dzevosa kulizhe ra-nagliryira.
Kesh muit mishyatu?"

“Tashe khay. Ta tainaisova zhoyese branyate vey bashova djureylo djani rekhtayyazhu. Murnit, iíz
dini ta duruman branyi ra-vemyaru.” Djol-Tsulaél blamonivit vey rahelistit beylatsyavel.

“Dralizhe, Kakonaleleyshukhrám.” Ishdár ta tainaisova ta Natunsavelese klandafaryavel.
“Zhoyese pristiizhe rekhtayyate. Ta fargaeshkit tantoova ra-lafiyari. Ranti dini Tamelunan onyazhi,
Padján-Hadinova zhanya cheykopyazhi, var helistizhe ta tedjkerdiú ta Keguna izá vavatsyaren vey

kuchayaren. Miaraeshlizhe ta dzevsonsaova enkoshavit shandi ra-onyaven vey mogit teynikadím
imfayit vey shaspiradjenit onyazha.”

[275] “Dralizhe, mishyate say. Shuba rekhtayyaru.” Djol-Tsulaél ta tainaisova lulyavel.

Izmuizhe, ranti Ishdár iküi ta dzevsonsaan ramyavel rahait arbuán ta dzevosa yibyiva, rahait tikhód
ta birubikeya ba hait tamagit yib, ras kednait ras shagalit zhanyiva – tumpi khafésh ta taleaa vey
dusaloeit ketásh tsaya khaotrinafay imarlana onyava.

Ishdár-Eníl saova dini iküibirisan, pe voshtit peylanakan uv bichsonsaan, tansubarit zhanyavel.
Imruizhe iíd ta dzevsonsa-sá onyava. Harvolyiva u iíd ta dinibirese ta sitaga vuyinanis palyata.
Foliyavel u iíd sonsa prundji shiratsit flidjova trevkonyava, secha raizmuizhe targonit onyava.
Ishvemyavel, kiinit akhmegilu ta ebontanú tuzotyiven ú dini ta dzevsonsaese pakhilu ra-lokhyaten
vey seti ta tamagit masagan khazhanyiten. Ta tantoova resh sheri iidey vadaya ba djurova fidirivirya
ra-lafiyavel. Ta khateynikadimova Djol-Tsulaela krilarizhe, dini ta hazbatese, idarizhe inu ta
kadimbatay, ramyavel. Talortalizhe onyava tsey ruzay seti djeyelit rumbiasplachaan onya
beylatsyava. Ta vkuzit nimareynese teyniyava. Bezyava u sneha gleyanaravá inu vuyinit vanbiray
onyavel. Ruzay, haizhe iíz kiinizhe Tamelún, shat kiinova dralizhe pilayavel, ra-tikhodyiva. Ranti
djamomisharit salisova peshelarun djatyavel, anikebesivizhe dzigarizhe rumbi vutit vadikaspalan,
lilinizhe khaishyavu u ta povna Gashanit onyava. Gavizhe kinzá iíd dzevsonsa onyava vey kiinizhe
Padjanova zhanyanel?

(*)

Djol-Tsulaél afakyavel u Ishdár tashi vuyinan iküimishyavel. Ta Natunsavél ratá tashi ishdaranzaova
igüayavel. Tutyiva u raimfayit onyaren vey pa ishyara ratá kinzá pa zhanyina vey kinpá eskizhe seti
ta tamagit masagan kalstinya ba imurya misgidyana. Djol-Tsulaél anuvi vesinilisa santiyavel. Ta
dinilafiensalova ta laka artugizhe teynizumya vemyavel. Iíd, bezizhe, ta istonbír istondia, eshkizhe
makait ishdara, onyava. Eshkizhe iíz hait faralen zhanyina vey Djol-Tsulaél fidiribranya ra-
harvolyavel makhá u sheyova klanazumavit onyavel. Ta yagusit fereshovó vey satovó
iküimadjuryavel, gidanit, rashtrunit ibretova korunarizhe. Kulizhe rahaova zhanyavel. Rekh,
lilinizhe haova khayibyavel – dakiit dozhbrustteynivit kalanus onyava. Djurit eshuru nambilit
kachrodjilu loshtebyiva. Idá kiín vuyinese oygatveyyava, ta gidanit, omoit, rasparitalurivit fertéyn
pe ta eshuruan onyava. Veluzhit daldeaanit bikhtamilu, mu murnit karanchien sonsaa, eshkizhe
fidiritsurafen ta ishdaranzaa-sá, zhanyiva. Eshkizhe iíd batinesh azilarun vey timetarun [276]
tamagit dzevsonsaarun vey tseybonduivit dzevhegarun onyava. Ta vesamadjat Djol-Tsuaela
khadjamoanikebesyiva. Iíd feresh eshkizhe praykonyana, talshyavel. Dini vuyinit abese djurova
trazyavel. Ta dzevsonsaese seti ta dzaleyban ta laka shtamishyavel vey iküiramyavel. Fesh, oe, vey
zazísh vey iküí seti ta tamagit masagan khaonyavel. Ishdár-Eníl izá bashlaisizhe ruzay rakul-radizhe
misgidarit onyavel.

“Kakonaleley, kiín bashova naradyava?” Ishdár arrezizhe eypyavel u sait tikhodú danivyanen.
“Djasyavu u ha mashrá ta iküidzevosan bashese shtinbrinkiyava vey rakulizhe helistyaru u ta
dzevsonsaova vugu shtabilasya makayaru.”

“Rahaizhe nashkudorifyate, malachit zumundureley,” ta Mantaushél disuyavel. “Seti zhoyan
dralizhe onyara khaá. Iíd birzaova ra-duneyyaru. Kesh ishyare bash kinzá onyari?"

“Dini Aeaan onyaray, malachit shuveley.” Pilaivit uvak vey ta zumundurelova vey ta savelova
danagyava. Ishdár vugdjimetsifyavel ta uvakese teyninasya. Vuyinanu Padján-Hadín, losh salín
shim tekarun, tansubyavor. “Djangaey!” buuekhyavel. Vunova khasanokya teynivirsiyavel.
Vugramyavor vey ta tekesea buuekhyavor, “Iíd zar peshelovó tazhbilyatay vey ta ovatlakese ta
Musaveta ta Talkuta vutova teynifulatsyatay.

“Dorey, iidova korunya ra-ivdiyare!” ta Natunsavél buuekhyavel. “Ko-Kitsán zhoyova otrinafavit
onyaror! Padjaney…!"

“Kari zhoyit dralzhaney korunya ivdiyaru, saveley. Zhoyova khulavit onyare vey bashit nuvnaovó
vey pabasovó mashrá tantounan hasvinavit onyaru vey ralán vutaris ta dralova ta Darora, ta Dora
ba ta skaa kiinizhe tseynakéyl lafiyaven, ruzay tumpi idaova Djol-Tsulaela-sá. Djamó sheyan, ta
abiyón zhoyit ushora onyava u dini Koit Shatardjaan zavachyate vey layso tsorni Ko-Kitsán zhoyova
khulyaror vey Amrutova, bashit otrinafilu, dinilanyuafyaror.”

“Ruzay, Padjaney, reshkín idaizhe tikhodyare?” Ishdár-Eníl dazhemfelyavel. “Tumpi resh ukhese
zhirashya dini ukhit khorosan mafáy ta Keguney iizese kadimavit onyari. Tashe savukyate u
netelyati!"

“Chadit netelenú kadimyaven vey ralán vutaris hemitsyaren,” ruvyavor., “Girtekín, ta tebbirese seti
chendjavá ta Musaveta vutova inululyatay. Djani ukheylo onyazhu.” Rekh, Padján radaeshit
kepesenova bruzhbruzhyavor vey iküí ta dzevsonsaan khavoemdilesyavor.

Ishdár-Eníl, ta malidilu vey ta ipokilu, Padjánova voemdilesya zumyavel ruzay frelizhe ta tantoaris
ra-onyava. Ta girtekú vutova inupristiafyaven.

Seti hatrinit laigüairit aralbatan ovatdurnu misgidyava vey dini djurese ta Natunsavél vey vuyinit
dodjdiél nuryiven. Beylatsyava u shey ta hazbatú Aeaa ta pimanilu adjanivit onyaven vey ta mish
[277] korshtyava. Rapá, piri ta zar meyladjtanelú dini ta tebfadakan, seti ta saran ta toramzeria,
zhanyiva. Ta Natunsavél vey ta zumundurél resh dzevey rakapieshkit dersinosa, azafadifya
khiyefyaven. Eypyaven ra.

Lilinizhe khafésh koeait taleaa dje ta ovatfadakan brinkiyava. Mashrá chadit franarit taakavá ta zar
meyladjtanelú shunya ra-makayaven. Ranti vutit shunmaka shtakadimavit onyava peshór pe ta
khaneyan ta ovatdurnua vutanda miesavit shunyivor. Mu madjova pe ta embaese shey peshela
felyavor, shey min tuzhanarizhe. “Satelkoín, tanto onyara u mishyati!"

Seti antriit tralan ta eait vey budulafarit taleaa, silindilu arurit u mu talemdus, khavoemdilesyaven.

[278] SIPÁL MINMAK MU

“TA KEGÚN TA SKAVAREMARA AMRUTOVA TSORNI NALNARYARA!"

“Ta Kegún ta Skavaremara Amrutova tsorni nalnaryara.” Ta peshór, Okán-Khabíl, uv Djol-Tsulaelan
vey Ishdár-Enilan tansubarizhe, uvakunilu, rasizhe, idarizhe vey gidanit sakalilu eypyavor. Vunit
Itlanit shol halán taypovnait onyava. Ishdár-Eníl zhigutya ra-makayavel gavkinzá djurova tashiizhe
djatavit onyavu.

Vunay ra-glavaniyi ra-makayavel. Tulit, iirit, bepeynit onyavor vey iktiit asalit azpreynisivit neykisay
vey asulay, chad-palizhe ta meresait khordiit nalgena ta klotashdiarun ta Khordiarun ta Naa, hatá
shunivit dini ta Runan vey ta Valmashan, genbonivit onyavor. Vunit idarit dlunatsit siarit chaú vey
vunit lalivivit Beyrumosit yehukanit bandoriizhe irtusivit hadín ta oyfolialit kilú fidiri sheyay
onyaven. Idá chilinyava ra, Ishdár saese talshyavel, iíd helistizhe ra-dralyana.

Vey Djol-Tsulaél vey Ishdár-Eníl ta fadova dini kiinan zhanyiven, duneyyaven. Dini mu ta laigüairit
djatfadavá Darora Dafár-Madj tansubyaven. Shas otorayey, dini Tamelunan onyaven vut say. Hait
vutese rapilaivit makailu ba soronilu izaese klanafulatsyiven. Kiinit-vá vutit neyrúsk onyana say, dini
ta madjavá ta Keguna, darí kapiya makayaven. Helistizhe ra-isteryana. Bari helistyava u Nikhád ta
narekesea ta Keguna mafáy [279] ta Natunsaveley ruvvoynyavor. Tsorni, u beneynavit onyavor, pa
tumpi vesamadjatya makayana kiinova ta Kegún mafáy ta paydiarín vutit pabasarun korunyanen.

“Satorey, Djol-Tsulaél, marfanél Nikhada onyaru. Indurandiór Nikhad zhoyova grivkuya dini ta
zavachese ta Keguna kadimyavor vey iíz onyaru zhoy. Maún dini Amrutan tunkiyira resh djurova
pesulya inu idapaiena kinpaú djurit nikhova resh ta rozhey bulsyana. Darór Dafár-Madj vey ta
beneynavit Mazhaldarór Gashana, ta meeynád Tuhíb-Tuúr, paydienú ta izmuit talvona Amruta vey
khularú djurit mantayakinuna dazhini ta skaavá onyaven, kiinizhe helistizhe ishyare. Prundji
djasyaru zhoy u ta kurudjór ta Darora, ta Zardór Padján-Hadín, ta izmuit tunkiovó vey sanarit
ivdiovó ta Darskaa khulavit onyaror. Zhoyova dinimeyladjafya zarku khiyefyavor tashi u bashit
girtekór mogova otrinafyavor vey mogova iizese teynifulatsyavor. Mashrá chadit aulavá sheri ta
urzudey vunit ushora vey ta vonluavit nalkorunenín ta Gashanit Tuzotararun Koit Shatardjaa
vunova ayzanya khiyefyavu. Djasyaru u voiskemyavu. Tsorni u ta Kegún ta Skavaremara piti ta kulit
Amrutan naryara, kiinizhe ruvyare, togyaru u ta izmuit vasuriova korunya makayari, u shey
brusteynova ta urzuda vey voveykalatsuda, kiinú djurit gidanit mishtaratova teynulkyaven vey
djurit abiyonova iküivoynyaven, fidiri ta Darskaay slintyati.”

Okán-Khabíl vuyinese aurizhe zumyavor. Vunit siarit chaú zoovó dini vuyinit nikhese tsirafyaven.
“Bashova vey bashit dodjdielova inu ta madjiena Padján-Hadina, ta yavzardór ta Amrutit Darskaa,
pesulavit onyaru. Vunova tsorni dralizhe kozhenyaru. Vunit kinza zhoyese pilayira, vunit pabasú
zhoyanu fidirisundjifyaven. Ta izmuit tseynakeylovó vey vemovó vunit bonduivit zakha vey diniit
shagala enkoshavit onayaru. Kiinizhe ruvyave, saveley, iíd sanukír mauna onyara. Kiinova vemyare
u korunyatu?"

“Narorey, zhoyit sebivdiit anaese kiinizhe Natunsavél Amruta vey Mantaushél Itlana zhoyova
kumpezyate. Ta shaaralit ovativuday ta Drukha Koit Shatardjaa, bazhi ta savoran Ko-Kitsán, kinpá
vun-sá mafáy bashey vey Amrutey vadikyava, zhoyova pesulyate. Zhoyova otrinafyavor tumpi
reshú van ta teksobonaris Gashanese onyatu. Vunit urzilu vey tedjilu inu ta endjiay Ko-Kitsana
tayamalya iskemyavu vey iizese shtakadimarit onyavu resh ta Kegunese ta skalulova mafáy
Padjaney zhirashya ranti ta Zardór zhoyova dini Aeaan ovatyavor.” Vuyinit chaú, mashrá u
ruvvoynyavel, khaueyaven. Vuyinit sarmusatsit tedjprazhen shey gadanulkilu etarashyava. “Kinzá
Padján tsorni onyaror ra-ishyaru. Iküí ishdaranzaan tayamalyavor zhetashi bashit bazhiór zhoyova
pesulyavor vey zhoyova losh zhoyit zavacheley iizese teynifulatsyavor.”

Ishdarese ra-isteryavel u kiinizhe “zavachél” batinyivel. Ra-brinyavu u iíd Okán-Khabíl Padjanova
gelarit onyavor vey eshkizhe vunova ovatavit onyavor dzea. Eshkizhe idá onyara reshkín Padján,
rumbi vutit tazhbilan, iküí [280] ta dzevsonsaan tayamalya teyzalarit onyavor. Djamó sheyan,
vuyinese lyuzhyava u Natunsavél ta narorese ta Keguna eypyavel tsaya Ishdát izá kulizhe ra-
onyavel.

Djol-Tsulaél keylikiharyavel. “Mu estál aréy, narorey, resh ta draley Amruta…"

“Khay, Kakonaleley?"

“Resh ta draley Amruta, secha zakhdurumafizhe onyara vey zhoyit nikhese garafyara,” ta uvak Djol-
Tsulaela tedjadalilu yostoyava, “Iíd peshelova tazhbilyate!” Ishdarese flenkirarizhe, ta Natunsavél
vuyinese ta shaarilu zumyavel. “Ta khulosova iíd zumundurela franartantoilu zumavit onyaru.
Padján-Hadinay kulizhe zatyivel vey sait voynit gadanilisa-sá zhoyese kul-etsipralizhe sait varemova
vuneyre fidiriruvyavel. Kalya ra-makayari u idaova resh Amrutey vey djurit sayuney korunyazhel,
kiín korunyi cheykopyara. Vuyinit akadja ta Dorese shey mogova khulyana.”

Ishdár rahait gadanova ruvyavel, ruzay vuyinit vishu nobshetyava ar u hait itorís makayana. Ta
katsál, ta gar, ta ipók, ta nagúsht, ta mosóg vuyinit vishuova klanaiveryaven.

“Sateley, heslaizhe eypyare.” Okán-Khabíl keyliramyavor. Girtekín, iíd zumundurelova lulyatay!"
Sneha ta byorlafiit khordiainen dini ta fadan keylipristiyaven vey Ishdarova miriniyaven. Vuyinova
izá dini ta fadan tebarizhe, ra-kiharyaven.

Okán Ishdarese djimetsifyavor. “Zumundureley, kesh iíd gadanú izmuyaren? Kesh izmuizhe Dorova
Padján-Hadín varemyare?"

Rahait ayenova artedjya yibarizhe, otrinafivit ta khulenilu Djol-Tsulaela inu hait bogay vuyinese,
Ishdár aanizhe eypyavel. “Khay, narorey, izmuyara! Pashuni blidizhe vunova varemyaru ruzay
zhoyit pitielese, ta Natunsavél vey Mantaushél Itlana, zavacharizhe, murnizhe resh ta draley
Amruta vadikavit onyaru.” Djol-Tsulaelese ta ipokunilu vey ta sekayilu zumyavel.

“Vey bashey, Natunsavél,” Okán Djol-Tsulaelese djimetsifarizhe ruvyavor, “kesh say nalavoit
lapisunilu ruvyare u kulenhalavit onyare seti bashit vavabiyonan ta kapsamova Dafár-Madja

okrintuya vey vunit kurudjora Padján-Hadín, vey u kul-zakhilu vey kul-nikhilu kiinizhe bogit
Keguntanél, mafáy ta Tuddjadey Amruta, vadikyazhe?"

“Idaizhe ruvyaru, piorizhe muadiyaru vey idaizhe lapisyaru, narorey.”

“Rekh, kesh hait kirenova iíd lapisuna, hait helistafenova kiinova sheypaú loshifavit iíz, shunya vey
shadya makayaten?” Okán latsagyavor.

“Satorey, rahaova piri zhoyit boggadaney lafiyaru.” Ta Natunsavél tsorni pashni vartosoit
shunyivel.

Lilinizhe, hiznu kinzá Okán tansubyavor, hait seylas ta zlinsha vey ta peleslantala djatyiva.

[281] “Eshkizhe iíd halanisís zhirashyana,” shta pilaivit uvak eypyava, mashrá u peshsízd fidiri hiznu
ta zlinshay ramyava.

“Djangaey!” Ishdár fidiribuuekhyavel, “Blidunit Djangaey!"

Padján-Hadín Okanese teyniramyavor vey pe ta ritese vunova separyavor. “Sonyaru, shontelorey
zhoya,” uvakunit susuriilu ruvyavor. Djol-Tsulaelese djimetsifarizhe, ruvyavor, “Sateley, kesh iíd ta
flenseyranís ra-onyara kiinova Nikhadese dafaryave, kiinizhe kaltéyn bashit vavabiyona ta narosova
zhoyit ushora kapsamya reshú zhoyilu-sá ta skameytlanova mamadjyate?” Franarizhe zhoyit ushór
bashova kalavit ra-onyaror. Franarizhe sheri bashit nuvnaenín ishyavor secha rahait abiyonova
bashova mafayya lafiyavor. Dralizhe sheri bashit pabasín mafáy vunit uramorey Tuhíb-Tuúr
ishyavor. Nikhadova resh sait tseynakeylín demarizhe, chadizhe sobonyivor.

Djol-Tsulaél vansifyavel. Vuyinit noruú urzifyaven.

Padján bishyavor, “Onyavu zhoy kinpá, ta zhirashilu zhoyit shontelora vey franartantoit marfanora,
Okán-Khabíl, ta Kegunese ta Skavaremara upeneyyava ta semekhese shey varemararun Amruta
kadimya, resh mogit shprunovó loshafya vey shey ta khularovó fidirizhanya u ta izmuit khin ta
pesulosa Amruta vey djurit khiyefarun dini ta tadranan mafáy ta Starantanín onifyata.

Djol-Tsulaél vunese ta katsalilu zumyavel. Bishyavor, “Ranti sobonyivu u Okán-Khabíl ta narór ta
Keguna onyavor, sheri loshvadikosey mafáy ta Tadrandarín Starana vunese talatya veykalyavu.
Khaá, ta Kegún arhalonit dini djurit tseynakeylavá vey hegavá onyara u paruvyira vey ratá etikhivit
tuzhanmifliovó lafiyara. Forokhit tseynakeylovó vey loshvadikotovó zhanavit onyari. Secha,tashi
franarizhe, chadit aularun, Okán vey zhoy kiinizhe marfanú kreyinuduvekhyavi vey mogova pe
valayit yakinavá dini chadit arezhtavá, djufi-bolo, resh ta draley Amruta vey ta kulit Itlana,
shtamuifavit onyari. Shukhrám ta seyonú mogit etsipralit losheyparun. Sheri iidey layso ra-ishyavor
zhoyit ushór.”

Ishdár-Enilese klanazumarizhe, Padján-Hadín ruvyavor, “Girtekín,
iíd malachit shuvelova
otrinafyatay,” rekh, vunit madjova fidirifelarizhe, vuyinit madjese maldjayavor. “Zhoyit izmuit

varemireley,”ruvyavor, “iíd flenseyranisova kiinizhe kirtéyn zhoyit akadjauna vey bashit fazhenit
nala bashese lulyate var seti ta karan ta tadrana kiinizhe Natunsavél vey Darél Amruta zhoyansha
daryazhe, kashá idaizhe vemyane. Kashá ta Muifavit Musavetú shukoryanen bashit birzaova
kiinizhe Mantaushél lulyazhe makhá u kelekós, resh ta mudjaosey ta khuleynit Djol-Tsulaela,
nulakyi makayata. Kesh [282] shukoryare vey kesh zhoyova peyratyazhe?” Padján-Hadín
udjvirsiarizhe, Ishdár sait pranovó diváy vunan sanokspoyyavel, vunova pe ta tsimesea separarizhe.
Ta chadozhakú vuyinit vishuay menprevyaven. Aulú ta gararis vey ta saotorayaris vuyinit zakhay
vey nikhay inupanaifyava. “Khay, satorey, khay!"

Djol-Tsulaél ta nagushtilu vey ta tabyeuilu fidiribuuekhyavel. “Eynadulkín shey ukh! Idalán djemarit
ta pabasainen vey ta nuvnaainen, kinlán ta bogova vey ta kaltogova ichyaray!” Rekh, tadjova fidiri
ta odesheniena sait aba moriarizhe, ta Dorese vey ta zumundurelese keylichichumdoladyavel.
Tashi u layso ta setionarit girtekú disuvavya makayaven Ishdár femlaviizhe khadjimetsuvezyavel,
sait gomova panaarizhe. Mu lilinit budulafarit ramvedilu, mu pristiunit khamanalisilu sait rama,
trichiizhe ta ritese ta Natunsavela, Djol-Tsulaelova ketatyavel. Djirarizhe, dini kreytalkeynurivit
koshese, teyni ta dzaleybese ta khaneya lokhyavel. Feresh, kalanus, fidiri vuyinit abiena, klana ta
fadan shumarizhe khameryava. Leyshiemova shprunstronilu vedyava. Djurit rodj khakhaizhe
anazaifyava.

Shey chaú, bolo, teyni ta Natunsavelese-sá djimetsivit onyaren. Rakihararit ruzay yibishit onyavel
tsey. Mashrá u Ishdár vuyinese teynivirsiyavel, Djol-Tsulaél, darí djateshkizhe, eypyavel. Vuyinit
uvak yostoatsit vey urzit onyava. “Sheyova zhoyay tsorni lulavit onyareanaovó, drukhova vey
musavetovasamyara rahá.” Lilinizhe khadinitalemarizhe, Djol-Tsulaél bashlaifyavel.

Ta Djolit Tsulaél Amruta beneynavit onyavel.

Mashrá u ta keletubikéy ta fada idarifyava vey arrezifyava, sheypaú khayibishyaven u tanto ta
santiosa ba sheri ta brinkienín talshunya ra-zolyava. Tatú pistiunizhe dinitendayarit onyaven u ta
Starantanú mundrounova pabasarit onyaven – khor kiinizhe ratá tashi pe Itlanan shunavit onyava.
Ta estalú meymizhe keylineygumyi cheykopyaven.

Mashrá u ta fad idarafirit onyava, Ishdár-Eníl ta fereshova dudj mu tebleyshieman ta mantait
talnata ta spranitalivit faduna khachayavel. Klanamishyavel djurova kevayya. Mashrá u iidova
korunyavel, Padján-Hadín vuyinova rekhtayyavor vey djamó vuyinit tsaman zumyavor. “Kiín iíd
feresh onyara? Kiinova ruvyara?” latsagyavor.

“Ta feresh, tsiín mu peferena seti ta inserirumelan, badoveynyara.”Ishdár disuyavel.

“Kiinova ruvyara. Djurova makbashya ra-makayaru.”

[283] “Tumpi iidova, ‘ta Kitsanese ta Tuhibaza Kovorinela teynizumyate.”

(*)

“Ta Khorún Turushka Djeyelún seti mogan onyara say!” Padján-Hadín ta kulit fadova pristiizhe
pitinaryavor. “Iküí ta mantait vey shikait dzaravá ta khordisalú ta Tadrandararun Starana djeyelizhe
dini mogit skaagarese dlunavit onyaren. Secha ta khordiú ta Keguna vutit eshkova resh vutova
inutebya korunyaven, stronú bogit Okanese vey zhoyese lanyuizhe fidirimakretifavit onyaren.
Shprunafit khordiovó Gashanay teynifulatsyavu vey tsorni, ta muit kuan, khordisalú ta Tuzotariena
ta Satapit Shatardjaa shan otrinekavá sheyzaay loshtadranyazhen!"

“Idakín, mishyati, marfanorey, var ta tanto mogay inumishyara.” Okán-Khabíl teyniramyavor vey
ta vashanova Padján-Hadina ditisyavor.

“Krazhni franarizhe kreyavit onyari, marfanorey,” Padján ruvyavor. “Loshizhe mogit varemirit vey
mukhtairit eylskaay iíd durumit djindjteynova fidirislintyati.”

“Padjankoey, shontelór vey marfanór, idaizhe korunyizha.”

Idaizhe, ta zar shontelorú vey franartantoit marfanorú zi ta dukhuloruday, ta djatfaday
inumishyaven, reshú ta franarizhe trosvikutuirit ruzay krazhni chadizhe misgidirit khorova
lonevyaten.

(*)

Ta khordisalú Amruta vutit birzaovó shan franarizhe ilazoit khorbiran, ta shenvalmashay ta
runpirenese, lulyaven. Tulit vey piorit, ta Turushkova Djeyelún tuzotyanen, zhepirenizhe vuta, vey
ta shatunova Tamelún, ta Talchá Amruta vey djurit natunshát, inu ta khuvfekisit teynimundroiena
djurit margorit meydasha, guryanen.

Vutanu, ta ilazoit, namagit, vey djeyelit, shprashtit vey shaskhalit, chayit vey shifit roza ta Nataya
ksevyava. Ras derevúsh ras ruges setionyava u ta shaskarit shunen ta feyndzarisivit sumerarun,
kiinú uv shey ta luntulafiit khorsiavá sheyzá zagaifyaven, prisyita. Shprunit vey chayit zhozhaís iküí
vutit hadinan fudjyava, ta djanilunovó vunit kupahiarun moriacharizhe vey vutit sesovó vey abovó
diváy vutan etafaarizhe. Seylár ta miaraa vey ta zakhuna ta imarilu fulatsyiva. Amrutit yoteynú, ta
Kochá pe eait dreshirit [284] hichan shan ta dakiit vey koit yoteynavá ta Keguna mantaizhe
lapuyaven.

Sheri ta khordiit ukippabasín, sheri ta tariikit tedjenín, vey ta shprunín idá aspala, ayfanalizhe kozhá
zhigutimyiva. Chadit tugú tsalyiven vey chadit raruvivit samyaven. Shey kiín idá aspalay zhigutyira
ta misdjunit, ratashishunivit, rakrilivit teynikadím ta zhivlulararun onyava. Rapá ta turakhunova
hatá tsalyazha kiín fidiri idá beneynfulatsarit byoriena kadimyaven.

Dor Padján-Hadín ta idapaesea hatrini vunan uvakunilu eypyavor. Vunit gadanú uvakunizhe shey
ta khordisalesea Amruta, shenese vey runese, ilazoizhe kreymasinyiven. “Krapeshín Amruta,
khordiín shey. Shukhrám ta karit khor mogit praka mafáy ta Tadrandarín Starana resh ta
cherechevey Tameluna vey ta Darskaey Amruta. Kashá iíz ra-manfeysyati, manfeyyazhi mog razá.
Kashá iíd khor vonluyana rahait pesularit khor kadimyazha. Gidanit durumit harkáz pe sheyesea
lokhyana. Kashá ta Talchá Amruta, ta Shat Tamelún, lokhyata, djureylo lokhyazha Amrút.”

Mashrá u eypyavor, lilinizhe, fidiri ta runpirenay, buuekhunorino, tsaya ta djasunay ba ta
ratogosay, ruzay akhmegudit vey rahait peshit vanay khakadimyava. Ta djakovó sheypaarun
loshafivit pe ta khorbiran tsirafyava vey vutit nikhovó kreybrugyava. Shasshtrurnizhe, iruarit
tsirnakhmeli, prevulkovó voynit bibutuutainen fidirispoyarizhe, ptapitipurbenyava. Eaunit,
budulafarit, padjamarit feshilu, kiín tantoilu shey teynizumarovó budulafyava, ta tsirnakhmeli
djurit pardjeyova djitbayava. Mashrá u iidova korunyava, ta blikhnorg shey khordia, shey ama vey
tarsha, seti djurit maldjaan, ta dinidjeay kasurizhe khashtrayava. Rahá piri kelumatsit, skazulkarit,
manivoudit, tuhibit, padjanit, amarit vey shirit forgriluren samyava. Tumpi idapaú, haizhe
tuzotgurivit ba akervit, iküidersinyaven secha vemyaven u dersinavit onyaven vut ra.

Ta buuékh dazhini shey ta khordiavá fidirimishyaven, naskesilisa vey krivetilisa ta misdjuna vey ta
ratogosa! Mashrá u khordiú, mudji-mudji, ta tuzotarit vishugiresea maldjayaven u ta megishaúlk
sait talmusesea ra-dinikadimyaten, mu gadán shta vey shta ruvruvirit djatyiva: Forgrilurarú!
Forgrilurarú! Iidú ta franarizhe vutruvivit byorú ta Staranit khordisala, fazhenizhe banchulivit,
gidanizhe etsipralit, chadizhe djasunirit, forokhtabizhe zhivlularú ba shtraafarú mishtarativit
onyaven. Rahait gadán ta misdjunova vey ta sakadjasunova vuta virzhunya makayana.

Tashi u ta Amrutit khordisalú shtaloshifya vey kimsiit ukippabasovó kholovya makayaven, nasizhe
iíd budulafarit djasa, djamó shey ahadit kozhenan, shim iíd byorú pe vutese spoyunyiven. Shim
djitbayaven. Shim ta djasunova vey ta beneynova loshfulatsyaven. Chadtali, layso chadchovód
Amruttanú beneynyaven vey rahait tsirafeshkit [285] baz ba kandz samyanen, rahait heg sulinya
vey ta silivovó azhelafya reshú izmuit kar vey djaüó lafiyaten. Ta khorkhalú prisya mabugyaven, ta
uven urzifyava vey fadjyiva. Vananyiva ta moro vey djasyiva u shey inumozhyiva. Budulafit,
rafidiriahadivit sheyzá zagaifyava.

fridadjese ptazumarizhe,

Lilinizhe, inunit mumós, trichizhe ta shenay, djatyiva. Aruvakunit vey ardazhikit onifyava. Raisterit
buuekhún onifyava. Ta
ta miaraú Padjana arshprunifyaven.
Gurgenbonivit sashiryonú vey khorimardamú, anuvi ta skateynovó Ebrena, tamagit idaovó
Gashana pelafiyaven, shey kiinizhe mu muifavit cherechevarsál loshpurbenyaven. Shtraovó ta
taltobbyorarun khafidirimergolyaven. Muizhe mu vey rekh zar vey rekh minit ta forgrilurar-
aruniainen bashlaafyaven. Tsaya seti boduivit kirteynan, ta Staranit khordiú sait khalovó prisyaven
vey klaná ta ilazoit naavá keylitralyaven reshú madju-madju, vishu-vishu, blikhnorgilu dudj
blikhnorgan, nikhilu mafáy nikhey, khilotseryaten. Tsorni iíd Padjanese chadizhe aristeryava.
Karizhe khashonya makayanor vey kiinizhe izmuit khordiór khorya makayanor. Okán vunese
klanazumyavor. “Iidizhe mabugifyara, zurhanorkoey.”

“Ba karifyara,” Padján disuyavor. “Kadimyate, mogit kutovó brustteynafyati, mogit letufovó
chiimafyati vey mogit madjovó vey nikhovó ta turilu mogit meydasharun tsaradzafyati.”

(*)

Mashrá tantounan ta otserkhorós bishyava. Ta Ebrenit vey ta Gashanit imarkhordisalú gidanit
anarova ta agara ta shenvalmashay anazayaven, mergolarizhe u ta Amrutit khordisalú dinitralyaten
vey chadizhe ta agararis, tashiizhe silivit ta Starantanesea vey vutay shprunizhe tebirit,
shtalulyaten. Beylatsyava u ta Starantanú dayaven u shey igüadus ta forgrilurararun vutese
gidanizhe grugyana. Zar samarit zhivlularú, bonduivit dini vutit aruniavá terchanizhe salaarit
samyaven. Onyava tsaya ta stronú ta meydashsala sait salit talemosova khafayyaven.

Rekh, muizhe tretiizhe, ruzay etarasharit pleshturstronilu, ta Staranit mundro urzifya mabugyava.
Ubimiizhe, ta grugova kiín ta otserós venyava, himya ra-makayaven ba ra-brevyaven. Heryaven u
sait tadranotú arbadakashit vey inuneriit onyaten. Prundji ta imarmundro vutova himafyava. Ta
Amruttanú beneynovó vey bugivovó perneyyaven tsey, ruzay shey Amrutit khordiú resh iidey
vananyiven vey ralyiven. Vutit zakhú lokhyaven ra. Tamagu, beylatsyava u ta Starantanú dini ta
chaesea sait meydasharun zumya vey vutit nikhovó nasya mashrá u ta zhivova fidiri vutit
bliknorgiena reysakhyaren, katsilya ra-makayaven.

Tretiizhe, ta khorbír bashlaifyava. Blikhnorgú, ba ta samenú vuta, ta bazova vey ta turova sheyzá
kreyspoyavit ba fidirikelumavit onyaven. [286] khuvfekisit vey panagspoyafit skazúlk shey
ratuzotirit rusanzaova dlunyava, chadpaovó dulafarizhe. Dini ta etarasharit muldarudan fuinivit
buuekhú vey djovokú djatyiven, dazhemprisirit ta khauvakdusilisa vey ta krivetilisa ta bugivarun,
kinpaú ta shtapalanaafese vey ta pesulese miaraarit onyaven tsey. Secha zhanyiven idapáu kinpáu
ta beneynova aatisyaven, ta zakh Padjana chadizhe mukaryiva vey vunit shagál kreyubikeyyiva.
Gidanit grugova himavit onyaven. Ta bandjinit shat, Tamelún, imfayit samyava, layso ra mu Staranit
khordi Turushkova Djeyelún klanamishavit onyava. Ras hait meydashit khorimardám dini ta
fridadjagarese Tameluna dlunavit onyava, ruzay kiinit grugunilu? Ta tadranós rahait tukbelís resh
fazyava, krazhniizhe.
ta
Djamokrazhniyava ta gar. Ta beneynavit vey ta beneynarit khordiesea zumarizhe, ta petururivit
yoteynovó dini ta üanan, diginilivit kelumenay vey ta givaturay, shunarizhe, ta buuekhovó
idapaarun kinpaú resh ta zarideyney varoyarit onyaven ba akantiirizhe ta beynenova misgidarit
onyaven djeynatarizhe, Padján khaishifyavor u sait nikharasova ta khorosese silavit onyavor. Dralit
khaotsér eshkizhe ilerizhe shtrunyana, talshyavor, ruzay brinunyi ra-makayava.

ta vishulugarit onerkhordiarun onyava.

tsayagenbonifey

Iíd

Mashráu u ta muifavit khorimardamsalú ta shena ta Staranit khordisalovó, runizhe vey pirenizhe,
pevedya bishyaven, ta meydásh teyni ta runese vey valmashese inuvugmoriyi mabugyava.
Eshkizhe mu karit vey murnnikhit dzevunova shtaklaná ta Dzaravá ta Shikaa, shta ta Durumskaese
Starán, korunya. Padján-Hadín vey Okán-Khabíl heynuzdisalovó teyniuvakyaven resh ta dersinarit
bugivovó dlekesha vey u, kari vutit eshkey, iíd ilazoova ta beneyna inuidarafyaten. Djufi hait

ruveney ta tabit heslaa, ta tadranós rozheri rahaizhe onyara, Padján talshyavor. Tamagit korunót
zhanyi cheykopyara.

Okán-Khabíl Padjanese dlamyavor. Dini ta givanturan ta khorosa vey dini ta melutuan, ta
brustenan, vey ta khorshonan taktakit onyavor. Sait dafonova alakh-idarkricharizhe, eypyavor,
“Kovroyaru, marfanore. Tutú sheri
imaryoín piti Amrutan, ta runay purnebarizhe fidiri
Peleshirskaay, kadimavit onyaren. Vutit sizdú vey azhél pilaivit ra-onyaren tsey. Vutit setionova
yibyaru ruzay vutova naglirya ra-makayaru. Ta Ebrentanú vey ta Gashantanú vutova mundroya
santiya beylatsyaren vey djasyaru u fazhenit meydashova, iidku murnit, nasyari. Secha makhá ta
tsornian, ta mozhay tayamalavit onyari, kozhá ta shprunudaris resh khorya mogani lafiyari vey
mogit flegesú vochadyaren. Ta naovó fidiriidarafya vey mogit lokhavit bugivovó arimfayit birzaesea
shtamasinya cheykopyari.”

Mashrá u eypyaven, beylatsyava u Padján-Hadín dini sait talshesea khadinilokhyavor. Sait
pebrustafivit madjovó panayavor. Ta shonova vey ta tungoova sait vishuay inumanalisyavor.
Nobshetár ta zar aataroresea teynivirsiarizhe, shastalemit vey anikebesivit, kadimyava. “Tas
Zardororey Padjanko vey Narorey Okán, sobonen sheri ta dlamarit imaryonín kadimavit onyara.
Meydashit sashiryonú, kiinizhe djasyavi, ra-onyaren. [287] Lazyonú onyaren, kiinizhe murnizhe ta
khordisaliena Djiraa igüayiren. Narorín, kadimyaren ta Djiratanú! Zhirashya kadimavit onyaren! Ta
skateynú ruvyaren Kálopay Íniri Líari, ‘Palanadiú ta Siarit Pila! Ta muit vutani kadimyazhen djani.
Narorín, pesulyivi!"

(*)

Ta shunenova kiín yibyiva seti ta teynikadiman ta Palanadiarun ta Siarit Pila zaradizhe netelya ba
chorya onyara. Mutali yoneyú pe ta khorbirese pevulifyaven. Shey yonéy shimtali yondiovó
fulatsyava vey vutani shey vut bakhnalán makchovód dresiarabit palanadiarun zhanyiven. Ta
bugivovó fidirimampisarizhe, piti shey khilan irvadarizhe, vutit madjovó ta rezafosilu tebarizhe, ta
Djirait palanadilu shey khilova ba ta zarideynosese shta pronyaven ba ta beneynese vutova
fidirifeynyaven. Padján-Hadín ta gadanovó ta Pronarun ta Palanafosa daya ba franarizhe rumbi
zhigutya ra-makayavor var ta Palanadiú vutova haizhe konomyaven vey vunit pilá ta Djirait shola
gidanit ra-onyava, ruzay, iidova ishyavor, shprunit vey mosit onyaven vey ta rozhova fulatsyaven.

Klaná ta
ilazonaan, kepesunizhe tendayisarit, ta pronú chadchovód Djirait palanadiarun
neshkishtyaven, dinietalifyaven, loshprevyaven, loshizhe muifyaven vey loshizhe panaifyaven vey
shtalokhyaven makhá u shey ta naú valmashizhe ta Turushka Djeyelún vey ta Shata Tamelún ta
rozhilu vey ta palanafosilu iküivehusyaven. Mu omoit chegdusilu maanazudit marinazese divay sait
ritan, shey Palanadi bugivova ba ta samenovó beneynava dini dzalayonesea, kiinú hatrnizhe
pevulifyaven, hasadizhe klanamisinyana. Layso ta samenú ta nosheylaniarun ta forgrilurarun dini
ta güetyonesea klanamasinyiven var vutruvyira u ta Djiratanú layso iidpaovó azhelafya makayaren
vey u nulakyanen u shey kurusheynit zheytúm ta rozhova djaüoa dekuvayyita.

Mashrá u Padján-Hadín ta munkauvese zumyavor, chiimit ta shprunuda vey djemarafivit ta ubua
vey ta ipoka, ta chadozhakú dini vunit chaavá loshifyaven vey vunit vishuay khakeprevya
mabugyaven. Shaskozhenizhe budalayya mabugyavor. Franarizhe dinitebirit tikhodú ta rafreluda,
ta shasfaruda, ta ramakaa vey ramishtarateshkit siluna otrinifya prakyaven. Ruzay samyara ta
miara khaá.

Okán-Khabíl vunese vunansha teyniramyavor. Pranova divay ta tsaman sait marfanora felyavor.
“Zurhanorey?"

“Okaney, kesh samyara ta miara resh mogit untarey, kinzá iidit shar vey kalúz zhanyira ruzay
prundji ta varem vey ta banadjinúd samyaren tsey?” Padján eypyavor, antriit budalayova
vugtebarizhe, kiín tayamalya vemyava. [288] “Kesh onya makayara u mogit sorón eshkizhe mogova
pesulyazha?"

“Zurhanorey, idá onya ra-makayara,” Okán ruyavor, “var onyarad murnizhe Mu Kinpá pesulyarad.
Ruzay eshkizhe onyazhi mog praykonit eriú vey zavachú dini ta madjavá Vua.”

Padján-Hadín, Zardór Amruta, sait marfanorese ta miarailu vey ta varemilu zumyavor. Vunit
pranova miriniyavor vay alayavor.

Rekh, djimetsifarizhe, tretiizhe inuramyavor, ta brutenova inu sait nalgenay menalisarizhe.
Miarayavor u ta oyeait amustenú ta kulit Itlana hatá-hatá fidirifazifyanen.

[289] SIPÁL MINMAK ZAR

“SHEY CHAÚ ZHOYESE TEYNIYAVEN MASHRÁ U TA KUTUNOVA MANATAPANAYAVU.”

Shey chaú zhoyese teyniyaven mashrá u ta Kutunova mantapanayavu. Sheypaú dini ta Lakunan ta
Kutuna khamuldarifyaven. Beylatsyava u talemyava rapá. Mantaizhe piti zhoyit shumeshan ta
Kutunova ptapanayavu. Keuratsit, daleanatokanit taleailu glanyava. Ta retók ta Kutuna zhoyit
chegese razhgeyrisyava. Zhoyit flenendji ta Kutunese shprunit vey aurit onyava ruzay ta razgeyrova
djura dini zhoyit madjgolan etarashya yibya makayavu. Djurit galus ivarit shirazay, divaytebivit ta
daldeailu, onyava. Ta shtashprunifavit arasova vey meytlanova prevarit iküí zhoyan naglirarizhe,
Pulán-Shuv sait flenendjiova otrinafyavel vey vugramyavel. Mashrá u izá tansubyaru, ta Kutunova
mantaizhe piti zhoyit shumeshan tebarizhe dini ta Lakunan seti ta dzaleyban ta Batmoraa, zhoyit
shunós ta lakuna nusya mabugyava. Ta tugú ta lakuna vey ta pesharun zhoyanu, tsaya bonduivit
hiznu chintalarit zergentian, irmanya, djateyya, kobresiya vey usbuifya mabugyaven. Arshprunit
shunen zhoyanu sizdifya mabugyava. Onyava tsaya dini tamagit ardjaese klanafulatsirit onyavu.
Mu djalbeynit vesilu, djasyavu u idá izmuizhe ta slazku onyana. Ruzay idaizhe ra-onyava. Mashrá u
fazhenit shunen zhoyanu anazaifyava, chayantoit ruzay shprunit vey iküimeytlanurivit uvakova
zhoyese eypya nagliryavu. Idait uvak onyava kiinizhe ratá tashi djatavit onyavu. Vuyinit
mishtaratova pilayavu zhoy ra, ruzay zhoyese ta stronilu vey ta nalilu teynieypyavel.

“Ta Prisivit Dzevarsál ta Makdjia ta Kitasnese kadimya cheykopyara. Pulán-Shuvese tashe ruvyate
u Grun Oya misgidyaror. Rahá ukha silyiva. Kadimyatay.”

Mashrá u zhoyit hatrinzaese divayzumyavu bezyava tsaya pe yeniit, chendjit krelan tansubyavu
kiín fidiri teyni rapilaivit pevlushese pitizumyavor. Tendayunú gidanit mantauda vey meytlana
zhoyanba shrakhyaven. Tsey ta Kutuna zhoyit shprunit flenendjiilu tebyavu. Eypya zakhunyavu.
“Satelkoey, bashit vishuova shunyaru ra, ra-ishyaru kinpá [290] onyare ba kiinit anamova dini
zhoyit lipalan zretyare, ruzay idait onyara zhoyit talshún u ishya cheykopyaru: kiinizhe
mishtaratyire vey kiinizhe zhoyeylo estalyare?"

“Kovorinél Ebrenay onyaru. Dazhini ta Tuzotarelavá ta Seyrana hatá-hatá fidiriuvakyaru. Ta Kitsán
ta Tuhibaza zhoyit shprunbír onyara. Ta shontelél ta Djanarit Darela onyaru. Ta Tebarél ta
Zhigut’satbira Ishkandaria onyaru. Basheylo rahaizhe estalyaru, malachit Dorey Linddora, piri
idaey, kiinova zhoyese klanadafarenya seryane. Kadimyate!"

“Satelkoey, zhoyese ra-pilayire. Rahait loshestalovó moganda naglirya makayaru. Ruzay ta Kutún
zhoyova bashit uvakese manukanavyava. Bashova zhoyese tashe tavilyate.”

Lilinizhe, izá pe ta chendjit krelan, dazhini ta shrakharit tendayavá rapilaivit pevlusha, nasarizhe
tamaniit lusaese, irmanarit sizd zhoyanu kednaifyava. Peshél hatrinizhe tansubyavel. Rakeyntula,
franarit djolit hadina, narvit chaarun vey dakinahasit kunzaya onyavel. Iirit ta sana vey netoit ta
tama bashit blikhnorg vey ta chaesea vey ta zakhese isteryava. Mashráu u arvastriifyavu, zhanyavu
u gidanit ebadiatsova shey iidarun dakarit onyavu, secha malachyavu tsey. Tlintlinarit gitunova

genyavel, kindjuit anú, seti shey kiharan, mayi beylatsyaven. Hirzunivit mafáy ta gilirisit zhozhaisey
ta eaa silishudit sesilu onyavel secha djurit funduiven arpantait bezyava. Ta ana zardeynarit natoka
onyava.

“Nakeyyare, malachit Dorey, vey idá dralyara var ishyaru u etikhyare ar u say ruvyare. Ta Satél
Pulán-Shuv bashova fidirimampisya vey bashova kiinizhe vuyinit manukanavdiór vey shprunór
lulya heslayavel, kinlán malachit u onyate. Iidova ishyaru. Iidova bashese ruvya kadimavit onyaru
vey Pulán-Shuvese vey ta kulit Prisivit Dzevarsalese ta Makdjia zhoyit gadanovó shtaruvya
cheykopyare.”

Kovorinél bishyavel, “Ta Tanto ta Endihona ta Taldokasenarun kadimavit onyara. Iidova ta Landsrat
ta Nordlingarun, idapáu kinpaovó ta Djanartanú mishtaratyaray, franarizhe korshunyava secha
vavya vey dini ta estalesea ta Shentanarun diniprisya vobrivunit onyava. Ta Feyhanél Norhema, ta
Talmenshunél, kiinizhe vuyinova mishtaratyaray, iidova peyratya ra-makayavel vey ta bugovó
palanaafya, kiinovó Itlán saese pefelyavor, sabrivizhe vey sait shprunilu, vuyin-sá, franarizhe vey
arasizhe vadikyavel. Seyranova khordielarun resh iíd tseynakeyley korunyavel. Hatá-hatá dini
etsipralit vey rapilaivit birzaavá, dini ta taleaan mu murnit sulinarit tainaa loshzeytariyara. Ta
Tidreysera Djanara vuyinova mosogizhe mafelyaven ruzay kifayya brasyavel. Rahait talvonova
saeyre vemarizhe, ba ta mosogova ba ta kiskaova ta mafelararun medjya kozhá ruvyavel. Ta garovó
vuyinit lipal losh hapaey garminya [291] santiyarel. Nurenova pe sait varemiresea vey sait
tuzotiresea felya ra-vemyavel, bolo ta hesla kiryara u iíd estalú shey ta Dzevaresea ta Seyrana tsorni
pilayiten.”

Sheyova kiinova Kovorinél zhoyese ruvarit onyavel dinibenziya khiyefyavu. Miarayavu u djurova
resh ta shtaruvosey kulizhe zhigutya makayavu. Bishyavel.

“Tamagit stronú, resh ta draley ba ra, pe Itlanan vadikyaren vey sait sarmusesea ra-tramilyaren.
Khor resh ta zakhey, ta shagaley vey ta nikhey Amruta fidiriprakyira, vey chadpaú izá beneynyaven
ba bugifavizhe, vutit zhivturilu, ta khorbirovó siarmakusit siarana badnuavit onyaren. Kiinizhe ta
narél zhoyit ebona vey ta Satél ta Ebrenit Varlezema, idait zhirashova masinyavu kiinova masinya
makayavu. Gashán vey Djira, prundji, sait cheykopenesea dini ta komolan ta easa vey ta rozha
tramilavit ra-onyaren. Runska, ta ska bashit eylshata, vey Peleshirska, ta sambír ta Taridarela
Sintinisa Runa, bashlait samya amgalyiven reshú ta nagushtova meytlanit meydasharun ra-
medjyaten ba ta beneynafit virsidjova khashifyaten. Ta talmenilu ta loshvadikosa losh ta lipaley ta
Talmenshunela, iidova korunavit onyaren, sait rakrepsomit satebova okrintuarizhe, bolo, ta
khorosova mafáy ta Tadrandarín Starana dyona kuniryaren. Idakín, nalavoit teyniuvakilu, bashese
ruvyaru: Losh shey zolarit makaín kiinovó trevkonyaray, kadimyatay. Kadimyatay.”

Rekh, lan lilinizhe u ta shunen kadimyava, lan inunusyava. Muku-shtá dini ta Lakunan ta Kutuna
khazhanyivu. Sheypaú zhoyese krilatsizhe zumyaven.

“Tsiasuk-Proney, kiinova shunavit onyare?” Ta Talmenshunél muizhe eypyavel.

“Satelkoey, bashit zurhanél, ta skaese ta Ebrenit Varlezema vey ta shinarit Kitsanese ta Tuhibaza,
kiinova tuzotyarel, hatrini ta Shatan Lazen, mogova teyniuvakyarel.” Seti ta grimdusan Kovorinela,
ta chaú ta Talmenshunela anikebesizhe tsirtalifyaven, istavi taleaan kiinova kozhatantoilu shunavit
ra-onyavu.

Mavdonizhe ta gadanovó ta shunena Kovorinela tugizhe vey lan-lan gobizhe shtaruvyavu.

Pulán-Shuv ordarizhe djeynatyavel rekh eypyavel, “Franarizhe khaá zhoyit harvolen onyava
Lazenese mishya vey losh zhoyit shonteleley, Kovorinél Ebrena, talmeneypya. Franarit vey
lanyueynit dzev Paluay onyara…"

Küanka diniprisyavor, “Idakín losh ta darorey pristiit imardamosova resh ta kulit dzevarsaley
nulakyazhu. Mogit lonevovó korunyazhi vey [292] idatá ta Prisivit Dzevarsál ta Makdjia
shtamisharit onyazha. Kesh seti iidan keyliyatu, Satelkoey?"

“Heslait gadanú khaá, Küankakoey. Kiinit-vá zhirashova, kiinova ta darór Semeria mogese dafarya
makayaror, blenstovanizhe kamizyazhi vey rekh Ebrenese mishyazhi. Ta min dzea trevkonivit
makaovó mogeylo loshfulatsyazhi: ta Dukhulór, ta Talmakus, vey ta Kutún. Eshkizhe Kovorinél vey
zhoyit franartantoit marfanór Grun Oya ta burakhenovó areyit isha vey manukanava garminya
lafiyazhen.”

Darór Dafár-Madh idatá eypyavor, “Marfanín vey loshdzevarín shey. Togyaru u ta tanto onyara
dzea u mogit Makdji kreyifyata. Ta Makdji prisyiva vey tumpi sha samyaren say. Mogit tseynakéyl
ta zhanós ta Kutuna, Sintinís Runa, onyava kiín, tsorni, losh ta Madjey kiín djurova tebyara mogay
trevkonyiren. Sheri ta Kutuney lufituyavu, idaova ishyaru say, ruzay shey ra-dralisyara. Amrút vey
ta neyrúsk zhoyit kurudjora, Padján, zhoyit zakhova, shagalova vey nikhova mashrá iíd franarit
anzonavá nuravit onyaren, vey tikhodyaru u vutese shtamishya aravyaru. Ta sobonen Amrutay,
kiinova iíd talshunen teynifulatsyara bedrait ra-onyara vey inunizhe zhoyit zheytumay vey ebay vey
zhoyit varemirit skaay inuonya ra-aravyaru. Djaüoya cheykopyaru resh tamagit mishbatova djitaya.
Ta darór kunirubuizhe Pulán-Shuvese zumyavor.

Ianél Ishi keylikiharyavel, “Chadit estalú mashrá iíd anzonavá inu mogay bonduifyaven mashrá u ta
Batmoraova vey ta Shpatteblakovó Semeria iküidzevarit onyavi. Ta khulen Parpár-Klotashela
korshunyiva ra. Ruzay ta lapusú sheypaarun mogit iskemese degilavit onyaren. Ta Kutún zhanivit
onyara.” Fayyavel vey shey mogese khilizhe zumyavel. Losh Dafár-Madjey shukoryaru. Ta tanto ta
Dzevarsala ta Makdjia karivit onyara.”

“Idakín, iidizhe kreyifyazha ta Dzevarsál,” ruvyavu. Darorey Dafár-Madj, iíd lipalova, bashese
dafarivit Tuhíb-Tuuray, u ta Kutunova zhanyate vey u djurit izmuit farova redjyate, shassantiizhe
vey shas latsagya peyratyave. Iidova intevaavit onyare. Bashit eylskaay inubranavizhe resh ta
zhirashova ta Gashantanarun dakya bashit arvaremirit marfanorova ta beneynese silavit onyare.
Bashit ska ta Kegunay lulyiva vey ta talat losh bashit kurudjorey prisyiva. Helistyaru u bashit
zhirashova seti ta vuglulan Tameluna vey ta Darskaa Amruta, tunkiyaror. Izaese mishyate say vey
bashit eshkova korunyate.”

Ta Talmenshunél ta Darorese klanazumyavel. Vishuova fechivit gara vey vavabiyona laifyavel. Shas
vunese sait zakhova fidiriaanya vunova inumishya shunya ra-vemyavel. Franarit aulilisa ta
korunovó ta Darora Amruta zumarit onyavel. Shprunit vey aanit onyavor. Gidanit dafaratsa
onyavor. Franarizhe, ta inunay, vunova vey ta mantasakafit otovó ta Darskaa Amruta zatvolyavel.
Seti ta voodeshan vuyinit Lipala ishyavel u ta sarmusova vuneylo loshvadikya lafiyanel, ruzay [293]
korshunya ra-makayavel kinlán vunay vakhtyinel. Mashrá shey aulavá sait Feyhanuda saese kozhaís
ta tantoaris resh ta varemey ba ta azafadey dafaryavel. Ranti vunese hatrinyavel vunit razhgeyrisúd
vey shprunúd vuyinova eliseynyaven vey shprunafyaven. Hatrinizhe vunova zumyavel, vunova
diniamborinarizhe. Vunit franarit djolit hadín inu shprunit vey vavabiyonit vishuay manalivit
onyava. Vunit blikhnorg uruit vey shprunit, bonduivit ta dzevabilisa forokhtabit dazhini ta
Amruttanavá, onyava. Chesova, ravlagit dini peshoravá, trevkonyavor, talshyavel. Sait vakhtova
vey sait varemova etarashya tikhodyavel. Krazhni franarizhe murnit onyavel. Togya ra-makayavel
u prundji vun-sá idalán razarenifavit samyavor, u zarentanova ratá zhanyavor. Saova dini vunit
iíd untara
pranavá,
vesamadjatyavel. Kesh tumpi avalayara, talshyavu, u iidit hatrinit loshvadikosese tsorni uvakyiven?
Darór Dafár-Madji ishi peyratatsit vuyinit dazhemeypit latsagosesea vey bamidesea onyavor.
Raanlatizhe onyava u marzeytariyaten, tsorni u ta estalprév vutova pe ta pelit mishbatese
manukanavyara. Ta neyrúsk vutova loshfulatsyava. Shukhrám ta Odenót.49 Tsorni, murnizhe
ishyavor u vemyavel u hatrinit, pashni hatrinit, samyator vey u vuyinova ta Kitsanese ta Tuhibaza
rekhtayyator. Ruzay, ishyavel u ta gadanú Tsiasuk-Prona izmuit onyaven. Mishya cheykopyavor.

inunizhe ta nashkudoreniena, ta

lanyuiena vey ta skaestaliena

Bishyavu zhoy, rekh, “Küankaey, Ayleaey, aatyaru u ta Shpatteblakunovó Semeria tuzotyatay ukh,
Darorese Chumüato seti hait kadimazhenan dodjarizhe. Shey latsagarovó sheri ta kinzaey ta
Kutuna inumasinyatay. Mogit talateri losh ta Drukhey ta Semeriit Dararun onifyatay. Ta nalyunova
Semeria vey djurit ebonova resh vutit kadimazhit farishey vey yakinuney dini ta rozhafosan Itlana
lonevyatay.”

“Ianeley Ishi vey blidit ushorey, franarizhe silivit vey say kumpezivit,” bishyavu, “resh zarzari vutey
pientait lipalova lafiyaru sheri kiiney arrumbiizhe djemarizhe eypyazhi.”

Ta samaresea djimetsifarizhe, ruvyavu, “Sateley Pulán-Shuv, Talmenshuneley Az-Beyrúm, vey
Ribildareley Ananél, seti mogit dzevosan Ebrenese zhoyeylo
losh
Kovorineley talmeneypyati.” Sheypaú zhoyese krilatsizhe zumyaven, tsaya hait karit kirteynova ta
misha dafaryanu. Ruzay mu ar ruvenova lafiyavu. Vemyaru u mu tamagpá ta Kitsanese ta Tuhibaza
mogeylo loshdzevyata. Ayleaey, kinzá ta zavachór, kinpá zhoyese dodjyava mashrá zhoyit Savan ta
Tanifa, onyavor? Togyaru u basheylo dini bashit salan dzevyavor, kesh ra? Rozhór-Nal
mishtaratyiror vey vemyaru u ta shenit agaresea ta Ebrenit Varlezema mogeylo loshdzevyator. Iíd
anamova ta astivala introyazha kiinova idá harkazan korunyavu.”

loshmishyazhay reshú

Aylea isteririt shunyivel. “Narorey, idaizhe onyata. Rozhór-Nalese sobonyazhu vey helistizhe
mogeylo loshifyazhor.

49 Oden: the Djanari name for the Creator. Odenót is the mysterious workings of the Divine in ordinary life.

[294] “Korunivizhe onyara chalí,”ruvyavu. Sheypaú sait ukhtalenovó lafiyaren. Gashán, Amrút,
Semeria, vey Djira vutit sebivdiit birzaovó dini ta korunosan iíd estalarun lulyaren. Ebren ta prakova
resh ta rozhey parabantiizhe dinikadimyava vey Peleshirska vey Runska tumpi mu gadanova
misgidyaren u sait djatalova vey sait nikhovó dafaryaten. Idá gadanova djani inumasinyazhu.
Nulakú korunyizhen, ushogú zolyazhen, vey pristiit dralbyorivit imaryón ta Semeriit khodisalay
dakyizha. Tumpi layit yontansál Semeriit imarkhordiarun mogeylo loshkadimyazha. Ar ta
zarideynainen dinilanyuafya u shtrunyana ra-vemyaru. Krazhni ta musadaris dini iíd untaran
onyara.

Shey zhoyese ta mosilu vey ta katsalilu zumyaven.

Ushór eypyavor, “Dukhulorey, kinzá-vá iidit estalovó tilavit onyare vey idalán ta zakhunudaris vey
ta vavabiyonaris zhanyave u dazhini ta peshavá naryate. Izmuizhe, shey malachekú Shtemora
pristiizhe shprunifyaren ruzay idait vrunudova vey shprunudova dini malachoran shunavit onyaru
zhoy ratá!"

“Aulú ta shunosaris idaa, kiín ra-shuneshkyara, chadit aspalú ta ralosaris losh Ianeley Ishi dini ta
Derevushsalan ta Pyagarun, krazhni chadizhe ta tantoaris losh fereshín ta birafosa vey losh ta
timetín ta akalosa, vey ta tilós ta sholarun ta chendjarun, ta amarun, ta tarsharun, vey ta pesharun.
Togyaru u iidú zhoyova iizese yaraspalan kadimafyaven.”

Zhiguten, klaná ta vishuan zhoyit ushora lilinizhe kobresiyava. Sait dzevneyova iküimadjurya
mabugyavor. Sait vishuova zhoyit vishuese ptaarizhe, ruvyavor, “Idakín, talshyanu u iidova
tunkiyane” Rekh, fidiri sait dzevneyay bluzit vey vedunivit shireshuruit fereshova moriyavor.
“Bashit reytút ta Sholarun ta Inunit Runa. Bari komdjakizhe ta fereshova zhoyese klanadafaryavor.
Ta fereshova lulyavu vey sazhoyese djurova sanokyavu. “Sonyaru, ushoreykiinizhe ishyave…?"
Zhoyese murozhizhe zumyavor vey ruvyavor. “Ianél Ishi zhoyese ruvyavel kinlán iíd dafarenova,
kiinova tashi franarizhe bashese dafaryavel, brinyare.” Idailu, ishyavu u zhoyit ushór ta mifliova
dazhem zhoyan vey vunit zurhanelan, vey ta mishbatova kiinova zhoyeyre ordaryavel, dayavor vey
dralgadanyavor. Djeyelizhe zhoyandje tikhodyavu u mogit shtatuzhán kuldjemarit onyava. Tsirova
dini zhoyit zakhan tikhodyavu, hazá dazhem ta ipokan resh idaey kiín ratá onyava vey ta yavyo resh
idaey kiín tsorni onyara. Zhoyit chaú chadozhakiena djemarifyaven. U kelokhyaten ra-mergolyanu.

Ta tamagpaesea djimetsifyavu, “Chalí khaá,” ruvyavu, “Shtadini ta Batmoraese. Lan-lan dralizhe
mogit ramfelovó shtaochugyazhi secha ta taleaú mogova manukanavyazhen ra. Shtamishyazhi vey
eshkit lonevovó korunyazhi reshú ilazoit agaresea dzevyati reshú mogit skaovó vey mogit untarova
zavachyati.”

“Gadandarorey,” Haya Úlua eypyavel, “Ta Batmoraova shtadinimishya ra-tunkiyari. Ta mishbat
franarit, zaradit, lanyuit, vey durumit onyara. Kadimyatay mu vey shey vey zhoyova rekhtayyatay.
Ardralit fidirizaova pilayaru.”

[295] Ta sizdova Nikhspoyarela muku-shtá lularizhe, Haya Úlua mogova fidiri ta lakunay, iküí
hiznubatan pilaivit tumpi sait ebonese, manukanavyavel. Kiinlán brinalit biráf iíd onya seyonyava,
khay vey kheyem! Bolo, varvari ta siley Papár-Klotasha vey ta busteyney vuyinit khulena ubuyaven
mogit zakhú.

Mashrá u hiznu Hayaan manaragyavi, grunuzhit bashla mogova pitiyava vey dzavanyava.
Betlatsyava u shey mog mogit talshilisa ovatyivi ba eshkizhe tumpi onyava u ralán ta arasaris resh
ta peytitoey mogese branyiva. Karizhe ushór vey Ianél Ishi teynishán zhoyan kadimyaven. Ianél Ishi
ta bashlaova prisyavel, “Tsiasukey, ruvyate, kiín iíd pientait lipál onyara kiinova mogeyre lafiyare.”

“Ishyaru u zar ukhese iíd zaradyazha,” ruvyavu, “ruzay iíd chumak ta oygidanit chilina onyara vey
inu shey taniena mogit sala etsipralit samya cheykopyara. Vochadizhe tsorni ruvya makayaru.
Frelunizhe ta tantoaris mogese zolyazha resh ta ordarosey ta tseynakeylarun, ta pabasarun, ta
tugarun, vey ta hegarun ranti ta Tsunturese Darora Chumüato shtamishavit onyazhi. Ruzay, ukhese
iidova ruvya makayaru sayUshorey, Ianeley Ishi, Paganarese shtamishya cheykopyaray…"

(*)

Ta etsipralit iküibát pilaivit Hayaese vey vuyinit ebonese chadizhe arurit vey aromanizhe dzeveshkit
u ta rambat iküí ta Batmoraan onyava. Kashatum idá mishbatova mabugvanizhe pilaavit onyati,
talshyavu. Ruzay, Haya vey vuyinit ebón sheri mogit harvolín, prenbuín, vey aaney helistya
cheykopyaven tashi u mogese zhirashya otrinit tikhodyanen. Mogova lastovinizhe malakhtuavit
onyaven mashrá u mishyavi. Mogit shtamísh ta Tsunturese shaskiponit onyava vey sheypá sait
khilit mishbatese kreymishyava resh ta fazhenit ukhtalenovó intevaya.

lonevosaris vey diniushogosaris, mog, kinpaú Ebrenese dzevyani,
Rumbi palenan ta
fidirimabugyavi. Bezyava u ta dafaratsúd Darora Chumüato shassafit onyava. Mogese ta oydralizhe
ushogivit yoneyova dafaryavor. Ta imaryón gidanit vey banadjinit onyava, tsaya nukmenit resh
darit Talnarey. Murnit, dini mu damtanit azafad’zaan ta yoneya djanubyavu. Mos-mosarun,
talshyavu. Dini guratiivit fulatskhoryonan ratá tashi dzevavit onyavu vey ratá togyavu u ta sarmus
ta inusit Kitsanova ta Tuhibaza Kovorinela shunya zhoyese kadimyana. Djurit lapán vutruven
onyava, djurit birza etsipralyava, vey djurit drimál shinarit samyava. Ta dzev franarit onyava vey ta
kulit sal, kari ta tunkiey, damotagyava vey shtashprunifyava. Idá zhoyese ta tantoova resh ta
talshosey dafaryava.

Ya u dini ta Seyranese ta Tainaa Pulán-Shuva tanifyavu, hait shprun, hait ivár, hait vavabiyón dini
zhoyan etarasharit onyava. Onyava tsaya silivit vey bonduivit [296] prisakú zhoyit nikha mudji-
mudji shtakadimarit onyaven. Ra-onyara u ta otorayú vey ta santiafenú zhoyese ra-kadimyaren
aréy ruzay arshprunit tikhodarit onyavu.

Ranti muizhe ta shatisay losh Pulán-Shuvey branyavu zhoyit talshunenú laidarifyaven vey rekh
arurzifyaven. Karizhe, kulizhe voemdilesyaven. Tikhód ta djalba vey ta sila pe zhoyese kelokhyava.

Idatá ta harkáz zhoyit Tanifa dini ta Seyranese ta Talmenshunela teynikadimyava vey lilinizhe ta
krioru mayi mabugyava. Ta Dozulrúv dini zhoyan khaprevya mabugyava vey zhanyavu u ta zhoyese
rapilaivit sholovó Itlana, kari zhoyit tunkiey, eypya makayavu. Zhoyit talmenshunós shtakadimyava
ruzay losh ar ta idarudaris, ar ta drimalaris, pashuni arpevshiivizhe vey djemarit ta lipalatsaris u
tashi. Dini zhoyan, vanú ta djeyelit vey durumit isha khavananyiven. Byorovó vey eriovó igüayavu
sheri kiinín rahait ralovó kamizyavu. Lametidzit makapronovó ta shprashtit amesea pronyavu vey
savutit sholilisa vutese eypyavu vey djeynatyavu. Seti shey iidan, terchanenova foliyavu. Ta Satél
Pulán-Shuv zhoyese gidanizhe senyakhkifayyavel. Bezyava u vugramyavel, mergolarizhe u daryatu.
Mavdonizhe zhoyova zumyavel ruzay kozhá ruvyavel. Rahaizhe zhoyit veykalovó mafayyavel vey
ta argidanifarit nalova, kiinova teziyavu, ra-sherilatsagyavel, ruzay tumpi dukhulór onyavu.
Ishvemya mabugyavu gavizhe kiín vuyinit farish dini shey iidan onyava vey reshkín, zi ta gidanit vey
talvonit eaay, kiín pashuni inufranarit bezyava, ranti ta To Yoneyú ta Talmenshunela dini ta
Oglumese ta Lusaa Ovnela varolyaven, idalán mayiva. Mashrá idá tantoan, aatyavel vuyín. Onyava
vuyín kinpaese sheypaú resh ta ishey vey ta manukanavey djimetifyaven. Idatá tumpi vuyinova
hatrinya vey dini ta talvonan vuyinit meytlana vey tamania takaya anarakyavu. Tsorni, beylatsyava
u shey idá mayiva. Makhá ta tsornian djurova latsagyavu ra. Ta khadjemár ta estalarun zhoyese
vochadizhe ta tantoaris resh ta shtatalshosey branyava. Ruzay, tsorni u djurova sheritalsharit
onyavu, terchanizhe bezyava khaá.

Lilinizhe, inu zhoyit djeyelit vey okanit talshiena medjivit onyavu. Ta Satél dlamyavel. “Kesh shey
seti bashan dralyara? Talshovativit bezyare. Kesh imuryire?"

“Satelkoey, imuryiru ra. Djemaryaru ta mosaris sheri sheyey kiín mogese brinkiyava vey sheri ta
mishbatín kiinovó mogit biráf mogese redjyara. Chadizhe brinkiyava zi ta aspalay ranti bash vey
bashit Daldeait Saldisaley dini zhoyit shatisan dlamyavay vey zhoyova inu zhoyit fereshiena vey
timetiena moriyavay, zhoyova dini iíd gidanit Birafunese ta Rozhese inumanalarizhe. Zhoyit
talshunenú shtakadimarit onyaren, makaú, makhá ta tsornian zhoyese rapilaivit, zhoyandi
vananyiven, ruzay arishya vemyanu. Chadizhe tilavit onyaru. Chadizhe etarashavit onyaru, bolo
dukhulór onyaru zhoy tsey!"

[297] Seyende yong. Forlorte Prins av Linddor, shal du kome en lete min Beduling til hets sil?
Dukhulór kinpá shunyaror, Silivit Dor Linddora, kesh kadimyazhe vey zhoyit Lipalova ta iskemese
manukanavyazhe?” Mashrá u eypyavel, talshunen dini zhoyit shagalan sizdyiva. Zhoyit tamelova
ananit anilisa vey seylarilisa kiinovó ratá pilayavu aleybafyava vey eait Taleailu chadit sintinarun
ratá tashi shunivit pe iíd kednaardjaan iküimosyava. Ta Talmenshunél genivit dini abavá lalivsiarana
vey koana, dinieylafivit shasmishtaratit aziena vey djamochorit anarun zhoyansha tansubyavel.
Muku-shtá eypavel. Vuyinit eylebit Djanarit sholova, kiinova vuyinit ebón ta Nordjit shol
mishtaratyaren, igüayavel, “Oden es Likht, en in han der es no durknis. De Likht av Oden es de Fred
av de vereld.” Uramún-Tamú ta talea onyarad vey dini Vuan rahait durumúd onyara. Ta Talea
Uramún-Tamua ta rozh ta untara onyara.”

Gidanit mosunilu ta Talmenshunelese zumyavu. Beylatsyava tsaya djetál djeyelizhe vuyinay
fidirieayava. Bishyavel.

“Tashi aulchovodavá zhoyit ebón iküí ta Zataan dzevyava resh Rozheylova zhanya. Ta Engelit ebón
vey ta Nordmanit mu muifavit zheytúm onifyaven. Tilarú ta magisha vey ta veyserheta vey ta
Sataphaza Yesu50 Odenssona onyari. Franar-inunizhe dzevyavi resh mogit fazhenit eylese kadimya,
ta bredí Atland, kiinova Itlán mishtaratyaray. Pe ta gidanit runit karfeyan, ukhese pilaivit kiinizhe
Djanár, tayvidivit pe ta Shaodnokit Onkootan ta adunit sanukirarun, darskaova, Nordhem,
sitagyavi. Ishi dini mogit zakhavá vey shagalavá onyava u ta zakhún, ta izmu, ta bog, ta shuv, ta
kiaravarem, ta saskór, ta enhalivit vadikós, vey ta dazhík ta vul onyana pe kiinan manaragyani vey
pe kiinan mogit zarideynovó sitagyani. Ras ta vemova ras ta tunkiova vavya losh ta ebonín ta shena
lafiyavi. Tumpi dini ta rozhan branyi vemyavi.”

“Ruzay, Satelkoey,” ukayavu, “Shukhrám bash zhoyanta, ta kulit Itlanese teynipranarizhe. Kiinizhe
tsorni onya makayara u bashit ebón ptapanaifyava dazhini ta skaavá mogit untara sait sebivdiit
birzaova teynilulya?"

“Omanit chumak ra-onyara khaá,”bishyavel. “Ta Tantodzevarú51 ta Nordlingarun djeyelit
lapisunova gadanyaven u dini ta estalesea vutit loshdepikararun ratá dazhemkorunyanen. Iidese
resh ta sheytaey lapisunavit onyavi. Ta khordisalovó ta Nordlingit skaa seti ta komolan ta rozhese
loshafarizhe, idá lapisunova mafaytetavit onyavu. Chadit shprunit stronú dini zhoyit ebonan
zhoyova guribyaven, ruzay iidova tilyavu, ta rozh seti ta vochadan onya ra-makayara, kashá ta rozh
seti ta chadan lapanyara ra. Resh iidey kadimavit onyaru. Fidiri ta Fereshay makbashyi djatyavu,
‘Vey ranti dini yuddjadese dinimishyaray, ta rozhova resh ta yuddjadey aatisyatay, vey kashá ta
yuddjád krechyara, ukhit rozh pe djurese kadimyazha.’”

“Satelkoey, ta mishbatú ta rozha ta talshunen, ta miara, vey ta amusten shey ebonarun ishi
onyaven, bolo, beylatsyara u tumpi ta mishbatovó ta tadranosa hatá pilaavit onyari. Kiinizhe
mishbatova ta Taleaa dini iíd durumit untaran zhanya makayari?"

[298] Khay, zaradunit chumak khaá, zhoyit bogit marfanorey vey manukanavarey. Tsitiveyova ta
inu ta durumay ta yavtaa teyni ta eait taleaese mogit yazhtaa – yazhta kiinova korunyazhi mog-sá.
Chendji tsitiveyova ta rozhese sitagyi cheykopyazhi. Ta adunit taldokasenú, ta isait gadanú vey
ayzanenú ta Satapit Feresharun chadit ebonarun ta mishbatova mogese tavilavit onyaren ruzay
vutese vochadizhe versdjyavi.Tsorni ta tanto ta Endihona ta Taldokasenarun onyara, ranti shey ta
gadanú Himela mu gadán onifyaven, ranti shey talshunenú mu talshunen onifyazhen, ranti shey
mogit miaraú mu miara onifyazhen, ranti shey ebonú mu ebón onifyazhen, ta ebón Itlana.
Marfanorey, kesh tamagizhe korunya ivdiyari? Kesh shasvavit samya ividiyari mashrá u ta benéyn,
ta tiku, ta shasmiaraúd mogit suovó mudji inudotyaren? Kesh shasdisuit djanubya ivdiyari mashrá
u ta kalúz vey ta kazúr mogit shagalovó shasyibafyaren vey mashrá u ta varem mogit zakharun
inunusyara vey beneynyara? Kesh argidanit u iíd ra-onyari? Kesh Oden mogova resh ar u iíd
vataranavit ra-onyarad.

50 Yesu: archaic form of Yeshu. The Itlani forms of Terran names have never been standardized.
51 Time-Wizards: The text says, Time-Travelers (Tantodzevarú). It is likely that the Ravzhurian speaking Itlani
confused the Djanari concepts, reyser (traveler) and veyser (wizard).

Djeyel-zakhizhe isyavu u ta gadanú ta Satela Pulán-Shuv izmuit onyaven. Mashrá u eypyavel zhoyit
zakh, shagál, vey nikh ta talshunilu, ta miarailu, ta isailu, vey ta vavabiyonilu iküitsiryaven

Maldjayavel vey zhoyit madjova lulyavel., rekh bishyavel, “Tsiasuk-Proney, bogit marfanór zhoya,
Talmenshunór, Manukanavarór, vey Tuzotarór, kiinizhe ta dukhulór zhoyit talshunenarun vey
zhoyit miaraa vey zhoyit shprunuda, onavit onyare, prundji zhoy, Frihet Vulffrend, ishi bashit
marfanél onyazhu. Kesh zhoyit Lipalova ta iskemese manukanavyazhe?"

Resh ta muit kuey, iíd rayizhe djativit gadanú zhoyese draldayiven, vey loshizhe vuteylo ta
talshunen ta Satela zhoyit shunmakaay inunusyava. Muku-shtá, shan Pulán-Shuvan, dini ta
azafad’zaan ta Semeriit yoneya, sazhoyova tansubarizhe khazhanyavu. Vuyini madj dini zhoyit
onyava tsey. Shtraarit onyava zhoyit zakh.

(*)

Ta samen ta imardzeva shasbrinkiit bezyava. Hatá talshyavu u ta shasbrinkiudova vey ta tabudova
brinyavu. Tsorni ishifyavu u, kiinizhe zhoyit ushór, varakarór vey birafarór onyavu. Beylatsyava u
dini zhoyit turan idá onyava., ruzay, ralán ta turaris losh Misharey lafiyavu. Ta klanamasinú ta
talmena arshprunit u ta tuzhanú ta tura vey ta shona onyaren. Kinpá onyavu ba onyazhu raya ra-
makayavu.

Mashrá u ta shatese ta imaray dlamyavi, talkorit chailisa hait kirteynova ta sheriprazhenivit Kitsana
ta Tuhibaza Kovorinela mampisyavu. ruzay rahaova shunya makayavu. [299] Iíd zhoyese morá
onyava var idalán gidanit sitún omanizhe bonduyi ra-makayana. Kesh onya makayara, sazhoyese
ishvemyavu, u ta Kitsán tumpi ganakinus teynifetivit ta togatsekesea onyara? Ra-mergola
khiyefyavu u ta bosh dini zhoyit shagalese vey zakhese kosoriyata.

Pe bluzit bevurese fidiriyonifyavi. Hait rapilaivit dralizhe simivit siarshirit urit roilu digilyiva vey izizá
kreybrieturivit rugesilisa onyava. Inunizhe hait shuneshkit tasedit pevulbiray onyavi. Rakrazhni
badakashizhe ulgazova derevusharun shunya makayavu, kiín ta difoova ta derevushsala kriryava.
Hatrini banadjinit bristazaan, adjanivit soreyanit vey vankeanit golchendjiena, onyavi. Zhozhaís iküí
mogit hadinavá fludjyava vey mogit talmusovó djemarafyava.

Ta Shat Lazen, badakashizhe, salaatsit vey ropit bezyava. Ilazoit derevushsaliena ta ananarit
tuasarun vey tamagit kasfidlafiit derevusharun, zhoyese rapilaivit, divayyiva. Iidú, ta koliena
dozhurivit fidirikorunivit utuviimilisa vey chadit skotukhilisa ta oymosafit shevedzosa izizá
kreyafivit onyaven. Ta imár kimsiit onyava tsaya zhivarit lokoviilu, kiinova ratá tashi dekuvayyavu.
Makait burakh pe iíd tabrilan onyava.

Teyni mogese manaragyavel, losh tumpi zar girtekelín, ta Satél zhoyit talshuna kinpá ta
nobshetenova Pulán-Shuvese dafaryava. Iidku, abiena dretuhiba, azurivit ta tuhibazilisa vey ta
karshuazilisa, genivit onyavel, Eypyavel, “Kovorinél Ebrena, Tebarél ta Kitsana ta Tuhibaza ta

Atonela ta tsirtsira vey ta femlavia, Tsirtsirél, onyaru. Dralkadimavit onyaray, mampisarú ta
meytlana. Rekh, vuyinit mishdjariova pe ta adjanese toku kevedyavel. Ta vavova Pulán-Shuva
digarizhe, uv ta Satelan ta Kitsana bevlanuyavi.

“Kesh dini ta gidanit Kitsanese dinimishya lahadyaray reshú zhoyese ukhit salashunenovó,
talshunovó vey miaraovó prazhenyatay? Ukhese dafaryazhu kiinit-va zhirashova, kiinova
makayaru. Kadimyata.”

“Satelkoey,” Kovorinelese trichizhe eypya zakhunyavu, “mavdonizhe zumyavu mashrá u ta
imaryonilu dlamyavi, ruzay rahait gidanit vey glavaniit Kitsanova shunyavu. Kesh franarit dzevova
djurit bondubirese lafiyari? Ta tanú mogit dzevarsala, kiinit onyata, grunuzhit ta shagala vey ta
nikha onyaren vey eshkizhe anuvi otrinit anzonovó inu vutit birafunay tunkiyaren.”

“Rashuniren eshkizhe bonduivit ra-onyara, malachit dorey.” Rekh, Kovorinél sait mishdjariova
mantaizhe ptapanayavel vey omoit surdjadjoivit anufova, radjateshkit sheypaese piri savuyinese,
ruvyavel. Sheyzá diváy mogan ta imár razhgeyrit vey givanit onifyava. Ta fridádj vey ta derevushú
vey ta rugesú diváy mogan chintalkobresiya mabugyava mashrá u tendayú hait boduivit arasa diváy
ta bristazaisan chariinyava. Moganu, peles, tuhibazizhe tuhibit, eaizhe eaarizhe, sizdyi beylatsyava.
Akdji-shtranakdji moganta emdilesyava namagit, todrozit kitsán, golit, [300] shasmundjait, shas
hait teynín pe sait pelesavá, ratgeshkizhe tulit sitiven, kiinizhe gidanunit toovnela, druzhivit ta
zarideynarit tuhibazay, djeay-munkaese. Pe dinanan brolmak to peylanakarun, diváy sheyan,
djanubyava. Rahait katél ba pizhi hazá pe ta sitan shunyi makayava, secha mu sonsa onyava vey
chanzaú ta sitivenova seti djurit chadit banavá izizá zoyaven.

Ananél eypyavel, “Kiinit maka iíd, satelkoey, u idalán gidanit kitsán dini ta shunan sheypaa
bonduyare? Banadjinyara khaá vey djurit inubondu mos djamó mosavá onyara!"

“Iíd rahait maka onyara, ruzayizhe sorón khaá, zurhaneley zhoya. Ta soronkorunarú djurova
taltiruva , ta mamadjós ta taleaa, mishtaratyaren. Dini iíd untaran zhanyiren chadit makaú, anuvi
vut ta bredia-sá, anuvi ta Atonardjaa. Tamagit ta boduivit djediniay onyaren, tamagit ta shagalay
ta nira. Seti vutan shey, ralyi vey dralizhe ayzanyi cheykopyari.”

“Chalí, Satelkoey,” ruvyavu, “kesh tilarél ta Ishtaya Shey-Mu?” Zhoyese khamalidilu zumyavel vey
eypyavel. “Vochadpaú sheri ta bonduivit ayzanenín ta Shey-Mua ishyaren. Vey onyara khaá u iíd
ayzanenú murnizhe shagalay-shagalese vey zakhay-zakhese ayzanyiren. Ratá pe ta ferivit rumelan
shunyiven. Murnizhe ta tsimú ta zakha vutova klanadafarya makayaren. Malachit dorey, kinzá
iidovó tilavit onyare?"

Disuya ra-ishyavu. Pulán-Shuv pristiizhe dinidoladyavel, “Zurhaneley, ta Dukhulorese-Kinpá-
Shunyara eypyare. Arishyaror u gorduyaror – helistyaru u layso zhoyay haú bonduifyaren.” Pulán-
Shuv zhoyese khachagurisyavel. Miarayavu u ratamagpá djurova shunyava.

“Keyli chalí,” ruvyavel Kovorinél. Ta namagit vey glavaniit brolmak to soreykoveynit peylanakovó
ptanebarizhe, ta Kitsanova iküí ta gidanit sonsaan, gidanit uvlakisese misharizhe, dinimishyavi.

Izaay Kovoriné Ebrena mogova franarit, namagit iküibirilu kemanukanavyavel. Losh Ananeley seti
mu masagan zhoya vey losh Rozhór-Nal seti ta tamagit masagan ramyavu. Ta salay Aylea-Sintinisa
mogese loshifyavor. Seti ta harkazan zhoyit tanifa dini ta Seyranese vunese lapisova eypyavu – iíd
lapisova kariya harvolyavu.

“Rozhorey,” ruvyavu, ta djeyelifarit bashlaova inumasinarizhe, “Ra-ishyaru helistizhe kiinizhe ba
kinzá mogit birafún karyizha ruzay tashi u shey intevayizha vey fayyazha, vemyanu u bashit
zurhanél mogeylo loshifyatel kashá abiyonyanel.” Rozhór zhoyese latsagizhe zumyavor. [301]
Narorey Dor, rahá zhoyese ardralizhe isteryana. Zi ta beneynay mogit usharun iluku kreyifyavi,
ruzay rahaizhe bashit aatisova bashit birafunese loshya raya makayavu. Vuyinova inubranya
zhoyese garafyava.”

“Chalí, bashese raár ta gar, zurhanoey zhoya.” Zhoyit madjova pe vunit tsamese felyavu. Dini ta
bashlaese shtalokhyavi. Tikhodisova loshekuda losh iíd malachorey, seti min aulavá arotuit u zhoy,
diniyibyavu. Ishifavit onyavu kinlán chilinit zheytúm izmuizhe onyara.

Moganis Az-Beyrúm, talmenshunél ta Talmakusa vey ta Satél Pulán-Shuv manaragyaven. Prundji
vut kozhá eypyaven.

Moganu, gidanizhe tulit, khanit sonsaesea kadimyavi kiinú stabeykhit vey yeniferit ferteynilisa
teynivit onyaven, Lakún Kovorinela Ebrena, Kitsandarél. Chegisilu, ta sonsaú moganu anazayiven.
Kovorinél mogova dini shapit
lakunese kapolanyavel. Djurit khanéy chadizhe kumunivit,
drekarshuit zeyshivit drevay onyava vey ta lakún razhgeyrizhe iküitaleairit ta taleailu chadit
nambilit koit likoit talglaniena onyava. Sakru seti mu karan ta lakuna zhanyiva. Djurandi, tsira shirit
tsirtsira tlantloryava. Djurit seylár djeyelstranit onyava.

Kovorinél shtrumolit nevisurivit aküayesea, korunivit fidiri ta kebiena lokhavit derevusharun,
nulakivit dini iktiit seyranisese, travbayavel. “Djanubifyatay, mu vey shey, marfanín. Sheri ta
iskemín ukhit birafarun, sheri ukhit salashunenín, miaraín, eliseynenín vey pabasín udj ta tsornian,
zhoyese tashe ruvyatay. Sheyova ishya cheykopyaru.”

Ta Satél Pulán-Shuv muizhe eypyavel. “Sabutyaru, zurhaneley zhoya. Sheri ta brinkienín mogit
Lipala chadizhe ruvyi makayara zi u oyigriizhe bashese eypyavu. Lan-lan talkorizhe
prazhenyazhu” Mashrá u ta Satél Pulán-Shuv mogit prazhenova ta Ebrenit Ishdarelese
fidiriuvakyavel, Kovorinél ordarizhe djeynatyavel. Rapaú mog mu murnit fanagadanova diniruvyavi
ruzay chadizhe ta shumeshkhayosaris vey susurienainen Khay! Khay vey kheyem! Kheyem khaá!,
djatyiven.

Karizhe, Pulán-Shuv sait shtaruvosova fayafyavel.

“Chalí, reshkín zhoyese kadimavit onyaray, zurhanín?” Kovorinél mogese sasarmusu khildji
zumyavel. “Kiinizhe ukhese zhirashya makayaru u ukhit harvolirit tseynakeylovó vasuriafyatay?"

“Talmenshunenilisa vey danivkirilisa manukanavyivi bashova fidirimampisya,” ruvyavu, “djamó
idaan ishyavi mog ra. Miaraarit onyavi u ar u mog ishyare vey u mogova azilayzanya makayane.”

“Eshkizhe zhirashya makayaru, malachit dorey,” Kovorinél ruvyavel, zhoyese djimetsifarizhe. “Kesh
ta Makaovó ta Taldokasenarun lafiyare?” “Ta makaovó kiinovó pilayari, satelkoey,” ruvyavel Az-
Beyrúm. “Mogeylo, ta Dukhulór-Kinpá-Shunyara, ta Kutún ta Ebona, vey ta Koit Talmakus. Ruzay
djamó iidavá rahaova lafiyari.” Kovorinél mogese shey bonduivit alailu zumyavel. “Shunarór,
Kutún, vey Talmakus! Dralizhe [302] korunavit onyaray. Mashrá u ta Taldokasenú chadit
sanukirarun vey chadit Feresharun endihonyaren, mogit talshunós idarya cheykopyara vey mogit
vavabiyon shasbrugit samya cheykopyara. Idaizhe, prundji, shey mogit stronú, shprunú vey
totvechú endihonya cheykopyaren.” Talshyavu u seti vuyinan kilikit chatlintlinova silekiyavu. “Rekh
chalí, shunyati kiinit shinarovó ta Ferentebbír Ishkandaria mogese faronyara.”

Kovorinél ta girtekesea, misgidarizhe seti ta masagavá ta lakuna, djimetsifyavel. “Girtekín,"
ruvyavel, “Ta Mantaushelova iizese mogit losheybirese teynifulatsyatay. Prundji vuyín, sait
sebivdiit birzaova mogeylo seti iíd korunenavá lulya cheykopyarel.” Shey chaú, ta krilarit sivnoilu,
ta tulit, khanit sonsaesea, iküí kiinavá dinikadimyavi, djimetsifyaven. Ta sonsaú tretiizhe
anazaifyaven, mu vey shey khaachoyaven, shey khil ta tamagpaesea sedoriilu vey ratogeshkilu
zumyava. Helistizhe, ta nimiloketiit Djol-Tsulaél dini Gashanan ovattebirit samyavel tsey, talshyavi,
ruzay djamó ta togan ra-onyava u haizhe tayamalya nulakavit onyavel, idalán voyneynit u vuyinit
fanvayit lisvari onyata.

“Zurhanín shey, dzevarín ta Seyrana, savukyatay u ta Natunsavelova vey ta Mantaushelova shey
Itlana vey ta djaniit Darelova Amruta, ukhese pilaafyatu.”

Moganu tansubyavel. Brigoshit vey rahelistit shunyivel. Kedunilu, ta vishuese Ishdár-Enila, ta loshél
Padján-Hadina, zumyavi.

[303] SIPÁL MINMAK MIN

“DARÓR DAFÁR-MADJ KRAZHNI FRANARTANTOILU AMRUTAY INUONYAVOR.”

“Darór Dafár-Madj krazhni franartantoilu Amrutay inuonyavor.” Ta yofri vunit blidit marfanora vey
shontelora, Tuhíb-Tuúr, ta khulatsit Nikhaday, ta skalúl Amruta ta stroniena ta Keguna, ta hovorú
vunit kurudjora, Padján, mafáy ta Natunsaveley Djol-Tsulaél, ta zhanós ta Kutuna ta Ebona, Sintinís
Runa, vey ta kreyprisifós ta Makdjia, krazhni zaradizhe onyava u shey iidovó tsorni dlekeshyator.
Ta zaridéyn seti ta Drukhan Tameluna, ayfanalilu idalán omoit onyava. Kiinizhe onya makayava u
sheri djurey hatá dadjlayavor? Mu rapientait lipál ta rozha ta Satapit Koit Shatardjaese dini birafese
ravesamadjateshkit funduovleuda ananyava. Kiinova cheykopyaru resh ta draley Amruta
korunyazhi, talshyavor. Shtaruzay, ishyavor u ar u fulatsya makayavor, teynilulazhit onyavor. Ranti
muizhe vuyinova shunyavor mabugifyava. Ta Darél ta Nordlingarun vunit zakhova ovatavit onyavel.

Dafár-Madj franartantoizhe murnit zarideynyavor. Mashrá franarit tantounan, vunit pusht shas
loshekey samyava. Rumbi ta pakhan mashrá fahundusan, kiín vunit uramelova, Dzarél,
beneynafyava, ranti vuyinit klotash shtinramyava vey djeyelit kladuray vuyineylo kelokhunyava,
vunit kurudjorova, Nisga, kulizhe murnit suekhdatyavor. Ta skaestalú kozhá ta tantoaris resh ta
izmuit ushurosey branyaven vey secha djurova nibyavor, idá anlatyi ra-makayava. Krazhni ta [304]
vkuzvanit dukhularis Padjana, makhá ta teynikadím Djol-Tsulaela, losh ta nalyunizhe stalivit
lestridiín eryiva. Panaifavizhe iküí ta lutaravá ta nalekarun vuyinit oba, ta Shuvekú ta Atonit Ushana,
Djol-Tsulaél kiinizhe Natunsavél Amruta, Narél sait Oba, vey Tebarél ta Satapit Savarun kelekivit
onyavel. Seti ta lilinit vey ranetelivit khabeneynan ta Mantaushora Dozulís-Ilana, dini ta
kelekdusese, meymizhe nulakivit ta Muifavit Musavetiena, saova mamadjya avnoravit onyavel.
Chadpaú asardzibovó vey tashitavilovó ta mea sheri vuyinit abvemey lafiyaven. Dafár talshavit
onyavor u vuyinova demya makayavor, u nukmenit ayzanisdiél resh vunit kurudjorey onyanel var
sheri varvari ta Atonnirey vey ta Yunnirey talkorya bezyavel. Vey banadjinit onyavel. Chadku,
vuyinit banadjinúd vunova ta masagspoyese shey nakeya vey provadja hatrinafyava. Sait dralese,
talshyavor, ratá aatisyavor u vuyinit lapisunova ta enhalivuda inusenyakhyatel. Ha vunandi ishi
peznoyava. Peldralizhe onyava.

Ranti Padján sait rakeynit dukhulorudova maldjayavor, bolo, Dafár-Madj djani ishifyavor u ta stalós
Djol-Tsulaela iíd priponit anaese pashuni eshkizhe fedjukáy onyava. Ta Savél ta shagalese vunit
kurudjora mafáy vuney voynya mabugyavel. Dafár-Madj maova dini iidan korunya vemyavor, ruzay
idatá krazhni ratraizhe onyava dzea. Tamagit sekorduit estalú ishi diniprisya beylatsyaven. Dafár
vey vunit kurudjór ar vey ar kreyinunifyaven. Tsorni idá retu layso arnamagit onifyava vey azdizhe
ilazoit fidirietarashenovó dini ta narenan Itlana lafiyanen. Layilu, idá ta tsornitait brinkienovó
rakorshunivit lokoviilisa tebsizdyana. Dafár-Madj ishyavor u haova korunya resh iidova sebafya
cheykopyavor. Gavkinzá mabugya ba kiinizhe keylimishya ra-helistyavor.

Amrutese shtamishya vey sait kurudjorova shtazhanya nizontuizhe beylatsyava. Zi ta yofriay Tuhíb-
Tuura Padjanova shunavit ra-onyavor. Seti idá neyruskatsit aspalan, kiín tsorni tumpiit dron

bezyava, Dafár-Madj lilinizhe, mu budulafit feshunilu, inu ta shunay, khavoemdilesyavor. Kiinova
Padján, idá vesinilu, talshyavor, murnizhe vesamadjatya makayavor.

(*)

“Shunyaru u ta ishdarsonsaovó mamadjyare bash tsey, ushorey” Dafár-Madj ta ketashilu ta
uvaka sait kurudjora danagyivor. Dini iíd iluizhe igüaivit anamese ta tsuntura ragyorivizhe,
rashunivizhe, vey radjativizhe kadimya talshyavor resh shunya kiinova izmuizhe mashrá sait
inuonosan brinkiyava. Hapait uvakova dini iíd djamizhe taleairit iküibiran djatya kulizhe malidyivor,
ruzay Padjanova izá zhanya ta togeshkova makretyava. Dafár upeneyivor u ta Kegún Tamelunova
kozhenyava tsey. Tutovó sheri ta Khorey ta [305] Djeyeluna djatavit onyavor vey u ta Kegún, mafáy
shey krilazdín, ta Staranit khordisalovó nedeshafyaven. Iíd ta rakrilivit igüailu ta Staranit
forgrilurararun layso ardjamafivit onyava. Zi ta aspalay ta yofria Tuhiba rahait sakafova vey kozhá
ta vadaaris sheri ta kinzaey ba sheri ta pabasín vunit kurudjora lafiyavor.

“Padjaney!” Darór Dafár sait kurudjorese latsageynizhe zumyavor. ‘Talór pe zhoyese eayaror
tsey!’52 Talshyavu u bashova ratá zhanyanu!"

“Ras zhoy bashova, ushorey. Ranti idá budulafit feshilu losh ta shuvorey Ko-Kitsán vey losh ta
talmenshuneley Az-Beyrúm voemdilesyave, ta blikhnorgova Tuhíb-Tuura ukheylo fulatsarizhe, ra-
helistyavu kashá pesulivit, peshlulivit ba eshkizhe layso beneynafivit onyave.”

Padján-Hadín bishyavor, “Seti ta aspalan ta khulosa Nikhada vey ta dzeylashtit Natunsavela Djol-
Tsulaél, ranti losh ta talmenshuneley Az-Beyrúm vey ta shuvorey, tsorni mazhaldarór, Ko-Kitsán,
voemdilesyave kesh ra-mavdonyave, ushorey, u kulizhe murnit vey razhirashirit branyivu resh ta
mundrounese ta Keguna nasya vey ta imfayudova Amruta helistafya kulizhe shas bashit semekhey.
Kesh bashese ra-chilinyava u mashrá u ta rozhova vey ta taldokasenovó komolarit inuonyave,
tamagpaú ta grugova bashit tramilosa, vutit zhivturilu, himarit onyaven? Izmuyara u losh Okán-
Khabiley chishtavit onyaru, resh losh ta Keguney varlezemyi resh djurova adralit salafiese ta halona
kiharya. Iíd vadík layso tsorni-say vasuriyara ruzay idaova idatá ishya ra-makayave var djurova
dralizhe bonduivit inu sheypaiena tebyavu.”

Dafár-Madj sait kurudjorese ordarizhe zumyavor. “Nisgaey,” Dafár-Madj sait kurudjorese vunit
dukhulit mishtaratova teynieypyavor, “bashova inubranya ba bashova djamó shey zhirashan
noibya ratá harvolyavu, bolo, ta tanto ta Endihona ta Taldokasenarun seti mogan onyara say,
kashá-ba-rá iidova togyane. Talshyavi u Tuhíb-Tuúr pesulyi makayavor tsey, secha, karizhe, vunit
gin djamó ta palanamakaan ta Djirait talmenshunela fidjyiva. Ta Kutún ta Ebona zhanyi
cheykopyava vey djurit izmuit faralova vey farishova redjya cheykopyavi. Idá khaá mogit muit vey
sekorduunit chumak onyava, var djureylo Amrút vey ta kulit Itlán panaifyanen ba lokhyanen, ba

52 Eayara: “shines”. Tsirtsír-Ram’s handwriting is unclear here and was misread by the translator. The text actually
reads, ‘Talór pe zhoyese eayaror tsey’.

pesulyinen ba dini djurit karit bandjudese fulatsyinen. Ra-onyava zhoyit ich ta mavdona ba ta
nashkudora bashese, kiín zhoyova, seti
idá misdjunit aspalan, manukanavyava bashova
shaszhirashizhe branya. Zhoyit ilerit kal bashese vey bashit makaesea idaova korunyava. Muku-
shtá ta sivno ta estalarun mogova pe kreyvalayit mishbatesea manukanavyava. Beylatsyara u iíd
ishi mogit yakinún onyava. Ishyavu u nivotsaandjit estalovó vey chumakovó intevaya lafiyave,
estalú vey chumakú, pilaivit murnizhe bashese. Bashova branya cheykopyavu. Oydralyava [306] tu
zhoyit pabasovó ba kinzaova ra-pilayave reshú ta meydásh iíd sobonova bashay dakulkya ra-
khiyefyata.

Vishu hazá dazhem ta garan vey ta polvuran pe Padjanese chugeynifyava. “Ushorey, iíd gadanovó
krazhni rayizhe djatavit onyaru vey zhoyese rezafen ratá onyaven, ruzay murnizhe ta garova vey ta
ipokova teynifulatsyaven. Krazhni rayizhe murnizhe Djol-Tsuaelova resh zhoyova manukanavya
vey zhoyese nashkudorivizhe lestriya lafiyavu. Kesh djamó ta aativdian onyana u iíz zhoyeylo
onyate ranti tunkiyavu?"

“Tumpi bariizmuizhe, kurudjorey zhoya. Mashrá u arotuifyave, ar ta disuandjenovó bashese
dafarya harvolyavu loshizhe losh ta otrinudey vutova fidiriupikya ruzay kul-mirekhilu, ta
Natunsavél bashit shagalova mafáy zhoyey djimetsyavel vey helistafyavel u vuyinese aryusiyate.
Imfayit dini sait ovatteblakan say, loshizhe losh sait loshebteteley, ta zumundurél Ishdár-Eníl, ratá
aréy bashova mafáy zhoyey voynuryazhel.”

“Raidaizhe onyara, ushorey,”Padján mavdonizhe ruvyavor, “Djol-Tsulaél, ta Yavnatunsavél vey
Yandarél Amruta beneynavit onyarel vey vuyinit loshebtetél, kiinizhe vuyinova mishtaratyare,
raaréy ta pelesilisa ta Daldeait Kuridjazaa ovattebyirel.”

Dafár sait kurudjorese ta ratogatsilu zumyavor. “Kiinizhe iíd onya makayara? Rapá fidiri ta Daldeait
Kuridjazaay, layso ta zhirashilu ta oymeytlanit makaa, hatá tayamalyava.”

“Franarizhe ta vobogova ta Natunsavela etikhavit onyaru,”Padján disuyavor. “Mashrá bashit
inuonosavá, shey kihardusova vuyina zumyavu vey karizhe, ta zhirashilu ta Kegúna, sheri vuyiney
khitayavu. Vuyín vey vuyinit zumundurit dodjdiél, ta shuvél Ishdár-Eníl, ta shuvoray vey tantoatsit
mazhaldaroray Ko-Kitsán Gashana otrinafivit onyaven. Zhoyova zhanya khiyefarit onyaven ranti,
resh ta khulenova Djol-Tsulaela vey ta bogova Ishdár-Enila fidiritavilya, vutova iizese fulatsyavu.
Zhoyit zarideynova pesularizhe inu ta voyneynit zaftoray ta Durumit Mamadjela, ta Natunsavelova
iidova
beneynafyavel
dralgadanyane, vuyineylo uramizhe zarenifya harvolyaru. Ishdár-Eníl sait mayigova ra-kariyarel.”
Iküimoraivit vey otorayatsit shunyivor. Iidova peyratya krazhniyava. Vunit shumesh vey zakh
garisya mabugyaven.

Ishdár-sá. Ushorey, ta malachit shuvelova varemyaru vey kashá

Padján bishyavor, “Shtamuifavizhe losh zhoyit marfanorey ta dukhuluday, Okán-Khabíl, tsorni ta
narór ta Keguna, mogit loshkichivit khordisalú ta Starantanovó inunizhe runese dini ta Shikait
Dzaresea lugavit onyaven.

Dafár-Madj sait kurudjorese ta ivarit katsalilu zumyavor. “Padjaney, secha rarayizhe mu shagala
sheri ta estalín ta kolvenuda vey ta Atonnira onyavi, ruzay, ratá togya makayanu u losh ta
vovasuridín ta Keguna varlezemyine!"

“Ushorey, tashe djeynatyate! Secha ta Keguntanú vutit korunotilisa vey vutit sakafisailu
nakeyyaren khaá, djufi-bolo, vey secha ta kadarit vey ta nalyunit maova arpristafya vadikyaren,
djufi-bolo, udjatekú ra-onyaren, kiinizhe hatá djasyavi vey rayizhe [307] tutyira. Murnizhe resh ta
muudey vey ta shmiey ta Amrutit skaa vey, zhoyit ruvenova togyate khaá, u vavsutit onyaren.
Chadit halonekú vutani onyaren vey vuteylo varlezemova sizdafyavu. Ardralizhe u mogeylo
khoryaten u mafáy. Amrút otrinyara say vey kari ta tsorniey imfayit onyara. Ta malachit shuvél vey
zhoyit marfanór Okán zarzari vut zhoyese vey Amrutese praykonit vey bogit fidjyiven. Zhoyit harvól
onyara u mu kiinizhe uramél lulyatu vey ta tamagit kiinizhe shontelór dinisanokyatu. Raisharizhe
kashá-ba-rá zarideynarit samyave, talshyavu u eshkizhe pe ta nalaküayese chichumyinu, ruzay
frelizhe ta tantoaris resh ta nalyunosey zhanyizha ranti ta yazhestalú idaizhe kirvenyazhen. Bashit
sebivdiit ana kiinizhe Darór vey Tuzotarór Amruta kumpezivit onyara.”

“Shukoryaru ra, Nisgaey, idá anaova bashese dafaryaru.”

“Ushorey, ra-dayaru.” Padján sedoriivit vey vodaarit onyavor. Ra-helistyavor kinzaese iíd
dazheméyp mishyana. Bishyavor, “Sheri ta farishey ta Keguna ra-nashkudorifyate. Okán vey zhoy
resh natunit birmaova korunya dini djurit tseynakeylavá vey korunhegavá vadikavit onyari.
Eshkizhe mabugvanizhe halanís ta guribosaris mafáy iíd kiharey teyni ta halonese zhanyizha, bolo,
togyaru u ta archád ta tanainen ta Keguna, resh ta draley Amruta vey vutit bogey Okanese, ta
shukorese kadimyazhen. Ranti dini ta tadranan manfeysavit onyari, vey sheypaú dini ta sikalavá ta
manfeysa vaflaarit onyazhen, ta Kegún sait birzaova, tamagani, kiinizhe kolvenit stron lulyzha kiinú
ta telesovó vey korunotovó Amruta kariazburyazhen. Okán iidova zhoyese nalavoizhe lapisavit
onyaror vey vunese togyaru. Ta Kegunova ta Skavaremara djasya ra-tunkiyare.”

“Kurudjorey, ta reykonova bashese dafarya tsorni harvolyaru. Secha zhoyit korpúr mafáy ta
Keguney ilazoyara vey zhoyit kalós vutese voshtyara, ruzay djamó sheyan bashova kalyaru. Secha
rayizhe bashay inuonyavu, franar-ordarizhe bashova zumosyavu vey bashova kari zhoyit ishey
manukanavyavu. Rahait ralós resh ta ushorudey lapanyara vey talkorit tilarór onyaru zhoy ra. Ta
avonova ta Savela piti bashan franarizhe djasyavu ruzay bazhi ta viskanlayan ta varakatsa ta
malachuda, etarasharit shprunudova ta kasolana vey djeyelifarit naglirova ta pelikila vey ta safteba
bashandje shunyavu. Ra, kurudjorey zhoya, ras ta djas ras ta inubrán Amruta onyaren kiinú
zhoyova iíd maese keylilulyaren, ta varem zhoyova kulmayara.” Dafár sait madjova pe ta tsamese
sait kurudjora felyavor.

“Ushorey, iküí shey garan vey ipokan ishi bashova prundji varemyavu., secha rayizhe zhoyese
zaradyava, ruzay kesh iíd frelit ayen onyara u iidit gidanunit maova mashrá tantoan idalán
lanyueynit, korunyate?"

“Ra-onyara tumpi zhoyit varem bashese, Nisgaey, kiín zhoyova iíd maese kulmayara. Zhoyit varem
tamagpaese zhoyova keylilugyara.” Miara resh ta daey dini ta chaavá Dafara vananyiva.

[308] “Kinpá chalí, ushorey, bashova idalán zakhlulyana u ta vishova Amruta vey djurit birzaova
dazhini ta skaavá istavi ta dafarbrana djurit reykona mayane. Kesh iíd blidit varemirova basha
pilayaru?"

“Helistizhe u khay. Onyarel vuyín kinpá ta untarova mayara, ta Talmenshunél Djanara, ta Nordlingit
Feyhanél, Pulán-Shuv. Ta dinivavós ta Djanarit Darela, kiinizhe fridadjchéndj dlunarit ta fridadjovó
pirenay-valmashese vey runay-shenese ta shagalovó chadpaarun taleaavit onyara vey mogit
zakhovó razhgeyrisafyava. Ta dinivavós ta Djanartanarun dini ta Tadranese ta Staranit Ebteta vey
dini ta Endihonese ta Taldokasenarun Itlanova resh ta sheytaey mayazha. Zhoyova maavit onyara
dzea.”

“Ruvya izmuyara, ushorey,” Padján disuyavor, “u krazhni franarizhe murnit onyave vey kinlán
ushelova resh zhoyova iküi ta franarit aulavá sulestriya, lafiya brinavit onyanu. Djufi-bolo,
shtazarenifya rahaizhe vavyave. Kiinizhe brinkiyava say u ta varemova losh inunit bashese rapilaivit
Nordlingit Feyhaneley zhanavit onyare? Kesh ra-onyave bash kinpá zhoyese rayizhe amgalyava u
budulizhe shey peshelova, kinpait seylár zhoyova vakhtyava, komolya ra-heslayana?"

“Sobonyi yavyounyaru u ta chadit heslait gadanovó djeynatavit onyare, kiinovó bashese mashrá ta
aulavá branyavu, ruzay tsorni rakulizhe risyiru u say kiinizhe peshór, krilyare u vutova kariyatu
zhoy!” Darór Dafár alayavor, rekh, bishyavor, “Daeshkizhe, bashese latsagya ivdiyanu kinlán
franarizhe iíd Ishdár-Enilova pilaavit onyare vey kinlán vuyinit djenikhova djeyelizhe pilaarit onyare.
Vuyinova dralizhe zhigutyaru kiinizhe ta dodjdiél Djol-Tsulaela, ruzay ratá chadizhe eypyavel vey
rapá seti ta Drukhan vuyinova dralizhe pilayava. Beylatsyava u boduivit bazhi ta tuzotarit tinotisan
Djol-Tsulaela samya anarakyavel. Vey kinlán djeyelunit idá tinotís onyava! Djufi-bolo, vuyineylo ta
izmuit varemova zhanyavit onyare, nagliryaru.”

Ta chaú Padjana inunit bezyaven, tsaya sait talshiena ovativit onyavor ba tsaya tsalivenova
shtazhigutya khiyefarit onyavor.

“Kurudjorey, prundji zhoy ta izmuit varemova zhanavit onyaru, vey idait varem rahait khalovó ras
ta malachuda ras ta vastriuda batsyara. Franarit talatovó resh ta Talmenshuneley Djanara lafiavit
onyaru, secha etsipralizhe, vey onyavel vuyín kinpá muizhe zhoyeylo ta arézhtova ta Endihona ta
Taldokasenarun losheypyavel. Secha dazhememdalizhe zeytariavit ratá onyavi, makhá ta brinkian
iíd oyigriit estalarun, djufi-bolo, ta induranosilu vey ta skatalatilisa zhoyese dralizhe pilaivit
onifyavel. Vuyinit vem onyava u sait lotalú etsipralit vey sait lipál ratutivit samyaten makhá u
inubranya fidiri Djanaray resh sait Birafunova mabugya
lahadit onyavel. Iidova kulizhe
semekhyavu. Kurudjorey, zhoyova kalyate ranti ruvyaru, ishyaru gavkinzá zhoyit zakh tsorni
damotagyara. Ta Djanarit Darelova kul-kulizhe varemyaru vey ta upikova zhoyit zakha udj djurit
azdalan nivotsayazhu. Resh iidey, ta reykonova Amruta bashese dafaryaru. Tanto onyara dzea.”

[309] Padján-Hadín sait ushorese zumyavor tsaya chadit estalú khaidarifavit onyaven. Dor vey
Darór arhatrinifyaven vey sanokyaven. “Ta eylese dralkadimavit onyate, ushorey,” Padján-Hadín
ruvyavor, “Dayaru.”

“Bashova varemyaru, kurudjorey, djufi kiiney hatá talshavit onyave, bashova varemyaru,” Dafár-
Madj disuyavor. Padjanova layso arhatrinit pranmoriyavor, silivit dini vunit seylaran; seylár kiinova
ishi mukhtayavor zi ta aspalay ranti sait mushiltrasutorova fidiri ta dozhiena vunit tsarodasona
moriyavor vey vunova dini sait pranavá tebyavor.

(*)

Dini zar aspalavá ta Valmetún kozhá ta vimeryorumilu vey layso la ta savilu loshkadimyava. Ta
zarideynós dini Tamelunan shandi ra-shtaproduifyava vey Staranit imarmundroú brinkiyaven tsey,
secha eylamit onyaven. Anuvi anamisú ta Amrutit agara shenizhe ta Dzararun ta Shikaa bazhi
Staranit kozhenan onyaven tsey ruzay iidú resh ta khaspoybirín ta Staranit mundroarun igüayi ra-
makayaven var krazhni badjait vey rabanchulivit ta sitivensala resh ta khordiit demosey onyaven.
Ta Staranit imarkhordisalú franarizhe vey inunizhe kadimya cheykopyaven resh zambenit imurova
tanesea ta natunshatuna korunya vey ta Staranit khordisalú shasnikharasit vey shasvavabiyonit
onifarit onyaven. Tretiizhe ta Amruttanú ta kozhenova ta Amrutit imararun shtadakarit onyaven.
Shey iíd ta dralese onyava. Lonevú resh ta Abunifey Padján-Hadina ta Reykonese ta Spiyegarun
Tameluna ras duchurit ras tantolulit onyanen vey Darór Dafár-Madj misgidya brasyavor.

Rahait gidanit prazharit loshkadím imfayit onyava. Idakín ta Sikál ta Valmetuna chiimit vey
razhanalit shunyiva. Tumpi mu gidanit Yoteynilu ta Spiyega, marinarit kiinizhe pelesbrés,
dzaleybizhe felivit hiznu ta nalaküayan mashrá darekit savín, sparitalivit onyava. Secha ta djatarsál
shtimrait onyava, djufi-bolo, ta oychilinit nalyundiú vey yagusit tanú ta Valmetuna setionarit
onyaven. Djani ta sav mabugifazhit onyava. Mashrá u surlutarit shuvekú diváy ta sikalan
talglanesea tsirlulyaven vey manregovó ta tsirarit, bibutarit, seylarit bibutchaya dinifulatsyaven,
Darór Dafár-Madj eypya mabugyava.

“Djatyatay shey! Maún, kiinizhe ivarafit zhozhá, klana ta vishuan Itlana manalarit onyara. Ta tanto
ta Endihona ta Taldokasenarun kadimavit onyara. Ta Tadrandarú Starana dzelashtova chadit
skaesea teynifulatsavit onyaren, oytashiit vutani mogit varemirit Darkaese Amruta. Krazhni
franartantoilu inuonyavu, [310] krazhni franarizhe djasyiva u silivit onyavu, ruzay tsorni
shtakadimavit onyaru, ra resh darya, kiinizhe hapaú talshyanen ba miarayanen, ruzay resh ukhese
shey fesahanya u ta Nalazzhúl ta Spiyega Dorese Padján-Hadín klanadafaryira. Mashrá zhoyit
inuonosan ukhova dralizhe pitinaryavor, kiinizhe vunese ayzanavit onyaru. Shey zakhovó ta
miaraay vey ta aanay djemarafyavor. Zardorkoey Padján keyliramyate.” Iirit, shprunit vey lintiit,
bandoriirtusivit padjanit hadina vey dredakishirit chaarun, genbonivit narvsiarit khordiit nalgenilu,
Padján-Hadín, Zardór ta Tuddjada ta Spiyega, keyliramyavor.

Ta sisiarit tsireait nalazzhulova sait tashiekarun manta-panaarizhe, Darór Dafár-Madj eypyavor,
“Meytlán ta ebonese vey ta Darorese! Rozh, Shmi, Tuzót, vey Varem ta Daroray ta ebonese!
Idaizhe onyata!” Rekh, ta eaarit nalazzhulova pe ta shumese sait kurudjora felya grimabugyavor.

Lilinizhe, Padján-Hadín sait madjova khapanayavor vey ta kekadimova ta nalazzhulova pe saese
travasyavor.

“Ushorey, tanín ta Valmetuna, kiarakoín shey!” Uvakunilu vey nalilu eypyavor, “Tashi u iíd sisiit
mudjatéyn ta varema, ta nala, vey ta disuandja pe zhoyit shumeshese felyita, eypanu!” Dafár-Madj
ta nalazzhulova kesuryavor vey vugramyavor. Malidivit vey krilatsit shunyivor.

Padján bishyavor, “Djani darór onyazhu, konchuór ta Tuddjada ta Spiyega, kari ta vemey zhoyit
ushora ruzay darelova lulyanu vey vuyín zhoyit kelekivél, zhoyit izmuit varemirél, kalirél, vey loshél,
Ishdár-Eníl, seti priponit lipalova resh ta draley Amruta inumasinavit onyaru. Vuyinova ta lutarese
Natunsavela vey Mantaushela panayanu makhá ta Muifavit Musavetú Itlana idaizhe vutit uvakilisa
khayya makayazhen var ta Yavnatunsavél, Djol-Tsulaél Amruta, beneynavit onyarel.”

Idatá, lilinit khavalandeún, atsarsafit djurit fanvayilu vey etarashifosilu, khadinitandayyava mashrá
u sheypaú dini ta Sikalan ta Valmetuna tansubifyaven vey keletunit chakunova ta treydralzhana
korunyaven. Fidiri shey drozay butalaú ptayaven, “Fazhenit Darór! Fazhenit Natunsavél! Fazhenit
Mantaushél! Fazhenit Amrút! Sabutyati sheypaú! Onyata idá khaá!"

“Chalí,” ruvyavor Darór Dafár-Madj, ta safonit fidiritavilenova ta yokha vey ta dralzhana
zhoddegrimya khiyefarizhe, kiín sneha sinavá keylibishyava, “Chalí, degelyati vey fazhenit eaova
vey sanukirova, ea ta manfeysa vey ta rozha pautoyati – ea ta manfeysa resh Amrutey vey Sanukír
ta Rozha resh Itlaney.”

[311] Idaova ruvavizhe, ta Darór muku-shtá ta tsireait nalazzhulova ptapanayavor, vey mashrá u
ta loshifavit shuvekú ta Elylskapronova ta Spiyega pronya mabugyaven, ta nalazzhulova pe ta
shumeshese Padján-Hadina kelfelyavor.

“Ta ivdiilisa dini zhoyese dafarivit ta ebonay vey ta nalyunay, bashova Darór Padján-Hadín
korunyavu, vey mashrá vuyinit inuonan, bashit kelekivit loshelova, Darél Ishdár-Eníl, Natunsavél
Amruta vey Mantaushél ta Muifavit Musavetarun Itlana korunyaru.

Rekh, muku-shtá, ta loshifavit Valmetuntanú, nalyunit kanú, vey vutit keurivit kiaraú pe sait
ramesea khatansubifyaven vey uludrumudit fidiribuuekhilisa ta afakunuda vey ta dralzhana ta
fazhenit darorese vey vunit inuonit loshelova, ta fazhenit Darél Amruta, Ishdár-Eníl, sabutyaven.

Zi ta muit aspalay ta tadrana, ranti Staranit imarkhordisalú Amrutit shatisovó, dini ta inunit
runvalmashan khamundroyaven, shas ta iskemey khiyefarizhe ta agarova dakya , resh Aeaova
divayya, rahá idalán ta miaraaris ta ebonese dafaravit onyava. Dralit aspál iíd onyara khaá!

Eskizhe iíd ta eaós Fazhenit Sanukira resh Amrutey vey resh ta kulit Itlaney onyava.

[312] SIPÁL MINMAK TO

“ISHDÁR-ENÍL MISHTARATYIRU, NATUNSAVÉL AMRUTA VEY MANTAUSHÉL ITLANA.”

Ishdár-Eníl mishtaratyiru, Natunsavél Amruta vey Mantaushél Itlana. Ta loshél ta tantoatsit darora
vey vunit masinivél. Padján-Hadín ukhese shey sabutovó masinyaror.”

Togya ra-makayavu u tamagit Mantaushél kelekyivel vey zhoyese chadunizhe mursiyava u
koruntilél vey dodjdiél Djol-Tsulaela, ta Yavmantaushela, onyavel. Djol-Tsulaél sterinit ra-onyavel.
Ruvyiva u ta kelekova, kiinilu ta Muifavit Musavetú vuyinova kelekyaven, etsipralizhe vey
votelesizhe avonyavel. Hapaú layso vadayaven u dini ta shinarit khabeneynan sait tashikorunora,
Mantaushór Dozulís-Ilana, dyonyavel. Darór Dafár-Madj chadizhe sheri sait vokaley Djol-Tsulaelese
ruvyavor vey sheri sait pabasín vuyinova kiinizhe indurandiél dini ta Drukhan Tuhíb-Tuura
shasmeytlanit inubranya resh vuyinit avonova laafya. Ta tazhbíl Djol-Tsulaela vey idá vuyinit
mulutarit zumundurela seti ta yofrian Mazhaldarora Tuhíb-Tuúr, vuyinit ubuit prazhenova
karafyava ba zhirí idaizhe talshyavi. Djufi-bolo, iíz moganu, tansubyavel Ishdár-Eníl dini ta Ebreni
shatan Lazen, zretarizhe u ta Natunsavél, Mantaushél, vey Darél onyarel. Kiín eshkizhe
deykumyara, kapidaya ra-makayavu, ruzay helistizhe shtinyava ha. Eypya sarelyavu, “Chalí, Dafár-
Madj silyivor?” latsagyavu.

“Kiinizhe iíd onya makayara?” Pulán-Shuv diniprisyavel. Vuyinit uvak rotsyava. “Hazbatu
Tamelunese resh Padjanova zhanya onyavor. Kashá izaay kiinizhe masinivél kadimavit onyare,
kiinizhe ruvyare, helistizhe hait sobonova lafiyare.” Ta Talmenshunél sait yehukdaldeait hadinova
inu sait nasay akriyavel vey saova kozhenya [313] prakyavel. “Kiinizhe chalí u ta kirmishtaratova ta
Natunsavela Amruta vey ta Mantaushela zretyare?"

Mashráu u eypyavel, Ishdár-Eníl sait chaovó kesurafyavel, “Djol-Tsulaél, ta Yavnatunsavél Amruta
vey Mantaushél Itlana beneynavit onyarel. Ruzay idá franarunit ruvdus onyara vey ta tanto
kozhayara. Rahait sobón sheri Darorey Dafár zolyara vey idakín onyara u vunit kurudjór, Padján-
Hadín, varvari ta inuonosey ta Darora, idá anaova teynilulyavor. Padján-Hadín zhoyova kiinizhe
darél ptapanayavor. Prundji idá prazhen resh gilirunit Pulanosit harkazey shan ta sakruan onyara.
Ukhese oderzhyaru, kashá onyana u Dafár-Madj kul-imfayizhe shtakadimyator, shey djurit tashiit
podavese shtafelyina. Var ta nobshetós losh ta natunshatey, Tamelún, prisivit onyara, djasyaru u
ta estalú djamizhe mishyaren.” Ta talsh lilinizhe dini ta shagalese Ishdara khakadimyava u eshkizhe
Padján vuyinova munka ta skaan seti iíd lipalan masinyavor resh vuyinit imfayudova aurtsilya.

Bishyavel, “Vutruvenovó, rapentuvit tutovó yagusit vaniena, djatavit onyaru u gidanit khorún seti
ta Djeyelunan chadit zarideynovó degrimyava, vey u ta Starantanú fazhenit vey djornit byorova
igüaavit onyaren, ruzay, sheri iidey helistya ra-makayaru. Ta sobonenú kiinovó zhoyit dzeviena
lafiyaru rahelistit ruzay otsinkirit onyaren.”

“Zakhunyate, zurhabeley, dazhini marfanavá onyare,” Kovorinél djeyelit kimanay ta isha, ta vanova
kiina rapá djeyeldaya makayava, fidirieypyavel. Bishyavel, “Marfanín, chadva prazhen ruvizhit

samyara, ruzay kiinizhe ruvyaray ta tanto vochadyara. Zhoyit blidit marfanél, Pulán-Shuv, zhoyeylo
etsipralizhe nobshetarit onyavel zi u Talmiaraay resh seti iíd lipalan ta shinarova, ta Taldokasenarun
vey vutit terchanit vey talavalait endihonova imchelya, dzevya veykalyavel. Djamó sheyan, ta
Shunarorova, de yong vo sey, ta dukhulor kinpá shunyara, zhanya cheykopyavel. “Tsiasuk-Proney,"
djimetsifyavel zhoyese teynieypya, “Raishivizhe bashese, ta Talmenshunél zhoyese chadizhe sheri
bashit makaín ruvyavel, ruzay layso vuyinese chadit iíd makaú rapilaivit onyaven vey imruifyaven
tumpi ranti vuyinit lipalova dini bashit zakhese lulyave, vey vutova sabashandje irkarstayave.”

“Kiinova ruvyare izmuyara, zurhaneley,” Pulán-Shuv diniruvyavel. “Mafay ta Nordlingit Landsratey
vey ta tamagit Tantodzevarín zhoyit Oba mosogizhe gadantadyavu u iíd Lipalova resh ta enkoshey
ta paraarun ta Taldokasenarun, vutit loshprevosa dini ta brikienesea mogit sanukira, vey ta kalosa
vutit manukanava sheri teynifulatsey ta rozha ta tadranarit skaesea Itlana, nikhkorunya ivdiyatu.
Ta Tadrán ta Staranit Ebteta tsenefferuzit tsirtsirún onyara, kiín kashá rakozhenirit, ta vasuriova
chadit aulchovodarun eydushesea ketsirafyazha. Iidova mergolya ra-makayavu. Ta Djanarit nalyún
togyava u voheslayana u Djanár, Nordhem, dini ta estalesea ta shenit skaarun dinivavyata. Layso
latalshyaven u zhoyese imfayyana iidit Lipalova kulmurnit korunya. Ishyavu, bolo, u murnizhe ta
nararit Tantodzevár vey Shunarél-sá ta dukhulorova zhanya vey vunit zhirashova [314] seti iíd
lanyueynit vey rahelistunit birafunan marshuya makayanel. Iíd, prundji, ishyavu: u murnizhe vun
zhoyit Lipalova ta iskemese manukanavya makayanor. Chadit talshunenilisa vey eliseynilisa
korshunyavu u ta Tsitiveyova ta Rozhese sitya makayanu tumpi zhoy vey u murnizhe Tsirtsír-Ram,
tsorni Tsiasuk-Pron, mogese izá kapolanya makayanor.

Rumbi franarit bashladusan, Az-Beyrúm khaeypyavel, “Kashá ta Taldokasenú izmuit onyaten vey
to makaú onyaren khaá, rekh, mu maka mogay tsorni tonyara.”

“Sebizhe,” ruvyavel Pulán-Shuv, “ta Keningsbuk , ta Nordlingit Feresh ta Isha sheri To Makaín
idarizhe eypyara.” Idatá, mavdonizhe vey bari pronduizhe, ta Talmenshunél fidiri ta Fereshay
tumpi zhigutilu ruvenitoryavel:

Yong en Sverd
Buk en Sten
Desa eyr de Fir Makhta
Av di Eynhet

Dukhulór vey Kutún
Feresh vey Talmakus
Shukhrám ta To Makaú
Ta Muuda.

Ananél khadinieypyavel, “Dukhulorova, Kutunova vey Talmakusova lafiyari. Murnizhe ta Feresh
zhanizhit samyara. Ruzay, chadit Fereshú ta Isaekarun mogese pilaivit onyaren vey ras ta rozhova
ras ta daova teynifulatsavit onyaren.”

“Eéy, ruzay vutova teynifulatsavit onyaren khaá, zurhaneley,” ruvyavu, “secha mogit chaú
makbashavit onyaren, mogit zakhú anazaifyaven ra, vey ras dayaven mogit shagalú. Ta rakarú izá
kul-shuneshkizhe zhanyiren.”

“Khaá, malachit dor, izá zhanyiren,” ta Talmenshunél diniprisyaven, “Dini ta Gudtidingasbukan,
djurova makbashivit djatavit onyaru:

‘Vutit chaovó zagukavit onyaren,
U vutit chailisa ra-shunyaten,
Vey vutit djakilisa ra-djatyaten,
Vey vutit zakhilisa ra-dayaten,
Vey u zhoyese ra-shtakadimyaten
U vutova palanaafyatu.’

[315] Ruzay kiinit Feresh onyata u djurova mampisya cheykopyari?” ruvyavor Rozhór-Nal. “Kashá
ta feresh bonduivit ba mogese rapilaivit onyara vey kashá ta Taldokasenú rahait danivkirova
dafaryaren, kiinizhe keylimishyati?"

Rozhór-Nalova, ta malachit zavachór Aylea-Sintinisa, khadjatya zhoyese malidyava. Raár u makto
aularun onyavor vey losh vunit mareley zi vunit danit aulay, ta tantoay ta beneyna vunit usharun,
ta Taridarelese zavachyavor. Zhoyese isteryava u dazhini ta Meytlanekavá vey ta Isaekavá
savunova kultakait tikhodyavor. Izmuit tanór mogit dzevarsala vey hatrinit vey bogit marfanór
onifavit onyavor.

“Djasyaru u Rozhór izmuizhe eypyaror,” Kovorinél ruvyavel. “Ta Fereshbirún Ishkandaria chadit
yagusnorit azdalovó, fereshovó, rineshovó vey kalanusovó, chadit sanukirarun vey tantoarun
tebyara, ruzay, sheri rahait fereshey ta Taldokasena ba bonduivit ayzana ishyaru, kiín mogit tsorniit
tunkiese disuyana.”

Rozhór eypyavor shta, “Ratavilivit vey rabonduivit feresh iíd! Iíd moraún onyara kiín layso ta maka
ba ta ishdarúd prisya makayaren.”

“Djufi-bolo, ruvyira, malachorey,”Pulán-Shuv dinigadanyavel, ‘Av de magish en de veyserhet es de
seyl ineyrte.’ Ta makailu vey ta ishdarudilu ta nikh olutyira.”

“Rahait vofarúr ta Ishdararun ba vutit Makaa harvolyira, helistyaru,” ruvyavel Ananél, “ruzay
shukoryaru zhoy u shas layso mu manaukanavarit danivkirey keylibatova zhanya zaradyazha.”

“Djufi-bolo, onyava danivkír kiín zhoyova iizese manukanavyava,” Ishdár-Eníl ruvyavel, vey dini ta
odeshesea sait aba bluzit, brustteynivit, ridjegivit kalanusova fidirimoriyavel, ta pelit kiín pe Djol-
Tsulaelan zhanyiva, ta harkazan ranti dini ta lakan ta Keguna beneynyavel. Ishdár Kovorinelese
klanamadjyavel, rekh, bishyavel, “Beylatsyara u kiinizhe dzevsonsait azilferen harvolivit onyava ,
kiinizhe shunya makayaray ta teynilu pe djurit eshuruan, ruzay bezyara u ratá djemarkaryiva. Djurit
rumelú shassilaviit onyaren. Secha
idá ta madjferota Djol-Tsulaela rapalyara tumpi mu
nobshetenisova ferivit pe djurit muit rumelan dinilafiyara. Chonyaru u Djol-Tsulaél-sá djurova izá
felyavel. Tumpi mu danivkirisese dinilafiyava, ‘Ta Kitsanese ta Tuhibaza Kovorinela zumyate,’ vey
idakín, togarizhe u zhoyit satél iizese kadimya harvolyavel, resh ta ishova mampisya, mudja vuyiney
kadimavit onayaru.”

Kovorinél ta prisivit shpatluzhurisova flenuryavel vey ta fereshova djurit muit rumelese anazayavel.
“Djasyaru u fedjukayyare, Kakonaleley, ta feresh kuldjemarizhe shasgadanit onyara. Kulizhe shas
hait teynova onyara.”

Ishdár-Eníl meymizhe ta fereshova shtamiriniyavel djurit muit rumelese vurshtarizhe. Rahait
ferenovó ba hait tamagit damakaeshkit teynovó fulatsyava. Ishdár eypyavel, “Satelkoey, zhoyese
fardayyate ruzay ishyaru u djurova shunyavu. Omo-Itlanizhe djurova makbashyavu vey [316] Darór
Padján prundji djurova shunyavor, secha djurova makbashya ra-makayavor. Kiinizhe tamagizhe
iizese kadimya ishyanu?"

Chalí, idá ta maka onyara khaá,” ruvyavu. “Kiinizhe ferivit itorís emdilesyana dini sholan pilaivit zar
makbasharesea ruzay daivit tumpi mu vutaris vey rumbiizhe kulizhe voemdilesyana?"

Ishdár ishvemyavel reshkín idá vuyinese tashiizhe ra-terchanyava ruzay ta sivno ta brinkienarun
dini ta lakan idá aspalan flanyava.

“Eshkizhe chalí ta maka areyit danivkirovó fidiritavilyanen,” ruvyavel Az-Beyrúm. Eshkizhe ta
Talmakus zhirashyara u ta fereshova makbashya makayati.” Ta Talmakusova zhoyese
klanadafaryavel.

Mashrá u ta Talmakusova dini zhoyit madjesea lulyavu lashdanit soreyanit taleailu kasiyava. Ishdár
teynitedyavel vey zhoyese ta fereshova dafaryavel. Lilinizhe mashrá u ta fereshova dini zhoyit
geytuit madjese lulyavu losh ta Talmakusey dini ta tugeyit tsey meytlanit zhozhá iküí ta fadan
khamanalyava. Ta talglanú dini ta fadan irmanizhe degrimyiven. Ta shirit tsirú dini ta sakruan eait
siarana onifyaven. Ta morokelet ta zhozhaa ta nobshetosova mogani ra-savukyava. Mashrá u
muku-shtá seti ta fereshan pevshiyavi, glanya mabugyava. Djurova hatrinizhe zumyavu. Dakiit
dozhizhe, uridenizhe ba djilfechenizhe brustteynit eshuruova lafiyava kiín namagit shprunit
kacheriilu shpativit onyava. Anazaprisivit onyava vey shtakholovit ra-onyava. Pe djurit eshuruan,
teyni ta rakeynan vey ta dzaleyban vey eaarizhe priponit daldeait taleailu, gidanit, omoit,
rasparitalit mudjatéyn onyava. Djeyelit dinidruzhiven zar sonsafegarun losh pitiit klanaküorey
onyava. Eshkizhe iíd hait meyrandnorit teyn resh ishdarsonsaey ba rivshoen ta ka-teyna (k)
onyava, helistya ra-makayavu. Shey mog dini ta duruman, ganabasavit piti ta fereshan onyavi. Ta
murnit talea dini ta fadan ta siarit tsirtala ta sakruay vey ta glan tendayarit fidiri ta fereshay-sá

onyava. Ta fereshova anazayavu vey ta Talmakusova pe djurit muit rumelese felyavu kiinizhe
tashiizhe seti ta fereshan dini Semerian korunavit onyavu. Ruzay iidku shasiskemizhe. Lilinizhe, eait
vey bari budulafit shirtalit fesh onyava. Ta Talmakus koizhe razhgeyrunit khaonifyava. Zhoyit
madjova tsirbugafyava vey djurova ta vulese pristiunizhe makalyavu. Djasyavu u ta drevova
tsirafyana vey u tsirtsirdusova mabugyana ruzay djurova kevayya ra-ukayavu. Ananél, ishi pashuni
ostrobatsit, djemarit ta taldaaris, ta sakruese shpeleparizhe teynivirsiyavel, resh ta brazetova
lauraya reshú ta Talmakusova ukaya makayati.

Ta feresh shirizhe glanya mabugyava, vey mashrá u zumyari, djurit sizd vey an mayi mabugyaven.
Djurit eshuru luníd dreshirana onifyava vey dinidruzhivit seti ta dzaleyban teyni ta shumeshan
lunidese-sá dinilugyiva.
yaldrozit dinilugen, tsaya
Zhedjuranba natokasalit rivshoen emdilesyava, tsaya karanchí adunit sonsauna. Djani khaishifyavu
u ta shinarit ka-téyn sizdmayiva. Mantaotit avuro ta Itlanit kha-teyna (X) tsorni onifyava – korunivit
reshú (317) dinisonsaa palyata. Ta brazetilisa, Ananél ta Talmakusova dini asalit pechaese, kiinova
ta sakruay lulyavel, birfelyavel. Dini ta seyranan djurova moganda felyavel.

lametidzit sintinisa, djeyelizhe dini ta

Az-Beyrúm zhoyese klananaskesyavel mashrá u ta zhozhá mogova divaystandjiryava, “Ta
Talmakusova dini ta eshuruese ta feresha felyate!” Ta buuekhún ta zhozhaa dini ta fadan arifarit
onyava. Vuyinova djatya ra-makayavu.

“Kiín?” Fidiriailiyavu, “bashova djatya ra-makayaru!"

“Ta Talmakus ta pelit taatoa ta sizda ta dinilugena pe ta fereshan onyara. Eshkizhe makashpateri
onyara!” Az-Beyrúm naskesyavel, “Ta Talmakusova dini ta dinilugenese pe ta eshuruan ta feresha
felyate!"

Ta Talmakusova kevayya djasyavu, bolo, ta munka ta asalit pechaa razhgerit ra-onyava idakín
djurova sarmusyavu. Dini ta pechaese pranarizhe, ta Talmakusova zhoyit tugeynit madjilu santiizhe
lulyavu. Dini zhoyit madjan gilirit onyava. Ta taldokasivit, prazhenalivit Talmakusova pe ta yaldrozit
dinilugenese pe ta shirlunidit eshurua ta shasgadanit feresha felyavu. Djurova djiryavu makhá u
shey yal drozú nirzhuizhe setiulgazifavit onyaven. Idá vesinan, kepesit, bari rayibeshkit rensikeletilu
vey burukketashilu ta feresh vey ta Talmakus loshsilanduyiven. Nirzhuizhe draltaatoyaven. Ta
zhozhá fayyava, ta tsirtsír shirifyava, vey ta talglanú divay ta kulit fadan
irmanizhe
shtazarideynifyaven. Luntuilu, ta yavizhe bluzit, vadikgrinkhivit, vey brustteynivit, ruzay tsorni
klanamaivit fereshova anazayavu.

Shasgadanit onyava tsey.

“Ratogeshkizhe!” Ishdár-Eníl ruvyavel, “Tamagit danivkirú lapanya cheykopyaren! Helistizhe! Kiinit
makaova artunkiyani resh iíd shinarova vomoraya?"

Sheypaú flokhivit vey ubikeyivit shunyiven. Rozhór eypavor, “Beylatsyara u iíd chadunizhe ta
makaaris onyara u rahait seyonese fargayita.” Pientaizhe talshatsit shunyivor. “Kiinova ruvavit
onyare, Sateley Pulán-Shuv? ‘Ta makailu vey ta ishdarudilu ta nikh olutyira.’ Za, frelizhe ta makaaris

ruzay ra ta ishdarudaris lafiyari. Shey ukh iíz kinpaú ba ishdarú ba talmenshunekú onyaren ta
Dukhulorova-Kinpá-Shunyara chegyatay mashrá u ta Kutunova ta Ebona tebyaror! Kashá iíd ta
sanukír ta Endihona ta Taldokasarun onyara rekh, eshkizhe shey to makaú loshafivit vey
loshmeytlanafivit ta kichosilu ta magisha vey ta veyserheta ta ebonarun, ta Djanarit ishdarúd ta
Nordlingarun, ta Talmakus ta Djirtanarun, ta Semeriit [318] Kutún ta Ebona vey ta boduivit Feresh
Ebrena, shey loshafivit ta Dukhuloray-Kinpá-Shunyara, ta nikh ta kulit Itlana, onya cheykopyaren.
Kesh ra-eshkyana?"

Tsorni ishyavu reshkín vemyavu u Rozhór-Nal mogeylo seti iíd dzevan onyator vey reshkín idalán
vunova varemyavu.

“Idaizhe onyata,” ruvyavu mashrá u ta Kutunova fidiri djurit kutyolay seti zhoyit yepeturan
moriyavu. Sheypaú tansubifyaven vey zhoyese teynikihararizhe, vutit madjovó pe zhoyese
felyaven. Losh ta Kutuney dini zhoyit tugeyit madjan muku-shtá zhoyit geytuit madjova pe ta
Talmakusese, tsorni silanduivit losh ta eshuruey ta shirit feresha felyavu. Idatá zhoyese
khaishifyava. Ta Uvak ta Lastulantanarun zhoyova Mikónien mishtaratyava, parailu: Gadandarór.
Zhoyit shagalova ivaridarafyavu reshú makaprón kadimyata. Shas shtrurney ba kortalshosey iíd
gadanú dini zhoyit nikhan sizdifyaven, dini zhoyit shagalan loshetarashyaven, sizdova dini zhoyit
zakhan lulyaven, vey zhoyit zhotilu eypyiven,

Ranti ta To Zakhmakaú
ta Untarova brugyazhen,
Idatá eayazha ta Muúd

Haizhe, djeyel-zhoyandje khaishiyavu u ta gadanovó ta satapit Talruvarora Talór-Shirél Itlana
igüaavit onyavu, ruzay iidú hait fereshilu ratá urgyiven ba hait lametidzekay ratá tutyiven.
Shubaranti iíd anuvi gadanovó karyavu u tretiizhe vey feynizhe, lashdanit soreyanit talea seti ta
difoavá ta feresha, priponit tobisilisa kiinizhe pitimanalisarit tendayú seti rezit pevlushan
fidiritendayya mabugyava. Muku-shtá ta fereshova anazaya sarelyavu, djasarizhe kiinova
shunyanu ba ra-shunyanu.

Muizhe, zhoyit chaú pevshiyi ra-makayaven vey ta rumél gidanit eskelen ta soreyanit, shirit,
dadeaanit, vey drunit taleaa onyava. Shey kiinizhe az sadjurit zerilu vey annorilu tlintlinyava.
Mashráu zhoyit shunós idarifyava, gadanú, oybanadjinit vey eirenit yeniferilu sizdyi mabugyaven.
Vey iidova makbashyavu,

Feresh ta Azarun
Mishbat Itlantana – Ta Kheyemház

[319] Shey ta rumelú ta Feresha banadjinit ferblavkailu diginilyiven. Iíd, feresh ta danivkirarun
onyava ra – iíd ta feresh djur-sá fesahanivit ta Adunit Taldokasenay onyava! Ta To Makaú Itlana
mu onifyaven!

Sheypaú izá tumpi djanubyaven. Vutit zhotú ta katsalilu bizmutyaven. Karizhe, Kovorinél eypyavel,
“Chalí-chalí, marfankoín, ta Fereshbirún Ishkandaria ta azdalova tebyava khay, secha fazhenizhe
kadimavit onyava!” Pristiit shumeshkhayova vey alaova ta Natunsavelese Ishdár-Eníl dafaryavel.
“Kinzá Djol-Tsulaél ta Fereshova dakyavel vey kinlán sheri djurit dinilafienín, buyukey, ba makaey
dayavel eshkizhe ratá ishyazhi. Ruzay, togyaru u imfayizhe zretya makayaru u dini ta sebunit
birzaan vey madjan zhanyira djur say. Tsiasukey, ta Fereshova lulyate vey mashrá ta anzonavá
kiinovó resh ta damotagey mergolya makayazhi djurova istonyate. Idatá muku-shtá, resh ta draley
mogit Birafuney, losheypyazhi.”

“Ra, ta Fereshova lulyazhu zhoy ra!” Plechurizhe ruvyavu. Ta mabugavór ta Birafuna ra-onyaru, ras
onyazhu zhoy idapá kinpá ta tsitiveyova ta rozhese sitagyazha. Tumpi ta Manukanavarór vey ta
Tuzotarór ta Lipala Pulán-Shuva onyaru zhoy. Ta Feresh vuyinese mishyara.”

“Ruzay ta Fereshova lulya cheykopyare,” Ananél ruvyavel. Ta Taldokasen ta Keneningsbuka
bashese batinyara! Ta To Makaú dini bashan vey radini tamagpaan, shtamuifavit onyaren, vey
muifavit samya cheykopyaren. Izmuizhe, ta talshunen Pulán-Shuva vuyinova manukanavyava u
bashova zhanyatel vey bashova kiinizhe Manukanavarór vey Tuzotarór demyatel, bolo, ta disuándj
iíd makaovó igüaya basha onyara, reshú ta Lipalova djurit metimait karese fulatsyate.”

“Gavizá lufituyare, satelkoey,” ruvyavu. “Kiinizhe shey mog shunyavi, zhoyit meytlán dzeit onyara
ranti rakichivit losh idaey ta Talmenshunela. Ta yakinún ta Nordlingit Tantodzevarovó ta merinesea
iíd untara fulatsyava ranti Eylova ta Rozha mampisyaven, gavkiinizhe onyava ta yakinún u ta
Talruvarór Rozh-Shpiláv iíd brediova kiinizhe ta fazhenit eyl vey Eti-Eylán resh ta Itlanit
inunfranarunizhe veykalyiva, dini ta shikaavá ta adunit
Sonsadzevarín kelekyavor. Tashi
sanukirarun, u Nordlingit Satél, Darél ta Djanartanarun, ptapanayinel resh ta rozhova vuyinit
untarese teynifulatsya vey ta makaovó ta Shunarora irkarstaya.” Ta Fereshova Pulán-Shuvese
dafararizhe, ruvyavu, “Ta Fereshova anazayate vey makbashyate.”

“Feynizhe vey komdjakilu ta Fereshova anazayavel vey kepesizhe vuyinit banadjinit runpovnait
Itlanit eypotilu makbashya mabugyavel,

FERESH TA AZARUN
MISHBAT TA ITLANTANA
TA KHEYEMHÁZ

Feresh ta Azarun, ta eaarit azú ta Adisaa Itlana, ta eliseynilu Visiár-Goma, kunarit ferór ta [320]
Nailazoarun, ferivizhe. Pe ta Kheyemhazan ta Muúd Itlana sitagyizha.

[1] Ras Talruvarór, ras Ishdarór, ras Talmenshunór, ras Savór, ras Shuvór onyaru. Murnizhe ferór
onyaru vey eliseynova tumpi feryaru kiinova Uramún-Tamú dini zhoyit zakhese felyavad. Ferór
Visiár-Gom mishtaratyiru.

[2] Vey kadimyava zhoyese u sheylán ta Adisaaris ta Itlantanarun loshferyita reshú shey kurúdj
Itlana ta izmuit mishbatova ta rozha vey ta reza ishyata. Chadit onyaven ta Ayzanarú ta
Shunishuna53 vey yagusit ta fereshú djura.

[3] Ruzay ta prevenú zhoyit nikha idaizhe zhoyese sususiyaven: Fereshova ta Muifosa fidirilulyate
u mu ebón vey mu untár onyati. Ta Azovó ta Itlantanarun beyrumyate reshú mog shey mu
mishbatova ta Adetala say dzevyati.

[4] Chalí vey idakín ta Feresh ta Azarun kari Visiár-Gomey, ferór ta naarun vey ta ilazoarun ta
Tayunarun Itlana onifyava. Ta Vanesea Sheya mishavit onyaru vey fidiri ta Shinarbiriena kadimavit
onyaru. Shukhrám ta Mishbat Itlantana. Shukhrám ta Feresh ta Dozulosa ta Azarun ta Adisaa
Uramún-Tamua. Kadimyatay mu vey shey dini ta Iyamelese ta Rezuna ta Blikhnorga, ta Zakha, ta
Shagala vey ta Nikha. Dini ta Talmenese kadimyatay vey bianyatay mu vey shey.

[5] Ruzay iidova shprashalyatay, shey kinpaú zhoyit gadanesea djatyaren vey kinpaú ta Bonduivit
Fereshova tsorni anazait tashi ukhan voshpatyaray. Onyara Taldokasen resh sheypaín kinpaú ta
talmenchaovó lafiyaren kiinilisa shunya: ivarit talmenshunél ta runit skaa ta Shinarenarun shey
etsipralenovó zhoyit Feresha anazayazhel. Klaná ta Tsitiveyan ta Rozhese vuyinova djitayatay.

Ta Talmenshunél sait makbashosova karyavel.

“Kiinizhe ishyave kiín dini ta Fereshan zhanyina?” Ta Talmenshunél ta chailisa ta mosa vey ta vodaa
zhoyese zumyavel.

“Ishyavu ra. Tumpi ishyaru u zi ta dakosay ta Kutuna dini Paluan zhoyit talmenshunós, vey ta
aspalshunilisa vey ta salashunilisa, arifyava vey u tsorni ranti-vá u ta sobonova tunkiyaru, zhoyese
raaativizhe kadimya beylatsyara. [321] Vey iidova ishyaru, ta Talmenshunél Djanara shey mogova,
ta Tsitiveyese ta Rozhese, kiinova sitagya makayarel murnizhe vuyin, narya cheykopyarel. Zhoyit
gadanesea djeynatyatay. Ta rozh ta peshelilisa kadimyazha losh hait zhirashey vey shprunudey
kiinova peshorú ta zakhuna vey ta varema ushogya makayaren. Ta Ebonú ta Zar Dzevanzaarun seti
ta zakhan Itlana muifyazhen.” Trichizhe dini ta chaesea Pulán-Shuva zumarizhe, ruvyavu,
“Satelkoey, basha shibatyaru.”

“Zhoya shibatyare khaá, zhoyit zurhanorey vey izmuit marfanór onyare,” ta Talmenshunél
disuyavel, var shunyavu u idarit shunosa vey shprunit talmena onyare. Shprunit ta prana vey ta
ridjorga djufi bashit malachuda onyare. Kadimavit onyare vey zhoyit Lipalova ta iskemese
manukanavyave. Ta To Makaú zhanavit vey shtamuafivit bashandi onyaren. Tsorni ta Mishbatova
ta Rozhese sitagya vadikyari – tsitivéy inu mogit durumit yavtaay teyni mogit eait yazhtaese. Iíd

53 Shunishún: Shun-ish-ún or Great Visonary Knowledge.

vadiken onyara, kiinova murnizhe mog, ta Ebonú Itlana, losh ta dodjey Odena, vey Vuit varemey,
korunya makayari.

“Rekh, ta Fereshova lulyazhe, zurhaneley, vey djurova draldrimalu istonyazhe?” Kovorinél
latsagyavel.

“Djurova lulyazhu. Ta Shunarór vey ta Kutún muifavit onyaren. Ta Feresh ta Azarun vey ta Talmakus
mu onyaren. Resh ta shtadiniulgazifosey ta kulit Vatarana vey resh ta korunosey Fazhenit Sanukira
pe Eti-Eylanan shey say lahadyara.

“Idakín resh ta tsorniey yadafroyati,” ruvyavel Kovorinél. “Lan-lan eshkizhe uridyazhi vey
damotagyazhi. Ukheyre shey samfadovó lonevafyavu.” Kovorinél bishyavel, “Kiinizhe zhoyit
talukhit miaraú lan-lan eshkizhe tashe samyatay. Rahait safova pe ta dersinese bashi damotagosa
felyaru, ras ta miaravaremova ta Kitsana ta Tuhibaza divaykhaluryaru. Dralsala!"

Idá vesinilu, sneha dodjdiú, tsaya fidiri ta droziena ta fada, boduivit sonsailisa vey iküibirilisa, pilaivit
tumpi ta dodjdisalese ta yuddjada, khaemdilesyaven. Mogova khilizhe
inumanukanavya
mabugyaven ranti Kovorinél eypyavel shta, “Blidit Pulaney, vey malachit Dorey! Zarzari ukh tashe
tantoisilu samyatay. Halanís ta areyit kavisuaris iíd nimareynan lafiyari.” Alaunyavel.

“Nelisey, kiín onyara?” disuyavel Pulán. Chadizhe mogeyre yaraspalan korunavit onyare, mashrá u
zretyave u kozhá ishyave. Ruzay etikhyave, nagliryaru, u ta estalú iidizhe fidiribrinkiyanen, kesh
ra?"

“Hait lanilu khay,” ruvyavel. “Togyavu u ta Feresh ta Taldokasenarun zhanyi cheykopyava.
Komostaryavu u kashá hazá pe Itlanan zhanyina, idá birza ta Fereshbirún Ishkandaria onyana. Ta
chadit blavkaovó vey sitkorunivenovó, kiinovó bashit ebón ta byudemay Siarela pesulyava, tebavit
vey tuzotavit onyari vey [322] mashrá ta tantoavá vutese gidanizhe fanaavit onyari. Etikhyavu u ta
bonduivit blavka iíz zhanyina – vey idaizhe brinkiyava!"

“Secha rakarit ta krilirit lokoviey!” fanayavel Pulán-Shuv.

“Kulizhe sebyara, zurhaneley.”

“Chalí, zhoyese ruvyate, Kovorineley, kiinit tamagit estalova moganda iíd nimareynan lafiyari?"

“Shukhrám!” Rekh, Kovorinél sait tugeyit madjilu teyni ta dzaleybese ta khaneya djamó ta seyranan
ta drevaküayarun pe kiinavá djanubarit onyaven, kiryavel.

Lilinizhe, muizhe bari rayibeshkizhe, chintalit, harkisit, iküishuneshkit sizd moganu emdilesisyava.
Djurit sizd muizhe raduneyeshkit onyava, rekh kul-katsalilu, zhetashi mogit chaavá, shivanyeüayit,
shirchait vorinór tansubyavor.

Ta leloarit sizd eypyavor, “Satelkoey Pulán, kesh idalán franarizhe inuonyave u franartantoit
marfanorova ra-duneyyare…?"

“Grun-Oya! Kurudjór ta kurudjorarun Fenrira! Shirchait marfanór! Djas ta pesharun vey marfanór
ta ishdaresea! Pulán-Shuv uv bashit vastriit vey isait marfanoran surdjeyelizhe kebevlanuyavel.

Djeyelit vey shpruneynit uvakilu eypyavor, “Rumbiór ta adunit Vorinarun ta Taleaa vey ta Duruma
onyaru, Sateley ta Runa, ruzay iidova ukhese shey ruvyaru, ta Sekáy ta adunit Vorindarora kinpá ta
Sintinova feruzyava vey ta durumova pe shey skaesea fulatsyava, onyaru. Losh ta Vataranarey
sheya mafaypreyyavor ruzay ptapanaifyavu zhoy, klanamaivit Yesu-Odensonay vey sheyova ta
taleaese teynifulatsyavu. Aativizhe ta Satoray Himela, tsorni ragivivit, vobrovivit, vey ratelivit
samyazhu. Ta peshit vey nikhunit ardjaovó inukentuyazhu, makhá u kadimyator darit dor, ivarit
vey dralit, kinpá zhoyova mudjayazha resh ta kulit untarova inu ta brusteniena tsaradzafya var ta
tuzotarór ta Easuna onyaru.”

Grun-Oya, franarsilivit ruzay ratsalivit marfanorey!” ta Talmeshunél buuekhyavel, “Idá Dor tsorni
kadimavit onyaror!"

Seti idaan, ta chaú ta shivanyeüayit vorina zhoyese khaikshenyaven vey djamokednait shirit taleailu
tlintlinyaven. Vunit eait yeüáy, bari asalit, zhivtalilu irmanyava. Zhoyit yeüayakú arvinuryaven
mashrá u ta chariín iküí ta lakan prevyava. Rekh, lan-lan lilinizhe kiinizhe mabugifyava, khanusyava.

Grun-Oya, ta shivanyeüayit, shirchait vorinór ta Talmenshunelese teynivirsiyavor, vey susumarizhe
vuyineylo, vuyinova kladjyavor. Rekh, mashrá u ta Talmenshunél halalayavel vey shey mog
takayavi, Grun-Oya losh sait sateley kiinizhe shtrashtit pasoksu rinyavor vey tukbelyavor. [] “Grun-
Oya!” Ta Talmenshunél dazhem ta khahalaladusavá talemyavel, “Tashe, zhoyit prazhartsurova
okrintuya cheykopyaru!"

Grun-Oya, ta rumbiór ta Shinarit Vorinarun ta Aduna sait franartantoit marfanelese zumyavor, vey
belonova belonyava kiín ta min ardjaovó brugyava!

“Helistizhe khaá, marfaneley, Nordlingit Dareley, helistizhe khaa!"

[324] SIPÁL MINMAK SHIM

“MISHÁR RATÁ TALSHYAVOR U PAGANARESE SHTAMISHYANOR.”

Mishár ratá talshyavor u Paganarese shtamishyanor. Ishi ratá talshyavel u onyana vuyín kinpá
vunova izaese teynfulatsyana. Ruzay Tsiasuk-Pron pashni kiratiyavor – vemyavor u Mishár vey Ishi
muku-shtá ta Tsunturova Taleaár-Shiraza, ta Natuntadrandarél Starana, kuteyryaten. Iíd lipál ta
oy gidanit etsipraluda vey chilinuda onyava.

Resh iíd drimaley, ta ornenovó ta sashiryona Ishia, Staranit ornensalilu mudjayiva reshú ta yonit
khiltéyn eylebit onyata vey shtaanafivit onyava reshú Staranit dralkusdazyón palyata. Kiponit
chumak onyava ruzay pristiizhe korunyiva. Haizhe, ta versidjova teyni-shifya lan-lan franarizhe
anlatya cheykopyaren. Idá ra-omanyana. Ta imarú Starana ta beneynova teynifulatsya makayanen.
Mishár prundji miarayavor u losh ta fazhenit Staranit nalteynín vey khilteyney, gelyi vey vedyi ta
Semeriit vey Amrutit imarkhordisaliena anlatya makayanen. Iíd lipál pashni etsipralit onyava vey
vochapaú sheri vutit tseynakeylín ba pabasín ishyaven.

Ta yonéy Djirlír Mu, shtamishtaratyiven. Vesamadjatit ruzay rakulizhe uribit mishtarat onyava,
raeylamit nora resh dralkusit yoneyey, dini Ta Staranit Zavachan ta Dralkusdazosa. Mishár-Chan ta
farishova Staranit dzevit dralkusdazdiora ritsuyanor, zhirí muku-shta [325] hait sorín onyanor,
idakín Mishár-Chan pashni helistyavor u iidova korunya makayanor. Bolo, Ishi rahelistit vey kovroit
onyavel sheri dini ta meydashit agarese shtamishya. Sait zurhanorova baribeneynavit fidiri ta
yemay vey ta standjirarit koay, dini ta mantait Dzaravá ta Shikaa, moriya zhigutyavel. Ta beneynova
muku-shtá tedjya khiyefya dini Staranan, ra-isterzhanyavel. Bolo, Tsiasuk-Pron idarizhe eypyavor
– ta Natuntadrandarelese Starana shtamisyatay vey iíd iküipriponunit lipalova upikyatay. Pulán-
Shuv iidese sait djemarit dralgadanova dafarvit onyavel vey Ishi zarzari vutova kalyavel – sait
talemarit zarideynilu zarzari vutova kalyavel.

“Ranti dini ta fridadjese Starana klanamishavit onyazhi, murnizhe eypyazhu zhoy,” ruvyavor
Mishár, mashrá u djamó chadtali goliunavá piti ta Dzaravá ta Shikaa teyni ta Staranit agarkhalese
pristiizhe purbenyaven. “Frelizhe ta Staranit povnaaris vey ta gadanainen vutit sholnora dakavit
onyaru. Idakín, arheslayana kashá bashlait samyane, zurhaneley.” Ishi foliyavel kinlán sait zurhanór
isteryivor u ta matliova vey chilinit farishova iíz trevkonyavor. Franartantoilu dini vuyinit sintinan
zarideynarit onyavor. Sheytá haizhe rafrelit saova tikhodyavor. Mashrá u snehazá birafarit vey
vuyinit shinarenovó korunarit dini ta Runan inuonyavel, raishivizhe ta archadese ta zheytuma,
zarideynova omoit sorina kelekavit onyavor, secha beylatsyava u sait aklanova ta birafainen
lafiyavor prundji vun. Vunese chadunizhe kizyava u muku-shtá sait arvastriit zurhanelay fidiri
nekanteay pesulyi cheykopyavor. Idá chadku yavizhe brinkiavit onyava. Ishi ishvemyavel kashá
yibishyavor kiinit talukhen onyava u Tsiasuk-Pronova trebya peyratavit onyavor vey vunova
suekhdatya dini sait yuddjadan losh Giván-Aney shukoravit onyavor. Idá sheytá ta prevosova ta
narena Itlana mayana. Idaova korunavit onyava dzea. Ruzay iíd ku valayyava. Vunit ovatíf vey
meyladjáf ta Staranit Tadrandariena vunese vey ta kulit Seyranese ta Tainaa farunit ishova vey
talatovó ushogyaven. Chilinit vey say shunirit tikhodyavor – vuneyre-sá vey resh kiinova ishyavor

vey kinpaovó pilayavor. Ishi helistya vemyavel u ishyator kinlán vuna pioryavel, bolo, ravemyavel
u vuyinova kesiasait gazaryator.

“Kiinizhe ruvyave, zurhanorey, iíd ta lipál basha onyara vey kozhá ta isharis sheri ta Starantanín vey
vutit kayarotín lafiyaru. Dor Tisauk-Pron pashni idaryavor u iíd lipalova pitiaatyare bash. Lapisyaru
u zhoyit eshkova korunyazhu bashit azhelova ra-khulyatu ba mogit pabasovó vey miaraovó ra-
fidiriteradya.”

Mishár trich-keyliizhe munkaese ta chanzaan ta binabira ta fazhenizhe mishtarativit Djirlira Mu
iküizumyavor. Vishuova ta hemitsisa lafiyavor. Ishi vuneyre afakyavel. Sait kurudjorova zhanavit
onyavor vey vuneylo shtamuifyavor. Sait sebivdiit birzaova dini ta prevarit [326] brinkienavá ta
tadrana vey dini ta lipalan ta Seyrana ta Talmenshunela lulavit onyavor, ta Djanarit Keningsbukova
istonavit onyavor vey djeyeltugit ishova sheri ta Endihoney ta Taldokasenarun dakavit onyavor vey
say etsipralit vey priponit ruzay eshkizhe sheymait vey sheylundjagit lipalova, dini birese sait
meyladjafa vey sait izmuit varemirela nararit onyavor. Arshprunit vey arvavabiyonit onyavor u Ishi
hatá yibishyavel. Ishvemyavel kashá djurova vun-sá yibishyavor. Sait kurudjorova chadunizhe
varemyavel. Eshkizhe ta oydralit kurudjél ra-onyavu kiín onya makayavu., talshavel, ruzay pioryaru
vey kinpaova vey kiinova onifyavor, varemyaru.

“Zurhanorey, dini ta Staranit fridajese kadimavit onyari zhe. Krilyavu u Staranit khorimardamú
mogese djani dlamyazhen. Kesh lahadyare?” Ishi arbrigoshit shunyivel u Mishár vuyinova hatá
shunyavor. Tsorni ta shprunek onya vunese samyava. “Shekáy, suraneyka!” sait oydralit Staran-
Itlanit povnailu ruvyavor. “Khay, zurhanelga, lahadyaru! Djasyate ra. Dralizhe mishyazha shey. Resh
ta Sateley Pulán-Shuv vey Tsirgaey iidova korunyazhi. Iíd skaova vey djurit ebonova pilayaru. Mogit
lipalova intevayazhi vey tashi u ishyane, sheri mogit mosit iskemín Tsirtsír-Ramese vugtutarit
onyazhi.” Ardyakusit u tikhodyavor, djatyi khiyefyavor, ruzay vunit shprunúd vey sadyakus
etarasharit onyaven. Ishi-Pronese malidjyava u Mishár ta dukhulova sait sumishtaratilu
mishtaratyavor tsey. Misharese, Dor Tsiasuk-Pron idá kilikit suorís onyanor kinpaova tashi idalán
chadit aulavá inubranyavor. Ishi shunya afakyavel u ta varem vutanda morozhshprunit onyavor. Ta
aulú, kiinovó perchenayavel seti ta tuzotosan ta dukhulora vey seti ta kulmaosan vey ta bredraosan
Givan-Ana dralizhe eravit onyaven. Ta Dor veluzhit vey shprunit etarashavit onyavor. Hatrinurizhe
makmú aularun onyavor say, kari vuyinit zhigutey, vey pashni vrunit djamó sait aulavá onyavor. Ta
Birafún vunit bliknorgova uruafyava, vunit zakhova forafyava, vunit shagalova otrinafyava vey vunit
nikhova eliseynyava. Tanór ta Seyrana ta Tainaa onifyavor, ta muit or iidova korunya vey sait
lipalova ta shprunilu vey ta felorailu lulyavor. Ta Satél Pulán-Shuv iíd batova nivotsaya sebyavel vey
mashrá idalán franarit bonduivit aulavá djureyre sherivadikya tashi idá neyruskit aspalan ranti ta
dukhulorova dini ta Derevushan ta Pyagarun munka Shtemoran zeytariyavel. Ta To Makaú ta
Taldokasarun dazirit onyaven vey ranti lafiivit onyazhen ta izmuit lipál mabugifyazha. Kesh seti
aspalan talvonit manfeysa karyina ba kesh shey varvari ta khulosey, ta garsey, vey ta raamgalalit
varemey vonluyazha? Ketash ta yontoberiilu vuyinova sait talshunosay prisyava.

“Dlamarit imardamey!” djedjit vey tlantlorit uvak aatyava. “Saova azhelafyate vey bashit yakinova
vey drimalova fidiriruvyate.” Malidizhe, rahait Staranit khorimardamú dini ta divayan zhanyiven.
Onyava ta anarit imarpurbenkozhendiór kinpá eypyava.

[327] Mishár sait oydralit Staran-Itlanit povnailu disuyavor, “Iíd ta dralkusdazyón Zirlí Munh onyara.
Ta Paganarit dralkusgolesea resh minanzonit peluley teynisopiyari.”

“Bashit yonéy plasyiror,” ta uvak shtazhudanyava. Mishár vey Ishi ra-talemyavi miaraarizhe u ta
igriit Staranudit maórn buyukyana vey u ta fazhenit arasazhél okrimit neymeyryina.

“Dralkusdazyoney, Ovidoopeta Kadeskes, Paganarit yonnuva, kul-dralizhe, kari imariküiey dan,
teyni shtranakunese min-tik-yál pe danmakan keylimishyate. Draldzév!"

Mishár-Chan nibyavor u sheri ta Staranit ivernirit ayfanalotín ra-ishyavor, var, ta oydralit slazkuilisa,
khilmiludjit onyaven. Nibyavor u seti ta maornan ta bondugurova senyakhya cheykopyavor var idá
idarit terád ta Runskait azhela ta yoneya sait zurhanela onyana. Zarzari vut, iíd vesinilu,
praykonyanen khaá.

“Kul-dralizhe, satorey,” muku-shtá povnaizhe ruvyavor, mogit eshkova korunyazhi resh
karimachkaya ruzay hait bivova seti ta ivererisalan lafiyari. Iíd biv, makhá ta tsornian raazhelivit
samyara, ruzay djurova imchelya vadikarit onyari.”

“Djurova korunya helistyate,” ta uvak ruvyara. Kinlán ta bakhna bashit yoneysala?"

“Tumpi zhoy vey zhoyit dodjdiél, Runskait bandjél, kiinova mashrá mu dzevan zhoya, lovadyavu.”
Ishi vunese bashlait tsinid’zumova teynituuryavel.

“Tumpi zar ukh resh minanzonit korundusey, vey mu Runskatanél onyarel. Idá rafrelit bezyava.” Ta
uvak otoreyeynit onyava.

“Satorey, inudjya ra-shtrunyara,” Mishár disuyavor, vey ispoit vey fanmarit djatyi khiyefarizhe,
“Ranti dini ta Paganarit dralkusgolavá teynikadimavit onyari, goldisalova palulya pabasyaru.”

“Kul-dralizhe, chalí. Helistyatay u inu ta pabasay ra-menbatyatay.” Idatá ta toberi khabashlayava.

“Beylatsyava u idá dralunizhe mishyava, zurhanorey,” ruvyavel Ishi, “eshkizhe krazhni dralizhe.
Helistizhe mogova hatrinizhe tekzumyazhen. Kiinit bashit pabas onyara?"

“Ta Paganarit dralkusgolú seti hatrinurizhe zardoan golyunaris
inu ta depikbiray ta
Natuntadrandarela onyaven. Izaese ramilisa mishyazhu. Dini ta tsunturese dlunyazhu ruzay
rahaova bashese arruvyazhu. Ardralyana u rahait pilaishova sheri zhoyit pabasín lafiyate. Ta
mandagova anlatya aromanyana slazkuilu u ovatyine – vey zhoyese togyate, ta Starantanú
korunotovó ta sobonfidirimoriosa kiinovó khilemdalizhe tilya ra-vemyane.”

[328] “Bandjél, khaá!” Ishi ruvyavel. Aruribit tedjprazhenova zhoyeyre deykya makaavit onyane,
zurhanorey!” Ishi alayavel. “Secha ta maova brinyaru kiinova dini bashan shunyaru, dini bashit
fazenizhe kamizivit nalan vey anaan krazhni siasait ra-onifyate!” Ta eypzér Ishia dralzakhit vey

tukbelizhe oshayit onyava. Bezyava u Mishár-Chan djurova dralizhe peyratyavor. Vugalayavor.
“Zurhaneley, helistizhe ishyare u rahait shtinzhotenova harvolyavu, ruzay, ta korunotú, ta
Starantanarun, ayfanalizhe ta Runskait yalyenarun, zhimulit vey korshtit onyaren. Enkoshavit
onyaru u bazhibonduivit shtariúd vey untarishúd dini ta Staranit kadaran lapanyaren ruzay
inunizhe onyara djur inu idaay kiinova, dazhini ta tsenefit skaavá, pilayari vey krilyari. Dini iidaan
zhoyit ishova tashe kalyate, Ishiey. Ta Staranit tukbelova tantoisilu tukbelyazhi. Upikeyatsit onya
cheykopyari kashá iskemya vemyani.”

“Mashrá franarit fayisan Ishi bashlayavel. “Kiinizhe idalán franarizhe dazhini ebonan idalán sharit,
idalán tadranatsit, samya makayave?”Latsagyavel.

“Ta krioru funduovleyara. Ta kanlayú chadyaren. Ta vavarit stronú pezizhe kashyaren. Ta
varlezemú vey ta mafayudú kiinizhe ta sashirú ta uuzhisa dini ta harkazit zhozhaan
mishkadimyaren. Dini Staranan idapaú ta feynit zakha lapanyaren vey anuvipáu zhanyiren kinpaú
ta rozhese vey tamagit korunotese kuniryaren. Idaese teynimiarayaru. Talatekovó lafiyaru, kinpaú,
kashá ta tanto dralyana vey ta zinamú savukyanen, mogese eshkizhe zhirashyanen.” Mashrá anuvi
bashlait vesinavá fayisyavor vey rekh ruvyavor, “Vey daeshkizhe izá varemova zhanyavu.”

“Zurhanorey,” Ishi malidisizhe ruvyavel, “Tsorni kolvendiór vey raaréy sorinór onyare!” Ishi
malidyivel u sait zurhanór idalán diit sheri ta buyukey ta Staranit nalyunosa vey kadara onyavor.
Ratá tashi sheri iidit estalín chipyi beylatsyavor. Kolvenatsit peshór ra-onyavor. Ruzay zi vunit
meyladjafay dini Paganaran maavit onyavor. Vunit blikhnorg iirit, uruit, vey shprunit onifyava. Ta
Staranit Ramvishuit otova ta Tonsha-Rana istonavit onyavor. Prundji vunit shagál ardjeyelifyava –
djamó ta nashkudoravá ta bulsosa ta iveytsa vey ta pushtamit vedjirarun vey ta zhanosa ta
pelpusttanarun, inun-makretifarizhe. Ishi veykalyavel u ta maova brinyavel.

“Krazhni tilavit onyaru,” disuyavor. “Chadizhe silavit onyaru. Ruzay ta oyubuit estál fidiri sheyiena
onyava idá kiinova inudafaryavu ba inubranyavu shas ta garova ishya kiinova idá zhoyese vey zhoyit
varemiresea ayenyana vey shas ta chiimudova yibya kiinova idá raraanlateshkizhe rumbibranyana.
Djufi-bolo, Tsirtsirova shtazhanyavu, kinpá saova Tsiasuk-Pron say mishtaratyaror vey ratá shta
iidit fedjukayovó korunyazhu. Ratá vunova inubranyazhu kashá haizhe zhoyit zhirashova
tunkiyanor. Bashese sonya cheykopyaru, zurhaneley, varvari u vunova dini mogit zarideynesea
fulatsyave. Vunova dralizhe ralyave. Kashatum arversidjarit onavit onyaru.”

“Kesh nibú, zurhanorey?” Ishi kepesizhe eypyavel.

[329] “Otserarór vey varakarór, birafarór vey mampisarór ramishtarativit shonshonekarun resh
zhoyit pushtey, vobogit zarenuramór vey tramilarit ushór onyavu. Layso dini zhoyit kelekivit ispoan
kiinizhe sorinór, rahait gidanit iskemova ra-lafiyavu. Iidovó vokorunya ra-makayaru, ruzay,
shtamabugya makayaru. Ta Talmenshunél Djanara iidova zhoyese tavilyava. Shukhrám, rakár
kiinova fargayazhu ra.”

Ishi ordarizhe djeynatyavel. Chadit zhigutivenú dini vuyinit zakhese vey nikhese diniprevunyaven.
“Basheylo onyaru, Shargaey, kiinizhe ishi, basheylo onyaru. Ta dral ta kulit Itlana ta kheyemit

seyona mogit tsorniit lipala skoryara. Ra-vonluya cheykopyari. Chagurisarizhe sait madjova pe ta
tsamese Mishara felyavel vey ruvyavel, “‘Bandjél’ chalí onyaru, zurhanorey zhoyatumpi iida
krazhi ayfanalifyate ra!"

(*)

Ta Djirlír Mu, kiinizhe ta yonéy tsorni pilayira, kiinizhe chesit lirlír dini ta ilazoit vey raversidjarit
imardamgolese tidjguizhe ta Paganarit dralkusdazbiran pevulifyava. Ta yonéy, rakorunivit losh ta
sebit Staranit addersinit erisaley vey nalteynín, vey losh ta nalit mishmergoley ta imararuniit
kozhenay Paganara, areyit nuvós ba lindienú losh ta nalekín ra-tunkiyinen. Djufi-bolo, Mishár-Chan
rahaova venetuyavor. Ta tedjsatovó zarku pentuyavor, kiinú vunese ta nalkorunariena ta Seyrana
ta Talmenshunela ushogyiva. Pulán-Shuv imruizhe sheyova istonavit onyavel. vey vuyinit eshkova
korunyavel u rahait tug raversidjivit samyata. Mishár chadizhe djakusyavor u vunit pabas
iskemyana. Zarzari Tsiasuk-Pron vey Pulán-Shuv djurova dralzhanavit onyaven. Tsirtsirova
piorafyanor, talshyavor. Miarayavu u pelizhe tikhodyanel Ishi-Pronár. Muku-shtá nibyavor u
mashrá iíd lipalan ta bondugurova mitsoravit ra-onyavor. Ta yoneyova, inu ta ishvemarit chaiena,
mashrá vutit inuonosan bonduya brinavit onyanor.

“Ardralyana u murnit dini ta Depikbirese mishyatu,” ruvyavor Mishár. “Taleaár-Shiráz zhoyova
pilayarel vey la ta latsagainen sheri zhoyit shtakadimey ba estalín dini Paganaran onyazha.
Haslazkuilu, varvari ta zinamín mogit kreyifa, ra-ishyaru kiinit peyratdusova kamizyazhu.” Ishi ta
nashkudorilu vey ta djamzhanilu vunese zumyavu.

Mishár bishyavor, “Zhoyit harvól vey ta vem Tsiasuk-Prona onyara u Taleaár-Shirazese-sá trichizhe
mishyatu vey vuyinese ta bamidova ta rozha vey ta lundjagova argidanit tadranosa Pulán-Shuvay,
dafaryatu. Secha ta Starantanú ta Mazhalova Gashana vokalyaren vey ta Amruttanovó kaluzyaren,
djufi-bolo, ta Nordlingovó Djanara gidanizhe djasyaren var kozhá vuteyshe ishyira. Dazhini ta
Starantanú paruvyira u vutit maka vey ishdarúd pashni shprunit vey bari [330] rafayeshkit onyaren.
Ta Mayukéyl Starana trichit Djanarit khordiit dinivavosova ra-shudjyazhen.” Fayishyavor. Ishi ra-
disuyavel.

“Sheri bazhivulit itafidey, pirenizhe ta Depikbira ta Natuntadrandarela, kiín zhoyova trichizhe dini
vuyinit fadsalese kapolanyana. Iíd itafíd murnizhe Taleaár-Shirazese-sá vey vuyinit arhatrinit
marfanesea vey zheytumtanesea pilayira. Iíd itafíd idalán etsipralit onyara u girtekú izá ratá
ukhtalyiren. Ta Depikbirese dinimisharizhe rahait guribosova zeytariyanu ras silekiyinu. Iíz
samyate, Ishiey, vey ta yoneyova tuzotyate. Ta nobsheteriovó bilasit tebyate, kashá shtapesulyi
tunkiyazhu,” bochutargiit alailu ruvyavor, “ba kashá zhoyay mashrá brol gleyavá ra-djatyazhe,
bashit eshkova korunyate ta Seyranese shtamishya vey Pulán-Shuvese vey Tsiasuk-Pronese sheri
zhoyit vonluey shtrurnyate.”

Ishi rayibeshkizhe alayavel. Ishyavel u vunit pabasovó inu vuyinay tebya ra-makayavor. Genivit dini
ta oydralit sorinit genbonan, ta yoneyay fidirimishyavor, djurova lan-lan dralizhe imfayafarizhe.
Ishi-Pronár inubranyavor.

Mishár vochadit bivovó ta Paganarit dralkusgolovó iküimishya teyni ta itafidese lafiyavor, ruzay,
krazhni rayizhe tamagit gurkibdiiena vadikarit dini ta dralkusgolavá fayyivor. Dini ratunkiirit
kavisuesea vey dini peyosese resh kiiney kulizhe shasradit onyavor, vunova moriyaven. Djamó
sheyan, helistya ra-makayavor, kinpaú eshkizhe losh ta Staranit girteksaley vadikarit onyanen vey
vunit vavivó zumarit onyanen.

Ta itafíd kapolanarit ta Depikbirese ta Natuntadrandarelese Starana gilirit vey tungoit onyava,
ruzay djedini frelizhe iküizgorikivit onyava. Ta itafíd omoit onyava, rahá piri ta vuley. Djurit talnat
leyshiemilisa arshprunafivit onyaven. Vetáy ta mantaudavá ta itafida, seti zar masagavá, eto-
piyene, nambilit pindjisú ta glanena, mishyaven. Vlorsildjit, praslait, shirit taleaova fidirimasinyava.
Blamonit ta chaesea ruzay ardralit u kulit ich ta taleaa onyava. Mishár nakeyizhe keylimishyavor.
Secha helistyavor u rahait girtekú zhanyinen ruzay dini tantoavá ta tadranosa shey mayira. Layso
mashrá ta oydralit tantoavá, vadikarova ba shonshonekova Taleaár-Shiraza, meymarizhe vetáy ta
itafidan ta chayagilu ba ta tayamalilu, pa zeytariya makayana.

Karizhe, Mishár ta karese ta itafida maldjayavor vey uv ta kilikit, djumit, shassparitalit sonsaan
tansubyavor. Kiinizhe ishi rashpativit onyava. Izmuizhe, kulizhe shas hait rodjey onyava. Ta lapán-
sá ta sonsaa krazhni etsipralit reshú hapá inudjyata. Mishár ta sonsaova anzayavor vey
iküiramyavor. Dini durumit fadisan onyavor, fadís idalán kilikit u murnizhe zar peshú peltantoizhe
dinidraltaatoyanen. Seti ta tamagit masagan chey ta dinibiran ta itafida halán ta taleaaris iküí
yostan bonduivit sonsamalka dinistrachniyava. Dini ta salabirese Taleaara kapolanyava.
Zhigutivenú vugdini [331] vunese prevunyaven, zhigutenú razhgeyrit, shonafit, bonduluntuit
shonshonosa, ranti, kiinizhe meyladjtanór, ta versidjova ta Tadrandarela shifyavor. Talshavit
onyavor idatá u istavi vunit sadafarosa vuyinese sait otrinudova shtadakyanor, ranti dini ta kilikit
vey shasshapit fadisan bonduifyaven vey shonshonyaven, ranti Taleaár djasyavel u shonshonarit
losh ovativit Runskait sorinorey enkoshyinel. Ratá etikhyavor u ta varem dinivavyana vey ta
estalovó arpiradjafyana vey arzaradafyana. Togyavu u dini idá gilirit, durumit birzaan, ta seylarova
vutit shoshonosa zhesilekiya makayavor. Ruzay, eshkizhe idá vunit seylár kulizhe ra-onyava.
Eshkizhe tamagpaovó lulavit onyavel

Resh hait keletey seti ta tamagit masagan ta sonsamalka versidjatsizhe djeynatyavor. Beylatsyava
u ta pushtbír Taleaár-Shiraza shastanit onyava ba u salaarit onyavel. Rahait talemosova djatya
makayavor. Nakeyizhe, bashlaisizhe, ta sonsamalkova anazayavor. Rahaizhe keletyava. Sait
shimtoova fidiri djurit khishyolay moriarizhe, dini ta lakese, ta priponnakeyilu, ramyavor. Mu
sundjit ramova uv ta tamagit felarizhe, ratalemarizhe, miaraarizhe u ta fad shastekit onyata,
dinimishyavor.

Pristiizhe divayzumarizhe, khaishyavor u murnit onyavor. Idá shey ra-onyava. Ta fad vakesivit
onyava. Hapá ta fadova kreymoriyava. Mashrá tantounan ta fad igüaivit ra-onyava, eshkizhe
mashrá zar palenavá ba ar. Parmaú dini pechaan pe ta fergolan Taleaara khuvyaven dzea. Hauroún
ta pushtamyasta, hatrini ta parmapechaan dzea imbesiyiven. Rapá izá mashrá tantounan onyava.
Iíd dralyara ra, talshyavor. Ratá talshyavor u ta Natuntadrandarél dini ta Depikbiran ra-onyatel.
Eshkizhe dini ta natunshatan Paganár kulizhe ra-onyavel khaá! Eshkizhe ta itafidilu tayamalyavel,
ruzay, idá slazkuilu, hazá onya makayavel. Ta samenova ta Depikbira iküimampisya makayavor

ruzay idá shudjeynit onyana. Vunit naglír ta luntua vey ta kadimazhit karklava etarashyava.
Talemdusunova dinilulyavor. Saova rezafya khiyefyavor pevshiarizhe ta Ayteria sherieypirit dini ta
ayzanenavá ta Ramvishua, kiinova tilavit onyavor mashrá u losh ta girteksaley Taleaara ralyivor.
Tretiizhe sait talemós ardjeyelit vey arrozhit onifyava. Pevshiya mabugyavor.

Ta nobshetnezureri arhatrinit sait zhoyese panaarizhe, dini djurese kepesizhe eypyavor. “Ishiey,
disuyate, Shukhrám Mishár. Rumbi anuvit brigoshafit taakavá, disu kadimyava.

“Shukhrám Ishi.”

[332] Ta ketásh vuyinit uvaka, kiinizhe ishi, vunova oderzhunyava. “Ishiey, Taleaár iíz ra-onyarel.
Eshkizhe iíd arfranarizhe u pabasyavu, naeviyazha. Djasyaru u Taleaár ba peshlulyivel ba
tayamalyavel. Rahait kirenú zhanyiren u ta itafidova igüaavit onyarel. Ta branivekbirú54 resh ta
bonduifosay nukmenyanen, ruzay, izaese mishya ta archadova ta Depikbira klanaya cheykopyazhu.
Idaova anlatya khiyefarit onyavu, djuji-bolo, idá zhoyese ta sarmusova dafaryana shunya kashá dini
hait tamagit anaman ta sitaga onyarel vey khitaya kiinova eshkizhe izá brinkiyava. Tashi ta eaan ta
yazhaspala ta yoneyese shtakadimya khiyefyazhu. Kashá zhoyay tashi idatá ra-djatyare, zhoyova
zhanya ra-khiyefyate. Pulán-Shuvese shtamishyate vey ta shtapabasilisa keylimishyate.” Seti ta
tamagit masahan ta nobsheterian – bashla.

“Bashit aatilu, zurhanorey!” Dini ta uvakan Ishia, Mishár djatya makayavor u iidova brinarit ra-
onyavel.

(*)

Ta samen ta Depikbira ta Tadrandarela chiimit onyava. Shas ketashey. Shas peshey. Shas layso mu
amey. Shas dzudzuey. Kiharyava rahá. Ta birza djustonizhe bashlait vey muldarit onyava tsaya
djurit talemós varvari ta kriley fayisyava.

Mishár frel-pristiizhe vomorayavor u ta sitág meymizhe inubranivit onyava. Iküí ta iküibiravá
manaragarizhe vey iküí ta seyranit chanzaavá ta sonsaarun zumarizhe, chadit zhigutivenú vunese
shtakadimyaven. Anuvi mosogyaven, anuvit chadizhe antoyaven. Shey djuraris zhigutya ra-
vemyavor ruzay ras shey djuraris tsalya vemyavor. Taleaarova zhanya cheykopyavor tashi u hapá
vunova zhanyata. Kashá ta Lipál Pulán-Shuva vey Tsiasuk-Prona keylimishyata, Taleaarova zhanya
vey vuyineylo
idarafya
cheykopyavor. Ta varema, kiinova garminavit onyaven, karvayavor vey miarayavor u vunese ra-
tenyanel u tayamalavit onyavor. Zhirí muku-shtá vuyinova shtashunya tunkiyavor resh sheyova
lan-lan eshkizhe sebvinziya. Vey shtaruzay, onyava ta nobsheten Doray Tsiasuk vey Pulán-Shuvay
kiinova pridavya cheykopyavor.

losheypya cheykopyavor. Ta nizontuova vutit tsornia vuyinese

54 Branivekbír: In modern Itlani, meyladjizhér.

Ta dinibirese ta branivekbirarun, kinzá ta ovativú ovattebyiven, teynisopiyavor. Iíd manarág
onyava kiinova chadku tashiizhe korunavit onyavor vey kiinizhe ubikeyivit am fulatsirit ta briburese,
ras keyli ba vug mishya makayavor. Iíd dralit zhigutivenovó ra-vugfulatsyava. Ruzay, Taleaarova
zhanya cheykopyavor vey ta branivekbirú ta murnit samarit mampiseshkit birzaú onyaven, kiinú
[333] dini ta safavá ta Depikbira onyaven. Mashrá u ta dzifpeylanova keramyavor, uvakovó
djatyavor. Ta iküibirese dinimishyavor, ta iküibír shey ta meyladjtaniena mishtarativit ta iküibír ta
beneyna. Ta birza ta shonay vey ta uzay skazulkyava. Ta gilirit mirleg brusteynivit vey sputusivit
onyava. Ta uvakú fidiri menanamay kiín ishi vunese, kiinizhe meyladjtanór, brogovit onyava: ta
samfadú ta girtekarun. Mashrá u arhatrinifyavor, santiyavor. Mu fadsál dini iíd menanaman
onyava, kiinova pilayavor vun khaá vey kiinova ratá shtakuteyrya vemyavor – ta chovnabirú. Ruzay
mu estál, ta uvakú, vunese ta miaraova dafaryava. Ta uvakú ra-onyaven vut kiinovó sheyaspalizhe
djatavit onyavor ranti kiinizhe meyladjurivit bandjór ta Staranit Tadrandarela tebyivor. Iíd ta uvakú
korshtit girtekarun vey shastaborit khipedjdiarun ra-onyaven. Iíd ta uvakú flakoshivit peshelarun
vey dukhularun onyaven.

Rekh, kul-lilinizhe, mu uvak, fidiri shey tamagit uvakiena khaobragyiva. Shukhrám ta uvak Taleaara!
Pilaivit djurit zerilu ta nala vey ta aata, ruzay, haizhe arkepesit, lavlorsildjit, arvohelistit, djemarit ta
ushana onyava. Mishár ta iküizaay, iküí ta yostan ta geüedit sonsaa, djatyavor. Vunese malidyava
u girtekú ra-zhanyiven. hatrinurizhe minmak peshú dini ta lana zhanyiven – archadizhe peshelú,
dukhulú vey shimdji vastriit vey urzit peshorarun.

”Uplieley, rezifyate tashe. Halanís arfranarizhe iíz imfayyazhi. Ta lapán iíd branivekbirú, layso
Zovirorese Vakes-Lug, chadizhe raishivit onyara. Shey ukhova imfayit iizay pesulyazhu. Sheri idaey
helistyatay. Ta rezúd vey ta pevshí mogit ardralit zhirasharú onyaren.”

Mishár-Chan ta sonsaova feynizhe anazalugyavor vey diniramyavor. “Taleaarkoey, kesh zhirashya
makayaru?"

“Vesdjirsorinór Runskaa! Kesh kiinizhe meydashór Starana ba kiinizhe khulavór ta zakharun iíz
onyare? Bashese chuushyara u shey zhoyit girtekú zhoyova inubranavit onyaren ba resh ta shatova
tuzotya mishyaven var kashá ra, aatyanu u shtalulyite vey bashit meyladjlakese resh dini klenatsit
tungoese ustalgya, shtadinifelyite. Kiinizhe onyara u ta leypasova ta Depikbirese dakavit onyare?
Reshkín shtakadimavit onyare?” Vuyinit chaú feshyaven mashrá u vuyinit vishu ta nagushtilu vey
ta boshilu shirifyava.

Mishár onebizhe vey saoderzhizhe eypyavor. “Ta bonduivit Itafidunilu kadimyavu. Bashova izá
razhanarizhe vey shunarizhe u ta birza dini gidanit ubikeyan vey shasnulakudan onyava, ta
Depikbirova muizhe iküimampisya veykalyavu. Vey shukhrám zhoy.”

Taleaár vunese votogilu zumyavel. Bishyavor, “Izmuyara u seti mogit kreyifan chadunizhe
raveykalavit vey vohelistit sheri zhoyit mishbatey onyavu, bolo, idaova djamomishyavu dzea vey
kozhá ta tantoaris djurova sherieypya zolyara. Tamagit korunenovó zhoyeylo lafiyaru say kiinú ta
kulit Itlanova mayazhen vey ta zarideynovó chadizhe vunit [334] kurudjainen pesulyazhen. Kesh
zhoyese djeynatyazhe?” Mishár gidanit tuunudilu eypyavor. Tsorni ta vartán Taleaara rahelistit vey

voveykalavit shunyi onyava. “Kesh shunya ramakayare u iíz etiavit onyari, shey mog mogit
beneynovó djasarizhe? Ta Tadranún ta Satuzotosa dralizhe ra-mishyava vey stronú iíz zhanyiren
say kiinú zhoyova mafayyaren. Djeynatyazhu ruzay iíz ra-eypyazhu.” Peshelese, trichizhe piyene
djimetsifarizhe, ruvyavel, “Meylár-Liruney, naryate bash makhá u shtakadimyatu. Makhá idatá
shey ukh iíz imfayyazhay. Zhirí mu dralizhe byorlafiit vey talkorizhe ralivit tadranarór dini ta
Depikbiran onyara say. Djasyatay ra, shtakadimyazhu.” Mishár-Chan ratá tashi talkorizhe ralivit
tadranarór mishtaratyivor. Idá isteryava. Rekh, Taleaár-Shiráz Mishár-Chanova sait salaazemiese
kapolanyavel kiinizhe chadku tashi korunavit onyavel.

(*)

Vochadizhe ta tantoaris resh ta djanubosey dini ta vonulakivit emdalit fadsalan ta Tadrandarela
Starana zolyava. Taleaár ta pushtova menmanalyavel vey djanubifyavel.

“Ruvyate, chalí, khulavór vey sorinór, reshkín shtakadimavit onyare?” Ta vishu Taleaara kovarnit
vey shasadalit shunyiva. Vuyinit uvak yemudyava.

“Kesh tumpi idaova zhoyeyshe talshyavor, Argaey? Togyavu u haova ar u idá garminyavi. Bashi
tedjtekú resh ar sheri ta dukhulorey tilya zhoyova inuvitamyaven. Djufi-bolo, vochadizhe bashese
ruvyavu, vey shey bashit khiyefú vunova zhanya vey lulya skrifizhe vonluyaven. Ishi, ta shprunudilu
zhoyit zurhanela Ishi vey ta makailu ta Djanit Tantodzevararun tuzotyivor. Bash-sá dini bashit
pushtese zhoyova khalulyave, zhoyit abiyonova urzafya khiyefarizhe. Idailu, zhoyova iküitedjya
khiyefavit onyave. Zi u muizhe bashova shunyavu bashova varemyavu, bolo, zhoyova bashese
dafararizhe, bashit djorstamova ekhdatya talshyavu reshú ta mishbatova ta tayamalosa zhanyatu.
Idailu, bashova iküitedjyavu. Idakín bashit nakeyova urzafarizhe, zhoyese eshkafyave u Staranova
inubranyatu. Piri zhoyit blikhnorgova vey zhoyit zakhova, rahaova bashese dafaryavu. Mashrá shey
iíd tantoan, inunizhe basha, kelzhenyavu vey mayivu, ruzay, sheri bashey talshya ratá fayyavu var
ta oydralit dafarenova fidiri sheyiena zhoyese dafaryave, djeyelit vey izmuit varemova kiinizhe ratá
pilayavu. Djamó shey ta zergentiavá ta tedjosa vey ta khulosa, djurova naglirya makayaru. Djurova
nagliryaru layso say.”

“Chali, kesh mogova martedja karizhe fayyazhi?” Taleaár shasadalit djatyivel tsey. “Reshkín iíz
onyare?"

“Kiinizhe etikhyave, zhoyit kurudjór, Tsirtsír-Ram, kinpá tsorni Tsiasuk-Pron mishtaratyira, loshizhe
losh ta Djanarit Talmenshuneley [335] vadikarit onavit onyaror resh ta khiyefovó Starana Amrutova
trazhya gelemya. Vutit pitimoytoit tseynakéyl vey vem onyava u iíd tadranova djanuni karafyaten.

“Ta tadranós ta untarit vey ta Staranit korunót onyara, bolo, trazhya mogit tsenakéyl ra-onyava,"
Taleaár dinspoyava, “Resh Staranova tuzotya mafáy ta Gashanit vemín Aeaese vey mafáy vutit
Amrutit azburatsit loshnuvnadiín tadranyari.” Taleaár vunese ta mosogilu vey ta shaarilu zumyavel.

“Ta Gashantanú arshasvarazit onyaren u togyare,” Mishár bishyavor, “vey rapaú ta safiit
byudemova Starana vemyaren, kiinizhe talshyare.”

“Raizmuizhe eypyare, sorinorey. Ta Gashanit pale dini Aeaan franartantoilu Staranese vranetyava.
Mebír ta nuvnaosa, ta pabasarun, ta etsipralarun, vey ta preyosa onyara. Shey mogit khiyefú sheri
ta podavey Aeaa chishtya voiskemyaven vey rapaú mogese djeynatyanen. Ranti Amrút ta
nalkorunova ta Rezit Mazhala Gashana mogeyfa semekhyava rahait kelek mogese samyava u
Staranova tuzotyati. Chadpaú mogova mafayyaren. Tumpi samoga skorya lafiyari. Zhoyit ebonova
ra-inubranyazhu ras vutova ta bandjudilu tamagit ebonesea fidiribulsyazhu. Tamagit mishbat
onyara ra.”

“Tamagit mishbat onyara khaá, ta mishbat ta rozha.” Mishár miarayavor u Taleaár ta veyrova vey
ta aanova sait uvaka djatyanel.

“Seb-seb khaá! Ta rozh ta loshvarlezemivit meydashesea Starana rahaova pirit ta kulit laáf ta
Staranit Mayukeyla dini ta azburatsit vey ravavatsit badjudese parayara. Ta rozh tumpi antriit
bondutedjenit lokovi onyara kiinilu ta meydashú Starana sait pabasovó mogeyfa shas hait guribey
ba travasey bishafya makayanen. Djurova ra-peyratyazhu! Eshkizhe rapáu samyaren kinpaú resh
ta tunkiín Starana tansubifyazhen, var layso tsorni-sáy chadpaú dazhini zhoyit zoviravá zhoyova
inubranavit onyaren, djufi-bolo, senyakhyazhi zhoy ratá! Ta tunkiovó Starana cherechevarizhe
ruvyizha u Taleaár-Shiráz,
beneynyazhu zhoy vey mashrá kadimazhit aulchovodavá
Natuntadrandarél Starana, resh ta draley sait ebona tansubyavel vey sait karit klopanilu sait
zhivtura vutova cherechevyavel.”

Ta zakh Mishara ta murozhese lulyiva ranti ta izmuit varemova, veyrova, vey enhalova kiinilisa
Taleaár sheri sait eboney eypyavel. Pe ta pushtese djanubifyavor vey sait pranova vuyinandi
felyavor.

“Argaey,” ruvyavor, muku-shta ta akdjamishtaratova vuyina igüaarizhe, “Dayaru, izmuizhe khaá,
tashe zhoyova togyate, ruzay ardralit lokovi onyara. Ta rozh ras bondudiginíl resh ta tedjey ras
mishbat ta urzuda onyara. Mishbat ta palanaafosa, ta etarashosa, vey ta shprunuda onyara.
Beylatsyara u ta tadranós sait parmaovó lafiyara, bolo, tumpi ta garova, ta beneynova, ta
byudemova vey ta kunirova ta zvunese fulatsyara. Izmuyara u ta tunkiú shey ebonarun ukipyi
cheykopyaren, ruzay, ta Mishbatilu ta Atontala izaese maldjaya makayari, ta durumit iküibirovó
vey masagbatovó ta gara vey ta beneyna anlatarizhe.”

[336] Taleaár latsagizhe vunese zumyavel. Dini vunit uvakan ta prusarit veyrova djatyavel. Vunese
togya vemyavel. Ta tadranós ta seyonova vunese ra-teynifulayava kiinova franartantoizhe
mukhtaavit onyavel. Vunit gadanú izmuit djatyiven. Sait shumeshova keteynyavel vey mashrá u
idaova korunyavel, Mishár keylitedyavor vey vuyinit tsimovó separyavor.

“Kesh zhoyese togyare?” Sususiyavor.

“Khay, ba zhirí vemyaru. Secha Amrutese, Gashanese, ba Djanarese, ba ta tamagit skaesea kinpaú
igriizhe mogeyfa vavyaren, ra-kalyaru, bolo, bashese kalyaru khaá. Kesh ta kalova venchulyare,
Misharey, ba kesh iíd timpi mu fazhenit tedjen resh ta tseynakeylovó bashit kurudjora vey vunit
Nordlingit ishnarela keylilugya onyara?"

Mishár Taleaarese ta murozhit varemilu zumyavor. Ha, ha vakhtit vey franarizhe djetsirarit,
vutanda khashtatsirifya bezyava ranti grakheneshkit onyavel. Vunova separya kiharyavel, vunit
kamsaova menmoriarizhe. Dini taakavá marsanokarizhe loshsundjit onyaven. Mishár tsalavit
onyavor kinlán dralit ta cheg peshela pe sait kunzayan tikhodyiva, kinlán razhegeyrisit, kinlán forit,
kinlán vakhtit onyava. Vuyinit seylár kiinizhe idá ta naananarun, ananarizhe klaná ta ilazoit
bevuravá Runskaa – fechivit losh ta avtuey, onyava. Vunova vakhtyava.

Khiyefarizhe shtatalemya, ruvyavor, “Argaey, bashova varemyaru. Tashe zhoyese togyate.
Kreyifyati ratá-shtá.”

“Ta naglír kiryara u iíd eshkizhe raheslait onyana ruzay djufiizhe bashova shtavaremyaru khaá.” Pe
Misharese moytorinyavel vey dini vunit chaesea chauryavel. Vutit shonshonós razhegeyrisit,
chayantoit vey murozhit onyava. Djemarit ta franarizhe zhodirit vey rairit strivnaa onyava. Tsorni
dini ta miaraesea fazhenit mabugarun ontrinifyava.

Sheri ta tantoey kiín djamomishyava, ra-ishyaven vey ra-nashkudorifyaven. Halanís ta tantoaris
resh shtarezifya tunkiyaven.

Taleaár muizhe eypyavel. Santiforhiizhe eypyavel tsaya idá vuyinese garafyava. “Ta zovirú kinpaú
zhoyese khulyaven, vut onyaven kinpaú rumbi ta mozhan dini Tamelunan, resh ta rozhey varoyya
vemyaven, bolo, ravemarizhe ta prakkhorova inubranya, idaova vutese brogyavu. Kesh danivyare
u vutese vey idapaesea kinpaú iíd tadranova karafya vemyaren, loshifyatu? Vay kesh iidova resh
Staraney ba murnizhe varvari ta varemey korunarit onyanu?"

Resh ta draley bashit ebona vey resh ta varemey bashit zakha ta rozhdiesea loshifyate!” ruvyavor
Mishár. “Kashá mishbatova ta rozhese zhanya ra-makayari shey ta skaú Itlana Staranova helistizhe
ta udjatit mozhese teynifulatsyazhen secha parabantiizhe vey makhá ta beneynan khoryatay. Ta
krioru Aeaa imchelyi makayara, iidova korunya makayari! Kesh ta neyrúsk tumpi mu shata ta
beneynovó chadchovod pesharun faryara?"

”Sheri ta neyruskey mu shata eypyate ra, Shargaey. Ta neyrúsk vey ta yavta ta kulit Starana iida
skoryaren. Iíd ta urgós mogit zarideynota vey kayara onyara. Kashá kari bashit aatisey korunyanu,
kiinova dakyazhu? Vey kiinizhe Starán ingeylyazha? Kesh aulchovodú ta narena vomalakifyazhen?
Kesh shey kiinova sitagavit onyari, dini ta tungoese vey ta chendjesea byudemyizha?” Vuyinit uvak
ubuit vey mozhivit djatyiva.

“Starán dakyazha ranti kar ta perneyosa vey ta beneynafosa kumenteryizha. Ta rozh kadimyazha
vey rekh ta shmi vey ta parem shey skaarun fazifyazhen.”

Vey zhoy, Misharey, kiinova ta Natuntadrandarél ta Staranit Mayukeyla vuyinit adolay bashit
pabasese, dakyazhu?” Sait flenú feynizhe klaná vunit maban moriisyavel, vunit avtuudit seylarova
dinitalemarizhe.

“Zhoyova dakyazhe.”

[338] SIPÁL MINMAK BROL

“TA KITSÁN TA TUHIBAZA KOVORINELA BIRZA TA DAMOTAGA,
TA ROZHA, VEY TA ISHUNA ONYARA.”

Ta Kitsán ta Tuhibaza Kovorinela birza ta damotaga, ta rozha, vey ta ishuna onyara. Mogit anzonú
dini Lazenan vey rozhit vey zhigutalit onyaven, bolo, ranti mogit izait samtantoova chorya
khiyefyaru, beylatsyara u ta gadanovó, kiinú djurova klananobshetya, zhanya ra-makayaru.

Tsaya ta karit rozhit birza ta yavyoa vey azafada dini ta untaran onyava, imfayit etibír inu ta
pulaniena kiinú mogova divayyaven. Ta pushtú forit, ta eypú djeyelit, vey ta uridú razhgeyrit vey
seylarit onyaven.

Seti ta aspalan mogit inumisha, Kovorinél inudzevit muuridova lonevyavel kiinova tsalyazhu zhoy
ratá. Ta franarit namagit labam dini ta natunit uridzaan veluzhit kutsunduranit iveytsilu diginilyiva
pe kiinan, resh vey ta taleaey vey ta seylarey, felyiven, kiinizhe sparitalenú, izizá, misulanit,
kutsundurseylarit, likoit talglanú vey ostatuú ralepafivit ananarun vey djilarun dinifulatsivit ta
bevuriena vey ta derevushsaliena kiinú ta runit khalovó ta shata Lazen divayyaven. Shey kladibbír
dresiarunit zikit kladibay, masagurivit daldeaanit taronkhishay, lonevivit onyava. Piti shey
talpeylzaan mu murnit tuhibáz, kiinizhe dafaren Satelay Kovorinél, felyiva.

Zavachú, orit vey elit, kladibunovó uutarit uridenarun mogese teynifulatsyaven, misuleynit
sobanchenovó priponizhe sparitalenivit ta klennaarivit ambaziena, stranit kladibovó chadit
yagusarun, uutarit razhegeyrit simoovó, parmaovó, tarshuridovó ta seylarit shirenarun, kimsiizhe
korunivit yasyasova, razhgeyrisit tsey, pe kiinan bevurnemú felyiven, vey gidanit haurounovó
avtuurivit kavaa vey chaya misulurivit ta kimsiit pushtamyastay, vey prundji yagusit gilirit faelovó
ta doroma vey ta parmaa – shey iíd vey ar, gidanit lanunilisa.

[339] Mogit dzevarsál loshkadimyava, mogit bulea zhanalit vey otorzakhit onyava, mogit todjiú
dralizhe uridurivit vey olutivit ta salaosay, ta urideniena, ta marfanuday, ta loseyposay, ta vey ta
anufosay vey ta sabashlaay onyaven, kiinú ta Sikalunova Kovorineal djemarafyaven. Tumpi zar inu
ta labamay ichyaven mashrá u loshkadimyavi: Pulán-Shuv vey Kovorinél, ruzay, tamagizhe, seti idá
banadjinit eaan, rahaova tunkiyavi. Etikhyavu u zar vut hazá okanizhe mareyparit onyaven. Hakín
seti idá dralunit eaan idá vochadizhe nashkudoryava. Sheri kiiney eypyavi, halalayavi, vey pronyavi
idá eaan mashrá u diváy ta labaman ta kiaraatsa Kovorinela djanubyavi kozhá zhigutyaru, ruzay
iidova zhigutyaru, zhoyit nikh fazhenit vey zhoyit talmen shtakimsiafivit tikhodyava.

Rumbi sneha anzonavá ta damotagaris vey ta takaaris ta tanú mogit dzevarsala sait trevkonenovó
nedenarit onyaven vey resh ta mishey lonevarit onyaven. Secha Rozhór vey zhoy rakreyafeshkit
onifyavi, murnit dini zhoyit samfadan karit dlinovó nedenarit onyavu ranti ta Satél Pulán-Shuv resh
eypya khadiniramyava. Grun-Oya, ta vorinishdarór, vuyineylo onyavor.

“Dralea, Satelkoey, bash vey Satelko Kovorinél seti ta muuridan mogese ichyavay. Kesh shey
dralyara?” Zhoyit nedenosay ptazumyavu. Pulán-Shuv prundji shtakimsiafivit vey shtafazhenafivit
bezyavel.

“Delfinsong, var frend min, du hav ikom en ilette min Beduling til hets sil! Tsiasuk-Pron, zhoyit blidit
marfanorey zhoya, kadimavit onyare vey zhoyit Lipalova ta iskemese manukanavavit onyare!"
Pulán-Shuv zhoyese sait eylebit Djanarit sholilu eypyavel vey zhoyese gidanit murozhilu vey djeyelit
marfanudilu zumyavel.

“Helistizhe, Satelkoey, ta mishbat franarit vey dorstinit onyava, bolo, ta To Makaú ta
Taldokasenarun zhanivit vey shtamuafivit onyaren. Kashá ta adunit ruvenú ta Isaekarun izmuit
onyaren khaá, rekh, rahá piri vutit fazíf samyara.”

“Kesh otorayare u ta Taldokasenú izmuyaren ba u uv mogit chaavá zarideynifya makayaren kiinizhe
korruvyaven ta Isaekú?” Ta Talmenshunél, sait dralpilaivit barialailu zhoyese zumyavel.

“Ta gadanovó ta Talruvararun ba ta Ishdararun ra-otorayyaru vey ta maka vey ta ishdarúd
helistizhe sait birzaovó lafiyaren, ruzay ta Mishbat ta Introlosa helistizhe franaryazha vey
zaradyazha. Ravirivit korunót idá onyazha, kiinizhe ratá vesamadjatyavi ras salashunyavi. Ta
Taldokasenú mantait vey mantanikhit tseynakeylova, mogese kupasoyaven, eshkizhe djamó ta
maldjaan safafivit pesharun, kiinizhe mog…"

“Frel-izmuizhe, zurhanorey zhoya, ruzay ta zakhú shey ta ebonarun Itlana ishi mu onavit onyaren,
var ta zakhú resh ta rozhey vataranivit onyaren vey djureysha damotagya ra-makayaren. Mogit
shagalú franarizhe marmentsiryiren var ta lotalú chadyaren vey ta bashla ta nikha izá etiova ra-
kamizyara. Djamó shey iidan rahait muifavit abiyón zhanyira u ta tsitiveyova ta rozhese
klanamishyati vey izá vey fazhenit vey mosit untarova sitagyati. Ta bluzit mishbatú ta gara vey ta
beneyna, secha djemarit ta sekaya vey ta bugarun kiinú palanaifya brasyaren, draldzevivit onyaren
vey idalán eylurivit dini vutit sanokan tikhodyari. Tanto onyara dzea u iíd inuridjegivit vey milantit
korunotovó inubranyati vey fazhenit eylanesea djemarit ta djasiena, ta otorayiena, vey ta
rahelisteniena, ruzay, burakhivit ravesamadjativit eshkenilisa keylibatyati. Kesh ta tsitiveyova ta
rozha zhoyelo klanamishya lahadyare?” Pulán-Shuv fayisyavel, zhoyese ordarizhe zumarizhe.

Rasizhe vey ta helistudilu disuyavu, “Bashova rekhtayya, satelkoey, kiinizhe seti ta aspalan mogit
inumisha fidiri Shtemoray onyavu, ranti zhoyova muizhe fidiriuvakyave. Djufi zhoyit otorayín, djufi
zhoyit ravirivit malachudey, vey djufi ta ichey ta isha idatá, iküí mogit kulit Birafunan, bashova ratá
otorayyavu. Kinzaese-vá manukanavyazhe bashova rekhtayyazhu. Kashá ta lipál Ianela Ishi vey
zhoyit ushora dini Staranan iskemyata, idatá karizhe ta rozhova lafiyazhi vey iíd misdjunit tadrán
karyizha. Eshkizhe, idatá, Linddorese shtamishya cheykopyanu resh zhoyit turebova zhanya.”

“Zheytúm arhatrinyara u talshyare, malachit dorey. Ta shon rayizhe arbogit u ta tur onyara vey ta
marfanú arblidit u ta zheytúm. Djufi-bolo, ta mishbat kiinova shunyaru moganu arkiponit u ha,
kiinova hapaú tsorni indjedyaren onyazha var ar u fayova ta tsorniit tadrana pabasyaru. Ta skaovó
Itlana teyniuvakyazhu vey shey vutit narovó gidanit imchelunese ta tadarun vey rasit misaunese

bisharit muuda vey loshvadikosa kiponyazhu. Kashá mogit tseynakeylú kuldjemarit ra-onyaten ta
seyón urzit vey urzarideynit onyazha. Mogit amusten gidanunit vey maldjaunit onya cheykopyara.
Kesh iíd ta izmuit harvól ta Endihona ta Taldokasenarun ra-onyara? Ta tseynakéyl mantayara vey
inunit belatsyara ruzay, Muskaova ta Maktó Skaarun bazhi mu muifavit kulbrediit nalyuna
bamidyazhu. Raaréy ta ebonú
intevaa ukhit
tseynakeylarun, kesh mantait ba surit, zumyazhen. Ta Muúd ta misaún ta rozha onyara vey ta rozh
ta ekhdatbír ta shmia onyara. Sait vartanilu, ta shmi ta oygidanit rozhese vey muudese
kapolanyazha.Kesh iidova shunyare? Vi eyr ala Atlandera op eyn vereld. Vi eyr eyn folk eynli, e len
folk unter de Grottrey Igdrasil!"

Itlana ta tadranosese kiinizhe

istaveri ta

Sait ruvosova Itlanizhe karyavel shta, ta Nordlingit togesea djegarizhe, kiinovó ra-dayavu. Ruvyavel,
“Shey mog Itlantanú pe mu bredian onyari. Onyari mog murnizhe mu, mu ebón bazhi ta
Derevushan Ígdrasil.” Zhoyit djeshunilu ta amustenova muifavit Bredia shunya makayavu ruzay
kiinizhe idaova intevayani shunya makayavu ra. Bezyava u Pulán-Shuv ta otorayovó kiinovó
djetebyavu, nagliryavel.

“Otorayyate ra, malachit dorey,” ruvyavel, “var iidova ta Fereshay ta Azarun tilavit onyaru, ta
blavka ta Kheyemhaza:

‘Vey ranti ta Tantoú ta Rozha hatrinyaren
Vey iíd Bonduivit Feresh vozeyshyizha,
[341] Idatá sheypaú ishyazhen u ta Kulún
Ta Uramuda djemaryara
Vey u shey dlinú, taleait ba durumit
Ta dralese atsyaren vey izá rasimchelyiren,
Var idait ta Abiyón Uramún-Tamua onyara.’

Pulán-Shuv zhoyese gidan-flanizhe zumyavel. Idatá khadayavu u ta Feresh ta Azarun, ta
bondublavka ta Kheyemhaza ta etsipralit shpateri ta iskemit voodeshosese ta muuda vey ta rozha
resh mogit iküiteyradjivit untara onyava. Ta Uramún ta Kuluna, ta Vataranár sheya mogova
imfayizhe ta tseynakeylese manukanavyazhad vey mog, ta Zavachekú ta Vataranara kiinizhe
prundji shey ta Ruvenú vey Ferenú ta Isaekarun, tumpi ta istaveriú pe ta Mishbatan kiinova ta
Vataranár mogese keleyavad, onyaven. Mantanikhit amusten onyava khaá, ruzay iidova ishyavu,
zaradit vadikós, iküiaynliivit ta paydivokadesaainen vey ta zaradenainen, venyina.

“Kesh, chalí, malachit dorey, ta Loshuvakdusese ta Maktó Skaarun zhoyova rekhtayyazhe vey ta
Tsitiveyova ta Rozhese fazhenit eaese ta muuda, kiín ta vananova misgidyara, zhoyeylo
klanamishyazhe?"

“Satelkoey, iíd sheytá bashit birafún vey zhoyit yakinún onyava. Kiinizhe tamagizhe korunyatu?
Basheylo onyaru.”

Dlinovó dini zhoyit dzevneyese felya bishyavu, mashrá u eypyavi. “Tumpi mu ar latsagova bashese
felyanu, satelkoey, tashi u mishyati. Ruvyare u ta zheytúm hatrinyara vey u Linddorese shtamishya
resh zhoyit pelturtanovó zhanya vey zhoyit sebivdiit birzaova losh zhoyit eboney lulya, meymya ra-
tunkiyaru. Kiinizhe iíd? Vey kiionova iíd zhoyese parayaнa?"

Franar-uruizhe zhoyese zumyavel, ta adalovó keprakarizhe kiinizhe vuyinanse ratá tashi shunyavu.
“Ta djemarit prazhen bashit vanana vey bashit kadimós ta shatisese Shtemór bazhi ta ekhdatan
zhoyit talzurhanela vey bashit tiforiit trebifa Misharay vey Givanay ruvizhit prazhen samyara, vey
ruvya izmuyara u bashit shtamishosova Linddorese misgidyara, bolo, bashit yakinún dazhini ta
ebonavá Itlana shandi rakulizhe teradyiva.”

“Satelkoey, korunya idaova kiinova cheykopyaru, lahadyaru. Kashá resh iidey vananyivu, rekh, ta
Mishbatova helistizhe rammishyazhu kinzaese-va idá zhoyova manukanavyazha,” ta oderzhilu
disuyavu.

“Djufi-bolo, shey mog, mashrá iíd nikhlulit anzonavá, ta korunarú ta mishbatarun onya uvakyiri,
var tsorni ta shandi ratimeturivit mishbirovó dzevyari. Franarizhe dokasirit Fazhenit Sanukír
vananeayara vey ta chumakún eshkizhe ta oygidanit kiinova hatá nikhpeyratyavi, onyara.” Muku-
shtá vuyinit baribonduivit barialailu zhoyese zumyavel.

“Kashá iidit onyaten ta tantoú, disuyavu, “lahadyaru.”

[342] SIPÁL MINMAK DAN

“BRINKIYAVA TASHI RATÁ IIDIT LOSHIFÚN TA SKAARUN ITLANA.”

“Brinkiyava tashi ratá iidit loshifún ta skaarun Itlana.” Vey say maktó onyaven, var ta Bonduivit
Dorska Linddora, de Prinsland av Linddor, boduivit raaréy onyava.

Fidiri ta inunit agariena Itlana, ta Talmenshunél Djanara, Darél Nordhema, vey dralvaremirit
Feyhanél ta Nordlingarun shey tanovó ta Seyrana ta Tainaa vey ta Narovó ta Maktó Skaarun ta
Chayit Karfeyesea, zheshenizhe Peleshirskaa, var izá vutese lapisyavel u ta rivshodiú ta Mayukéyl
ta Tadrandararun Starana naldvokimova ta rozha peferyana kiín ta tadranova fayafyana vey ta
brediova shtanulakafyana. Ta mu korven onyana u shey ta narú shey skaarun Itlana setionyaten
vey vavarizhe ta kulit nalilu dafarivit vutese vutit eboniena, u ta muudilu, shey ta kreyafenovó
vutani fidirivadikyaten vey ta nulakovó fidirisityaten kiinilisa sheytait loshvadikós iküihelistifyata.
Iíd omanit chumak ra-onyana, bolo, Pulán-Shuv sobonova Mishár-Chanay vey Ishi-Pronaray
kamizyavel u ta Natuntadrandarél Starana, vuyin-sá, iidit loshkadimova setionyanel kashá iíd
korven alavanyanel. Iidilu, Taleaár-Shiráz ta pakrihanudova Starana dazhini ta skaavá helistafyanel,
nulakyanel u ta podáv Aeaa dini ta korunritarenese resh ta imchelifey felyita, vey hait aatovó ba
pabasovó ta zvuna ba ta vuzhkienarun korsimyanel var helistyavel u chadpaú ta igüaosova ta
forgrilurararun mafáy Amrutey radjani tsalyanen.

[343] Ta teyl ta loshkadima, mishtarativit ta Tsitivéy ta Rozhese, resh min shirelenavá rumbi ta
muit teyniuvakosan Pulán-Shuva ta skanaresea resh iíd loshkadimey, kholovyiva. Secha anuvi
nalyunú etikhatsit onyaven, shey vut ta rozhova vemyaven. Kashá Starán shukoryana, ta estalú
keylikiharyanen. Darór Padján-Hadín Amruta teynishagalyavor vey kiryavor u setionyazhor.
Mazhaldarór Gashana, prundji, mushagala onyavor. Ebren shukoryava vey Satél Kovorinél hazbatu
ta Chayit Karfeyesea onyavel dzea resh ta Seyranese zhirashya estalovó lonevya. Zarzari ta Darór
Semeria vey ta Djirait Nal vutit brevudova vey varzenova kiryaven. Layso ta Landsrat Djanara
dyonya brevyava, secha dini ta estalavá djamó vutit khalavá diniprisya vutit korunót ra-onyava.
Aylea-Sintinís Peleshirskaese upeneyyavel u ta loshkadimova tebyata djur vey ta skanarú Runskaa,
Stovuna, Mashtoa, Mavvivula, Djapura, vey Linddora shey ruvyaven u setionyazhen.

Ta Chayit Karfeyú banadjinit loshkadimbír onyaven – ivarunit, shasebonit, razhegeyrunit geydán
khaá. Sitagú sitagyi cheykopyaven resh ta samfadsalovó resh ta dyonarín, mashrá ta losheypavá,
ushogya. Nukmenit Sikalún, resh ta losheypdusín vey ta savín, sityi cheykopyava. Prundji musavet,
resh ta anufdusín vey ta savín ta Natunsavela-Mantaushela Ishdár-Eníl-sá, sitagyiva. Chadizhe ta
anikebesaris vananyiva mashrá u sheypaú iidova kiinizhe fazaraizhe fazhenit mabugova resh
tadrangrunuzhit untarey shunya mabugyava. Ta shprunúd, ta dazhikáts, vey ta meytlanit emdalúd
Pulán-Shuva, chadizhe iidova avonyaven, ruzay etikhú shprunyaven vey ta bugú tretiizhe
palanaifyaven. Ta Seyrán ta Tainaa shey iíd tugovó redjyava vey fidirivadikyava vey ruvyiva u Djanár
ta archadova ta yerallanaris ushogyava. Ta ilazoit zelún ta talatarun vey zotvecharun kiinova ta
Seyrán lafiyava, tsorni diniuvakyiva vey bilasyiva. Ta aulú ta vadikosaris Pulán-Shuva djamó ta
zlinshunan, tsorni khapilaifyaven. Sheypaú katsalyiven u idalán ta tugainen, vey gidanit vey kilikit,

idalán pristiizhe sait birzaovó zhanyaven. Kiinizhe vutruvyaren, ‘Tendayisú pevlushunú onifyaren!'
Shey resh ta Aspaley ta Loshkadima lonevivit onyava.

Vey tsorni ta Aspál ta Loshkadima kadimavit onyava.

Ta yoteynú ta To Skaarun mantait dini ta zhozhaisan ta pevlushay kobresiarizhe lapuyaven. Kiinizhe
glushú ta ana vey ta taleaa, ta Sikalunova ta Rozha, kiinizhe mishtaratyiva, iküitaleayaven, kiín
galarit vey eakoit dini ta daldeapadjanit Talortalan vutanis, tansubyava. Djurit ulgazú, vey
chesstranit vey miteynit, ruzay, beylatsyaba u haizhe ta djetalova shey meresaa, shey kayara, shey
ebona Itlana shtpirenyava. Iíd sitagosót rakulizhe rapilaivit, var iidizhe resh ta kukuit kulbrediit
Tukbelunín, brinkiafivit dini tantoavá ta rozha, rayyizhe korunyiva. Ruzay sheypaú ruvyaven ta
fazhenit sitagsál dini ta Karfeyavá ta Rozha kulizhe pientait onyaven. Ta anikebes argidanifyava.

Ta danvalú fidiri shey ta To Skaiena, darú, mazhaldarú, zovirú, savekú, tadrandarú, kanú shey dini
ta Sikalunese nalavoizhe, gidanit moroilu ta keleta, ta ana, vey ta vavatsa, rammishyaven. Ta
iküitekós iíd aspalan iktiiyava ruzay ra ta Itlanit tsimú! Kobresiú ta ana vey ubikéy chadit sholarun
sheyzá shunivit vey djativit onyaven!

Mudji-mudji, ba zarenilisa ba salisdji, ta oyalavanivit kiaraú teynikadimya mabugyaven. Onyaven
vut idapaú kinpaú gidanizhe dini mogit Birafunan farishyaven. Mazhaldarór Ko-Kitsán vey ta
talmenshunél Az-Beyrúm muizhe tenikadimyaven. Aylea-Sintinís, Küanka-Chime, vey Darór
Chumüato Semeria djani rekhtayyaven. Padján-Hadín, Darór Amruta vey sait ushór Dafár-Madj,
shan Ananelan, ta Ribildarél Ribila Tarón, diniramyaven. Ianél Ishi, zhoy, vey Pulán-Shuv djeonyava
dzea. Mashrá ta franarit eaan seti ta lonevavá stayalit onyavi. Ta anikebes gidanit onyava, ta
kreymirsiós ta buduna keletunit vey diniubikeyivit onyava, ruzay rapaú ta nikharasova ba ta
anikebesova laafya vemyava. Tsaya fazifarit eliseynen onyava. Hatrini Rozh-Nalan samyavu. Zhoyit
tardjenit marfanór vey emdalit dodjdiór onifavit onyavor vey lapisova vuneyre alavanya lafiyavu
tsey. Shey estál idalán moroit vey sheypaú idalán freuirit bezyaven u ishvemyavu kashá shey iíd
korunenovó ta aspala shasbivizhe fidirkorunya izmuizhe makayanen. Helistizhe khiyefyani. Iíd aspál
franarunizhe misgidirit onyava. Ta sef djura dinivulifyava seti ta aspalan ranti ta Talruvarél Miara
ta marzurhanovó Varem vey Parem, ta mabugavú mogit pamlesheva, vananyavel. Idá urzit tarshsu
varemeynizhe klanafelyiva vey olutyiva ranti Rozh-Shpiláv ta ebonova ta kimsiit brediese Itlán
naryavor vey muizhe, ta Shenit Dzevanzailu, dini ta Gimlaese ta Zarideyna iküiramyavor. Tsorni, uv
ta chaavá sheypaarun, ta seyonú chadchovód aularun ta perneyosa vey ta gara vey zaradit
rakararun khafidirishtraazhit onyava.

Lilinizhe, ta budún kreyifya mabugyava, shprunit uvakú sususiú, buuekhú vey achoú ta khamalida
onifyaven. Klaná ta gidanit bristazaan koit chendjeynua, uv ta Sikalunan ta Rozha, kadimyava ta
oykorkrilivit miara fidiri sheyiena – ta Natuntadrandarél ta Mayukeyla Starana, Taleaár-Shiráz.

[345] Vey vuyinova shanramarizhe, uyinit madjova tebarizhe, genbonivit dini ta oyveluzhit Staranit
khordiit nalgenilu, onyava zhoyit ushór, Mishár-Chan.

(*)

Djani shey ta keurivit kiaraú dini ta Sikalunan djanubifavit onyaven. Gavkiinizhe lapisyiva, shey ta
skaú vutit danvalovó, naririt sait nariema masinavit onyaven. Ta Darór Runskaa, Tas Satór Shir-
Lirlirís, dini sait vankeanit savit abavá talvonunit shunyiva. Rivshodiél Linddora, Vergard-Sterling,
ta Darmoskadiél ta Linddorit Nalaküaya sait birzaova dazhini tamagpaavá lulyavel. Min binaarú,
prundji, setionyaven, ta Golér ta Muifavit Musavetarun Itlana, rivshoirit Ishdár-Enilay, danvál ta
Vlorinekarun Vlorinzaa vey ta Uvak Lastulana losh sait disaley.

Ta Mantaushél, Ishdár-Eníl, ishafyavel u ta Golér ta Muifavit Musavetarun pashni arvavatsit stron
dini ta fazhenit Itlanan onyana ruzay saova ta talmenit vey peshzhirashit estalesea safafyava. Ta
Vlorinekú Vlorinzaa lugyaven u sait skaudova batsyita vey secha chadpaú vutit aatesea
djorstamizhe pezumyaven, ruzay samyaven kinpaú etikhosarit onyaven tsey. Ta amustú ta
Vlorinekarun Vlorinzaa ta shtanulakosova ta bredia vey ta shtakaranchiosova shey ta timetarun
Itlana eliseynyaven. Pakrihan-plechurizhe ta Lastulantanú fanvayyaven u rahait-va podavova
vemyaven vey u tumpi vemyaven zarideyna branya murnit dini ta rezit rozhan dazhini ta Dzaravá
ta Shikaa vey ta tamagit darskaavá sait kreyayunasa, kiinizhe mashrá ranentivit, rabakhnaivit
aulavá korunyaven. Raazdizhe onyava, bolo, u hapaú ta degilovó kiinovó korunavit onyaven dini ta
Birafunan Pulán-Shuva tsalyanen.

Karizhe ta estalú mabugizhit onyaven.

Pulán-Shuv tansubifyavel vey ta gavralyoese manaragyavel. Satova manta-ptaizhe piti sait
shumeshan, eypya mabugyavel. Djanarizhe vey rumbi Itlanizhe eypyavel. Mashrá u mabugyavel,
ta bud, seti ta djatan ta Nordlingit ruvan, eypirit idalán otrinizhe ta muit kuan, brigoshizhe leloyiva
vey saese sususiyava.

“Velkom ala, Letera en Forsprekera av de hemlanda! Frenda, med des Ensing de Krig es y-endte!
Dralkadimavit onyaten sheypaú, Narú vey danvaldiú ta skaarun! Marfankoín, iíd Shukorferilu ta
Tadrán karivit onyara! Iíd Kasilailu, peferivit ta zakhunit vey vasurishagalit Natuntadrandarelay
Starana, Taleaár-Shiráz, Daroray Padján-Hadín Amruta vey Mazhaldaroray Ko-Kitsán ta [346] Rezit
Mazhala Gashana, ta khorós karifavit onyara! Tsorni, ta franarizhe kuniririt rozhova chendjdji-
chendjdji sitagya makayari!"

Idatá, uludrumudit khachakún diváy ta kulit sikalunay panaifyava. Mudji-mudji sheypaú
tansubifyaven vey uvakú ta kabralosa vey ta valanosa shey drozay ptaliryaven. Onyava tsaya shey
ta dinitebirit ubu, ipók, benéyn vey gar vey shey ta amustú, talmenshunú, vey miaraú ta
aulchovodarun seti iíd vesinan, mu blamodjait buuekhunilu, khafidirimergolifyaven!

Ta zhirashilu Mishár-Chana, ta Talmenshunél kul-nikhilu vadikyavel u ta rozh dazhem Staranan vey
Amrutan mashrá ta yavaspalavá veykalyita vey peferyita. Pashuni helistyavel u inserienova resh ta
loshifavit narín dini ta Sikalunan ta Rozha, lafiya cheykopyanel kashá ta estalovó layso arkeyliese
neygumya makayatel. Djamó shey tamagenan, ta kar ta khorosa muizhe kadimya cheykopyava.

“Sabutovó ta Talmenshunelese Djanara,” mupá fidirbuuekhyava, vey rekh tamagit vey rekh
tamagit loshuvakyaven, “Sabutovó ta Talmenshunelese Djanara, Pulán-Shuvko, Fulatsarél ta
Rozha, Dafarél ta Zarideyna, Kumpezarél ta Miaraa! Sabutovó! Sabutovó!"

“Marfankoín, tashe,” Pulán kiryavel u sheypaú djanubifyaten vey bashlaifyaten. “Marfankoín!
Zhoyit gadanesea djeynatyatay! Kiinizhe ta Tantodzevarú gareynizhe tilyaven, ‘De end av krig mak
neyt fred.” Ta kar ta tadranosa ta rozhova ra-korunyara. Likhtáy dini ta budan, hait raidarit zuzuós
vey rahelistúd rekh ar ta bashlaaris, iküitenadayisyava.

Pulán-Shuv Djanarizhe eypya bishyavel, saova mashraizhe neymeyrarizhe. “Ey yom Frihet-
Vulffrend, zhoy kinpaova kiinizhe Pulán-Shuv pilayaray, zhoyit ebón Frihet-Vulffrend
mishtaratyara. Eyr vi neyt eyn sib? Shal vi neyt eyn folk bie? Kesh mu zheytúm ra-onyari? Kesh mu
ebón onyati mog ra?

Muku shta dazhem ta lofifavit kiaraavá bulúkh khashunyiva. Djufi-bolo ta setión ta Nordlingit
Darela zhindinevaniit onyava. Shey muku-shtá bashlaifyava.

“Marfankoín, ta tadrán karivit onyara ruzay slusheyyara ta rozh. Ta rozh ra-onyazha makhá u
hegova zhanavit onyazhi u ta tadranós onyazha ratá. Ta Endihón ta Gadanarun ta Isaekarun vey ta
Feresharun ta Satapekarun mogova iíd birzaese teynifulatsavit onyara. Ta Loshíf ta Taldokasenarun
iíd Tsitiveyese ta Rozha manukanavyava. Kesh ra-klanayati?"

Pa ta danvalay ta Vlorinekarun Vlorinzaa tansubifyava ey ta Talmenshunelese vugnakesyava,
“Pesheley, iíd uredokasú, iíd isait vey satapit gadanú, kiinizhe vutova mishtaratyave, tumpi ta
ta
frindjaturen adunit gadanlirekarun, mishderit
talmenshunekarun, inuakriivit ta bibutay salarumela, onyaren. Iíd ubikeyeypovó rahaizhe kalyari.
Idaova dayaru kiinova yibyaru vey idá kiinova pilayaru onyara ta rishunós vey ta tabrila vey ta
pevlusha, ta byudemosa ta urzekesea [347] ta shprunekilisa, vey ta khalulós inu idapaiena kinpaú
sait trevkonenovó tebya ra-makayaren. Shukhrám ta prevót ta narena. Iíd mayizha ra!"

ta salashunenú

lasheylay, vey

ta

“Lufituyare!” Teyni ta gavralyoese pristiizhe virsiyavu resh shan ta Talmenshunelan tansubya.
Zhoyova kozhenya ra-makayavu aréy. Katsilya ra-makayavu u hapá ta Satelese lan irolunilu
eypyata. “Fedjukayyare! Ta To Makaú zhanavit vey shtamuafivit onyaren. Ta Etsipralú ta Silivit
Feresha ta Kheyemhaza teradyiven. Fazhenit mishbat uv Itlanan zhanyira resh sheypaín, kinpaú
frelizhe shprunyaren djurova dzevya. Iíd mogit aspál onya makayara! Ta Tsitiveyova ta Rozhese
klanaramya vey ta mishbatova ta tadranosa moganis tsirafya makayari reshú izaese shtamishyati
ratá, reshú iíd tsirovó ta kaluza vey ta kazura ta blikhnorgilisa mogit beneynafivit kurudjarun,
zurhanarun, usharun, vey uramarun ratá shtaolutyati. Ardralizhe korunya makayari! Ta naren
shtafazhenifya makayara. Ta yavta mogova tebyara ra! Otrinit onyari mog khay! Muska onyati! Mu
muifavit ebón! Ta Ebón Itlana! Lat os bie eyn Dreger! Eyn forente Folk! De Folk av Atland!"

Lilinizhe ta peshelovó ta Seyrana ta Tainaa, kreyafivit dini ta Sikalunan, sait pronova ta kunirosa
vey ta miaraa loshpronya djatyavu. Muku tashiizhe iidova djatavit onyavu

Kadimyavor, kadimyavor,
Mogit shprunit zurhanór
Talmenshuyavor khay khaá,
Rozhit untár, fazhenit da!

Mampisyavi, mampisyavi!
Dininikhan, shagalilu,
Fazhenit Muska ta rozhreza,
Otrinudova khay zhanyavi.

Mogit Dor, ey Mogit Dor!
Tsiauk-Pron, Talmenshunór
Shunya, onya, shprunya, pronya,
Loshdzevyavi, Muafarór!

Mashrá u sait makapronova pronyaven, chadit chaú chadozhakyaven. Shey uvak khabashlaifyava
vey shey nikh ta fazhenit miarailu vey tashiizhe rashunivit eliseynilu dinitsirifyava. Beylatsyava u
idá aspalan, dini ta zakhavá chadpaarun, leloyava ha. Onyava idatá u ta fazhenit vadík ta muafosa
mogit untara mabugifyava. Chadpaú idatá medjifyaven vey omoit izmuova tilyaven, secha ratá
tashi djurova [348] daavit onyaven: tadranova fayafya yavyo onyava khaá, ruzay ta tadranosova
ra-fayafya rahá piri ebtetey onyava. Tadrán ta karit tadrán ratá onyava makhá u ta tadranós ratá
shta kelek onyara. Istavi ta vadikarun ta Talmenshunela Pulán-Shuv vey ta Seyrana ta Tainaa, ta
ebonú Itlana sait chaovó, idá aspalan, ta Eylanese djimetsyaven. Ta visova Itlana vey ta zakhova
vuna, resh sheytaey, mayava.

Zi idá aspalay, kiinizhe ta narisór ta losheyparun resh ta proshosey Mayukeyla ta Maktó Skaarun
zavachya kelekyivu. Ta vadík zaradit vey djemarit chadizhe ta yavyoaris vey ta gararis, ta bedraaris
vey ta rugtuarisonyava. Chadit ramfelú keyliyaven, chadit ramfelú vugyaven, ruzay sheypaú ta
eliseynenova ta izmuit vey bishit rozha dayaven. Resh iíd eliseynenova dersinatsit vey auratsit
korunya, djurova dini ta fazaraese ta zarideynosa vey ta telessala bunuurya ratogeshkit chumak
onyava, ruzay mogit abiyón shprunyava vey ta talmentál ta Atonarun mogova manukanavyava.
Fazhenit miara dini ta zakhavá ta nararun Itlana vananivit onyava vey djufi shey zaradenín,
senyakhya ra-makayaven. Chadlán ta fidirivadikandjit tugú moganis zhanyiven u vutova grimya
rashtrunizhe mogit prazhenova franarafyana vey ta gidanunit grunuzhova ta makbasharesea ba ta
djataresea fulatsyana. Ruvya frelyara u mogit anikebes argidanifyava mashrá u ta talvonit
tseynakeylese Muskaova ta Skaarun Itlana proshya teynidlamyavi. Fidiri shey ta estaliena, kiinovó
ta narú Itlana mashrá ta yavit brol shirelenavá ta Loshifan ta Tsitiveya ta Rozhese neygumafyaven,
chadit ruvandjit samyara vey yazhsanukirit narendiú sheri iíd mazhín chadizhe feryazhen. Ruzay
grimya frelyara u mashrá iíd tantoan ta Natunteles ta Itlanit Mayukeyla dini shey sait argidanit
andronikavá feryiva vey djurit naláf kiinizhe ta odnoksát ta Itlanit Muskaifuna mabugifyava.

Ta narú ta Maktó Skaarun mashrá ta brol shirelenavá iíd kullestriit chishtavá kadimmisharit
onyaven. Chadpaú halán sait nalaris fidiridafarya djasyaven, chadpaú zaradit chumakova sait

ebonesea vey nalyunesea sheri ta kedesaín iíd fazhenit nulaka upeneyya lafiyaven ruzay sheypaú
ta gidanit eshkenovó untara kinzá ta tadranós, kiinizhe imcheleri ta voshukorarun, votelesit
onyana, shunavit onyaven. Ta oygidanit preyen vey ta oygidanit van ta otoraya ta imruit tunki ta
[349] agarovó ta dyonarit skaarun shaskhordiafya onyava. Rapaú togya ras imfayit tikhodya
makayaven u sait hatrinekú ta byorovó inubranyanen resh dini ta rozhan zarideynya. Darór Shir-
Lirlirís Runskaa ta manfeysarit sakafova bamidyavor. Ruvyavor, “Shey ska sait khordisalovó ta
tabrila, ta pevlusha vey ta fridadja vey hait tsorniizhe trevkonirit khordisalovó teblafiyatay ruzay
bazhi mu kulbrediit aatosan onyaten. Iidizhe tumpi resh ta rozhova vey ta kadarimova ta agararun
okrintuya igüayizhen vey ratá resh ta hatrinekovó mundroya.” Idaizhe brinkiyava u ta Muifavit
Khordisalit Aát vananyiva vey ta karit paydien mafáy ta muudey iküimanfeysyiva. Kinlán arrozhrezit
onyana shey ska ishya u pabas ta kulbrediit sayunosa vey saimfayafa lapanyava kiín idait lornizhe
kedesait odnokova ortuduya makayana!

Seti ta aspalan ta nalpradosa ta Natuntelesa ta maktó skaiena, palonit yavyo vey gidanit vosivno
chadyava. Mavvivúl ta karit guribár onavit onyava, astivalova fidiri ta loshkadimavit danvaltaniena
venarizhe u ta kulbrediit natunsát pe sait agarova, mafáy djurit terpusey ta Natuntelesese ta
Pelesona Itlana sitagyita.

Pulán-Shuv tsorni shey narovó resh ta nalit muatiey ta Kulbrediit Muskaifuna vuguvakyavel. Muku-
shtá ta Sikalún ta Rozha kiarakoiena vey nalekiena shey skaarun djemarifyava. Muku-shtá ta
anikebes ptamantaifyava. Tashi u ta vaflaós mabugifyava, Satél Pulán-Shuv zhoyova masagese
moriyavel.

“Franarit dzev onyava, marfanorey zhoya. Zhoyit Lipalova ta iskemese manukanavyave. Ranti
djatya ra-makayavu, zhoyeyre djakyave, ranti shunya ra-makayavu, zhoyeyre chayave, vey ranti
tikhodya ra-makayavu aréy, onyave bash ta zakh, kiinova zhoyandi zhanya ra-makayavu.
Zurhanorgaey zhoya, malachit dor, Tsirtsír-Ram, vey Tsiasuk-Pron, kiinit pronizhit pronovó lafiyare
bash tsey?"

“Satelkoey, fidiri zhoyit shatisay pe ta hazbatese ta peshoruda felyave, zhoyova zhoyit izmuit
yakinunese uvakyave, ruzay basheysha rahá onyanu, tumpiit dukhulit,khaderit madjuzdiór
shassopiit dini sait fereshavá vey timetavá, sheri ta birafosey salashunarizhe, resh ardralit untarey,
vey varemirit mukhtairey miaraarizhe. Ta paraova ta izmuit marfanuda vey ta burakhenova izmuit
zheytuma zhoyese tilyave. Shey iidova ishya ra-makayanu div u dini Shtemorese, seti idá banadjinit
Ananosit aspalan resh zhoyova fidiriuvakya kuteyravit onyave. Satelkoey, basha shibatyaru…"

[350] “Zhoya shibatyare ra, malachit Dorey,” disuyavel, “ta kulit Itlana shibatyare.”

(*)

Ta budún din ta Sikalunan keletatsit vey anikebesivit onyava. Rapá dini ta kulit narenan mogit
untara iidit estalova ratá tashi shunavit onyava. Peshú shaskozhenizhe chadozharit onyaven dzea,

var, dini ta zakhavá chadpaarun, ta prazhen ta franarit aulchovoda ta gara vey ta perneyosa, ta
tadranosa, ta kaluza, vey ta beneyna ta iküitalivit eaese ta miaraa sumalvayava. Lilinizhe shey
khabashlaifyava mashrá u Kakonalél Ishdár-Eníl, Mantaushél Itlana vey Loshdarél Amruta, ta
gavralyoese dlamyavel.

“Loshifavit kiaraín,” mabugyavel, “alavanivit nalekín shey skaarun, ta muit peshú Itlantanú
mishtaratyi, sabutovó vey burakhovó Uramún-Tamua pe shey ukhese onyaten!"

Keletunit vey valandeit chakós sheyzaay dini ta Sikalunan khafidirishtrayava. Ta Natunsavél
madjkiryavel u sheypáu muldaryaten. Muku-shta ta bashlaúd.

“Mogit bohatit prusova vey yavyopronova Uramún-Tamuese panayati!” vey iidova, rekh,
zerruvyavel:

‘Muúd, muúd! Ta yavyo ebarun!
Dini Eaan, talzakhit meytlán,
Ta Hazbat Kuluna, ta VemNikhunarun.
U muifyata shey mogaris, kiinizhe Itlantán!

Mashrá u Ishdár-Eníl karyavel vey sait aküayese shtamishyavel, ta Satél Pulán-Shuv ta gavralyoese
mishyavel vey eypya mabugyavel, “Marfanú, loshvadikarú55 shey! Yaraspál ta aspál ta Muskaifuna
ta Bredia vey ta Ebonarun Itlana onyara! Yaraspalan, ta Pelesona Itlana vananyira. Yaraspalan, ta
tadranós onyazha ratá! Yaraspalan mu onyari mog shey tsorni vey sheytá!"

[351] Satapprón idatá panaifyava, pronivit muku-shtá, ta pesheliena ta Seyrana ta Tainaa. “Eéy
Itlán! Mogit blidit Eylún!” ta pronivit gadanú pronyaven vey mashrá u pronyaven yotéyn shirit,
daldeaanit vey drunit, pe ta pelesan hiznu ta gavralyoan, fidiririnifyava, ta Minanit Yotéyn muifavit
Itlana. Sheypaú khatansubifyaven vey chakyaven, pronyaven, sanokyaven, separyaven, vey
rinkasyaven. Layso ra mu cha shas ta dozhakín zhanyiva.

Seti idá azudit ean, dini ta eait Talortalan fazhenit sanukira, ta miara shtavananyiva.

55 Here in the exitement, Pulán-Shuv forgets to use the vocative case, “Marfanín, loshvadikarín” Her words were
recorded very carefully so we assume the manuscript is correct. It must be remembered that Itlani was not Pulán-
Shuv’s first language.

[352] SIPÁL MINMAK YAL

“TA YOTEYNÚ FAZHENIT UNTARA DIVÁY TA SIKALUNAN TA ROZHA SHEYZÁ FLIFLIYAVEN .”

“Ta yoteynú fazhenit untara diváy ta Sikalunan ta Rozha sheyzá flifliyaven.” Beylatsyava u franarit
tanto onyava zi u shey mog, dini ta Chait Karfeyavá dlamyavi vey ta sitagosova ta Sikaluna, ta Koit
Musaveta, vey ta tamagit sitagarun, kiinú ta losheypunese ta Tsitiveya ta Rozhese zavachyaven,
pitinaryavi. Bezyava u sanukír djamomishyava zi u ta priponit vadík sheri ta Natuntelesy, djurit
nalpradosey ta Maktó Skaiena, vey ta karit muatiey ta Muuda Itlani brinkiavit onyava.

Silivit dini zhigutivenavá vey ishvemarizhe kiinova ta yazhta teynifulatsyan, diváy ta bristazaan, uv
ta Sikalunan, kunyavu. Pulán-Shuv izá zhoyova zhanyavel. Resh losheypya dlamyavel.

“Sabutyaru, Dorey. Iíd karfeyú idalán chayit onyaren. Chadizhe zhoyese ichyazhen ranti iizay
inumishyazhu.” Zhoyese zumyavel vey mu vuyinit feynit barialaainen dafaryavel, kiinovó, mashrá
ta anuvit yavaulavá, chadlán pilaarit onifyavu. Vugalayavu, secha zhoyit zakh nurivit onyava.

“Sabutyaru, satelkoey,” ta Talmenshunelese, dini ta eaeait Talortalan vuulchaarizhe, ptazumyavu.
“Banadjinit aspál onyava khaá, djufi-bolo, sheri ta yazhtaey inudjyaru. Kesh mogit vadík izmuizhe
aurtebyizha? Kesh ta skaú ta korunotovó ta rozha tilya makayazhen? Eshkizhe ta tadranosese vey
ta kazurese atsyari vey djurova izmuizhe inubranya ratá makayazhi. Shukhrám ta djas zhoya.”

Pulán-Shuv zhoyese ta murozhit nashkudorilu vugzumyavel. “Chadizhe gidanit inudjú resh
chadizhe malachit peshorey! Ra-togyaru u ta mishbat omanyazha vey chadit tilandjit rakarú
samyazhen, ruzay iíd mogit kelekivit mishbat onyara vey chonyaru u ta ebonú Itlana djurova
teynitebya makayazhen. Cheykopyari. Ta obsagen ratalsheshkit onyara. Shim aulú [353] ta Maktó
Skaesea dafaryiven reshú saovó kari ta odnokín ta Natuntelesa shtanulakyaten vey raaréy maktó
skaú onyazhen, ruzay ar u mutali pakrihanit Tayú onyazhen, vey shey vut astivalavit ta Muudese
Itlana vey ta nalyunese ta fazhenit Pelesondarese onyazhen.

“Chalí, iíd mosafit karfeyú izmuizhe ta karfeyú ta rozha onyaren?” ruvyavu.

“Dralizhe talshunavit onyaren. Dini Djanaran ruvyira, ‘Fram ut de Rek av de Vundera til di Eylanda
av de Fred – so shal di Eynhet kome.’ Fidiri ta Darskaay Shinara, teyni ta Karfeyesea ta Rozha –
idaizhe kadimyazha ta Muúd. Iidú, izmuizhe, Karfeyú ta Rozha onyaren vey iíd mishtaratilu mashrá
kadimzhit aulchovodavá pilayizhen. Etikhyaru u ta fazhenit Pelesondár iizay nalyunyazha makhá u
ta fazhenit kulbrediit natunsát pe ta karfeyan Shirit Shishaa dini Mavivvulan karyita. Ranti ta
fazhenit Pelesondár kelekivit onyazha, mogit iizit vadík karivit onyazha. Kesh idatá Shtemorese
shtamishyazhe ba kesh trichizhe Linddorese? Etikhyaru u bash vey bashit ushór chadizhe ta
shtamarpilaifosaris korunya lafiyazhay. Zhoy-sá ta gilirunit avelese ta Runa kuniryaru vey zhoyit
inubranivit eylskaova muku-shtá shunya vemyaru.”

Pulan-Shuvese ta malidilu zumyavu. “Satelkoey, iidova talshunyaru ra,” disuyavu. “Chad-tamagizhe
mishyazhen ta estalú. Vochadizhe sheri djurey tsorni ruvya makayaru ruzay ranti ta Mantanál, ta
fazhenit Kulbrediit Valmetún resh ta fazhenit pelesondarova kelekya loshkadimyazha, idatá
ishyazhi kindju mishbatova dzevya cheykopyazhi.”

(*)

Ta losheypú ta Mantanala etsipralit onyaven vey Tuhibavusilu brinkiyaven. Resh iíd mabugvanit
loshkadimey, vey iíd muit chilinunit losheypín, rahait zhanalit vaflá, rahait pautoit sav, brinkiyava.
Ta kelekivit danvaltanú ta Maktó Skaarun trichizhe dinivadikifyaven. Kari ta Natuntelesey, ta
chumak, iíd mu kuan, ta muit Pelesondarova Muifavit Itlana kelekya, vutese pefelyiven. Rahá
vutova sonrayava., djufi-bolo, komostaryiva u mu vutaris kelekyina.

[354] Rumbi iidan, dini ta yazhtaan, vey ta Danvalú ta Mantanala vey ta Pelesondár-sá ta eboniena
ta yagusit Tayarun kelekyinen, ruzay ra iidku. ta kulit mezabéy fazhenyava vey sheypaú brigoshit
vey rahelistit onyaven. Bolo, chadpaú dini ta Maktó Skaavá tardjenit otorayovó sheri ta
Muskaifuney tebyaven vey layso chadit danvalú-sá sheri djurey ra-upeneyiven. Ishvem yavu u
kashá, shas ta kovalit devzhegosey ta Talmenshunela Djanara, ta rasúd ta chadpaarun piti ta
otorayavá ta anuvipaarun iküitebyina. Tanto tavilyana.

Djani, ta chadpaiena misgidirit aspál teynikadimavit onyava. Ta Mantanál ta kuldjemarudova sait
vadikosa kiravit onyava. Pelesondár kelekivit onyava. Seti djemarit loshkadiman ta danvaltanarun
vey ta kiarakoarun vey ta nalekaun shey skaarun fesahanyina. Kashá ta kelekív shukoryana,
nulakovó resh idapait abunifosey korunyizhen ey Itlán sait muit kulbrediit kumenterivit nalyunova
lafiyanor. Rapá otorayava u ta naren dekuvaybinairit onyava. Sheri ta nareney, kiinova korunarit
onyavi ra-inudjyavu ruzay sheri kiinizhe ta narenova dini ta yazhtaan neymeyryani. Hatá ta
talshunós raishi burákh onyara.

Ta danvalú ta Maktó Skaarun pe sait aküayesea djanubifyaven vey shey ta keurivit kiaraú
dinisarunyiven vey anikebesizhe djanubafyiven. Dzuós ta anikebesa visliosa onyava. Ta vadaós
shtrastyava, ruzay ralayso danivís ba kirenís fidiri ta Valmetit Lakunay tayamalyava resh ta
rahemisteshkit ishvemova zhoddegrimya ba ta tsirovó ta brigoshit peyosa, kiinú diváy ta Sikalunan
norshtayyaven, roya.

Ta Mantaushél Ishdár-Eníl resh ta chilinunit fesahanova korunya kelekyivel. Nalavoizhe
teyniramyavel vey bigoshizhe seti ta gavralyoan tansubyavel. Eypyavel, muizhe ratsudilizhe, rekh,
vuyinit uval arshprunit vey arhelistit onifyava. “Loshifavit danvalín, kesh darova muifavit Itlana
kelekavit onyaray?” Sheypaú dini ta Sikalunan teyni ta djanubarit danvaltanesea zumyaven.

“Khay, Kakonaleley.”

“Idakín, zhoyese ta seyonova ukhit nalavoit kelekosa tashe pridavyatay.” Ta Danvalsaldarór, Sashír-
Oléyn, tretiizhe, brigoshizhe, ta fulatsirit satey mashraizhe sheribulukhisarizhe, ta gavralyoese
teynimanaragyavor. Ta satova ta Kakonalelese Ishdár-Eníl klanamadjava vey sait aküayese
shtamishya mabugyavor. Ishdár-Eníl pristiizhe vunit madjova endjiyavel vey sususiyavel, “Tashe
zhoyeylo tansubyate.” Rekh, ta satova djurit savumay inulularizhe, ruvyavel, “Pelesondarova
Muifavit Itlana lafiyari! [355] Fayís onyava. Sheypaú shastalemit visliilu misgidyaven. Ishyavu u
kinpaova eshkizhe kelekyina, anuvipaú zivadatsizhe afakyanen, vey tamagpaú mosogizhe
boshyinen. Ta Maktó Skaú resh ta lutarín vey ta avoney prakyaven tsey. Bluzit nesú slintyi
brasyaren.

Ishdár-Eníl bishyavel, “Ta Dar mogit fazhenit muifavit untár Pulán-Shuv Djanara, Yavtalmeshunél
vey Yavfeyhanél idá skaa, tsorni Tas Satél Pelesondár Itlana onyara!"

Rekh, ta Sikalún khatansubifyava. Tendáy rumbi tendayan ta chakosa iküí ta Sikalan panaifyava. Ta
Klinklinún dini ta kitsanan ta Sikala keletunizhe fidiriklinyava vey djureylo shey ta klinklinú dini shey
ta bristazaavá vey pe shey ta prazharit sitagavá Itlana prundji khaklinyaven. Klaná ta bredian ta
sobonen sheyzá feshyava vey ta zakhú ta oychada ta yavyoilu vey ta miarailu, ratá tashi shunivit
mashrá ta franarit durumit narenan ta untara, djamonurivit onyaven. Djufi-bolo, ta shagalú
hapaarun mursiyiven.

Ta Mantaushél, tansubarizhe losh ta Danvalsaldarorey, ta Satelova Pulán-Shuv, ta Talmenshunél
Djanara, ta Feyhanél ta Nordlingarun, ta gavralyoese teyniuvakyavel. mashrá u keyliramyavel, ta
chadozhakú pe sait vishuan prevarizhe, kimsiit tendáy ta chakosa iküí ta Sikalan batyiva.

Madjilu kirarizhe u sheypaú muku-shtá bashlaifyaten, Ishdár-Eníl bishyavel, “Satelkoey Pulán-Shuv,
kesh iíd zavachanaova resh Itlaney peyratyare?"

“Peyratyaru,”ruvyavel Pulán-Shuv.

Fazhenit sanukír idá aspalan vananyiva. Ta ebonú Itlana mu onyaven.

(*)

Lonevú resh nukmenit Abunifosey korunizhit samyaven vey yagusit diú sheri ta savín savova
sevolya mabugyaven kiín resh ta fazhenit anaey nukmenyana. Ab vey nalveshún prundji sevolyiven
kiinú resh ta sheytaey ta nalgen ta Pelesondara Itlana onifyanen ranti-vá u dazhini ta prazharan
emdilesyana. Helistizhe idá anuvi anzonovó venyava vey shey mog ta tantoova tunkiyavi resh ta
bari sheyaspalit fazhenit fazaraenarun ayfanalifya. Pashuni stayalyavu kiinizhe ta emdalit Ferkán
ta Pelesondara – fazhenit nalyunana vey ta muit ferkanór onifyavu zhoy. Idá zhoyese pashni
dralizhe nukmenyava. Izmugadanu, ta vadikova varemyavu. Fereshú vey timetú, timetú vey
fereshú, ta makbashós vey ta ferós vey ta sholú! Iíd biráf dralunifarit onyava khaá, kahy vey
kheyem!

Tas Satél Pulán-Shuv ta mezabeyova sait nalyunova shubaizhe kupasoya vemyavel ruzay mu antriit
estál samyava kiinova muizhe dlekeshya cheykopyavel.

Dafár-Madj ta tantoatsit vadikdariese Pulán-Shuva imeryivor. Mashrá u vuyinit sonsaese
dlamyavor, foliyavor u rahait girtek izá sefrayiva. Murnizhe mu murnit shirchait, shivanyeüayit
vorín izá djanubyava, vunova ordarizhe zumarizhe. Shas ta imurey djamomishyavor. “Darorey
Dafár, dralkadimavit onyate. Yibyaru u Grun-Oya bashova, kiinizhe zhoy, dralzhanyaror!” Mashrá
u dinikadimyavor, ta fazhenizhe kelekivit Pelesondár krilatsizhe ta yavdarese Amruta zumyavel.
Bishyavel, “Var bashit kurudjorova Padján kiinizhe darór Amruta abunafyave, tsorni otrinit
onyare.”

“Khay, Satelkoey, otrinit bashese zavachya kiinizhe-vá vemyane.”

Khalatság klaná ta vishuan Pulán-Shuva flifliyava rekh pelpristiizhe khainunusyava. “Seti mogit
Lipalan dralizhe korunavit onyari, kesh ra?"

Khay, Tas Sateley Pelesondár,” Dafár-Madj ruvyavor, ta fazhenit teynikiyamova resh ta darese ta
Pelesona teynieypya igüaarizhe. Ta Tsitiveyese ta Rozhese mogova teynifulatsavit onyare vey klaná
ta djilastuún ta tadranosa mogova manukanavavit onyare. U Uramún mogova shprunafyatad u ta
bluzit, durumit yavotesea ta gara,ta perneyosa vey ta beneyna ratá shtamishyati.”

“Imuizhe fidiriruvyare, blidit marfanorey zhoya, ta mishbatú Odena vey Yesua, mishbatú ta rozha
vey ta varema onyaren. Zi ta tantoiena zhoyit dukhuluda, pe ta mishbatan ta Shadjiit Onkoota ta
vey ta Ayzanenarun Odena vey Sait atonit Kurudjora, Oden vey Uranún mu Pitiatón onyara secha
vopelizhe Vunova mishtaratyari. Kesh djamó ta gadanavá shey ruva vey ta daavá shey ebonarun
ra-onyaror? Djufi-bolo, ayzanyaror u ta rozh vey ta varem ta murnit manukanavenú ta zarideyna
vey ta zarideynosa onyaren. Ta namagit pranilisa ta sadafarosa ta Kulunova ta ushanilu djamó ta
daan, djemarunafyaror. Kesh lakorunya ivdiyari? Kesh ra-panaifyati idaese resh kiiney izmuizhe
vananyivi? Kinlán dralizhe ta gadanovó Yesua, shehaku makbashivit dini ta kirka av di Odentru
zhoyit dukhuluda,

‘Ukhova ruvyaru, ukhit meydashovó varemyatay, vey resh ta khulavín anufyatay,
vey ta kaluzaresea lestriyatay,
vey resh ta kazurekín vey ta pazharín anufyatay,
u kurudjú ukhit talmenit Ushora onyatay,
Kinpá ta sintinova pe ta dralan vey pe ta dzelashtan panaafyara,
[357] vey ta dozulova pe ta aanekesea vey pe ta shasaanekesea lokhafyara.
Kashá ta varemarovó varemyaray, kiinit chokhova lafiyazhay?'

“Kesh Talór-Shirél Uramuna iidovó prundji ra-ayzanyaror? Ta Satél Pelesondár ta djeyelit varemilu
dini ta chaesea ta yavdarora zumyavel. Djurova ta miarailu foliyavor.

“Kiinizhe ruvyare, Satelkoey, dini ta Fereshan feryiva,

Pe ta mishbatan tamagpaarun manaragyate
kiinizhe pe sasait mishbtan manaragyare,
vey ranti vutit ramú
ta chendjiena vey ta bandoriuniena ta zarideynosa turyaren
prundji bashit ramú turyazhen.
Vey ranti vutit zakhú
ta yavyoiena vey ta burakhiena, ta zheytuma, ta palanaa, vey ta shmia, yuyaren
prundji bashit zakh vuteylo yuyazha.
Sheypaovó varemyate, rapaovó kaluzyate.
Kiinizhe burakhyine, sheypaesea burakhyate,
vey kiinizhe kalstinyi anlatyane
hapaova kalstinya anlatyate.

“Rekh, iidova ruvyaru, blidorey,” Pulán-Shuv disuyavel, “Ta Atonit Varem sheyzait onyara. Ta ushán
Uramuna rahait khalovó lafiyara vey rahait safovó peyratyazha. Ta Fereshova ta Kheyemhaza,
anazaivit ta Talmakusay makbashavit onyaru, vey djuranpe darosova ta Miaraa, ta Varema, vey ta
Parema proshyazhu kinzá sheypaú otrinit onyazhen vey rozhrezit tikhodyazhen. Ruzay mu varem
zhoyese ichyara tsey” Pulán-Shuv Dafarese isharit vishuilu, djemarit ta itoveda, ta miaraa vey, ta
krilatsa chauryavel. Dafár-Madj vuyinese arhatrinifyavor.

“Satelkoey, kiinova ruvya ishyaru ra,” Dafár inuzumarizhe disuyavor. Ishyavor khaá gavkiinova
ruvya vemyavor ruzay shtinruvya djasyavor.

Pulán-Shuv zarzari vunit madjovó dini vuyinit madjesea lulyavel. Vuyinit seylár vunit shagalova,
zakhova vey blikhnorgova ta kunirilu djemarafyava. Kiinizhe dukhulór sait muit varemirova
zeytariarizhe, urzit vey grakheneshkit tikhodyavor. Dini vuyinit shprunit, djeyelit chaesea
zumyavor.

Pulán-Shuv shtaeypyavel, “Ranti muizhe bashese aatisyavu, tashi aulavá beylatsyava, Koit
Shatardjaese dzevya ta rozhova nivotsaya, vavya ra-santiyave. Ranti sheri zhoyit harvoley ta
kapolanova ta loshifa ta Taldokasenarun djitaya bashese ruvyavu, zhoyova ra-otorayyave. Ranti
Djanaray inubranyavu resh ta [358] Linddorit Dorova mampisya vey layso ta Tantodzevarú Djanara
zhoyese meydashyaven, zhoyova shassafizhe semekhyave. Ranti di ni zhoyit Lipalan ta Birafuna
resh ta rozhey ta zaradenovó zeytariyavu vey layso ta Landsrat zhoyit eylskaa zhoyova
inubranyava, bash, kulbonduivizhe, kinzá rapaú shunya makayaven, zhoyova ta varemilu vey
mavdonilu keylivenedyave vey lan-lan eshkizhe vavyave. Idá mavdón vey idá varem onyaren
kiinovó tsorni mampisyaru. ‘Ey leyb di med ala min hart. Vult du bie min stirman? Kul-zakhilu
bashova varemyaru. Kesh zhoyit uramór onya shukoryane?"

Muchovód shunenú rapilaivit untararun dini ta zakhan vey ta nikhan Dafár-Madja anazaifyaven.
Prevú ta varema, chadit aulchovodarun ta otua, fidiri talmenivarit ardjaiena, vunit shagalova
djemarunafyaven vey vunit blikhnorgova medjyaven. Rahaizhe disugadanya makayavor. Resh
vunit tsimovó dudj idaavá Pulán-Shuva, ta fazhenizhe kelekivit Satél Pelesondár Itlana, kruzhya
keylitedyavor. Rahait aludova vuyineylo onya nagliryavor, layso la vuyinova iidizhe lulya, djufi-bolo,
raaréy santiyazhor vun. Aulú ta voveykalosaris vey ta saotoraya vunit kurudjorova ipokyaven, vey
vunova ta tedjenovó Djol-Tsulaela shasgazarizhe peyratya vey ta ebonova Amruta kashá shas
djurova ishya, shtinmanukanavya afyaven. Iidit fedjukayovó korunyanor rashtá. Iidku ta izmuit
manukanavenovó sait zakha rekhtayyanor.

“Helistizhe sabashit izmuit uramór onyanu,” murozhizhe disuyavor.

“Vey kesh zhoyeylo daryane resh ta burakhovó ta Pelikiluna ta Satapit Todjia, sherieypivit dini ta
Fereshan ta Kheyemhaza, shey ta ebonesea Itlana teynifulatsya?” Pulán djemarit ta shprunudaris
vey ta vavabiyonaris onya bezyava. Beylatsyava u idá vuyinay branyara ratá.

“Iidova pashuni helistizhe korunyazhu zhoy,” disuyavor.

“Kadimyate, chalí, Loshpelesondár, mishyati.”

(*)

Ta Abunifós ta fazhenit Pelesondara Itlana ta karit ramfél klaná ta Tsitiveyan ta Rozhese onyana.

Antriit banadjinit, eaizhe Talortalatsit aspál piti ta fazhenizhe muifavit Itlana teynikadimyava. Ta
korísh ta adunekarun gidanyava var mogit untarova Itlán mishtaratyaven, ta etieylán, vey seti iíd
aspalan sait dafarivit mishtaratova upikyana, fazhenit eylán kinzá shey ebonú etiyanen vey ta
rozhova zhanyanen. Veykalyiva u ta Savún ta Abunifosa munkaizhe brinkiyana vey kiinit nukmenit
veykál idá onyava. Uramún vey ta Atonú helistizhe mogese alaarit onyaven.

Maktó altindaú, eait vey anatsit, fidiri ta to droziena ta bristazaa, mu fidiri shey sopiunay, ta runay,
ta pirenay, ta shenay, vey [359] ta valmashay, nalavoyaven. Shey seti ta dzaleyban ta bristazaa uv
ta Sikalunan ta Rozha loshkadimyaven. Prondisalú dukhularun, shey khil manregova ta ananarun
vey hilegisovó ta notsia fulatsarizhe, pronyaven mashrá u danvalú ta Skaú ta To Makaarun, Djanár,
Djira, Semeri, vey Ebren, ta dzaleybese ta bristazaa keskandiyaven.

Uv ta peylanan ta Sikaluna, omoit ruzay giderit nalaküáy kumunivit kiyasa zhanyiva. Shanizhe,
marnasarizhe, lagidanit aküayú, resh ta setionarit kiaraín ta Maktó Skaarun ragilisa fidirifelivit
onyaven. Pulán-Shuv losh ta danvaley Djanara djanubyavel.

Ta runay, ta Djanarit danvalova, ta Pelesondarit nalveshova fulatsarizhe, naryavu. Ta pirenay, Az-
Beyrúm, ta fidiriteynivit rivshodiél sait ebona, ta Djirait palanadiovó, ta Talmakusova fulatsarizhe,

naryavel. Ta valmashay, Darór Chumüato Semeria, losh ta Savuturo dj’Ilauru, ta Kutún ta Ebona,
pe djurit shirit karvantit nevisan. Vey ta shenay, ta Tebarel ta Kitsana ta Tuhibaza, Satél Kovorinél,
ta Fereshova ta Azarun, ta blavka ta Kheyemhaza, fulatsyavel.

Ananél, Ribildarél Ribila Tarón, kiinizhe savdarél kelekyivel. Ta budunese teynieypyavel.

Itlán piorit vey aurit yaraspalan tansubyaror, ta durumit vey ta
iküiimurivit yavtaova
hiznubranarizhe vey ta fazhenit vey eait Sanukirese ta Taleaa, ta Muuda, vey ta Rozha
teynizumarizhe. Seti iíd aspál dazhini ta aspalavá, vuyín, kinpá mogova manukanavyava, mogova
tuzotyava, vey mogova iíd dafarenilu burakhyava, sait birzaova pe ta nalaküayan tebyazhel. Shey
shukorarú, iidizhe tsorni kabralyatay,"

Lilinizhe fidiri shey uvakiena dini ta bristazaan, uvakunit treybuuekhú ta gadanarun, “Khay vey
Kheyem! shey drozay panaifyaven.

“Idakín, vuyín ta kelekivél, keylikadimyate!” Ananél teyni ta Djanarit danvalese kirteynyavel.

Tretiizhe, nalgenivit dini ivarkoit aban, ta nerdichilisa ta shirana, ta daldeaana, vey ta drunana seti
ta kichatan, ta ritenan, vey ta prozan ibivit, ta fidiriteynivit Satél Pelesondár vuyinit dinidjanubizhit
nalaküayese dlamyavel. Ratá tashi ta Satelova idalán taleynit vey banadjinit shunyi shunyavu.
Vuyinit blikhnorg iirshprunit onyava, vuyinit yehukanit hadín pe vuyinit tsamavá lokhyava. Vuyinit
vishu ta djetalilu vey ta vavabiyonilu eayava.

Ianél Ishi vey zhoyit ushór, Mishár-Chan, ta masagiena dlamyaven. Ta Pelesondarit Nalveshova
vutese teynifulatsyavu. Mashrá u dlamyavu, Pulán-Shuv zhoyese pristiizhe chagurisyavel vey
shumeshkiryavel. Zhoyit birzaese seti ta Djanarit altindaan shtamishyavu.

Ananél muku-shtá eypyavel, “Kelekiveley, kesh iíd nalanaova vey iíd chumakova ta disuandja
otrinizhe peyratyare kiín tsorni bashese khapefelyira?"

“Khay, peyratyaru.” Ta uvak Pulán-Shuva rasit vey shprunit onyava.

[360] Idakín, uv shey ta loshifavit kiaravá iíz, ta Lapisunova ta Abunifosa makbashyate.”

“Itlantanín!” Ta Satél Pelesondár inu ta korferivit dvokimay prisyivel, “tashi u ta Lapisunova
korunyazhu kiinizhe ta muit Pelesondár, zhoyova djatyatay! Varvari ta kaley vey ta varemey kiinovó
yaraspalan zhoyese dafaryavay, sonatsyaru ruzay lapanyara pa shas kinpait shprunudey vey
vavabiyonudey, shas kinpait semekhey vey shaslatsagit kaley, seti iíd Birafunan iskemya makaavit
ra-onyanu. Shas ta Dukhulorey kinpá talmenshunyaror, Tsirtsír-Ram, tsorni Tsiasuk-Pron, ta
kurudjór Mishár-Chana vey Giván-Ana, shey zhoyit khiyefú vonluavit onyanen. Dukhulorey kinpá
talmenshunyaror, keylikadimyate!"

Rekh Pulán-Shuv, zhoyit izmuit ishnarél, zhoyova uv ta budunan fidiriuvakyavel. Zhoyit madjova
dini vuyinit madjan tebarizhe, vey djurova mantaizhe ptapanaarizhe, ruvyavel, “Valán ta

Dukhulorese-Kinpá-Shunyaror, vun kinpá, secha malachit, shprunit ta prana vey ta ridjorga, izmuit
shprunit isaór djamó vunit aulavá onyaror.”

Shey ta loshkadimavainen uludrumudit buuekhovó ta shaleylaosa vey ta valanosa fidiribranyaven.
Ta djanubarú khatansubifyaven vey ta tansubarú keylikiharyaven. Zhoyit zakh vey chaú
djemarifyaven. Bevlanuunilu vutit sabutovó ta varema vey ta parema batsyavu. Ta Seyrán raprisivit
vey kuldjemarit onyava. Sneha sinú shtrunyaven u ta bud muku-shtá rezifyata. Zhoyit birzaese dini
ta muit ragan ta davbiekarun shtamishyavu.

Idatá Ianél Ishi vey ushór ta Nalveshova piti ta shumeshan Pulán-Shuva ptapanayaven mashrá u ta
Lapisunova shprunizhe vey uvakunilu makbashyavel, “Shey iizit loshkadimavesea vey ta ebonesea
Itlana, mu vey shey, nalavoizhe lapisunyaru u ta mayukeylit skaovó Itlana olutyazhu vey tuzotyazhu
vey ta ivdiovó sheypaarun kinpáu vutandi depikyaren, kari ta tsorniizhe fidiritavilivit Natuntelesey
vey ta isaey ta Feresha ta Azarun cherechevyazhu. Ta Pelesón Itlana, muifavit, shprunit, vey otrinit
mashrá chadit shandi ra-shagaltsurivit, franarit sanukiravá ipulyata. Iidova lapisunyaru vey
kheyemyaru.”

Ananél idatá, sait uvak ta chadalilu prisyostarizhe eypyavel, “Idakín, ta Minanit Nalveshova ta
Pelesonit Dara kamizyate!” Rekh, Ianél Ishi, vey sait zurhanór, zhoyit ushór, ta Nalveshova piti ta
shumesha Pulán-Shuva vey pe vuyinit tsamesea kefelyaven. Idá sinan, ta budún dinimoroifyava!
Itlán ratá-shtá pelyanor.

Sheypaú misgidyaven u ta Satél Pelesondár eypyata. Karizhe, ta budún frelizhe rezifyava u djatyi
makayatel.

“Zhoyit muit nalváv kiinizhe Satél Pelesondár
teynishagalyaten, onyara u zhoyit
Loshpelesondár, stalyaru resh zhoyeylo Itlanova zhoyansha loshdarya.”

Itlana, vey kiinese aatisyaru u sheypaú
izmuit vey murnit varemirova, Dafár-Madj, kiinizhe

[361] Dafár-Madj, tsorni Satór Loshpelesondár Itlana, Pulán-Shuvese teyniramyavor vey sait
pranova divay vuyinan felyavor. Muku-shtá ta budún khadinimoroifyava. Togyavu u idá aspalan
idalán faranarizhe vey shprunizhe djavahiyavu vey krivetyavu, vey
alakhifyanu var ratá
chadozhyavu. Aspál dazhini aspalavá onyava khaá.

Rekh, eyparizhe shta, ruzay iidku Djanarizhe ruvyavel, “Var es de yong vo sey? Kom fort! Kinzá ta
dukhulór kinpá talmenshunyaror? Keylikadimyate.” Sheypaú zhoyese krilatsizhe shtazumyaven. Ta
Talmenshunelese kul-zakhilu djemarizhe virsiyavu. Vuyinanu bevlanuyavu, ta nukmenit
naldvokimova raisharizhe tsorni u ta Satél Pelesondár nalizhe onyavel. Kulizhe ra-ishyavu kashá
hait naldvokím layso lapanyava khaá. Zhoyit madjova shtalulyavel vey zhoyova teyni ta budunese
djimetsyavel.

iskemese kapolanyavor. Shey
“Tsiasuk-Pron, Tsalivit Dor Linddora, zhoyit Lipalova ta
loshkadinavesea zhoyanu say ruvyaru, ‘zhoyit oyblidit marfanór, malachór isait djamo sait aulavá,
shprunit djamó kandzan vey snavaran, djemarit ta talmenaris, djamó ta taatoan ramishtarativit

ardjaarun onyaror vun. Kiinizhe pientait burákh ta shatisese kiín mashrá chadit franarit aulavá
vunova tuzotyava, ayzanyava, vey olutyava, ta podavova ishiit shatardjaa dazhini ta tamagit azavá
ta Maktó Skaarun naldafaryaru. Vunese, khilizhe, ta sefraova djamomantait Pelesondarit Ferkana,
ver birzaova zhoyanu kiinizhe pientait marfanór, kalirór vey amgaldiór, lan-lan u daryatu vey
djamó, kashá Oden idaizhe burakhyanor, dafaryaru.”

Muku-shtá, shaskozhenit buuekhú ta yavyoa vey ta dralzhana fidiri ta loshkadimavit kiaraiena
khaptaklinyaven.

Rekh, ta madjova Dafár-Madja dini sait tugeyit madjese, vey zhoyit madjova dini sait geytuit
madjese lularizhe, pe ta nalaküayese, artugafivit ta drindaotit i-teynilu pelizhe ta shirit, daldeanit
vey drunit shishaa ta vuotia Talór_Shirela, djanubifyavel.

Shey khabashlaifyava vey ta bud ta khavisliilu ta krila leloyava. Tansubifyavu vey ta birzaese kinzá
ta Makaenú nalavo-savizhe moganu felivit oyaven, teyniramyavu.

Ta Fereshova ta Azarun, ta Talmaukusova vey ta Kutún ta Ebona ptatebarizhe, zhoyit uvakova
shprunshprunizhe fidiristronyavu, “Ta Muúd ta Bredia Itlán ukhese say muatiyaru.” Sheypaú
fidiribuuekhyaven, “Itlán onayari!"

Seti idá aspalan ta muit ta Aulainen ta Muskaifuna mabugifyaven.

[362] SIPÁL MINMAK SHA

“TA TAINAA EAUNIZHE MOGANI TANSUBYAVA.”

“Ta Tainaa eaunizhe mogani tansubyava.” Ta brinkienú ta yavit aspalarun vey shirelenarun krinovó
vey nusovó djeyelizhe dini mogit zakhavá vey shagalavá branyaven kiinú bakhyi ra-makayaven.
Inululeshkit, huvonivit tsurú ta manfeysarun vey ta ipokarun, ta dakarun vey ta silarun, ta miaraa
vey ta shasganakafa teynvisifyaven, inunusyaven vey teynivisifyaven shta. Darór Dafár-Madj sait
izmuit uramorova, Tuhíb-Tuúr, ta voynbyorilu yofriora, silavit onyavor, sait darskaova
inudafaryavor, sait kurudjorova vey kurudjelova dini ta uramelilu sait kururdjora, Isdár-Eníl,
shtadakyavor, vey sait izmuit varemirelova zhanyavor, ta zarenifova losh Pulán-Shuvey dakavizhe.
Az-Beyrúm. sait veremirit eylova dini ta Runit Karfeyavá inubranyavel, diváy sait ritan ta
Talmakusova fulatsarizhe vey ta malachit tonsha-randiit shuvorova Ko-Kitsán, shtazhanyavel,
kinpaova ishi varemavit onyavel. Zhoyit ushpor, Mishár-Chan, sait uramelova, zhoyit ushél, lilinit
kazureynit khabeneynilu, silavit onyavor, vey kurudjorova vey brogivit varemova, Taleaár-Shiraza,
ta Tadrandarél Starana, shtadakyavor, verem kiín onya ratá aravyava ruzay ruzay kiín, djufi-bolo,
onyava. Ishi-Pronár, zhoyit dralvaremirit ianél vey ishnarél, iíd birafese, kiinizhe tuzotarél vey
bonduivit zhirasharél dinimishyavel. Fidiri sheypaiena, iíd chilinunit binkieniena ta oyraakabaivit
samyavel. Fazhenit vey argidanifarit paremova resh sait armalachit zurhanorey, zhoyit ushór,
dakyavel, ruzay djeyelizhe vuyinandje sait murnnikhúd etarashyava. Küanka ta kalalit amgaldiór
Darora Chumüato onifyavor, vey Ananél Ribilese Tarón djani shtamishyanel ruzay ta oyhatrinit ta
nalaküayan ta Pelesondara samyavel. Ta Satél Pelesondarél, Pulán-Shuv, ta semekhova sait ebona
vey ta Tantodzevararun Nordhema silavit onyavel ruzay vutova muku-shtá dakyavel. Dini ta
pevlusha silyivel, sait meytlaniena vey sait helistuday shasafivit onyavel, vey rekh kumpezyivel.
Vuyinit Lipál kulkarivizhe, kiinizhe ta muit Pelesondár muifavit Itlana kelekyivel vey vuyinit vadík
mabugizhit onyava zhe. [363] Djamó sheyan, dini Dafár-Madjan, peshorova kinpá vuyinese
sheyizhe pakrihanyaror zhanyavel. Iíd varem, shprunit vey murozhit onyava, kiinit ratá tashi
pilayavel. Ta Dzevarsál ta Maka kumenteryiva evy dini ta Itafidese ta Taleaarun dinimishyava, ta
Kutunova ta Ebona zhanyava, vey rekh kreymishavizhe prisyiva. Papár-Klotashél ta meytlanese ta
Kutuna lokhyavel vey inu sait zurhaneliena vey ta Seyranay silyivel, ruzay vuyinit pesulíf kadimazhit
onyava. Aylea, Taridarél Sintinisa Runa, ishi sadarit vey shinareynit, kiinizhe ishi sait avusovó
neymeyryavel vey sait ruvenovó ruvyavel. Djol-Tsulaél rahá piri tochit zhiguten onyavel, vey
Kovorinél ta Kitsana ta Tuhibaza ta Fereshova ta Azarun, kiinova Djol-Tsulaél fidiri ta
dzevsonsafaday vitamyavel, zhanya zhirashyavel. Zhoy-sá ta beneynova dini ta dozhavá ta
Valmashit Pevlushunan vey pe ta zhakavá Semeria iküiperneyyavu. Ta zaridenova shtadakyavu.
Tashi franarizhe, beylatsyava, ta rezit aringonshatisova inubranavit onyavu vey pe ta mishbatese
zarideynmait birafa mabugyavu. Ushelova silyavu, ushorova dakyavu, eylova ta timetarun vey ta
feresharun branyavu vey untarova ilazounit naarun vey ta zakhishova djamó taatoan kribavit
onyavu. Djamó sheyan, marfanovó vey zheytumova kribyavu kiinizhe ratá tashi lafiyavu ba
vesamadjatyavu u zhanyanu. Otserarór vey varakarór, kiinizhe zhoyit ushór, tumpi sundjramit
birafatsit dukhulór sjemarit ta salashunenainen vey ta miaraainen onyavu. Peshór onifavit onyavu.
Mashrá u dini ta idarbirese ta kashtira manaragyavu, rainunizhe ta Sikalunay ta Rozha, ta
chadozhakú zhoyit chaovó djemarafyaven, vey zhoyit vishuay keprevyaven. Muldyavu ra. Zhoyit

zakh ta garova ta kreyifosa peyratya ra makayava. Seti padjandaldeait, taleaeynit eaan ta Ananosa,
tashi chadit shirelenavá, dini ta dralkadimafit sanokese ta dzevarsala ta Talmenshunela lulivit
onyavu. Kiinizhe djurova hatá shtabranya makayanu.?

Ta Seyrán ratá shta pelyana. Idaova ishyavi. Shey mogit dini ta taleaan spoyirit mu murnnikhit
irmanarit Tainay tansubyavi. Shasfridadjazit harkáz onyava. Ta sintinisú Vesha Tala ta idarit harkazit
fridadjova iküitsirakisyaven. Eypyava rapá.

Tas Satél Pelesondár teynikadimyavel vey mudja sait ayfanalit birzaova dazhini ta loshifavit
Seyranan lulya ta dzaleybese ramyavel, shan ta razhegeyrisit taleaan ta Tainaa tansubarizhe.
Rozhór-Nal vey vunit zurhanél, Rezél, vuyinova rekhtayyaven. Birzaova mogani dini ta Seyranan
lulyaven.

Tas Satél Pelesondár eypyavel. “Zurhankoín, dralkadimavit onyatay shey vey mu. Ta hazbat ta
Seyrana ta Tainaa ta Tsitiveyese ta Rozhese franarit vey zaradit onyava. Chadit ukh zhoyelo seti
zhoyit Birafunan zi ta mabugay onyaven, secha anuvipaú silyiven. Chadpaú munka ta Seyranan
prundji shprunizhe vadikyaven resh iküihelistafya u ta Rozh kadimyata vey u ta tadranós
brinkiyazha ratá-shtá. Ta Seyrán iküidersinya cheykopyara. Djurova inubranya ra-ivdiyari. Resh ta
Rozhdiín [364] rahait damogtág onyara. Ta kaús ra-beneynya cheykopyara. Ranti dukhulél onyavu,
iidova tashi chadit franarit aulavá, fidiri ta Gudtidingsbukay zhoyit ebona, djatyavu:

Burakhivit onyaren ukhit chaú kiinú shunyaren
vey ukhit djakú kiinú djatyaren.
Ukhese ruvyaru khaá,
Chadit talruvarú vey aanekú shunya kiinova shunyaray kuniryaven,
vey shunyaven ra,
vey djatya kiinova djatyaren,
vey djatyaven ra.

Burakhivit ta Rozhdiú onyaren, var ta kurudjú Uramuna mishtaratyizhen vut.

Ta Satél Pulán-Shuv bishyavel, “Fazhenit nosú zhoyese kadimavit onyaren vey zhoyit vadík franarit
vey zaradit onyazha, bolo, ta chumakova resh ta bishit rozhey vey shmiey Itlana vadikya
mukhtayaru. Djasyaru u trichizhe losh ta Seyraney ta Tainaa vadikya makayazhu kiinizhe, makhá ta
tsornian, mashrá chadit franarit aulavá korunavit onyavu. Tamagpá zhoyit birzaova lulya vey ta
Seyranova djurit fazhenit chumakesea vey kiponesea ta yazhtaa manukanavya cheykopyara.
Ruzay, mu karit chumakova lafiyaru kiinova upikyanu tashi u ta Tainait taleaova ta astit
Manukanavarese ta Seyrana klanadafaryanu.”

Pulán-Shuv zhoyese tlintlinchailu teynizumyavel. “Tsiauk-Proney, Rozhór-Naley, keylikadimyatay.”
Gorduya cheykopyavu u kulizhe ra-ishyavu kiín brinkiarit onyaven. Ruzay, iidova ishyavu, ta
Talmenshunelova ishi kalya makayavu. Losh zhoyit zarideyney-sá vuyinova kalayanu.

“Tsiauk-Proney, blidit marfanór
losh Rozhór-Naley onifyave, kesh ra? Ruvyira u tsorni
rakreyafeshkit onyaray, kesh izmuyara?” Muizhe eypyavu, “Khay, satelkoey, Zhorko ta oyblidit
marfanór onyaror, kinpaova hatá lafiyavu.”

“Dukhulorey, pashuni kiskayaru!” Ta Talmenshunél otorzakhizhe zhoyese halalaarizhe
dazhemdisuyavel.

“Ra-harvolyavu uharvolyavu u…"

“Shey dralisyara, marfanorey zhoya,” ruvyavel. “Dersinyazhu khaá!” Zhoyese chagurisyavel.

“Vey bash, Rozhorey,” ta Talmenshunél ruvyavel, “Kiinova ruvyare bash, kesh Tsiasuk-Pron bashit
izmuit marfanór onyaror?"

“Onyaror, khaá, satelkoey. Vunova blidizhe varemyaru,” Rozhór shaskizizhe ruvyavor.

“Idakín, raaréy marfanorú onyaray, ruzay zurhanorú. Franarizhe, ta shontelúd meresa vey ta Runit
vey ta Shenit ebonarun Itlana onyava. Kiinizhe Satél ta Seyrana, kiinizhe Satél Pelesondár Itlana,
ukhova kiinizhe izmuit vey sheytait zurhanorú telyavu. Tsaya ta pelit satapit vanvanay
fidiritsaroyavay, tsorni shontelorú onyazhay lan-lan franarizhe u [365] zarzari vut vemyazhay. Kesh
iidova vemyaray?” Ta Talmenshunél sasarmusu zumyavel.

Shas keyliluley muuvakilu eypyavi, “Vemyari, satelkoey.”

“Idakín, tsorni-sáy ta dzeparova ta shonteluda mardafaryatay vey ishyatay u ukhit lapis ta kulit
Seyranese vey shey ta meytlanesea Himela56 fidirigyoririt onyara.”

Rekh, Rozhorese petsamit dzeparisova dafaryavu vey pelizhe zhoyese pe ta tsaman dzeparisyavor.
Ta shivanit talea ta sintinisarun, pitiizhe zumarizhe, zhoyit zakhova ta yavyoay djemarafyava.
Rozhór zhoyese alaunyavor.

“Dorey Tsiasuk, bashit birzaova dini ta Seyranan tashe shtalulyate.” Shtamishyavu izaese kinzá
tansyubarit onyavu, zhoyit loshzurhanú muku-shtá zhoyeyre govafarizhe.

“Rezeley, tashe keylikadimyate,”ruvyavel ta Satél Pelesondár.

Rezél sait birzaova shan sait zurhanoran lulyavel, brigoshit vey rahelistit shunirizhe.

Pulán-Shuv vutit madjovó dini sait madjesea lulyavel. “Ta tanúd dini ta Seyranan oysatapit kaliven
ishi onyava.” Rozhór pristiizhe zhoyese khapatalsayavor mashrá u ta Satél iidova ruvyavel. Vunit
vishu eayara, dini vunit chaesea ta chadozhakú kadimyaven. Pulán-Shuv bishyavel, “Bolo, ra-

56 Here Pulán-Shuv uses the Djanari word for heaven: Himel.

onyazha djur idá kiín ishi sheytá onyava var tsorni, ratá tashiizhe shunivit ba dekuvayivit, ruzay
franarunizhe talmenshunivit, Fazhenit Untarese dinimishyari. Dini ta chaesea Rozhora vey Rezela
sasarmusu zumarizhe, ta Satél Pelesondár ruvyavel, “Kesh ta tanudova dini ta Seyranan ta Tainaa
vemyaray?"

“Iidova ishi vemyavu,” ruvyavor Rozhór, budalayova paydiagronarizhe.

“Prundji iidova vemyaru, satelkoey,” Rezél fanayavel.

“Idakín, idaizhe onyata, ishi vey sheytá,” Pulán-Shuv, alaunarizhe, ruvyavel.

Ta astivalú lulyiven vey ta lapisú dafaryiven, ta latsagú keylifelyiven vey vutit disuú peyratyiven.
Seti shasfridadjazit harkazan, seti ta Harkazan ta Shivanit Sintinisarun, zar fazhenit tanú, Rozhór
vey Rezél, ta zheytumese ta Seyrana fanayiven. Ta sivno ta tsornitait brinkienarun venyava u vutit
savit bianú vey Tanifú misgidyaten.

Ta Satél Pelesondár ta urafivit mabugafova shprunit vey meytlanit uvakilu karyavel, mashrá u zar
talmendjariú ta zurhanesea fulatsyiven, kinpáu dini ta dzaleyban ta Seyrana ta taleaa mu
murnnikhit Tainaa tansubyaven. Iidova fidiripronyavel:

Shukhrám ta Sonsa ta Talmena!
Ta Tsitivéy ta Rozhese onyara!
Ta Bralán ta Duruma onyara!
Ta Mishbat ta Etsipralarun onyara!

Kashá isayare,
Kashá zakhunyare,
[366] Kashá ta izmuova mampisyare,
Kashá ta Teyniuvakova ta Shinara djatyare,
Iizese dinimishyate!
Ta Seyranova ta Tainaa dinimishyate!
Zavachek Itlana tsorni onyate!

Rozhór vey Rezél sait birzaese mogani dini ta Seyranan shtakadimyaven. Teyni shey mogese
zumarizhe ta Satél Pelesondár bishyavel, “Ta Taina fidiri iíd satapbiray djani inumishyazha vey
tamagit satapbirese, sait kelekivit Tebaray inufulatsyizha. Ruzay idaova kiín yaraspalan iíz
brinkiyava, ratá tsalya cheykopyari: u ta Seyrán ta Tainaa, kiín idalán resh ta Rozhey vadikyava,
ranti zhanyiva rapá kinpá djurova eshkit talshyava, dersinyava shunya u sait oymantait tseynakéyl,
uv ta chaavá ta kulit untara, intevayita. Ananeley, kadimyate vey ta Tainaova lulyate, djurova
zhoyanu tebyate.” Ananél keylikadimyavel vey kiinizhe aatyivel, korunyavel. Ta Talmenshunél, pe
mu embaese kunaarizhe, sait talmendjariilu semekhivizhe, sait madjova feynizhe pe ta vulan
felyavel seti ta biran kinzá ta Tainaa djanubyava. Rekh, Nordlingit pronova ta Tantodzevararun

Nordhema, ratá djativit munka ta khalavá vutit skaa, kepesizhe pronya mabugyavel. Vey iidova
pronyavel:

Vater, vater, vater av Living,
Kom til os nun!
Vi nun di bruk, up fra midgard
Neyr nun os vel.

Vater, vater, vater av Hoping,
Va kan vi doe on dey?
Bles os med starkhet, giv likht til vor oya!
Teg vor durst so vi kan goe!

Vater, vater, vater af Zuking
Nun vi dey dank for ala blesinga!
Fra di vi teg, av dey vi giv, up fra de midgard,
Neyr nun os vel!

[367] Vater av Grunsten,57 vater av Blesing,
Vi di dank det du hav os ihelpte.
On din help, on din starkhet,
Veri forlorte i de heyli vey vult vi bie.

Dozhey, dozhey, dozhey ta Zarideyna,
Mogese kadimyate say!
Tsorni bashova fidiri ta vulay igüayari
Mogova dralizhe olutyate.

Dozhey, dozhey, doshey ta Miaraa,
Kiinova basheysha korunya makayari?
Mogova ta shpunilu burakhyate vey mogit chaesea ta taleavoa dafaryate!
Mogit kadayova lulyate reshú mishya makayati!

Dozhey, dozhey, doshey ta Mampisosa,
Varvari bashit burakhín bashese say sonyari.
Pta ta vulay bashay lulyari vey basharis dafaryari.
Mogova dralizhe olutyate.

57 Grunsten: “Greenstone,” a type of stone similar to sandstone said to bestow healing properties on any water that
filters through it. Such water promotes the growth of bioluminescent microbes from which it is believed the healing
properties of the water are derived. It is considered almost magickal by the Itlani.

Dozhey ta Shirchendja, dozhey ta Burakha,
U mogova zhirashyave say sonyari.
Shas ta zhirashey basha, shas ta shpruney basha,
Chadizhe shassopiit seti iíd talmishbatan khay onyani.

Lilinizhe, kilikit nuzhit tikís pe ta roan emdilesyava. Ishi argidanit etarashyava vey fidirafroya vey
rikaya mabugyava. Sait makailu vey sait satappronilu ta Satél Pelesondár Pulán-Shuv banadjinit,
vataranit tambiova dini ta zarideynese fidiriuvakavit onyavel! Sheypaú dini ta Seyranan dini ta
kedunan tansubyaven. Ta shirit vey ta shirit zhivtalilu tlintlinarizhe, idá tambi, diváy kiinan kimán
vey iyamél dini ta franarit rumbiit aulavá sitagivit onyaren, layso tsornitá prevyara tsey.

Ta Satél Pelesondár, sait pronova ta Dozha ta Shirchendja kararizhe, eypavel, “Ananeley, ta
Tainaova Ribilese Tarón tashe teynifulatsyate. Izá djurova tuzotyate makhá u muku-shtá tunkiirit
onyata, ranti shey vut, kiinizhe tanú ta Seyrana ta Tainaa dini ta losheypese seti ta tantoan ta tunkia
Itlana shtakadimyazhen. Teyni Pulán-Shuvese [368] ranti-vá u zhoyova tunkiyaray. Kadimyazhu.
Ananél, ta Tebarél ta Tainaa, mudja zhoyey, onyare bash. Mashrá u iíd gadanovó ruvyavel, sait
madjova pe ta tsamese Ananela felyavel, vey mashrá u iidizhe korunyavel ta tambi arshprunizhe
fidiriafroyava vey ramantaizhe ptarikayava. Eait fridadjchéndj pitizhe khadjamoiruyava ta
shunosova sheypaarun teyniovatarizhe mashrá u ta Shivanit Sintinisú moganpi fidiri ta mantaiena
zumosyaven.

Ta Lipál ta Seyrana karivit onyava.

[369] blank

[370] cover illustration

[371] KARGADÁN

“MABUGAVIZHE, IÍD PRAZHENOVA KHAKARYA RA-SHYARU.”

Mabugavizhe, iíd prazhenova khakarya ra-ishyaru. Chadit aulú zi zhoyit eylshatisay seti idá
neyruskstranit aspalan, vey tsey rumbi idalán aulavá, ta prevbatova, kiinova zhoyit zaridéyn
geldjitaya, ranti pe ta mishbatan, ramsundjit dini ta üanan, dalí togya makayaru. Iküimísh onyava
idá kiín ishi vey sheytá ta zarideynova Tsirtsír-Rama vey ta zakhova zhoya mayana.

Vastriór onyaru say. Idaovó kiinovó zhigutyaru perumelavit onyavu. Ta estalovó sheri kiinín
chadpáu, kinpaú shey iidovó ishyaven ba djatyaven, feravit onyaru. Zhoyit chaú urzifyaren, zhoyit
shagál rakulizhe idarot samyara ruzay zhoyit zakh zhigutyara.

Raaréy mushiltrasutór onyaru. Zhoyit kandzú givanit vey misabarit onyaren vey zhoyit blikhnorg
zhoyese garisyara, djufi-bolo, idalán arruvyi cheykopyara u shey ta fereshunú dini ta Fereshbiran
Ishkandaria shey ta tseybonduivit prazhenovó kiinú dini ta lakavá zhoyit zakha vey dini ta
bralanisavá zhoyit shagala zhanyiren, dinitebya ra-makayanen. Kashá Uramún zhoyova frelit
anzonilisa vey shprunudilu dralgadanyatad, ta djaridaova muku-shtá teynilulyazhu, kashá ra,
tamagpaú zhoyanru ta prazhenovó, kiinovó rasilaviivit samyavu, feryazhen.

Iidlán bashova ruvya say makayaru.

Darór PadjáHadín dini Tamelunan, ta banadjinit natunshát Amruta, losh sait banadjinit Dareley vey
Natunsaveley Ishdár-Eníl, daryaror tsey. Vutit kurudjelú, prundji, shprunit, heslait, vey banadjinit,
hatá sait birzaovó dazhini ta talnaravá Itlana lulyazhen.

Ko-Kitsán vey Az-Beyrúm zarenifyaven vey zar kurudjorovó vananyaven. Mu vutaris piti ta ilazoit
shenit Mazhalan, kari ta kelekotín tsorni demirit dini Tayan Gashán, heslaizhe yunyara tsey. Ta
tamagit dini ta Atontalan ra-samyavor vey vunit durumit prazhen ferizhit dini ta narenesea ta
Pelesonan Itlana samyara.

Aylea, ta blikhnorgova inubranavizhe, dini ta Ardjaesea ta Atonarun ptamishyavel vey vuyineylo ta
farish Sintinisa Runa, var ubuizhe, Taridár ra-onyara aréy.

Sheri zhoyit ushorey, Mishár-Chan, vey vunit kurudeley, zhoyit ianél Ishi, chadizhe ruvandjit onyara
ruzay idaova iíz ferya ra-makayaru. Ruvya anarakyaru u shey vutanse dralmishyava.

Ta Taina dini Ribilan Tarón depikyara tsey vey ta Satél ta Ananarun, Ananél, ta Ribildarél, kiinizhe
ta pitinarél ta Seyrana ta Tainaa, djurova ishi vey sheytá tuzotyarel.

“Ruzay kiín sheri ta Talmenshuneley Pulán-Shuv, ta Nordlingit Darél, ta Muafarél ta Untara, ta muit
Pelesondarél Itlana? Kiín-vá vuyinese vey sait uramorese, Dafár-Madj, karbrinkiyava?” eshkizhe

latsagyazhe. “Kiinizhe mishyara ta Pelesón Itlana vey kiín sheri ta rozhey kiín idalán grugunilu, tashi
frantantoizhe fidiritemyava?"

Idá-sá mosunit prazhenún onyana khaá.

[373] EY YOM E LENSAM VANDERER

Varm kap ipakte runt min sten-kald beyna,
Ruysak iladte met soma yestertidlik teksta,
Min Gesondingtash hangende fan min midshband,
Grotstek i min hand, om velka forhang det ey vet

Ey yom e Lensam Vanderer reysende smartsamli.

Durk stadlet na stadlet ey vander,
Stifela trashende tungli, slitsamli vanderende,
Limsam slingtrada provende til halde mey, men ey yom fri
En len. Min futfal es ala det ey hor.

Ey yom e Lensam Vanderer reysende smartsamli.

Eyntid ey kent e plats av trüst ikalte min eyen.
Antid ey vul halte dar bey de für.
Hart-ishirte ey vul ayen tege de vey,
Teyra falende op di inan, kald morn nomende.

Ey yom e Lensam Vanderer reysende smartsamli.

Samsaker ey hav neyt uter min fa tinga.
Va mer vul ey dok besuk for min utspliting?
For ey may vilte fan de komel lik en vardoyer –
Len en fri, hart-ishelte en av e forsiktik seyl.

Ey yom e Lensam Vanderer reysende smartsamli.

*Djanarsholit Vanavuro

[374] MURNNIKHIT KUNARÓR

Razhgeyrisafit ses hirzunivit diváy ta chendjgilirit kandzavá zhoya
Ta nedennéy djemarit ta adunit blavkaarun,
Ta makanéy zhoyit sannishtailu marinarizhe,
Talmendjari seti zhoyit madjan, shas hait sopiey u ishayaru

Murnnikhit Kunarór onyaru zhoy, garizhe dzevarizhe.

Shatisdji-shatisdji iküikunyaru,
Zhoyit vesetú selamizhe ramunyaren, flokhizhe kunarizhe,
Iglaatsit kabakflenú zhoyova tebya khiyefyaren ruzay otrinyaru
Vey murnyaru. Zhoyit ramfelova murnizhe djatyaru.

Murnnikhit Kunarór onyaru zhoy, garizhe dzevarizhe.

Hatá-hatá azafadbirova sazhoya ishyavu vey trevkonyavu,
Haku-haku izá shan ta sakruan khasamyanu.
Zakhreysakhivit, shta ta mishbatova mishyanu,
Chadozhakú diniizhe lokhyanen, gilirit ea shasyibafyanen..

Murnnikhit Kunarór onyaru zhoy, garizhe dzevarizhe.

Tamagizhe u zhoyit vochadit lafienú shas pelpushttaney onyaru.
Kiinova tamagizhe resh zhoyit kreyifosey tunkiyanu?
Var eshkizhe kiinizhe chugeynón inu ta zhigutay nusyanu –
Murnit vey otrinit, zakhreysakhirit vey kurmozit nikha.

Murnnikhit Kunarór onyaru zhoy, garizhe dzevarizhe.

*Itlansholit Tarumen

[375]
FIDIRI TA KARFEYAY ROZHA
(Pron Tsiasuk-Prona)

Fidiri ta Karfeyay ta Rozha nikhizhe grimishyari
Shey kipón, shey miara, vey talshunova versidjyari
Untarese ta Muuda vey ta Rozha say hatrinifyari
Tikhodovó ta Durumuda vey ta Djasa moganis zabranyari

Shta losh ta zheytumín, vey varemín loshyavi
Shta mogit eylesea, vey mogit skaesea shtamishyavi
Nikhú mantaifyaven, shagalovó shtarozhafyavi
Var iküí ta nikhgarunan, mogit eshkova korunyavi

Var say ta Sanukír ta Sitagosa mabugifyava,
Fazhenit zaridéyn shas hait karey,
Vey zhoy, vastriór say, kinzá shey isayava
Otuit khay sheypá kinpá pitimanfeysyava

Ta yoteynú drunana, shirana vey daldeaana
Ta vishuú lan malachit, lan shprununit, lan onebi
Chaú lan miaraatsit kiinú keylizumyaven
Kiinú ta vadikese tsorni say atriifyaven

Shukhrám iíz prazhenya khafayyaru
Raaréy birafovó say keylipronosyaru
Pronú ta Varemosa vey fazhenit Brediuda
Lirílisa ta Miaraa, mogit untár say eayara!

Kinzá ta dralit prazhenún say khay fayyazha?
Kinzá ta Lipalún damotagyazha
Var djamó ta togeshkudan iíd ksevyazha
Vey ta Naren shey mogaris iíd onyazha!Seyrán ta Tainaa image

Scarica il pdf

(Visitato 1 volte, 1 visite oggi)